Znaczenie dzierżawy ziemi rolniczej w gospodarstwach i jej koszt

126
ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH,
SERIA G, T. 95, z. 1, 2008
M. KO£ODZIEJCZAK
ZNACZENIE DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ
W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT
(NA PRZYK£ADZIE ROLNICTWA POLSKI I NIEMIEC)
Ma³gorzata Ko³odziejczak
Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie Uniwersytetu Przyrodniczego
w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Walenty Poczta
S³owa kluczowe: dzier¿awa ziemi rolniczej, gospodarstwa, regiony, typy gospodarstw
Key words: agriculture land lease, farms, regions, types of farming
S y n o p s i s. W artykule podjêto próbê okreœlenia znaczenia dzier¿awy w gospodarstwach na przyk³adzie Polski i Niemiec. Wykazano, ¿e wystêpuje zauwa¿alna ró¿nica
pomiêdzy znaczeniem dzier¿awy ziemi rolniczej w gospodarstwach w rolnictwie polskim
i niemieckim. Rolnictwo polskie charakteryzuje siê znacznie ni¿szym udzia³em dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych oraz ogólnych ni¿ rolnictwo niemieckie.
WSTÊP
Dzier¿awa jako forma gospodarowania mieniem pozwala na oddzielenie prawa w³asnoœci od prawa jej u¿ytkowania. Tym samym umo¿liwia gospodarowanie na ziemi rolnikom
niebêd¹cym jej w³aœcicielami. Wymaga mniejszego zaanga¿owania œrodków ni¿ zakup gruntów rolnych, a posiadany kapita³ mo¿e w ca³oœci zostaæ zainwestowany w jej zagospodarowanie [Marks-Bielska i in. 2006, Nowak, Poczta 2007]. W krajach by³ej UE-15 dzier¿awa jest
bardzo popularnym sposobem zagospodarowania mienia i pe³ni istotn¹ rolê w wyznaczaniu
przemian agrarnych i procesów koncentracji w rolnictwie. Wynika to przede wszystkim z
wysokich cen gruntów rolnych, jak równie¿ d¹¿enia do maksymalizacji dochodu rolniczego
przez dostosowywanie siê do zmieniaj¹cych siê warunków rynkowych, w wyniku których
nastêpuje zmniejszanie b¹dŸ rozszerzanie skali upraw [Rynek ziemi… 2005, Sikorska 2006].
Zarówno w Polsce jak i w Niemczech, szczególnie w by³ych krajach zwi¹zkowych wschodniej czêœci Niemiec, dzier¿awa gruntów rolnych nabra³a wiêkszego znaczenia w latach 90tych XX wieku. Wp³yw na to mia³y uwarunkowania ekonomiczne, w wyniku których czêœæ
rolników zaprzesta³a produkcji na rynek, jednak nie by³a sk³onna do sprzeda¿y gruntów
rolnych i przekazywa³a je w dzier¿awê, a równoczeœnie nie wszyscy dzier¿awcy dysponowali dostatecznym kapita³em umo¿liwiaj¹cym zakup gruntów rolnych. W Polsce dodatkowo istnieje silnie zakorzenione prawo w³asnoœci posiadanych dóbr maj¹tkowych. Do rozpowszechnienia popularnoœci dzier¿aw w warunkach polskich przyczyni³a siê dzia³alnoœæ
Agencji Nieruchomoœci Rolnych (w latach 90-tych instytucja ta funkcjonowa³a pod nazw¹
ZNACZENIE DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT ...
127
Agencja W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa), której celem by³o zagospodarowanie gruntów
rolnych przejêtych po PGR-ach. W ten sposób dzier¿awa sta³a siê instrumentem przekszta³ceñ w³asnoœciowych w rolnictwie. Równie¿ w nowych krajach zwi¹zkowych Niemiec przekszta³cenia w³asnoœciowe przyczyni³y siê do zwiêkszenia znaczenia dzier¿awy gruntów
rolnych jako formy organizowania i prowadzenia gospodarstw rolnych oraz ulepszania
struktury agrarnej, a proces przekszta³ceñ w³asnoœciowych realizowany by³ przy pomocy
podobnych rozwi¹zañ prawnych i instytucjonalnych jak w Polsce [Ziêtara 2006a]. Pomimo
tego, ¿e dzier¿awa gruntów rolnych w Polsce ma na celu przede wszystkim powiêkszanie
area³u w³asnych gospodarstw, to jest te¿ form¹ organizowania samodzielnych gospodarstw
rolnych [Marks-Bielska i in. 2006, Sikorska 2006, Suchoñ 2006].
