KONRAD MAKUSH
Transkrypt
KONRAD MAKUSH
PRZYRODNICY KONRAD MAKUSH-WORONICZ ¯O£NIERZ, LEŒNIK, PROPAGATOR OCHRONY PRZYRODY Tadeusz Buchalczyk (Lublin) K onrad Makush-Woronicz urodzi³ siê 2 maja 1916 r. w Por¹bce Granicy. W roku 1916 zda³ maturê w gimnazjum w Olkuszu i kontynuowa³ edukacjê w Szkole Podchor¹¿ych. Bra³ udzia³ w kampanii wrzeœniowej 1939 r. w 6. Pu³ku Strzelców Podhalañskich; nastêpnie dzia³a³ w partyzantce (Zwi¹zek Walki Zbrojnej, Armia Krajowa i PAZ). Uzyska³ stopieñ wojskowy podpu³kownika. By³ kilkakrotnie ranny. Odznaczony dwukrotnie Krzy¿em Virtuti Militari, trzykrotnie Krzy¿em Walecznych i innymi odznaczeniami. W latach 1942-1945 pracowa³ jako stra¿nik ochrony leœnej w Milanowie, Nadleœnictwo Sku³y, a po wojnie w Pañstwowym Urzêdzie Samochodowym w Olkuszu oraz jako kierownik Zespo³u Artystycznego Pieœni i Tañca w Bytomiu. W latach 1950-56 wiêziony za dzia³alnoœæ w AK. Potem wspó³pracowa³ jako cha³upnik z Cepeli¹, a w latach 1964-65 by³ podleœniczym w Nadleœnictwie Zawadzkie w OZLP w Opolu. Ju¿ przed wojn¹ Konrad Makush-Woronicz interesowa³ siê niedŸwiedziami, „tymi bestiami”, jak je ktoœ we wspomnieniach okreœli³. Od 1966 r. zajmowa³ siê g³ównie niedŸwiedziem brunatnym. By³ biologiem amatorem, który zdoby³ du¿¹ wiedzê z zakresu biologii lasu i zwierz¹t. Napisa³ nawet rozprawê z biologii i fizjologii niedŸwiedzia brunatnego i otwar³ przewód doktorski we Lwowie (gruby, licz¹cy kilkadziesi¹t stron maszynopis tej pracy mia³em okazjê przegl¹dn¹æ). Niestety, z bli¿ej nie znanych mi powodów, autor nie dopilnowa³ finalizacji tej pracy. Po 1965 r. zajmowa³ siê czynnie popularyzacj¹ wiedzy przyrodniczej. W towarzystwie oswojonych zwierz¹t jeêdzi³ po kraju i pod pseudonimem „Szary NiedŸwiedŸ” wyg³asza³ prelekcje dla doros³ych i m³odzie¿y o ró¿norodnej tematyce – przekazywa³ wiedzê o ¿abach, soko³ach, sowach, nietoperzach i oczyZdjêcia z archiwum autora 14 PRZYRODA GÓRNEGO ŒL¥SKA N r 1 0 / 1 9 9 7 Konrad Makush-Woronicz (1916-1981) wiœcie niedŸwiedziach, a tak¿e o potrzebie ochrony przyrody. W zale¿noœci od audytorium, „Szary NiedŸwiedŸ” ró¿nicowa³ poziom swych wyst¹pieñ. Mówi³ piêkn¹ polszczyzn¹ i z prawdziw¹ swad¹. W czasie odczytów prezentowane by³y zwierzêta (ró¿ne w kolejnych latach): niedŸwiedzie, orze³, jastrz¹b, puchacz, puszczyk, szop pracz, sokó³, wilk, borsuk, oraz mniejsze: tchórz, je¿e, nietoperze, ¿aby i ¿ó³w. Mo¿na je by³o dok³adnie obejrzeæ, fotografowaæ oraz karmiæ wskazanymi pokarmami. Ich opiekun podkreœla³, ¿e s¹ tylko „przyswojone”, a nie og³upione tresur¹; nie by³y zmuszane do ¿adnych sztuczek cyrkowych. Za dzia³alnoœæ popularyzatorsk¹ na polu