klasa 5

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z HISTORII I SPOŁECZEŃSTWA DLA KLASY V SZKOŁY PODSTAWOWEJ
WEDŁUG PROGRAMU „WCZORAJ I DZIŚ” AUTORSTWA DR TOMASZA MAĆKOWSKIEGO
Konieczne
(ocena dopuszczająca)
Uczeń:
-wymienia narzędzia rolnicze
używane przez pierwszych
Słowian,
-zna daty chrztu Polski,
zjazdu gnieźnieńskiego,
koronacji Bolesława
Chrobrego,
-wyjaśnia znaczenie
terminów: plemię, gród,
drużyna, książę, relikwie,
koronacja,
-tłumaczy, czym był
Szczerbiec,
-zna legendy związane z
początkami istnienia państwa
polskiego,
-wskazuje na mapie Gniezno,
obszar państwa Mieszka I
oraz Bolesława Chrobrego,
-umieszcza na osi czasu datę
przyjęcia chrztu Polski,
śmierci św. Wojciecha,
zjazdu gnieźnieńskiego,
koronacji Bolesława
Chrobrego,
-wie co oznacza przydomek
„Chrobry”,
-wymienia pierwszych
władców państwa polskiego,
Podstawowe
(ocena dostateczna)
Uczeń:
-wymienia autorów
średniowiecznych kronik,
które zawierają legendy o
początkach państwa
polskiego,
-wymienia zajęcia
mieszkańców
średniowiecznego Gniezna,
-zna podstawowe fakty z
życia św. Wojciecha,
-rozpoznaje cechy
charakterystyczne legendy,
-wskazuje na mapie ziemie
polskie zamieszkiwane przez
najważniejsze plemiona
słowiańskie w X wieku,
-wymienia najważniejsze
przyczyny i skutki przyjęcia
chrztu przez Mieszka I,
-pokazuje na mapie Gdański
i ziemi zamieszkiwane przez
Prusów,
-krótko przedstawia historię
zjazdu gnieźnieńskiego,
uwzględniając postacie św.
Wojciecha, Bolesława
Chrobrego i Ottona III,
I Polska pierwszych Piastów
Rozszerzające
(ocena dobra)
Uczeń:
-podaje lata panowania
Mieszka I,
-wie, w jakich
okolicznościach doszło do
ślubu Mieszka z Dobrawą,
-opisuje następstwa misji i
męczeńskiej śmierci św.
Wojciecha,
-wymienia i krótko opisuje
przyczyny i skutki zjazdu
gnieźnieńskiego,
-rozumie szczególne
znaczenie koronacji
Bolesława Chrobrego w
dziejach państwa polskiego,
-opisuje legendarne początki
dynastii Piastów,
-opowiada o powstaniu i
początkach państwa
polskiego,
-opisuje budowę
średniowiecznego grodu na
przykładzie Gniezna,
-zna datę bitwy pod Cedynią,
-układa chronologicznie
pierwszych władców
panujących w Polsce,
Dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Uczeń:
-wie na czym polegał
słowiański obrzęd
postrzyżyn,
-tłumaczy przyczyny i skutki
chrztu Polski,
-wie, jaką rolę w państwie
Mieszka pełnili duchowni,
-wie, kiedy Orzeł Biały stał
się symbolem państwa
polskiego,
-charakteryzuje wierzenia
mieszkańców ziem polskich
przed przyjęciem chrztu
przez Mieszka I,
-omawia znaczenie przyjęcia
chrztu przez Polskę,
-przekazuje relacje z pobytu
Ottona III w Gnieźnie w
1000 roku na podstawie
fragmentów kroniki Galla
Anonima,
-charakteryzuje politykę
zewnętrzną i wewnętrzną
Bolesława Chrobrego,
Wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
-omawia zachowane ślady
pogańskich wierzeń Słowian,
-zna pisemną relację
Ibrahima ibn Jakuba
dotyczącą państwa Mieszka
I,
-przedstawia stanowisko
historyków dotyczące
pochodzenia przodków
Mieszka I,
-porównuje przebieg granic
współczesnej Polski i
państwa Mieszka I,
-opowiada o współczesnym
znaczeniu zjazdu
gnieźnieńskiego,
-prezentuje postać św.