W tym kontekœcie sformu³owano cel pracy, którym jest okreœlenie znaczenia dzier¿awy
w gospodarstwach na przyk³adzie Polski i Niemiec1 , przy czym znaczenie dzier¿awy rozumiane jest jako udzia³ jej kosztu w kosztach czynników zewnêtrznych i w ogólnych kosztach
gospodarstwa. Analizê przeprowadzono na podstawie danych zebranych i przetworzonych w ramach systemu zbierania i wykorzystywania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych w UE – Farm Accountancy Data Network (FADN) za rok 2005, które s¹
reprezentatywne dla 757 400 gospodarstw w Polsce i 224 910 gospodarstw w Niemczech
[http://ec.europa.eu/agriculture/rica]. Na u¿ytek badania dane zestawiono wed³ug regionów2 , wielkoœci ekonomicznej gospodarstw i typu rolniczego (kierunku produkcji).
CHARAKTERYSTYKA REGIONALNA DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ
W pañstwach Unii Europejskiej o rozwiniêtej gospodarce rynkowej g³ównym sposobem
zwiêkszania powierzchni gospodarstw jest dzier¿awa gruntów rolnych. Wp³ywa ona na zmniejszenie liczby gospodarstw rolnych i wzrost ich œredniej powierzchni. W Niemczech w 1986
roku udzia³ dzier¿awionych gruntów wynosi³ 34% area³u uprawnego, natomiast w 1997 roku
zwiêkszy³ siê do 62,1%, przy czym w krajach zwi¹zkowych by³ej RFN wynosi³ 48,2%, a w
krajach zwi¹zkowych wschodniej czêœci Niemiec a¿ 91,1%. W 2002 roku udzia³ ten wynosi³ ju¿
ponad 70%, podczas gdy w Polsce by³ trzykrotnie ni¿szy – 22,5%. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w 1986
roku udzia³ dzier¿awy w u¿ytkowaniu gruntów rolnych w Polsce stanowi³ 2,8%, a w roku 1993
by³ dwukrotnie wy¿szy i wynosi³ 6,1% [Ziêtara 1999, 2006b].
W strukturze kosztów czynników zewnêtrznych wystêpuje znaczna ró¿nica pomiêdzy udzia³em w nich kosztu dzier¿awy w Polsce, gdzie wynosi on niewiele ponad 14% (najmniejszy udzia³
spoœród trzech analizowanych grup kosztów) i w Niemczech, gdzie stanowi on 36,5% (tab. 1).
Najwiêkszy udzia³ kosztu dzier¿awy w Polsce wystêpuje na Pomorzu i Mazurach (16%), przy
czym w tym regionie w polu obserwacji znajduje siê najmniejsza liczba gospodarstw (85 220), a
ich udzia³ stanowi 11%, oraz w Wielkopolsce i na Œl¹sku (niewiele ponad 15%). Na Mazowszu i
Podlasiu, gdzie w polu obserwacji jest najwiêcej gospodarstw (285 570) i stanowi¹ one prawie
38% wszystkich badanych, jest równy œredniej dla ca³ego pañstwa, natomiast najmniejszym
udzia³em charakteryzuje siê Ma³opolska i Pogórze (prawie 11%). W Niemczech zdecydowanie
1
2
Porównania z rolnictwem niemieckim dokonano ze wzglêdu na po³o¿enie w zbli¿onej do Polski
szerokoœci geograficznej oraz podobn¹ strukturê asortymentow¹ produkcji.
Regiony w Niemczech obejmuj¹ 16 krajów zwi¹zkowych (podzia³ ten jest zgodny z zastosowanym
przez FADN), natomiast w Polsce 4 regiony wyodrêbnione przez FADN. W Niemczech analiz¹ nie
objêto trzech krajów zwi¹zkowych: Berlin, Brema i Hamburg, ze wzglêdu na ich nierolniczy charakter.
