Mapa turystyczna

Wiesław Bolesław Łach
KRIEGSHANDLUNGEN IN DER REGION ERMLAND-MASUREN IM JAHR 1914
W 1914 Rosjanie planowali zajęcie Warmii i Mazur i najkrótszą drogą dotarcie do Berlina. Niemcy i Rosja należały do jednych z największych mocarstw wojskowych Europy na początku XX w. Oba te kraje przez wiele
lat przygotowywały się do konfrontacji wojennej w Prusach Wschodnich. Czy warto w ogóle zajmować
się działaniami militarnymi, które rozpoczęły I wojnę światowa, a rozegrały się w miejscach rzadko wymienianych w podręcznikach geografii czy historii? Chyba tak, gdyż stoczone bitwy w 1914 roku na obszarze
Warmii i Mazur stały się początkiem końca Cesarstwa Rosyjskiego, a w okresie międzywojennym, podstawą rewizjonizmu niemieckiego. I jeszcze jeden argument, chociaż Polski jako niepodległego bytu wśród
walczących państw nie było, to udział Polaków w armiach państw zaborczych w walkach, często bratobójczych, był ogromny (świadczą o tym nazwiska wyryte na cmentarzach wojennych).
Choć mówi się o jednej bitwie, to jednak składa się ona z wielu niezależnych bojów, które tworzą całość
tego konfliktu. W 1914 roku największe zmagania toczyły się w sierpniu w okolicach Biesowa, Dąbrówna,
Jedwabna, Nidzicy, Olsztynka, Szczytna, czy Wielbarka, a od września i w późniejszych miesiącach w Białej
Piskiej, Ełku i Giżycku oraz okolicach Gołdapi, Orzysza, Pisza, Olecka, czy Węgorzewa.
I wojna światowa w północno-wschodniej części Prus Wschodnich rozpoczęła się od ofensywy wojsk rosyjskich znad Niemna. Dowództwo rosyjskie, mimo że nie zakończyło koncentracji i nie zabezpieczyło swoich
tyłów, zdecydowało się na rozpoczęcie ofensywy w tej prowincji niemieckiej. Do działań zostały wydzielone
1. i 2. armia rosyjskie. Jako pierwsza 17 sierpnia 1914 r. granice przekroczyła 1. Armia rosyjska. Do pierwszego starcia doszło pod Stołupianami (ros. Niestierow), gdzie oddziały rosyjskie poniosły porażkę. Natomiast
do pierwszej większej bitwy doszło 20 sierpnia pod Gąbinem (ros. Gusiew), gdzie tym razem zwycięzcami okazali się Rosjanie. Obrońca Prus Wschodnich, dowódca 8. Armii niemieckiej gen. von Prittwitz został
zmuszony do odwrotu. Dodatkowo wytworzony w jego wyobraźni, obraz klęski został spotęgowany nadchodzącymi meldunkami o przekroczeniu granicy prowincji przez 2. Armię gen. Samsonowa. Uważał, że
jedynym ratunkiem będzie rozpoczęcie natychmiastowego odwrotu za Wisłę.
In 1914, Russians planned to seize Warmia and Masuria and reach Berlin by the shortest route. Germany and
Russia were among the greatest military powers of Europe in early 20th century. For many years, both countries had been preparing for a military confrontation in East Prussia. Is it worth at all to examine military operations which started the World War I and took place in areas rarely mentioned in geography or history textbooks? It seems it is worth indeed: the battles fought in 1914 in the territory of Warmia and Masuria became
the beginning of the end of the Russian Empire, and in the inter-war period they served as a basis for German
revisionism. There is one more argument: although Poland did not exist as an independent nation among the
belligerent countries, the participation of Poles in armies of the partition powers, in battles which were often
fratricidal, was enormous (as evidenced by the names engraved at war cemetaries).