Wojciecha,
Konieczne
(ocena dopuszczająca)
Uczeń:
-wyjaśnia znaczenie
terminów: klasztor, post,
kupiec, rzemieślnik,
burmistrz,
-podaje cechy idealnego
rycerza,
-wymienia główne elementy
rycerskiego wyposażenia,
-wie czym były turnieje
rycerskie,
-wyjaśnia znaczenie terminu:
mieszczanie,
-podaje przykłady zawodów
rzemieślniczych
wykonywanych w
średniowieczu,
-wymienia prace polowe
wykonywane w epoce
średniowiecza,
-wie, kim był św. Franciszek,
-rozpoznaje główne elementy
zamku,
- wie na czym polegała
metoda uprawy ziemi zwana
trójpolówką oraz metoda
żarowa,
II Społeczeństwo średniowieczne
Podstawowe
Rozszerzające
Dopełniające
(ocena dostateczna)
(ocena dobra)
(ocena bardzo dobra)
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
-wyjaśnia znaczenie
-wie, jak duży wpływ na
- wie skąd się wzięło
terminów: skryptorium,
życie ludzi w średniowieczu
posiedzenie „polegać na
kopista, cech, samorząd
miała religia,
kimś jak na Zawiszy” i co
miejski,
-tłumaczy, na czym polegała ono oznacza,
-wymienia zabudowania
praca zakonników w
- podaje przykłady miejsc w
tworzące średniowieczny
średniowiecznym
Polsce, w których znajdują
klasztor,
skryptorium,
się obecnie zamki
-wymienia przejawy
-wymienia elementy kultury
wzniesione w średniowieczu
średniowiecznej pobożności, rycerskiej i dworskiej,
bądź ich ruiny,
-wie, jakie funkcje pełniły
-wie, jaką rolę odgrywali w
-tłumaczy, jaki wpływ na
zamki w średniowieczu,
średniowiecznym mieście
poprawę wydajności pracy
-wie, jaką drogę musiał
burmistrz i członkowie rady
chłopów w średniowieczu
przejść chłopiec, aby zostać
miejskiej,
miało zastosowanie młyna i
rycerzem,
-wie, czym była lokacja,
pługa,
-wymienia grupy ludzi
-rozumie pochodzenie nazw
-omawia sposoby spędzania
żyjących w średniowiecznym ulic, na przykład: Szewska,
wolnego czasu przez
mieście,
Tkacka, Garncarska,
mieszkańców wsi w
-wyjaśnia znaczenie
-wie, jak odżywiali się
średniowieczu,
terminów: sołtys, pług,
mieszkańcy średniowiecznej -opisuje średniowieczny
trójpolówka,
wsi,
klasztor i tryb życia
-opisuje krótko postać św.
-potrafi wskazać różnice
mnichów, używając słów:
Franciszka,
między stylem romańskim i
zakon, reguła, ubóstwo,
- wymienia główne elementy gotyckim,
-rozpoznaje na przykładach
średniowiecznego miasta,
-opisuje wygląd
średniowiecznych budowli
- wymienia najważniejsze
średniowiecznej twierdzy,
takie elementy
różnice między losem chłopa -charakteryzuje grupy
architektoniczne, jak: rozeta,
życiem rycerza lub
ludności żyjące w
portal, absyda, łuk,
mieszczanina,
średniowiecznym mieście,
sklepienie,
-tłumaczy, na czym polegały
i jak przebiegały turnieje
rycerskie,
-porównuje miasto
średniowieczne z miastem
Wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
-zna rolę zakonów we
współczesnym świecie,
-tłumaczy, jakie funkcje
pełnią zamki współcześnie,
-wyjaśnia znaczenie związku
frazeologicznego
benedyktyńska praca i
tłumaczy, skąd się wywodzi
to wyrażenie
-przekazuje informacje na
temat zabytków romańskich i
gotyckich znajdujących się w
rodzinnej miejscowości lub