Polska
(785) Pomorze i Mazury
(790) Wielkopolska i Œl¹sk
(795) Mazowsze i Podlasie
(800) Ma³opolska i Pogórze
N iemcy
(010) Szlezwik- Holsztyn
(030) Dolna Saksonia
(050) N adrenia Pó³nocna- Westfalia
(060) Hesja
(070) N adrenia Palatynat
(080) Badenia- Wirtembergia
(090) Bawaria
(100) K raj Sary
(112) Brandenburgia
(113) Meklenburgia- Pomorze Przednie
(114) Saksonia
(115) Saksonia- Anhalt
(116) Turyngia
803
1 321
1 236
433
721
14 280
8 547
10 805
6 206
8 223
7 646
8 137
2 571
2 910
104 477
122 099
134 041
101 138
215 301
1 177
2 002
1 802
666
993
30 010
30 948
31 875
21 942
20 186
17 733
17 203
10 312
16 933
153 402
194 692
178 113
183 116
291 412
757 400
85 220
18 1 7 4 0
285 570
204 870
224 910
10 630
39 990
23 480
9 540
14 590
31 230
79 600
530
3 530
2 920
3 390
2 890
1 910
17 800
26 673
24 071
12 992
15 247
182 314
200 293
188 845
163 585
132 667
113 726
125 183
108 193
146 122
628 900
771 150
682 900
608 668
1 022 572
euro
euro
68,2
66,0
68,6
65,0
72,6
47,6
27,6
33,9
28,3
40,7
43,1
47,3
24,9
17,2
68,1
62,7
75,3
55,2
73,9
%
166
320
272
93
108
10 947
15 552
14 669
10 700
8 056
6 707
6 063
5 277
9 521
33 917
48 388
34 046
62 496
58 606
euro
14,1
16,0
15,1
14,0
10,9
36,5
50,3
46,0
48,8
39,9
37,8
35,2
51,2
56,2
22,1
24,9
19,1
34,1
20,1
%
dzier¿awa
208
361
294
14 0
16 4
4 783
6 849
6 401
5 036
3 907
3 380
3 003
2 464
4 502
15 0 0 8
24 205
10 026
19 482
17 505
euro
odsetki
K oszty czynników zewnêtrznych
p³ace
ogó³em
Pole
K oszty
obserwacji ogó³em
[liczba
[euro]
gospodarstw]
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: http://ec.europa.eu/agriculture/rica, dostêp: 18.08.2008; 13.10.2008.
Regiony
17,7
18,0
16,3
21,0
16,5
15,9
22,1
20,1
23,0
19,4
19,1
17,5
23,9
26,6
9,8
12,4
5,6
10,6
6,0
%
17,19
32,08
22,31
13,89
11,05
81,32
83,85
70,63
53,50
66,47
47,98
46,57
44,54
123,88
437,79
484,35
319,56
4 19 , 7 3
506,07
Œrednia
pow.
gosp.
[ha UR]
Tabela 1. Charakterystyka regionalna dzier¿awy ziemi rolniczej w 2005 roku w przeliczeniu na gospodarstwo
9,7
10,0
12,2
6,7
9,8
134,6
185,5
207,7
200,0
121,2
139,8
130,2
118,5
76,9
77,5
99,9
106,5
148,9
115,8
O bci¹¿enie
kosztami
dzier¿awy
1 ha UR
[euro]
0,9
1,2
1,1
0,7
0,7
6,0
7,8
7,8
6,5
6,1
5,9
4,8
4,9
6,5
5,4
6,3
5,0
10,3
5,7
Udzia³
dzier¿awy
w kosztach
ogó³em
[%]
128
M. KO£ODZIEJCZAK
najwiêkszy udzia³ spoœród wszystkich regionów wystêpuje w Kraju
Sary (56,2%), Bawarii
(51,2%) i w SzlezwikuHolsztynie (50,3%). Regiony, w których udzia³
kosztu dzier¿awy jest
znaczny, to Nadrenia
Pó³nocna-Westfalia
(48,8%) i Dolna Saksonia
(46%). W granicach œredniej krajowej wystêpuje
w Hesji (39,9%), Nadrenii Palatynacie (37,8%),
Badenii-Wirtembergii
(35,2%) i Saksonii-Anhalt (34,1%). Najni¿szy
udzia³ kosztu dzier¿awy
w kosztach czynników
zewnêtrznych wystêpuje w Saksonii (19,1%) i
Turyngii (20,1%).
