A długość - Słownik polszczyzny XVI wieku

Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: DŁUGOŚĆ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 1/3
DŁUGOŚĆ (93) sb f
o jasne.
sg N długość (42). ◊ G długości (16). ◊ A długość (23). ◊ I długością (5). ◊ L długości (5). ◊
pl N długości (2).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII – XIX w.
1. Rozciągłość w przestrzeni; longitudo Mącz, Cn; spacium Mącz; proceritas Calep; longinquitas,
prolixitas Cn (59) : Niemać też [ogon] zbytniey długośći BierEz R [2 r.]; GlabGad N7v; LInea ieſt/
długość bez ſzérokośći y miążſzośći. GrzepGeom C.
długość czego (27): Leop Ex 25/17, 26/2, 8, Apoc 21/16 [2 r.]; długość tego będźie [...] od gránice
Zachodniey áż do gránice ku Wſchodu ſłońcá. BibRadz Ez 45/7, Gen 6/15, Ez 40/49 [2 r.], 41 arg;
RejAp 183; Zmierzył też długość budowánia przed oblicżem piętrá BudBib Ez 41/15, Gen 6/15,
3.Reg 6/2, Ez 41/22, Zach 2/2; BudNT Apoc 21/16 [2 r.]; KlonŻal A3v marg; LatHar 292 [2 r.],
297; WujNT Apoc 21/16 [2 r.]. Cf Wyrażenia.
długość (na) ile (14): Leop Ex 25/17, 26/1, 8, Ez 42/20, 48/10; BibRadz I *4 marg, Gen 6/15,
Ez 40/29, 41/2; cżłowiek świecki w tymto żywoćie/ nic inego nienaydzie iedno [...] grob ledwy ná
ſiedḿ ſtop długość máiąc. HistRzym 122; BudBib Gen 6/15, 3.Reg 6/2, Ez 41/13, 22.
długość między czym (1): Intervallum, Szerokość álbo długość miedźi palámi. Mącz 475a.
W charakterystycznych połączeniach: długość miejsca (2), placu.
Wyrażenia: »długość krotka« (1): Acż ono ćiáło [Chrystusa]/ w máłośći/ y w zupełnośći/ obycżay
pocżęćia przyrodzonego záchowywáło: bo według Bernárdá ś. byłá tám długość krotka/ ſzyrokość
wąſka/ głębokość rowna. NiemObr 144.
mat. »liczba długości«: á potym liczbę ſzérokośći/ maſz wieść ná liczbę długośći. GrzepGeom Ev.
»długość łokcia« (2): SarnStat 281 [idem] 945 cf »długość miary«.
»długość miary« = mensura longitudinis JanStat (2): IZby mogłá przydáć ſie zdrádá w tkániu
ſukien/ [...] nietylko w vmnieyſzéniu dobroći/ ále téż w długośći y ſzérokośći miáry álbo łokćiá
SarnStat 281 [idem] 945.
»długość stopy« (1): á gdy [Pitagoras] wynálazł práwą/ á iſtotną długość ſtopy/ ſtey dopiero [...]
doſzedł miáry wſzytkiego ciáłá GórnDworz V4v.
Szeregi: »długość (wielkość), (a, i itp.) szerokość (a. szerza)« = longitudo et latitudo Vulg, PolAnt
[szyk 27 : 4] (31): Długość kołdry iedney będzie ná trzydzieśći łokći/ á ſſerokość ná cztyrzy. Leop Ex
26/8, Ex 25/17, 26/1, Ez 42/20, 48/10; BibRadz I 4 marg, Gen 6/15, Ez 40/29, 49, 41 arg [2 r.],
41/2; Spacium. Długość/ álbo ſzerokość mieyſcá plácu y czáſu. Mącz 404c, 475a; RejAp 183 [2 r.];
PVnkt ieſt/ który niema żadnéy długośći/ áni ſzérokośći/ áni miążſzośći. GrzepGeom C, C; BudBib
Gen 6/15, 3.Reg 6/2, Ez 41/13, Zach 2/2; BudNT Apoc 21/16; NiemObr 144; KlonŻal A3v marg; O
Pánie Iezu Chryſte/ [...] rácż przez ſzerokość/ długość/ wielkość/ y rozlicżność ran twoich/ náucżyć
mię [...] záchowáć [...] przykazánie twoie. LatHar 297, 292 [2 r.]; WujNT 386; SarnStat 281, 945.
»długość, (a, i) wysokość (a. na wyższą)« = altitudo et longitudo PolAnt [szyk 2 : 2] (4): á długość/
ý wyſokość/ y ſſerokość iego [miasta] iednáko wielkie ſą [et longitudo eius tanta est quanta et latitudo]
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: DŁUGOŚĆ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 2/3
Leop Apoc 21/16 [idem WujNT]; Ołtarz drzewiány (był) ná trzy łokćie ná wyżſzą/ á długośći iego
dwá łokćiá BudBib Ez 41/22; Proceritas – wyſzokoſcz, długoſcz. Calep 851a; WujNT Apoc 21/16.
