HIERARCHIA WA ŻNOŚCI CZYNNIKÓW TECHNICZNO

Acta Sci. Pol., Technica Agraria 4(2) 2005, 49-57
HIERARCHIA WA NO CI CZYNNIKÓW TECHNICZNO-ORGANIZACYJNYCH W ODNIESIENIU DO
EFEKTYWNO CI OBSŁUGI SERWISOWEJ
CI GNIKÓW ROLNICZYCH
Jacek Skudlarski
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa
Streszczenie. Wyznaczono hierarchi wa no ci ró norodnych czynników technicznoorganizacyjnych w odniesieniu do efektywno ci obsługi serwisowej ci gników rolniczych
z wykorzystaniem metody ekspercko-matematycznej. Hierarchi wa no ci badanych parametrów stanowi priorytety systemowe (warto ci wyra one w procentach) wszystkich
celów drugiego i trzeciego poziomu, które to warto ci wyznaczaj stopie realizacji celu
głównego (efektywno ci pracy ci gników rolniczych).
Słowa kluczowe: ci gnik, obsługa serwisowa, metody eksperckie
WYKAZ OZNACZE
fβ (b-1) – kwantyl dystrybucji χ2 odpowiadaj cy poziomowi ufno ci β i liczb stopni swobody b-1,
b – liczba ocenianych czynników,
γ – zało ona dokładno w ocenie konkordancji,
Θ0 – warto krytyczna współczynnika konkordancji,
S – suma kwadratów odchyle faktycznych warto ci rang,
NE – liczba ekspertów,
b – liczba ocenianych czynników,
Ti – wska nik podobnych rang,
gj – odchylenie standardowe,
mj – rednia arytmetyczna (warto priorytetu lokalnego) j-tego czynnika,
rj – suma rang nadanych przez ekspertów j-mu czynnikowi,
r – rednia arytmetyczna sumy rang,
rij – ranga nadana przez i-tego eksperta j-emu czynnikowi,
p – liczba grup jednakowych szeregów w szeregowaniu j-ego eksperta,
ti – liczba powtórze jednakowego szeregu w p-ej grupie.
Adres do korespondencji – Corresponding Author: Jacek Skudlarski, Katedra Organizacji i In ynierii Produkcji, SGGW, ul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawa
50
J. Skudlarski
WST P
Znacz cy wzrost mocy ci gników rolniczych wprowadzenie automatyki i elektroniki znacznie zwi ksza zapotrzebowane na obsług techniczn . Jak wykazuj do wiadczenia zagraniczne obsługa techniczna wiadczona przez serwis przynosi producentowi
znaczne korzy ci finansowe [Interneta] zwłaszcza w okresie od zaprzestania produkcji
danej maszyny przez producenta do momentu u ytkowania przez ostatniego nabywc
[Kulibanowa 2000].
Do wiadczenia krajów b. ZSRR pokazuj , e nieefektywne działanie obsługi serwisowej maszyn rolniczych i ci gników obni a ich gotowo techniczn , nawet poni ej
wystarczaj cych warto ci [Rasskazov 1997, Dokunihin 2001]. Racjonalizacja działa
serwisu technicznego pozwoliła w tych krajach zwi kszy wykorzystanie roczne maszyn o 6-10% i obni y zu ycie cz ci zamiennych nawet o 30% [Czernoiwanov 1997].
Efektywno działania obsługi serwisowej jest równie istotna w warunkach polskiego rolnictwa, gdzie wydatki na usługi naprawcze sprz tu rolniczego si gaj ok.
19 mln zł rocznie [Pasyniuk 2004]. Z uwagi na fakt, e ok. 50% prac obsługowo naprawczych wykonuj rolnicy we własnym zakresie [Pasyniuk 2004], korzystaj c niekiedy z pomocy s siedzkiej efektywno obsługi serwisowej, powinna by rozpatrywana nie tylko pod k tem działalno ci słu b remontowych, ale równie zaopatrzenia
w cz ci zamienne.