W przypadku udzia³u dzier¿awy w kosztach
ogó³em najwy¿szy
udzia³ w regionach polskich wystêpuje na Pomorzu i Mazurach oraz w
Wielkopolsce i na Œl¹sku,
gdzie wynosi odpowiednio 1,2 oraz 1,1%, natomiast najmniejszy na
Mazowszu i Podlasiu
oraz w Ma³opolsce i na
Pogórzu po 0,7%. Najwy¿szy udzia³ kosztu
dzier¿awy w kosztach
ogó³em spoœród wszystkich badanych regionów
wystêpuje w niemieckim
regionie Saksonia-Anhalt (10,3%), równie wysoki udzia³ jest w Szlezwiku-Holsztynie i Dolnej Saksonii (po 7,8%),
3
6,5
4,4
6,2
7,2
146,3
90,4
148,0
159,4
8 1, 3 2
31,30
57,60
208,47
ESU – European Size Unit – Europejska Jednostka Wielkoœci
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: http://ec.europa.eu/agriculture/rica, dostêp: 18.08.2008; 13.10.2008.
15 , 8
26,7
23,9
12 , 2
5 190
1 895
4 044
12 8 0 1
36,3
39,8
50,4
3 1, 8
11 895
2 829
8 526
33 232
47,8
33,5
25,7
56,0
15 660
2 381
4 345
58 630
32 745
7 105
16 915
104 663
224 910
7 4 16 0
81 520
4 4 4 10
N iemcy
(4) 16 <40 ESU
(5) 40 <100 ESU
(6) ³100 ESU
18 2 3 14
64 785
13 6 4 3 5
462 960
0,9
0,5
0,5
0,8
0,9
1, 3
2,2
17,7
16,1
20,5
20,0
25,4
21,1
9,7
208
56
95
197
521
1 571
7 624
14,1
10,4
11,7
16,0
16,5
15,3
13 , 2
166
36
54
158
339
1 14 1
10 381
68,2
73,5
67,8
64,0
58,1
63,6
77,1
803
255
3 14
632
1 19 2
4 734
60 759
1 177
347
463
987
2 052
7 446
78 764
17 8 0 0
7 665
10 9 5 0
19 314
3 6 0 17
87 297
469 836
757 400
19 5 5 4 0
298 500
17 4 2 4 0
72 880
12 840
3 410
Polska
(1) 0 <4 ESU
(2) 4 <8 ESU
(3) 8 <16 ESU
(4) 16 <40 ESU
(5) 40 <100 ESU
(6) ³ 100 ESU
euro
euro
%
euro
%
euro
%
17,19
7,21
10,81
19,43
34,85
75,26
436,74
9,7
5,0
5,0
8,1
9,7
15,2
23,8
O bci¹¿enie
kosztami
dzier¿awy
1 ha UR
[euro]
Œrednia
pow.
gosp.
[ha UR]
odsetki
K oszty czynników zewnêtrznych
dzier¿awa
p³ace
ogó³em
Pole
K oszty
obserwacji
ogó³em
[liczba
[euro]
gospodarstw]
Analiza dzier¿awy ziemi rolniczej
wed³ug wielkoœci ekonomicznej gospodarstw wykazuje, ¿e najwiêkszy udzia³
dzier¿awy (tab. 2) w kosztach czynników zewnêtrznych wystêpuje w Niemczech w przedziale gospodarstw 40<100
ESU3 i wynosi 50,4%, w gospodarstwach 16<40 ESU – 39,8%, natomiast
w gospodarstwach powy¿ej 100 ESU
jest mniejszy o 8 punktów procentowych i wynosi 31,8%. Najwiêkszy udzia³
dzier¿awy w kosztach ogó³em wystê-
129
Ekonomiczna
wielkoϾ
gospodarstwa ES6
DZIER¯AWA ZIEMI ROLNICZEJ
WED£UG WIELKOŒCI
EKONOMICZNEJ
GOSPODARSTW
Tabela 2. Dzier¿awa ziemi rolniczej wg wielkoœci ekonomicznej gospodarstw w 2005 roku w przeliczeniu na gospodarstwo
w Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii i w Kraju Sary (po 6,5%), a tak¿e w Meklemburgii-Pomorze Przednie (6,3%) i w Hesji
(6,1%). S¹ to wszystko wartoœci powy¿ej œredniej, która wynosi 6%.