w regionie,
-wyjaśnia, jaką rolę w sztuce
średniowiecznej odgrywała
tematyka religijna,
-tłumaczy różnice między
handlem w średniowieczu i
współcześnie,
-omawia przebieg procesu
lokacji wsi,
-opowiada o roli karczmy w
średniowieczu na podstawie
tekstu źródłowego,
współczesnym,
-porównuje życie na wsi w
średniowieczu i
współcześnie,
Konieczne
(ocena dopuszczająca)
Uczeń:
-wyjaśnia znaczenie
terminów: Prusy, zakon
krzyżacki, wielki mistrz,
-wie, dlaczego Konrad
Mazowiecki sprowadziła
Krzyżaków do Polski,
-zna daty: sprowadzenia do
Polski Krzyżaków, koronacji
Władysława Łokietka, bitwy
pod Płowcami, koronacji
Kazimierza Wielkiego,
założenia Akademii
Krakowskiej, wygaśnięcia
dynastii Piastów w państwie
polskim, bitwy pod
Grunwaldem,
-umieszcza ważne daty na
osi czasu,
-wskazuje na mapie:
Pomorze Gdańskie,
Małopolskę, Wielkopolskę,
Kujawy, Mazowsze, Śląsk,
obszar Królestwa Polskiego
za panowania Kazimierza
Wielkiego, Królestwo
Polskie i Wielkie Księstwo
Litewskie,
-umieszcza na osi czasu daty:
Podstawowe
(ocena dostateczna)
Uczeń:
-dostrzega negatywne skutki
rozbicia dzielnicowego,
-wymienia najważniejsze
osiągnięcia Kazimierza
Wielkiego,
-wyjaśnia znaczenie terminu:
unia,
-wymienia przyczyny
konfliktu polskokrzyżackiego,
-pokazuje na mapie
terytorium państwa
krzyżackiego i Malbork,
-zna i pokazuje na mapie
dzielnice należące do
Królestwa Polskiego w
chwili śmierci Władysława
Łokietka,
-tłumaczy, dlaczego
Kazimierzowi Wielkiemu
nadano przydomek Wielki,
-wymienia najważniejsze
przyczyny i skutki zawarcia
unii polsko-litewskiej w
Krewie,
III Polska i Krzyżacy
Rozszerzające
(ocena dobra)
Uczeń:
-opowiada kim był Mikołaj
Wierzynek,
-tłumaczy w jakich
okolicznościach doszło do
ślubu Jadwigi i Jagiełły,
-podaje przyczyny i skutki
wielkiej wojny z zakonem
krzyżackim,
-opisuje, dlaczego koronacja
Władysława Łokietka miała
tak duże znaczenie dla
Polski,
-wyjaśnia sens powiedzenia:
Kazimierz Wielki zastał
Polskę drewnianą, zostawił
murowaną,
-wymienia zasługi Jadwigi
dla kultury polskiej,
-omawia okoliczności
objęcia tronu polskiego przez
Jadwigę,
-omawia przebieg bitwy pod
Grunwaldem,
-wymienia najważniejsze
dokonania Władysława
Jagiełły i Kazimierza
Jagiellończyka,
Dopełniające
(ocena bardzo dobra)
Uczeń:
-omawia skutki
sprowadzenia Krzyżaków do
Polski,
-opisuje skutki jakie miała
dla Polski utrata Pomorza
Gdańskiego,
-tłumaczy czynniki, które
pozwoliły na ponowne
scalenie ziem polskich,
-ocenia rolę Władysława
Łokietka w procesie
zjednoczenia państwa
polskiego,
-opowiada o uczcie u
Wierzynka,
-ocenia, czy ostatniemu
władcy z dynastii Piastów
słusznie nadano przydomek
Wielki,
-omawia politykę
wewnętrzną i zewnętrzną
Kazimierza Wielkiego,
-tłumaczy, jakie znaczenie
miało dla Polski odzyskanie
Pomorza Gdańskiego w 1466
roku,
Wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
-tłumaczy, w jakich
okolicznościach powstał
zakon krzyżacki,
-wymienia nazwy obszarów
współczesnej Polski, na
których można znaleźć ślady
obecności Krzyżaków,
-wie, kim byli Templariusze i
zna opowieść o ich
