Trzydzieści lat współpracy z Uniwersytetem Justusa Liebiga w

Trzydzieści lat współpracy z Uniwersytetem Justusa Liebiga w Giessen
Dorobek chemików
Od momentu podpisania umowy o współpracy w roku 1978 pomiędzy
Uniwersytetem Łódzkim a Uniwersytetem Justusa Lebiega w Giessen szeroki
front współpracy rozwinęli chemicy, a nawiązane na samym początku kontakty
pozwoliły utrzymać owocną współpracę przez okres trzech dziesięcioleci. Jak
wiadomo, ze strony UŁ umowę podpisał rektor, prof. R. Skowroński
reprezentujący równocześnie
Instytut
Chemii
na
ówczesnym
Wydziale
Matematyki, Fizyki i Chemii.
Dwuosobowa delegacja pracowników naukowych Instytutu Chemii UŁ, którą
stanowili prof. prof. W. E. Hahn i R. Bartnik złoŜyła pierwszą roboczą wizytę w
Giessen w roku 1979. W wyniku przeprowadzonych wówczas rozmów stworzono
podstawy do nawiązania współpracy zespołów prowadzących badania w obydwu
uniwersytetach, głównie w zakresie chemii organicznej. W dalszej kolejności włączył
się w program wspólnych badań zespół prof. J. Epsztajna (Łódź), który przez pewien
czas współpracował z grupą prof. H. Albrechta (Giessen). Tematyka prac obydwu
zespołów była skupiona wokół azotowych związków heterocyklicznych, a uzyskane
wyniki zaowocowały wspólnymi publikacjami.
Od momentu podpisania umowy o
współpracy,
ze
strony partnerów
niemieckich, największe zaangaŜowanie w rozwój kontaktów z chemikami łódzkimi
wykazali prof. prof. G. Maier, H. Albrecht, J. Ipaktschi oraz dr O. Kalinowski, który
przez wiele lat, aŜ do zgonu w roku 2002, organizował pobyty łódzkich studentów,
doktorantów i pracowników naukowych w Giessen. Jednym z pierwszych staŜystów
UŁ w Giessen na przełomie lat 1970/80 był prof. H. Scholl prowadzący przez dwa
miesiące prace badawcze wspólnie z dr E. Röckerem (Institut für Organische
Chemie) w zakresie elektrochemii.
Na początku lat 1980-tych rozwinęły się partnerskie kontakty obejmujące
problematykę dydaktyki chemii, które ze strony UŁ były rozwijane przez prof. Z.
Kozłowskiego (Zakład Dydaktyki Chemii).
Szczególnie owocny okres współpracy rozpoczął się w roku 1988, kiedy to
podjęte zostały wspólne badania w zespołach kierowanych przez prof. G. Maiera
(Giessen) oraz prof. G. Mlostonia (Łódź). Prowadzone prze wiele lat i trwające do
chwili obecnej prace badawcze objęły swym zakresem metody wytwarzania i badanie
2
struktury reaktywnych związków przejściowych (tzw. reactive intermediates). Szybki
rozwój tej współpracy związany był przede wszystkim z tym, Ŝe Institut für
Organische Chemie w Giessen miał (i ma nadal) doskonale wyposaŜone laboratoria
badawcze (tzw. matryce niskotemperaturowe), umoŜliwiające prowadzenie badań
nad nietrwałymi, reaktywnymi cząsteczkami w bardzo niskich temperaturach.
NajwaŜniejszą grupę badanych związków stanowiły ylidy tiokarbonylowe oraz tzw.
tiokarbonylo-S-sulfidy. W ostatnim czasie badania objęły reaktywne cząsteczki z
grupy nukleofilowych karbenów (np. dimetoksykarben [(MeO)2C:], DMC).
Wyniki unikatowych badań były wielokrotnie prezentowane na konferencjach
naukowych, a następnie opublikowane w najbardziej prestiŜowych czasopismach
fachowych. Szczególne znaczenie ma praca G. Mlostoń, J. Romański, H. P.