W Niemczech wystêpuj¹ bardzo
du¿e rozpiêtoœci pomiêdzy regionami o
najmniejszym i najwiêkszym obci¹¿eniu
jednego ha UR kosztami dzier¿awy i
kszta³tuj¹ siê one od 76,9 euro/ha w
Kraju Sary do 207,7 euro/ha w Dolnej
Saksonii. Równie wysokie obci¹¿enie
wystêpuje w Nadrenii Pó³nocnej-Westfalii (200 euro/ha), w Szlezwiku-Holsztynie (185,5 euro/ha) i w Saksonii-Anhalt (148,9 euro/ha), a w zbli¿onej wysokoœci w Nadrenii Palatynacie (139,8
euro/ha). W Polsce œrednie obci¹¿enie
jednego ha UR kosztami dzier¿awy wynosi 9,7 euro/ha. Najwy¿sze wartoœci
wystêpuj¹ w regionie Wielkopolska i
Œl¹sk (12,2 euro/ha) oraz Pomorze i
Mazury (10 euro/ha), w granicach œredniej w Ma³opolsce i na Pogórzu (9,8
euro/ha), a najni¿sze na Mazowszu i
Podlasiu (6,7 euro/ha).
Udzia³
dzier¿awy
w kosztach
ogó³em
[%]
ZNACZENIE DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT ...
130
M. KO£ODZIEJCZAK
puje w niemieckich gospodarstwach powy¿ej 100 ESU – 7,2%. Niewiele ni¿szy ni¿ œrednia
jest udzia³ dzierzawy w gospodarstwach z przedzia³u 40<100 ESU – 6,2%, a najmniejszy –
4,4% – z przedzia³u 16<40 ESU. W Polsce najwiêkszy udzia³ dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych wystêpuje w gospodarstwach z przedzia³u 16<40 ESU (16,5%), a nastêpnie 8<16 ESU (16%) i 40<100 ESU (15,3%). Znacznie mniejszy udzia³ kosztu dzier¿awy jest w
gospodarstwach najwiêkszych – powy¿ej 100 ESU i wynosi on 13,2%, przy czym udzia³
kosztu dzier¿awy w kosztach ogó³em jest w tym przypadku najwy¿szy i kszta³tuje siê na
poziomie 2,2%. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e w gospodarstwach wiêkszych, które osi¹gnê³y ju¿
pewien stopieñ rozwoju, szczególnie w tych, które maj¹ du¿e zasoby techniczne, powiêkszanie zasobów ziemi przez dzier¿awê prowadzi do obni¿enia obci¹¿enia kosztami sta³ymi w
przeliczeniu na jednostkê produktu. Najni¿szy udzia³ dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych jest w gospodarstwach z przedzia³u 0<4 ESU i 4<8 ESU i wynosi odpowiednio
10,4 i 11,7%, jednoczeœnie udzia³ dzier¿awy w kosztach ogó³em w tych przedzia³ach jest
najni¿szy i wynosi w obu przypadkach po 0,5%. Na poziomie zbli¿onym do œredniej wystêpuje w gospodarstwach 8<16 ESU (0,8%) i 16<40 ESU (0,9%).
W Polsce najmniejszym obci¹¿eniem jednego ha UR ogó³em kosztami dzier¿awy charakteryzuj¹ siê gospodarstwa rolne w przedziale 0<4 i 4<8 ESU, gdzie wynosi ono 5 euro/ha
i jest prawie 5-krotnie ni¿sze ni¿ obci¹¿enie w gospodarstwach powy¿ej 100 ESU, w których
kszta³tuje siê ono na poziomie prawie 24 euro/ha. Nieco ni¿sze obci¹¿enie wystêpuje w
gospodarstwach z przedzia³u 40<100 ESU – 15,2 euro/ha. W gospodarstwach niemieckich
obci¹¿enie kosztami dzier¿awy jednego ha UR ogó³em jest znacznie wy¿sze ni¿ w Polsce i
wynosi od 90,4 euro/ha w przedziale 16<40 ESU i 148 euro/ha w przedziale 40<100 ESU do
159,4 euro/ha w przedziale powy¿ej 100 ESU. Oznacza to, ¿e wraz ze wzrostem œredniej
powierzchni gospodarstwa wzrasta wysokoœæ kosztu dzier¿awy.