Efektywno działania obsługi serwisowej powinna by rozumiana jako zdolno
minimalizowania w gospodarstwie rolnym kosztów uwzgl dniaj cych nie tylko koszt
usuni cia awarii (przy zachowaniu wymaganej jako ci naprawy), ale równie straty
powstałe w wyniku oczekiwania na napraw czy dostarczenie cz ci zamiennych.
Do wiadczenia autora oraz doniesienia literaturowe [Kulibanova 2000] pozwalaj
stwierdzi , e na efektywno obsługi serwisowej wpływa szereg czynników, których
wa no nie została dotychczas zhierarchizowana.
Znajomo tej hierarchii wa no ci ma du e znaczenie dla producenta ci gników,
gdy uwzgl dnienie najwa niejszych czynników pozwoli w najwy szym stopniu poprawi efektywno działania serwisu technicznego, co z pewno ci nie ujdzie uwagi
rolników decyduj cych si na zakup ci gnika danego producenta.
CEL I ZAKRES BADA
Celem bada było okre lenie hierarchii wa no ci czynników techniczno-organizacyjnych z punktu widzenia ich wpływu na efektywno obsługi serwisowej ci gników
rolniczych.
Hierarchia wa no ci była okre lana dla obsługi serwisowej ci gników rolniczych
stosowanych zarówno w gospodarstwach rolnych, jak i innych bran ach.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
Hierarchia wa no ci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywno ci... 51
METODY
W celu dokonania hierarchizacji czynników wpływaj cych na efektywno działania
serwisu technicznego ci gników rolniczych zastosowano metod ocen ekspertów, która
w literaturze jest znana pod nazw metody ekspercko-matematycznej [Jewlanow 1981,
Masiuk 1998].
Metoda ta w sposób racjonalny ł czy proces intuicyjno-logicznej analizy danego
problemu przez eksperta z liczbowymi metodami obróbki danych, zarówno przedstawienia wyników rozwi za , jak i dla kierowania procesem ekspertyzy. Uzyskane
w rezultacie obróbki danych opinie ekspertów przyjmuje si jako rozwi zanie danego
problemu.
Metoda ekspercko-matematyczna pozwala analizowa i ocenia bardzo zró nicowane czynniki, a wyniki uzyskane przy jej wykorzystaniu ró ni si od wyników z innych
metod zakresie 6–8% [Gordon i Helman 1974]. St d te powszechne zastosowanie tej
metody w celach zbrojeniowych, gospodarczych [Jevlanow 1981] jak równie naukowych, zarówno za granic [Stopałov 1993, Nahatkian i Kriukov 1993, Masiuk 1998],
jak i w kraju [Skudlarski 2002, Izdebski 2003].
Szczegółowy tok bada obejmuje m.in. matematyczne okre lenie minimalnej liczby
ekspertów oraz ich dobór jako ciowy, a tak e weryfikacj zgodno ci ocen ekspertów za
pomoc metod statystycznych. Minimaln liczb ekspertów wyznacza si ze wzoru
[Jevlanow 1981]:
NE =
fβ (b − 1)
(γ + 1)(b − 1)Θ 0
(1)
Przy zało onym poziomie ufno ci – 0,95, dokładno ci w ocenie konkordancji – 0,1
i warto ci krytycznej współczynnika konkordancji – 0,1 i liczbie czynników na drugim
poziomie – 5 wyniosła ona 26 osób.
Dobór ekspertów opierał si na kryteriach szczegółowo omówionych w literaturze
[Jewlanow 1981, Internetb]. Podstawowym wymogiem jest stanowisko stymuluj ce do
prowadzenia bada oraz sta pracy nie krótszy ni pi lat.