Reisenauer,
G.
Maier,
Thioformaldehyd-S-sulfid
(Thiosulfin)
(pozycja
[2]).
Przedstawione w niej wyniki zostały zaliczone do najwaŜniejszych osiągnięć w
zakresie chemii organicznej w roku 2001 (patrz: Nachrichten Chem. 2002, 50, 289).
W roku 2002, prof. G. Maier przeszedł w stan spoczynku; jego wieloletni wkład
w rozwój kontaktów naukowych pomiędzy chemikami z obydwu uczelni został
dostrzeŜony i doceniony przez polskich partnerów. We wrześniu roku 2006, na
Dorocznym Zjeździe Polskiego Towarzystwa Chemicznego w Gdańsku, prof. G.
Maier otrzymał zaszczytny tytuł Honorowego Członka Polskiego Towarzystwa
Chemicznego (patrz pozycja [7]). Wcześniej, w roku 1998 został on odznaczony
Medalem UŁ ‘W słuŜbie społeczeństwu i nauce’.
Innymi osobami, które zasługują na wyróŜnienie w momencie próby
podsumowania dorobku obydwu zespołów są dr H. P. Reisenauer (Giessen) oraz dr
J. Romański (Łódź), którzy są współautorami wszystkich wspólnych opracowań,
które ukazały się w latach 1993-2008. Obszerny dorobek naukowy zgromadzony w
wyniku współpracy stał się waŜną częścią wniosku o Nagrodę Naukową Ministra
Nauki i Szkolnictwa WyŜszego dla międzynarodowego zespołu kierowanego przez
prof. G. Mlostonia; nagroda została przyznana w roku 2007, a jednym z jego
członków był dr H. P. Reisenauer.
Następcą prof. G. Maiera na stanowisku Dyrektora Instytutu Chemii Organicznej
w Giessen jest prof. P. Schreiner, mocno zaangaŜowany w dalszy rozwój współpracy
pomiędzy Wydziałem Chemii UŁ oraz Instytutami Chemicznymi w Giessen. W
ostatnim okresie dobrze rozwijają się kontakty zespołów pracujących w dziedzinie
3
chemii koordynacyjnej. Ta współpraca jest aktywnie rozwijana przez prof. S
Schindlera (Giessen) oraz dr. P. Urbaniaka (Łódź).
Kontakty i wizyty naukowców z Łodzi i Giessen słuŜą równieŜ popularyzacji
nauk chemicznych oraz historii chemii wśród młodzieŜy. W trakcie swoich pobytów w
Łodzi, znany dydaktyk i historyk chemii, autor wielu opracowań z zakresu historii
alchemii w Europie, prof. H. Gebelein (Giessen) wygłosił wykłady powiązane z
prezentacją eksperymentów chemicznych (patrz zdjęcie). Jeden z tych wykładów,
został zaprezentowany w ramach kolokwium poświęconego Ŝyciu i dziełu J. Liebiga,
które odbyło się w Instytucie Chemii UŁ w dwusetną rocznicę urodzin wielkiego
naukowca, w maju 2003 roku. Z okazji tej rocznicy został wydany specjalny zeszyt
czasopisma Acta Universitatis Lodzensis, Folia Chimica (patrz poz. [8]) poświęcony
zagadnieniom chemii analitycznej. Inny wykład z pokazami eksperymentów ‘na Ŝywo’
dotyczył Ŝycia i działalności znanego chemika J. Glaubera w czterechsetną rocznicę
urodzin (kwiecień 2005 r.). Teksty wykładów zostały przetłumaczone i opublikowane
w czasopiśmie dydaktycznym Chemia w Szkole (poz. [9], [10]).