DZIER¯AWA ZIEMI ROLNICZEJ WED£UG TYPU ROLNICZEGO GOSPODARSTW
Najwiêkszym udzia³em dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych zarówno w Polsce, jak i w Niemczech charakteryzuj¹ siê gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w produkcji
mleka – odpowiednio 25,3 oraz 47,2%, a nastêpnie gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ¿ywionych w systemie wypasowym 23,4 i 44,1%. W Niemczech wysokie wielkoœci badanego wskaŸnika wystêpuj¹ równie¿ w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w
uprawach polowych – 42,4% (tab. 3). Najmniejsze wielkoœci charakteryzuj¹ gospodarstwa
specjalizuj¹ce siê w uprawach ogrodniczych i w uprawach trwa³ych: w Polsce w wysokoœci
zaledwie po 3%, natomiast w Niemczech w wysokoœci odpowiednio 4,1 oraz 7,6%. Gospodarstwa te zarówno w Polsce, jak i w Niemczech charakteryzuje najwiêkszy udzia³ p³ac w
kosztach czynników zewnêtrznych (powy¿ej 80%). Pomimo i¿ w gospodarstwach polskich
i niemieckich miêdzy wielkoœci¹ udzia³u dzier¿awy w kosztach ogó³em mo¿na zauwa¿yæ
du¿e ró¿nice, to jednak ich najwiêkszy udzia³ zarówno w Polsce, jak i w Niemczech, wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach polowych – 1,9 oraz 8,5%, natomiast najmniejszy w wysokoœci 0,4% oraz 1,1% w specjalizuj¹cych siê w uprawach ogrodniczych. Œredni udzia³ dzier¿awy wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê produkcji mleka, w ró¿nych uprawach i zwierzêtach ³¹cznie oraz w specjalizuj¹cych siê w chowie zwierz¹t ¿ywionych w systemie wypasowym – w Polsce kszta³tuje siê on w granicach
0,8-1,1%, natomiast w Niemczech – 5,5-5,8%.
129 262
248 735
244 744
16 370
6 580
45 440
28 246
40 195
17 0 8 6
64 670
14 011
33 018
16 634
3 0 0 10
40 580
1 394
578
773
5 170
2 724
399
60,5
63,5
47,0
82,8
85,2
35,1
68,2
66,6
%
33,8
84,5
53,0
82,2
29,3
8 913 31,6
20 460 50,9
5 774
54 639
7 431
27 133
4 879
14 279 47,6
18 185 44,8
843
367
363
4 279
2 322
140
803
1 143
euro
euro
1 177
1 716
p³ace
ogó³em
8,8
18,9
23,4
3,0
3,0
25,3
14 , 1
18 , 8
%
44,1
4,1
25,8
7,6
47,2
10 503 37,2
14 120 35,1
7 536
2 623
3 614
2 513
7 846
10 9 4 8 3 6 , 5
17 196 42,4
12 3
10 9
18 1
157
81
10 1
166
323
euro
dzier¿awa
30,7
17 , 6
29,6
14 , 2
11,8
39,6
17 , 7
14 , 6
%
8 830
5 6 15
3 776
3 1, 3
14,0
22,1
7 408 11,5
2 9 6 6 2 1, 2
3 372 10,2
3 909 23,5
4 783 15,9
5 199 12,8
428
102
229
734
321
158
208
250
euro
odsetki
K oszty czynników zewnêtrznych
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie: http://ec.europa.eu/agriculture/rica, dostêp: 18.08.2008; 13.10.2008.