Wyrażenie przyimkowe: »na długość« (1): In longitudinem habet duos pedes, Ná długość ma dwie
ſtopie. Mącz 197b.
W przen (6) :
Szeregi »szyrokość, (i) długość, (i) głębokość, (a, i) wysokość« (6): Tá Figura [Krzyża św.] ma
w ſobie ſzyrość/ to ieſt dobré vczynki/ z ſzyrokośći miłośći pochodzącé: ma długość/ to ieſt/
nieſkóńczóną wieczność: ma téż wyſokość/ to ieſt/ zapłátę wieczną/ ku któréy ſye śćiąga wſzyſtká
miłość y vprzéymość náſzá: ma téż głębokość/ to ieſt/ ſkrytą łáſkę Bożą/ z któréy iáko z korzeniá/
dobré vczynki pochodzą práwéy miłośći OrzQuin M4, M4; RejPos 92v; NiemObr 10, 87; żebyśćie
mogli dośćignąć ze wſzytkimi świętymi/ ktora ieſt ſzerokość/ y długość/ y wyſokość/ y głębokość
[latitudo et longitudo et sublimitas et profundum]/ y poznáć przewyżſzáiącą wſzelki rozum miłość
Chriſtuſową WujNT Eph 3/18 [przekład tego samego tekstu RejPos 92v, NiemObr 10, 87].
a. O tekście (4) : iátz iuż dlá dlugoſcij opuſſcżę ijné naſſego milégo pana cieſſkoſcij OpecŻyw 35v;
Bo tá długość [w statucie] zátrudnia rżecz bárźiey/ niżli ią obiaśnia GórnRozm K3; Ale choćby téż był
dłużſzy [statut]/ tedy gdźie methodus ieſt/ tám y długość nie bárzo wádźić może. SarnStat *4, 1280.
2. Rozciągłość w czasie; longinquitas Mącz, Cn; diuturnitas Modrz, Cn; spacium Mącz; longitudo,
prolixitudo Cn (29) : Mącz 4c; CzechEp 236, 259, [380]; Lecż niewiem co też to zá długość/ co
tydzień kilká godźin oddáć ná ſłużbę Bożą LatHar 511, 511 [2 r.]; SkarKaz 382b.
długość czego (16): Takowa tedy bańka znamionuie długoſć niemoczy głowney FalZioł V 8v,
10; RejPos 197; płácżu tedy piſmo nie gány ále długość płácżu gány BiałKaz D3; LatHar 511. Cf
Wyrażenia.
Wyrażenia: »długość czasu« = longinquitas temporis Cn (1): á wſzákże nie mamy ſobie ſzácowáć
krotkoſći abo długoſći cżáſu. BibRadz I 143v marg. [cf znacz. 1. »długość, szerokość« Mącz 404c].
»długość dni« [w tym: na wieczną długość dniow (1)] [szyk 4 : 1] (5): Abym mieſzkał w domu bożym
na wiecżną długoſć dniow [in longitudine dierum]. WróbŻołt 22/6; Długoſcyą dni nápełnyę wſzytek
żywot yego LubPs Vv; Słuſſe tedy ná twoy dom chowáć gi [świadectwa] w świątośći/ Gdyżeś [Panie]
hoynye rozmnożył dni yego długośći LubPs V3; SiebRozmyśl F; on bowiem [Bóg] ieſt żywotem
twoim y długośćią dni twoich PowodPr 85.
»(wieczna) długość lat« (2): Gdyż po wſzech narodzyech ſłynie wiecżna długość lat twoich LubPs
X4; Będzyeli długo żyw cżłowiek/ á w tey długośći lat będzyeli weſoł záwżdy BielKron 82.
»długość żywota« = longinquitas aetatis Mącz, Cn (3): RejPs 150; Mącz 197b; Y v inſzych zwierząt
odięto władzą iych/ lecż długość żywotá dano iym [tempora vitae constituta essent] BudBib Dan 7/12.
Szereg: »krotkość abo długość« (1): BibRadz I 143v marg cf »długość czasu«.
Wyrażenia przyimkowe: »do długości« = pod względem długości (4): Lecż y niewola y wolność
zbytnia przemierzła ieſt: iáko záś oboiá rzecż mierna/ y do długośći trwáła ieſt/ y do mnimánia v
ludźi bárzo dobra. ModrzBaz 72;
»na długość« (1): Auctus dierum, Dnia na długość przibywanie. Mącz 20b.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: DŁUGOŚĆ (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 3/3
»na długośc« = długo (4) : Bodayże tá ná długość/ rádość pánowáłá PaxLiz D2; Stáráymy ſię
vprzeymie/ byſmy vſłużyli/ Zá cżym w łaſce W. M. ná długość płużyli. PaxLiz E2v, B4v. Cf »długość
dni«.
*** Bez wystarczającego kontekstu (5) : Longinquitas, Dálekość/ Długość. Mącz 197b; Prolixitas,
Długość. Mącz 186c, 197b; Longitudo ‒ Długoſc Calep 612b, 858a.
Synonim: 1. dalekość.
Cf DŁUŻA, [DŁUŻYNIA]
KCh