Z okazji nadchodzącej 30. rocznicy podpisania umowy o współpracy, w maju
tego roku odbędzie się na Wydziale Chemii UŁ specjalna sesja naukowa poświęcona
zagadnieniom chemii związków polikarbocyklicznych oraz polikarboheterocyklicznych
(’Progress
in
the
Chemistry
of
Polycarbocyclic
and
Polycarboheterocyclic
Compounds’). Jednym z zaproszonych wykładowców będzie prof. P. Schreiner
reprezentujący Instytut fuer Organische Chemie (Giessen).
Zaplanowane na kolejne miesiące tego roku wizyty naukowców w obydwu
uczelniach zapowiadają umocnienie dobrze rozwijającej się od wielu lat owocnej
współpracy. Zostaną do niej włączeni reprezentanci kolejnych pokoleń chemików z
Łodzi oraz Giessen.
GRZEGORZ MLOSTOŃ
Wybrane wspólne publikacje chemików z Łodzi i Giessen:
1.
G. Mlostoń, J. Romański, Ch. Schmidt, H.-P. Reisenauer, G. Maier,
Photochemische und Thermische Erzeugung von Thiocarbonylyliden aus 2,5-Dihydro1,3,4-thiadiazolen. Chem. Ber. 1994, 127, 2527-2530.
2.
G. Mlostoń, J. Romański, H. P. Reisenauer, G. Maier,
Thioformaldehyd-S-Sulfid (Thiosulfin). Angew. Chem., Int. Ed. Engl., 2001, 40, 393395.
4
3.
P. R. Schreiner, H. P. Reisenauer, J. Romański, G. Mlostoń,
[1,3]Dithian-2-ylidene. Angew. Chem. Int. Ed.., 2006, 45, 3889-3892.
4.
H. P. Reisenauer, J. Romański, G. Mloston, P. Schreiner,
Dimethoxycarbene – Conformational Analysis of a Reactive Intermediate. Eur. J. Org.
Chem., 2006, 4813-4818.
5.
G. Maier. H. P. Reisenauer, J. Romański, H. Petzold, G. Mlostoń,
Generation and Rearrangements of Thioacetaldehyde S-Sulfide (Methyl Thiosulfine)
and Thioacetone S-Sulfide (Dimethyl Thiosulfine). Eur. J. Org. Chem. , 2006, 37213729.
6.
J. Romański, H. P. Reisenauer, H. Petzold, W. Weigand, P. R. Schreiner, G.
Mlostoń,Generation and Rearrangement of some spiro-Cycloaliphatic Thiosulfines and
Dithiiranes. Eur. J. Org. Chem., 2008, in press.
7.
G. Mlostoń, Günther Maier - Honorowy Członek PTCh 2006. „Kronika”. Pismo
Uniwersytetu Łódzkiego, 2006, (5), 35-37.
8.
H. Piekarski, M. Jóźwiak, g. Mlostoń, Ed., Acta Universitatis Lodzensis, Folia Chimica
2004, 13, 1-189
9.
G. Mlostoń - Tłumaczenie z języka niemieckiego artykułu: H. Gebelein, śycie i dzieło
Justusa Liebiga, Chemia w Szkole, 2004 (1), 49-57.
10.
G. Mlostoń – tłumaczenie z języka niemieckiego artykułu: R. Werthmann, śycie i
działalność Johanna Rudolpha Glaubera, Chemia w Szkole, 2006 (2), 86-92.
Opracował: G.M.
Podpisy pod zdjęcia:
Plik: Giessen - 1
Uczestnicy Kolokwium Liebigowskiego, maj 2003, Sala Senatu UŁ. Od lewej: autor,
prof. H. Gebelein (Giessen), prof. J. Chojnowski (Łódź), prof. R. Mierzecki
(Warszawa), prof. P. Schreiner (Giessen).
Plik: Giessen - 2
5
Po wykładzie śycie i dzieło J. R. Glaubera, kwiecień 2005, sala wykładowa Instytutu
Chemii UŁ. Prof. H. Gebelein (Giessen) (pierwszy z lewej) w otoczeniu członków
Koła Chemików UŁ