Do grupy ekspertów dobrano osoby posiadaj ce do wiadczenie praktyczne, b d ce
u ytkownikami ci gników rolniczych b d zarz dzaj ce ich wykorzystaniem, które
osobi cie ponosz konsekwencje wynikaj ce z działalno ci serwisu technicznego.
W grupie tej znale li si wła ciciele gospodarstw rolnych, kierownicy działów produkcji rolnej czy te wła ciciele firm komunalnych u ytkuj cych ci gniki rolnicze.
Dobrano ekspertów z ró nych miejsc kraju, by uwzgl dnia ró ne warunki gospodarstwa (otoczenie rynkowe, sie dilersko-serwisowa itp.)
Prowadzona w metodzie ekspercko-matematycznej ekspertyza cz sto opiera si na
ocenianiu przez ekspertów wielu czynników decyduj cych o danym problemie. Cz sto
zdarza si , e czynników tych jest tak du o, e porównywanie i ocena ich przez eksperta
jest trudna b d niemo liwa.
W tej sytuacji zalecane jest stosowanie idei drzewa zdarze , która opiera si na ł czeniu czynników w grupy i oddzielnym ocenianiu grup czynników oraz oddzielnej
ocenie czynników w grupie [Masiuk 1998, Skudlarski 2002, Izdebski 2003]. Rozwi za_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Technica Agraria 4(2) 2005
52
J. Skudlarski
nie to zastosowane przez autora w jego wcze niejszych badaniach [Skudlarski 2002]
znacznie ułatwiło ekspertowi ocenianie czynników, za autorowi obróbk uzyskanych
informacji.
Wyró niono wi c pi grup czynników tzw. celów drugiego poziomu. W ka dej
grupie wyró niono cztery czynniki wpływaj ce na dan grup , a po rednio na cel główny, czyli efektywno pracy serwisu. Stanowiły one cele poziomu trzeciego.
Przyj to, e wpływ pi ciu grup czynników (cele II poziomu) na efektywno działania serwisu technicznego wynosi 100%. Podobnie traktowano, e wpływ czynników
w danej grupie w sumie wynosi równie 100%.
Wa no poszczególnych grup czynników, jak i czynników w grupie jest oceniana
przez eksperta poprzez rozbicie 100% odpowiednio według wa no ci na poszczególne
grupy czynników oraz 100% na poszczególne czynniki w danej grupie. W ten sposób
ekspert, rozpatruj c oddzielnie wa no grup czynników i oddzielnie wa no czynników w danej grupie, ma ułatwione zadanie, gdy w danej chwili skupia si na niewielkiej liczbie czynników.
W dostarczanym ekspertom kwestionariuszu wygl da to tak, e oddzieln tabel
stanowi grupy czynników i oddzielnie tabele zestawiaj ce czynniki wpływaj ce na
poszczególn grup .
W tabelach pozostawiono wolne miejsca, by ekspert miał mo liwo dopisa i oceni inne czynniki, które nie zostały zamieszczone w tabelach, a które przez niego uznane zostały za wa ne.
Podstawowym wymogiem stawianym w metodzie w celu potwierdzenia wiarygodno ci wyników jest zgodno ekspertów w opiniach [Jewlanow 1981, Orlov, Internet].
Sprawdzana jest ona za pomoc współczynnika konkordancji (zale no 2a i 2b) i kryterium -kwadrat (zale no 7). Przy braku jednakowych rang współczynnik konkordancji jest okre lany według wzoru (2a):
Θ =
12 S
N
2
E
⋅
(2a)
(b 3 − b)
W przypadku istnienia podobnych rang współczynnik konkordancji okre la si według wzoru:
Θ
=
S
1 2
N E ⋅ (b 3 − b) − N E
12
NE
i =1
(2b)
⋅ Ti
Sum kwadratów odchyle faktycznych warto ci rang oblicza si ze wzoru:
S =
b
(r j − r ) 2
(3)
j =1
b
r =
j =1
b
rj
,
(4)
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
Hierarchia wa no ci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywno ci... 53
rj =
NÝ
rij ,
(5)
i =1
gdzie: rij – ranga nadana przez i-tego eksperta j-emu czynnikowi.