238 049
84 162
133 948
14 3 10 0
45 303
12 7 2 1
57 550
351 090
8 560
10 610
7 210
73 660
16 099
62 190
18 2 3 14
203 202
41 279
18 233
12 2 5 7
27 520
35 980
47 330
224 910
56 480
17 8 0 0
17 270
757 400
175 740
Polska
(1) Specjalizuj¹ce siê w uprawach polowych
(2) Specjalizuj¹ce siê w uprawach
ogrodniczych
(4) Specjalizuj¹ce siê w uprawach trwa³ych
(5) Specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka
(6) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t
¿ywionych w systemie wypasowym
(7) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t
¿ywionych paszami treœciwymi
(8) Ró¿ne uprawy i zwierzêta, ³¹cznie
Niemcy
(1) Specjalizuj¹ce siê w uprawach polowych
(2) Specjalizuj¹ce siê w uprawach
ogrodniczych
(3) Specjalizuj¹ce siê w uprawie winoroœli
(4) Specjalizuj¹ce siê w uprawach trwa³ych
(5) Specjalizuj¹ce siê w produkcji mleka
(6) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t
¿ywionych w systemie wypasowym
(7) Specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t
¿ywionych paszami treœciwymi
(8) Ró¿ne uprawy i zwierzêta, ³¹cznie
Pole
K oszty
obserwacji
ogó³em
[liczba
[euro]
gospodarstw]
49,46
10 5 , 5 0
7 3 , 12
4,36
11,34
14 , 4 5
55,92
8 1, 3 2
13 8 , 8 9
14 , 5 9
15 , 2 1
2 1, 0 0
2,63
8,40
16 , 7 1
17 , 19
24,85
Œrednia
pow.
gosp.
[ha UR]
Tabela 3. Dzier¿awa ziemi rolniczej wg typu rolniczego gospodarstw w 2005 roku w przeliczeniu na gospodarstwo
Typy gospodarstw TF8
2 12 , 4
13 3 , 8
10 3 , 1
6 0 1, 6
3 18 , 7
17 3 , 9
14 0 , 3
13 4 , 6
12 3 , 8
8,4
7,2
8,6
59,7
9,6
6,0
9,7
13 , 0
O bci¹¿enie
kosztami
dzier¿awy
1 ha UR
[euro]
4,2
5,8
5,8
1, 1
4,3
1, 9
5,5
6,0
8,5
0,3
0,9
1, 1
0,4
0,4
0,8
0,9
1, 9
Udzia³
dzier¿awy
w
kosztach
ogó³em
[%]
ZNACZENIE DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT ...
131
132
M. KO£ODZIEJCZAK
W gospodarstwach polskich podobnie jak i w niemieckich, pomimo du¿ych ró¿nic
miêdzy nimi, najwiêksze obci¹¿enie jednego ha UR ogó³em kosztami dzier¿awy w wysokoœci odpowiednio: 59,7 oraz 601,6 euro/ha wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych
siê w uprawach ogrodniczych, natomiast najni¿sze w przypadku Polski w wysokoœci 6
euro/ha w specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka, a w przypadku Niemiec w specjalizuj¹cych siê w chowie zwierz¹t ¿ywionych w systemie wypasowym – 103,1 euro/ha – jest to
wartoœæ prawie dwukrotnie przekraczaj¹ca najwy¿sz¹ wartoœæ obci¹¿enia w Polsce.
PODSUMOWANIE
Przeprowadzona analiza wykaza³a, ¿e wystêpuje zauwa¿alna ró¿nica pomiêdzy znaczeniem dzier¿awy ziemi rolniczej w gospodarstwach w rolnictwie polskim i niemieckim. Rolnictwo polskie charakteryzuje siê znacznie ni¿szym udzia³em dzier¿awy w kosztach czynników
zewnêtrznych oraz ogólnych ni¿ rolnictwo niemieckie.
1. Do regionów niemieckich, gdzie obci¹¿enie kosztami dzier¿awy jednego ha UR ogó³em
jest istotne mo¿na zaliczyæ kraje zwi¹zkowe czêœci pó³nocno-zachodniej (Szlezwik-Holsztyn i Dolna Saksonia), zachodniej (Nadrenia Pó³nocna Westfalia) oraz czêœci centralnej
(Saksonia-Anhalt); w Polsce jest to Wielkopolska i Œl¹sk oraz Pomorze i Mazury.
