UPADEK HIPOTEKI PRZYMUSOWEJ Z MOCY PRAWA UZNANY ZA

UPADEK HIPOTEKI PRZYMUSOWEJ Z MOCY PRAWA
UZNANY ZA NIEKONSTYTUCYJNY
W dniu 25 października 2016 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznał skargę
konstytucyjną dotyczącą zasad zabezpieczania roszczeń. W wydanym wyroku Trybunał
orzekł o niezgodności z Konstytucją zasady automatycznego wygasania hipoteki
przymusowej po miesiącu od zakończenia sprawy, którą zabezpiecza.
Czego dotyczy rozstrzygnięcie?
Zgodnie z analizowanym przez Trybunał Konstytucyjny przepisem art. 7541 § 1 k.p.c.,
jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo jeżeli sąd inaczej nie postanowi,
zabezpieczenie udzielone według przepisów k.p.c. o zabezpieczeniu roszczeń
pieniężnych upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia
uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. W tym okresie uprawniony
powinien podjąć niezbędne kroki zmierzające do realizacji swego prawa podmiotowego, o ile
takie kroki są konieczne.
Celem regulacji było zapobieżenie dublowania się tytułu zabezpieczającego i
wykonawczego, a w konsekwencji ochrona praw dłużnika. Ustawodawca uznał bowiem, że z
chwilą prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy ochronę prawną wierzycielowi zapewni tytuł
wykonawczy, a zatem przyczyny, dla których dokonano zabezpieczenia przestają istnieć. Innymi
słowy, omawiana regulacja uniemożliwia wierzycielowi dokonywanie czynności
prowadzących do egzekwowania swoich roszczeń jednocześnie na podstawie tytułu
zabezpieczającego i wykonawczego.
Jak przepis ten uderza w wierzyciela?
Skarga konstytucyjna rozpoznawana przez Trybunał została oparta na kanwie stanu
faktycznego, w którym przedsiębiorca budowlany pozostający w sporze z kopalnią kruszyw
uzyskał nakaz zapłaty, w którym zasądzono od kopalni na jego rzecz zapłatę kwoty 600
tys. zł. Sąd udzielił także zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej na nieruchomości
kopalni. Po miesiącu od uzyskania tytułu wykonawczego hipoteka upadła na mocy art.
7541 §1 k.p.c. Na nieszczęście przedsiębiorcy w tym samym czasie upadła też kopalnia.
Bez hipoteki roszczenie wierzyciela nie miało zaś szans na zaspokojenie w toku
postępowania upadłościowego.
W skardze wierzyciel podnosił, że art. 7541 § 1 k.p.c., zgodnie z którym zabezpieczenie
upada po miesiącu od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego powództwo, niezależnie
do podjętych przez uprawnionego czynności egzekucyjnych (nawet wówczas, gdy egzekucja z
przedmiotu zabezpieczenia została już wszczęta), wypacza sens instytucji hipoteki przymusowej
w ramach postępowania zabezpieczającego. W ciągu miesiąca nie jest bowiem możliwe
przeprowadzenie i zakończenie postępowania egzekucyjnego. Na tym tle problem konstytucyjny
sprowadzał się więc do pytania, czy oderwanie biegu terminu od dalszych czynności wierzyciela
stanowi proporcjonalną ingerencję w jego prawa majątkowe, zabezpieczone hipoteką
przymusową ustanowioną na nieruchomości dłużnika.
Dlaczego przepis jest niekonstytucyjny?
Trybunał Konstytucyjny orzekając niezgodność analizowanej regulacji z przepisem art. 64
ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji stwierdził, że art. 7541 § 1 k.p.c. w
zakresie wskazanym w sentencji wyroku stanowi nadmierne ograniczenie praw majątkowych
wierzyciela. Zdaniem TK ustawodawca w nieprawidłowy sposób wyważył ochronę praw
wierzyciela i dłużnika. Do ochrony takiej niezbędny jest sam termin ustawowy, po upływie
którego upada zabezpieczenie. Zaskarżony przepis, uniezależniając bieg terminu od dalszych
czynności wierzyciela prowadzi natomiast do tworzenia jedynie pozornej ochrony jego prawa
majątkowego, które w istocie staje się od razu nieskuteczne. W tym kontekście przywołana
regulacja narusza konstytucyjne prawo własności, tj. art. 64 ust. 1. Konstytucji.
Trybunał orzekł nadto, iż poprzez wprowadzenie terminu, po upływie którego
ustanowiona w postępowaniu zabezpieczającym hipoteka przymusowa wygasa z mocy
ustawy, ograniczone zostało prawo wierzyciela do sądu zagwarantowane przepisem art. 45
ust. 1 Konstytucji. W orzecznictwie konstytucyjnym przyjmuje się bowiem, że elementem prawa
do sądu jest gwarancja wykonania prawomocnego orzeczenia sądowego w postępowaniu
egzekucyjnym. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że bezwzględny charakter omawianego
terminu oraz brak instytucji procesowych zapobiegających upadkowi zabezpieczenia oraz utracie
pierwszeństwa hipotecznego, podważały sens ochrony sądowej udzielanej w postępowaniu
zabezpieczającym.
W konsekwencji omawiana regulacja została przez TK uznana za niedopuszczalną, wobec
czego nie może zostać utrzymana w systemie prawa. Przepis w omawianym zakresie traci
moc obowiązującą z upływem 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku
Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Orzeczenie zapadło jednogłośnie (sygn. SK 71/13).
Łódź, dnia 28 listopada 2016 r.
Anna Damas
prawnik
* Zastrzeżenie prawne
Przedstawiona informacja jest udostępniania nieodpłatnie, ma charakter informacyjny i nie stanowi porady prawnej. W celu uzyskania
wiążącej porady prawnej i szczegółowych informacji, wszystkich zainteresowanych prosimy o kontakt z Kancelarią Chudzik i Wspólnicy
Radcowie Prawni sp.p.
Chudzik i Wspólnicy Kancelaria Prawna
ul. Zelwerowicza 41/2 | 90-147 Łódź
tel. (+48) 42 680 23 33 | www.chudzik.pl | e-mail: [email protected]