legendarnym skarbie,
-ocenia politykę prowadzoną
przez Krzyżaków oraz ich
działalność na podbitych
terenach,
-pozyskuje z różnych źródeł
informacje o zamku w
Malborku,
-porównuje sposoby
prowadzenia polityki
zagranicznej przez
Władysława Łokietka i
Kazimierza Wielkiego,
-wyjaśnia na podstawie
drzewa genealogicznego
pokrewieństwo łączące
przedstawicieli dynastii
Piastów i Andegawenów,
-porównuje przebieg dwóch
zawarcia unii polskolitewskiej w Krewie, bitwy
pod Grunwaldem, podpisania
I i II pokoju toruńskiego,
Konieczne
(ocena dopuszczająca)
Uczeń:
-rozumie przełomowe
znaczenie roku 1492 w
dziejach Europy i świata,
-wie, jaką rolę w okresie
wielkich odkryć
geograficznych odegrał
Krzysztof Kolumb,
-wyjaśnia znaczenie
terminów: karawela, Nowy
Świat, Indianie, broń palna,
renesans, humanizm
-wie, na czym polegało
przełomowe odkrycie
Mikołaja Kopernika,
-umieszcza na osi czasu datę
odkrycia Ameryki przez
Kolumba,
-wie, dlaczego Kolumb
nazwał mieszkańców
Ameryki Indianami,
-wymienia najważniejszych
twórców renesansu
europejskiego,
wojen polsko-krzyżackich w
XV wieku i ocenia znaczenie
tych konfliktów w polskiej
historii,
IV Europejczycy odkrywają świat
Podstawowe
Rozszerzające
Dopełniające
(ocena dostateczna)
(ocena dobra)
(ocena bardzo dobra)
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
-podaje najważniejsze
-wymienia skutki odkryć dla -wie, kim byli Herman
przyczyny i skutki wielkich
mieszkańców Europy i
Cortez i Francisco Pizarro,
odkryć geograficznych w XV Ameryki,
-rozumie i omawia myśl
i XVI wieku,
-zna datę wynalezienia
Terencjusza: Jestem
-wyjaśnia znaczenie
ruchomej czcionki przez Jana człowiekiem i nic co ludzkie
terminów: konkwistador,
Gutenberga,
nie jest mi obce,
-zna najważniejsze
-pokazuje na mapie trasę
-tłumaczy na podstawie
dokonania Bartolomeo
pierwszej podróży Kolumba
tekstu źródłowego, w jaki
Diaza, Casco da Gamy,
do Ameryki,
sposób Kolumb zdobył
Ferdynanda Magellana,
-wskazuje na mapie trasy
zaufanie Indian,
-wie, dlaczego Leonardo da
wypraw odkrywczych
-opisuje wygląd XVVinci zalicza się do
podjętych przez Bartolomeo
wiecznego okrętu,
czołowych postaci epoki
Diaza, Casco da Gamę i
-charakteryzuje życie na
renesansu,
Ferdynanda Magellana,
statku w XV wieku,
-wymienia najważniejsze
-opowiada, co wydarzyło się -tłumaczy, jaki wpływ maiły
dzieła renesansowe i ich
w 1492 roku, używając
odkrycia geograficzne na
twórców,
terminów: karawela, Nowy
wyobrażenie ludzi o świecie,
-wskazuje na mapie lądy
Świat, Indianie, broń palna,
-ocenia znaczenie wypraw
odkryte w XV i XVI wieku,
-krótko charakteryzuje
odkrywczych dla
-krótko charakteryzuje
poglądy średniowiecznych
Europejczyków i ludów
różnice w postrzeganiu
ludzi na temat kształtu
zamieszkujących Amerykę,
ludzkiego życia w
świata,
-tłumaczy teorię Kopernika
średniowieczu i renesansie,
-opowiada krótko o życiu i
w kontekście powiedzenia:
działalności Mikołaja
Wstrzymał Słońce, ruszył
Kopernika używając
Ziemię,
wyrażeń: uczony, astronom,
-rozpoznaje
odkrycie naukowe,
charakterystyczne cechy