2. Wysokoœæ kosztu dzier¿awy wed³ug wielkoœci ekonomicznej gospodarstw, udzia³ dzier¿awy w kosztach ogó³em oraz obci¹¿enie kosztami dzier¿awy jednego ha UR ogó³em
wzrastaj¹ wraz ze zwiêkszaniem powierzchni gospodarstwa. Ró¿nica w obci¹¿eniu kosztami dzier¿awy jednego ha UR pomiêdzy gospodarstwami o najmniejszej i najwiêkszej
wielkoœci ekonomicznej w Polsce jest prawie 5-krotna i wynosi 18,8 euro/ha, a w Niemczech 1,8 razy i wynosi 169 euro/ha.
3. Udzia³ kosztów dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych zwi¹zany jest tak¿e z
typem rolniczym gospodarstwa. Najwiêkszym udzia³em dzier¿awy w kosztach czynników zewnêtrznych charakteryzuj¹ siê gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w produkcji
mleka i gospodarstwa specjalizuj¹ce siê w chowie zwierz¹t ¿ywionych w systemie
wypasowym, natomiast najni¿szym gospodarstwa ogrodnicze i specjalizuj¹ce siê w
uprawach trwa³ych. Mo¿na zauwa¿yæ tak¿e zwi¹zek pomiêdzy typem rolniczym gospodarstwa a udzia³em kosztów dzier¿awy w kosztach ogó³em. Najwiêkszy udzia³ dzier¿awy w kosztach ogó³em wystêpuje w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w uprawach
polowych, a najmniejszy w specjalizuj¹cych siê w uprawach ogrodniczych.
LITERATURA
http://ec.europa.eu/agriculture/rica
Marks-Bielska R., Kisiel R., Danilczuk J. 2006: Dzier¿awa jako podstawowa forma zagospodarowania
popegeerowskiego mienia. Oœrodek Badañ Naukowych, Olsztyn.
Nowak B. P., Poczta W. 2007: Zasady i skutki odtwarzania maj¹tku Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu
Pañstwa w dzier¿awie. AR, Poznañ.
Rynek ziemi rolniczej stan i perspektywy. 2005: Analizy rynkowe. IERiG¯-PIB, ANR, MRiRW, Warszawa.
Sikorska M. A. 2006: Dzier¿awa jako instrument przemian w strukturze agrarnej gospodarstw ch³opskich w
Polsce. UKIE, Departament Analiz i Strategii, Warszawa.
Suchoñ A. 2006: Prawna ochrona trwa³oœci gospodarowania na dzier¿awionych gruntach rolnych. PWP
IURIS, Poznañ.
ZNACZENIE DZIER¯AWY ZIEMI ROLNICZEJ W GOSPODARSTWACH I JEJ KOSZT ...
133
Ziêtara W. 1999: Dzier¿awa ziemi i jej rola w krajach Unii Europejskiej i w Polsce. [W:] Dzier¿awa ziemi
jako czynnik przemian struktury agrarnej w Polsce. (red. W. Ziêtara). Wyd. SGGW, Warszawa, 7-11.
Ziêtara W. 2006a: Przekszta³cenia w³asnoœciowe w nowych krajach zwi¹zkowych Niemiec w latach
1990-2005. Roczniki Nauk Rolniczych, SERIA G, T. 93, Z. 1, 110-120 .
Ziêtara W. 2006b: Dzier¿awa jako czynnik przemian w strukturze gospodarstw. Zeszyty Naukowe Ekonomika i Organizacja Gospodarki ¯ywnoœciowej Nr 58, SGGW, Warszawa, 75-88.
Ma³gorzata Ko³odziejczak
THE MEANING OF AGRICULTURAL LAND LEASE IN FARMS AND ITS COST
(ON THE BASIS OF THE AGRICULTURE IN POLAND AND GERMANY)
Summary
The paper aims to analyze the meaning of agricultural land lease in farms and its cost. The analysis
have been conducted on the basis of the agriculture in Poland and Germany. The results show that the
Polish farming system is characterized by the substantially lower participation of the hire in costs of
external factors and total inputs than the German system.
Adres do korespondencji:
dr Ma³gorzata Ko³odziejczak
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Katedra Ekonomii i Polityki Gospodarczej w Agrobiznesie
ul. Wojska Polskiego 28
60-637 Poznañ
tel. (0 61) 848 75 76
e-mail: [email protected]