Ti =
W celu przekonania si , e zgodno
si kryterium -kwadrat.
χ2 =
1 p 3
(t i − t i ) ,
12 i =1
(6)
ekspertów nie jest przypadkowa wykorzystuje
S
1 NE
1
N E ⋅ b ⋅ (b + 1) −
Ti
12
b − 1 i =1
(7)
Dodatkowo zgodno ekspertów sprawdzana jest za pomoc współczynnika wariancji (zale no 4), którego warto na potrzeby metody ekspercko-matematycznej jest
znormalizowana.
Vj =
gj
−
⋅ 100 [%]
(8)
mj
Zgodnie z literatur [Masiuk 1998] uznaje si , e je li Vj ≤ 0,25, to zgodno wyznaczonych przez ekspertów indywidualnych ocen jest wystarczaj ca. W przypadku
warto ci Vj>0,3 uwa a si zgodno za nisk .
Doniesienia literatury [Jewlanov 1981, Internetb] poparte do wiadczeniami autora
[2002] oraz Masiuka [1998] i Izdebskiego [2003] wykazuj , e eksperci rozmijaj si
w iniach, co uznawane jest za zjawisko naturalne, dostarczaj ce niekiedy ciekawych
spostrze e [Jewlanov 1981, Internetb].
W tym celu literatura [Masiuk 1998] proponuje zastosowanie metody Delfy, która
szerzej omówiona jest w pracach autora [2002] oraz Izdebskiego [2003].
WYNIKI
Na podstawie przeprowadzonych bada otrzymano ocen wa no ci 20 czynników.
Przedstawione zostały one zostały w postaci w postaci priorytetów lokalnych (rys. 1, 2),
które przeliczono na priorytety systemowe (rys. 3).
Priorytet lokalny okre la wpływ czynnika trzeciego poziomu na czynnik drugiego
poziomu. Inaczej mówi c, okre la on wa no danego czynnika w grupie (czynnik II
poziomu). Natomiast priorytet systemowy okre la wkład danego czynnika (celu) poziomu III w osi gni cie celu głównego.
Ze wzgl du na ograniczenia techniczne wynikaj ce z wymogów redakcyjnych autor
warto ci priorytetów lokalnych oraz systemowych przedstawił w postaci graficznej
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Technica Agraria 4(2) 2005
54
J. Skudlarski
(rys. 1, 2, 3) przez co nie mógł przedstawi warto ci współczynników wariancji dla
ka dego czynnika oraz warto ci kryterium -kwadrat.
warto ci priorytetów lokalnych [%]
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
C 21
C 22
C 23
C 24
C 25
Oznaczenia parametrów
Rys. 1. Warto ci priorytetów lokalnych celów II poziomu
Fig. 1. Values of local priorities of the goals of level II
60,00
40,00
30,00
20,00
C 21
C 22
C 23
C 24
C 354
C 353
C 352
C 351
C 344
C 343
C 342
C 341
C 334
C 333
C 332
C 331
C 324
C 323
C 322
C 321
C 314
C 313
0,00
C 312
10,00
C 311
wartosci priorytetów [%]
50,00
C 25
Oznaczenia parametrów
Rys. 2. Warto ci priorytetów lokalnych celów III poziomu
Fig. 2. Values of local priorities of the goals of level III
25
10,00
20
8,00
15
6,00
10
4,00
Rangi parametrów
wartosci priorytetów [%]
12,00
warto ci
priorytetów
rangi
parametrów
5
2,00
0,00
C
31
C 1
31
2
C
31
3
C
31
C 4
32
1
C
32
2
C
32
C 3
32
4
C
33
1
C
33
2
C
33
3
C
33
4
C
34
1
C
34
C 2
34
3
C
34
4
C
35
C 1
35
2
C
35
3
C
35
4
0
Oznaczenia parametrów
Rys. 3. Warto ci priorytetów systemowych parametrów i ich rangi
Fig. 3. Values of system priorities of parameters and their importance
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
Hierarchia wa no ci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywno ci... 55
Zgodnie z procedur oceny dokonano podziału parametrów na cztery przedziały
wa no ci (wysoki, wy szy od redniego, redni, ni szy od redniego) wyznaczaj c ich
„wag ” oraz warto
redni parametru w zało onym przedziale (tab. 1). W tabeli 1
nazwy przedziałów przedstawiono w postaci symboli: I – przedział wysoki, II – wy szy
od redniego itd.