budowli renesansowych,
Wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
-wie, skąd czerpiemy wiedzę
o współczesnym
wszechświecie,
-zna teorie dotyczące tego,
kto dotarł do Ameryki przed
Kolumbem,
-formułuje wnioski
dotyczące niewolnictwa i
wyraża swoją opinię na ten
temat,
-pozyskuję informacje z
różnych źródeł o Krzysztofie
Kolumbie oraz tworzy
ciekawą notatkę na temat tej
postaci,
-ocenia wpływ Jana
Gutenberga na zmianę
światopoglądu ludzi na
przełomie średniowiecza i
renesansu,
Konieczne
(ocena dopuszczająca)
Uczeń:
-wyjaśnia znaczenie
terminów: dwór, paź,
komnata, arras, sejm,
przywilej, herb, szlachta,
Rzeczypospolita Obojga
Narodów, elekcja, pole
elekcyjne, koronacja,
husaria,
-zna datę hołdu pruskiego,
zawarcia unii polskolitewskiej w Lublinie, potopu
szwedzkiego, bitwy pod
Wiedniem,
-wie, którzy władcy
panowali w Rzeczypospolitej
w okresie rozkwitu polskiej
kultury,
-wymienia najważniejszych
twórców polskiego
renesansu,
-wymienia narodowości
żyjące na terytorium
Rzeczypospolitej Obojga
Narodów,
-wymienia władców
Rzeczypospolitej okresu XVI
i XVII wieku,
-zna dzieje dzwonu
Zygmunt,
-umieszcza na osi czasu daty
najważniejszych wydarzeń,
-wymienia poszczególne
V W Rzeczypospolitej szlacheckiej
Podstawowe
Rozszerzające
Dopełniające
(ocena dostateczna)
(ocena dobra)
(ocena bardzo dobra)
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
-wie, dlaczego Mikołaj Rej i -podaje przykłady budowli
-omawia zasługi ostatnich
Jan Kochanowski należą do
renesansowych w Polsce,
Jagiellonów dla rozwoju
najważniejszych twórców
-tłumaczy, dlaczego
kultury polskiej,
literatury polskiej,
rycerstwo zamieniło się w
-wyjaśnia, w jaki sposób
-wyjaśnia znaczenie
szlachtę,
obradował sejm walny,
terminów: poseł, sejmik,
-rozumie znaczenie terminu
-dostrzega wpływ nadawania
pospolite ruszenie, liberum
demokracja szlachecka,
szlachcie kolejnych
veto,
-wymienia elementy, z
przywilejów na pozycję tej
- wie, na czym polegała
których składał się herb
grupy w państwie oraz
uprzywilejowana pozycja
szlachecki,
osłabienie władzy
szlachty w Rzeczypospolitej, -wyjaśnia znaczenie
królewskiej,
-zna datę zatwierdzenia
terminów: folwark, kmiecie, -określa znaczenie spławu
uchwały nihil novi,
-krótko opisuje rolę Gdańska wiślanego dla rozwoju
-wyjaśnia znaczenie terminu: w XVI-wiecznym handlu
handlu zbożem w XVI
pańszczyzna,
zbożem,
wieku,
-wymienia prawa i
-wymienia przywileje
-omawia funkcje
obowiązki szlachty,
szlacheckie ograniczające
poszczególnych zabudowań
-podaje najważniejsze
wolność osobistą chłopów,
gospodarczych wchodzących
postanowienia unii
-omawia przyczyny i skutki
w skład folwarku
lubelskiej,
zawarcia unii lubelskiej,
szlacheckiego,
-wie, na czym polegała
-zna prawa, które
-omawia przyczyny kryzysu
tolerancja religijna w XVIkonfederacja warszawska
państwa polsko-litewskiego
wiecznej Rzeczypospolitej,
gwarantowała szlachcie,
w XVII wieku,
-zna datę pierwszej wolnej
-tłumaczy, czym była
-ocenia znaczenie hołdu
elekcji,
reformacja,
pruskiego w dziejach
-wyjaśnia krótko, na czym