ochrony przyrody „Szary NiedŸwiedŸ” zebra³ mnóstwo podziêkowañ od tysiêcy s³uchaczy. Jego dzia³alnoœæ komentuj¹ artyku³y prasowe i wpisy do kronik. Wœród nich s¹ pochwalne s³owa Naczelnego Konserwatora Przyrody w Polsce i pochlebne oceny wystawione przez placówki naukowe, takie jak: Zak³ad Badania Ssaków PAN, Zak³ad £owiectwa AR, Katedrê Ekologii i Etologii Zwierz¹t UJ oraz przez Departament Ochrony Przyrody USA (1977) i Ambasadê Amerykañsk¹ w Warszawie. S¹ wpisy: „Szary NiedŸwiedŸ robi wiêcej dla ochrony przyrody ni¿ setka najlepszych podrêczników” (Biuletyn ZG LOP, listopad 1967), s³owa Prof. W³adys³awa Szafera, czy Rektora Wy¿szego Seminarium Duchownego w Opolu. W 1976 r. Konrad Makush-Woronicz wyjecha³ prywatnie na IV Miêdzynarodow¹ Konferencjê poœwiêcon¹ ochronie i hodowli niedŸwiedzi do Kalispell (Montana, USA), gdzie praktycznie prezentowa³ swe doœwiadczenia wyniesione z hodowli niedŸwiedzi. Przy okazji mia³ wiele spotkañ z tamtejsz¹ Poloni¹; po obietnicy podarowania prezydentowi Carterowi dwóch m³odych niedŸwiedzi traktowany by³ z honorami jako jego osobisty goœæ. Po powrocie, od 1978 r. Konrad Makush-Woronicz organizowa³ prywatny Zoologiczny Oœrodek Badawczy Ursus arctos L. (Osadê Szarego NiedŸwiedzia) w Rzêdowie ko³o Opola. Prowadzi³ dalsze obserwacje hodowanych tam dwóch niedŸwiedzi, szopa i innych drobnych zwierz¹t. W tych te¿ latach wspó³pracowa³ z Leszkiem Moczulskim, co zapewne spowodowa³o kolejne inwigilacje s³u¿b bezpieczeñstwa. Zmar³ 30 listopada 1981 r. Po Jego œmierci, zarówno w Osadzie w Rzêdowie, jak i w mieszkaniu w Opolu, SB przeprowadzi³a rewizje i skonfiskowa³a wiele dokumentów. Do gospodarstwa w Rzêdowie by³y jeszcze kilkakrotne w³amania z rabunkiem pozostawionego tam dobytku. NiedŸwiedzie trzeba by³o zlikwidowaæ, oswojony szop uciek³, a inne hodowane zwierzêta zosta³y przekazane do ZOO przez ¿onê Zmar³ego. Z bogatego dorobku Konrada Makush-Woronicza zachowa³y siê tylko zapisy relacji czterech osób – œwiadków prób reintrodukcji niedŸwiedzi do Puszczy Bia³owieskiej w latach 1935-1939. Spisa³ je sam Konrad, a podpisane zosta³y przez relacjonuj¹cych. Materia³y te zosta³y mi przekazane osobiœcie w 1976 r. i dopiero w 1995 r. mog³em je zreferowaæ na XVI ZjeŸdzie Polskiego Towarzystwa Zoologicznego w £odzi. W du¿ym skrócie zosta³y potem wydrukowane w „Streszczeniach referatów”. Niniejsza relacja jest moim osobistym wspomnieniem o Przyjacielu, z którym spêdzi³em wiele godzin na omawianiu pasjonuj¹cych nas obu „spraw niedŸwiedzich”. Konrad poœwiêci³ ca³e ¿ycie obronie Polski i ochronie Przyrody. © Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Œl¹ska