Tabela 1. Przedziały priorytetów systemowych
Table 1. Sections of system priorities
Granice
Nr
przedziaprzedziału
łów
No. of
Borders of
section
sections
Oznaczenie celów zaliczonych
do przedziału
Goals included in a section
„Waga
Warto rednia
priorytetów” priorytetu systemoprzedziału
wego w przedziale
Importance of Mean values of a
priorities of a
system priority
section
within a section
%
%
I
8,05-9,97
C 311, C 312,C 351
27,09
9,03
II
6,13-8,04
C 314,C 341,C342
19,47
6,49
III
4,20-6,12
C 313,C 321, C 322, C 331, C332, C334
28,95
4,83
2,27-4,19
C 323, C 324, C 333, C 343, C 344, C 352,
C 353, C354
24,48
3,06
IV
„Waga priorytetów” okre la stopie realizacji celu głównego przez dan grup parametrów, która znalazła si w tym przedziale i jest wyznaczany na podstawie sumy
priorytetów systemowych owych parametrów.
W przedziale o wysokiej wa no ci znalazły si czynniki oznaczone symbolami
C 351, C311 i C312 tzn., ceny oryginalnych cz ci zamiennych, czas usuwania awarii
oraz jako u ytych cz ci zamiennych, których „waga priorytetów” wynosi ok. 27%,
a rednia warto priorytetów stanowi 9,03%.
W drugim przedziale (6,13–8,04%) znalazły si czynniki oznaczone symbolami:
C 314, C 341 i C 342 – do wiadczenie i kwalifikacje zawodowe pracowników słu b
serwisowych, dost p do punktów zaopatrzenia w najbardziej niezb dne cz ci zamienne
oraz oferta tych punktów.
Trzeci przedział stanowi sze c czynników – C 313, C 321, C 322, C 331, C 332,
C 334, których „waga priorytetów” wynosi ok. 28%, a rednia warto priorytetów
stanowi 4,83%.
Czwarty przedział kumuluje 8 czynników, których „waga priorytetów” stanowi
24,48% ze redni warto ci nie przekraczaj c 3,06 %.
WNIOSKI
1. Do najbardziej wa nych czynników, jakie w najwy szym stopniu wpływaj na
efektywno obsługi serwisowej ci gników rolniczych, zaliczamy: ceny oryginalnych
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Technica Agraria 4(2) 2005
56
J. Skudlarski
cz ci zamiennych, czas usuwania awarii oraz jako u ytych cz ci zamiennych. „Waga priorytetów” tej grupy czynników wynosi ok. 27%, przy redniej warto ci priorytetu
systemowego 9,03%.
2. W nast pnej kolejno ci pod k tem wa no ci czynników znajduj si trzy czynniki: do wiadczenie i kwalifikacje zawodowe pracowników słu b serwisowych, dost p do
punktów zaopatrzenia w najbardziej niezb dne cz ci zamienne oraz oferta tych punktów. „Waga priorytetów” tej grupy czynników wynosi 19,47%, przy redniej warto ci
priorytetu systemowego 6,49%.