- wymienia postanowienia
Rzeczypospolitej,
polegała wojna podjazdowa, artykułów henrykowskich,
-określa, jaki wpływ na
-wymienia najważniejsze
-podaje przyczyny i skutki
rozwój sztuki renesansowej
elementy dworu
wojen Rzeczypospolitej z
w Polsce miała kultura
szlacheckiego,
Rosją, Turcją i Szwecją,
włoska,
-wymienia elementy
-opisuje poszczególne grupy -rozpoznaje takie elementy
tradycyjnego stroju
polskiej szlachty,
architektoniczne, jak: loggia,
Wykraczające
(ocena celująca)
Uczeń:
-wymienia nazwy
współczesnych państw, które
leżą na terytorium dawnej
Rzeczypospolitej,
-tłumaczy, jakie ślady potęgi
dawnej Rzeczypospolitej
można odnaleźć na
terytorium współczesnej
Litwy, Łotwy, Białorusi,
Ukrainy,
-podaje przykłady dzieł
nawiązujących do wydarzeń
XVI- i XVII-wiecznej
historii Rzeczypospolitej,
-odnajduje w różnych
źródłach utwory Mikołaja
Reja i Jana Kochanowskiego,
-porównuje funkcję Zamku
Królewskiego na Wawelu za
panowania Jagiellonów oraz
współczesnego Pałacu
Prezydenckiego w
Warszawie,
-porównuje sejm walny ze
współczesnym polskim
parlamentem,
-opisuje przebieg spławu
wiślanego,
-porównuje na przykładzie
Gdańska funkcjonowanie
portów morskich w XVI oraz
w XXI wieku,
grupy społeczeństwa
polskiego,
-wskazuje na mapie
terytorium Rzeczypospolitej
Obojga Narodów i miejsce
zawarcia unii polskolitewskiej w 1569 roku,
-pokazuje na mapie państwa,
z którymi Rzeczypospolita
prowadziła wojny w XVII
wieku,
szlacheckiego,
-wskazuje na mapie porty
rzeczne leżące na szlaku
spławu wiślanego oraz rzeki,
którymi spławiano towary,
-wskazuje na mapie miejsca
najważniejszych bitew
stoczonych przez wojska
polskie w XVII wieku,
-wie, dlaczego Stefana
Czarnieckiego i Jana III
Sobieskiego uznaje się za
bohaterów narodowych,
- wymienia najważniejsze
skutki zwycięstwa
Sobieskiego pod Wiedniem,
-na podstawie ilustracji
opisuje uzbrojenie husarza,
-charakteryzuje
poszczególne grupy
narodowościowe żyjące w
państwie polsko-litewskim,
-omawia przebieg wolnej
elekcji,
-charakteryzuje życie
dworskie na Zamku
Królewskim na Wawelu,
-wyjaśnia, jakie znaczenia
miała obrona klasztoru na
Jasnej Górze dla Polaków
walczących ze Szwedami,
-opowiada o wyprawie
wiedeńskiej Jana III
Sobieskiego, używając słów:
oblężenie, odsiecz, sułtan
husaria,
-wymienia przyczyny –
skutki wojen prowadzonych
przez Rzeczypospolitą w
XVII wieku,
arkady, attyka,
-wymienia na podstawie
tekstu źródłowego, w jaki
sposób można było zdobyć i
utracić szlachectwo,
-ocenia znaczenie unii
lubelskiej,
-porównuje postanowienia
unii w Krewie z ustaleniami
unii lubelskiej,
-wskazuje różnice między
pacta conventa i artykułami
henrykowskimi,
-ocenia, jaką rolę odegrał
Stefan Czarniecki podczas
wojny ze Szwecją w latach
1655-1660,
-porównuje terytorium
Rzeczypospolitej Obojga
Narodów z obszarem
współczesnej Polski,
-porównuje wygląd świątyń
poszczególnych grup
wyznaniowych
zamieszkujących obszar
dawnej Rzeczypospolitej,
-wymienia prawa grup
wyznaniowych we
współczesnej Polsce,
-porównuje wolną elekcję z
wyborami prezydenckim we
współczesnej Polsce,