3. Pozostałe czynniki znalazły si w przedziale rednim oraz ni szym od redniego.
„Waga priorytetów” tych przedziałów wynosi – 28,95% (przedział redni) oraz 24,48%
(przedział ni szy od redniego), za rednia warto priorytetu wynosi odpowiednio –
4,83% i 3,06%.
PI MIENNICTWO
Czernoiwanow W. J., 1997. Sostajanie i perspiektywy reformirowanija remontno obsłuziwajuszcziej bazy APK. Mieh. Elektr. Selsk. Hozj. 7, 2–3.
Dokunihin W.Z., 2001. Organizacja technicznej obsługi maszyn w przedsi biorstwie rolniczym.
Wykład pracownika Pa stwowego Uniwersytetu Agroekologicznego Ukrainy w ytomierzu
wygłoszony w dniu 16.10.2001 na Wydziale In ynierii Produkcji SGGW w Warszawie.
Gordon I., Helman O., 1974. The RAND Corporation of long range study. Santa Monica, California.
Izdebski W., 2003. Strategie wyposa enia gospodarstw rolnych w kombajny zbo owe. Rozpr.
hab. Wyd. SGGW, Warszawa.
Interneta. Usługi predostavlajemyje zarubie nymi firmami-producentami potrebitielam traktorov
i sh mashin.http://www.agronet.ru/commerce/monitoring/usługi.htm
Internetb. Orłov A. J. Sowremiennyj etap razwitia tieorii ekspertnyh ocenok.
http://sociology.extrim.ru/orlov_ex.htm
Jewlanow Ł. G., 1981. Osnowy tieorii prinatija reszenij. ANH ZSRR.
Kulibanowa W.W., 2000. Marketing. Serwisnaja dejatelnost. Rozdział ksi ki zamieszczony na
stronie http://marketing.spb.ru/b/piter/service_marketing.htm
Masiuk A., 1998. Wpływ profilaktyki eksploatacyjnej na efektywno produkcji mleka. Rozprawa habilitacyjna. Fundacja „Rozwój SGGW”, Warszawa.
Nachatkian R. Ch., Kriukow W.W., 1993. Fakty proizwodstwa i ekspluatacji wlijajuszczije na
nadie no t’ traktora DT – 75H-C4. Traktory i Selskochozjastwiennyje Masziny 4, 25–29.
Pasyniuk P., 2004. Rynek usług naprawczych w polskim rolnictwie w latach 1993–2002. Wie
Jutra 3 (68), 62–63.
Rasskazov M. Ja., 1997. Osnovnyje principi formirovanija remontno-obsłuzivajuszczej bazy APK
w usłoviach rynka. Mieh. Elektr. Selsk. Hozj. 5, 5–8.
Skudlarski J., 2002. Wpływ parametrów techniczno-ekploatacyjnych na efektywno pracy ci gników rolniczych. Rozpr. dokt. Wydz. In . Prod., SGGW, Warszawa.
Stopałow S.G., 1993. Dinamika i prognoz pokazatielej nadie nost’i s.ch. traktorow. Traktory
i Selskochozjastwiennyje Masziny 11, 25–27.
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Acta Sci. Pol.
Hierarchia wa no ci czynników techniczno-organizacyjnych w odniesieniu do efektywno ci... 57
HIERARCHY OF THE IMPORTANCE OF TECHNOLOGICAL
AND ORGANIZATIONAL FACTORS IN REFERENCE
TO THE EFFECTIVENESS OF SERVICING THE TRACTORS
Abstract. The study determined the hierarchy of importance of various technological and
organizational factors in reference to the effectiveness of servicing the agricultural tractors using the expert-mathematical method. The hierarchy of importance of the studied
parameters consists of system priorities (values expressed in percentages) of all II and III
level goals, which values determine the degree of fulfillment of the major goal (effectiveness of the work of agricultural tractors).
Key words: tractor, service, expert methods
Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 28.11.2005
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________
Technica Agraria 4(2) 2005