Although there is a tendency to speak about a single battle, it, nevertheless, consisted of many independent
actions constituting the entirety of this campaign. In 1914, most of the fighting took place in August in the area
of Biesowo, Dąbrówno, Jedwabno, Nidzica, Olsztynek, Szczytno or Wielbark, and from September onwards –
in Biała Piska, Ełk and Giżycko, as well as in the vicinity of Gołdap, Orzysz, Pisz, Olecko or Węgorzewo.
World War I in the north-eastern part of East Prussia began with a Russian offensive from the line of the Neman
River. Although the Russian HQ had not finished the concentration or secured the rear, it decided to launch
an offensive to this German province. Russian First and Second Armies were detached for the operations. The
first one to cross the frontier on 17 August 1914 was the First Army. The first engagements took place near
Stołupiany (Stallupönen; Russian: Nesterov), where the Russians suffered a defeat. The first major battle was
fought on 20 August near Gąbin (Gumbinnen; Russian: Gusev), where the Russians turned out to be victorious.
General von Prittwitz, the defender of East Prussia and commander of the German Eighth Army, was forced to
retreat. Additionally, the image of defeat created by his imagination had been intensified by incoming reports
about General Samsonov’s Second Army crossing the border of the province. He thought that the only rescue
would be an immediate retreat behind the line of Vistula.
В 1914 русские планировали занять Вармию и Мазуры и самым коротким путем дойти к Берлину. Германия и Россия были одними из самых великих военных держав Европы в начале двадцатого века. Обе
эти страны много лет подготавливались к военной конфронтации в Восточной Пруссии. Стоит ли вообще заниматься военными действиями, которые начали Первую мировую войну, а проходили в местах,
редко описываемых в учебниках по географии или истории? Наверное все таки да, поскольку прошедшие в 1914 году на территории Вармии и Мазур сражения стали началом конца Российской империи,
а межвоенный период - основой немецкого революционизма. И еще один аргумент, хотя Польши как
независимого бытия среди сражающихся государств не было, но участие поляков в армиях захватнических государств в сражениях, часто братоубийственных, было огромным (об этом свидетельствуют
фамилии, вырытые на военных кладбищах).
Хотя говорится об одном сражении, но однако, оно состоит из многочисленных независимых боев,
которые образуют целое этого конфликта. В 1914 году самая большая борьба проходила в августе в
окрестностях Бесова, Домбрувна, Едвабна, Нидзицы, Ольштынка, Щитна или Вельбарка, а с сентября и
в позднейшие месяцы в Белой-Пиской, Элке и Гижицке и окрестностях Голдапи, Ожиша, Пиша, Олецка
и Венгожева.
Первая мировая война в северо-восточной части Восточной Пруссии началась с наступления российской армии со стороны Немана. Российское командование, несмотря на то, что не завершило сосредоточения войск и не предохранило своих тылов, приняло решение о начале наступления в этой
германской провинции. Для действий были назначены 1-ая и 2-ая русские армии. Первой 17 августа
1914 г. границу пересекла 1-ая русская армия. Первое столкновение произошло под Столупянами (рус.
Нестеров), где русские войска понесли поражение. Первая большая битва произошла 20 августа под
Гомбином (рус. Гусев), где на этот раз победителями оказались русские. Защитник Восточной Пруссии,
командующий 8-ой немецкой армией ген. фон Притвиц был вынужден отступать. Дополнительно, созданная в его воображении картина поражения была усилена получаемыми сводками о пересечении
границы провинции 2-ой армией ген. Самсонова. Он считал, что единственным спасением будет начало немедленного отступления за Вислу.
Im Jahr 1914 plante Russland, das Gebiet Ermland-Masuren zu besetzen und so den schnellsten Weg nach Berlin
freizumachen. Deutschland und Russland gehörten zu Beginn des 20. Jh. zu den bedeutendsten militärischen
Großmächten Europas. Beide Länder hatten sich über viele Jahre auf eine militärische Konfrontation in dem Gebiet Ostpreußens vorbereitet.
Ist es denn überhaupt der Mühe wert, sich mit militärischen Handlungen zu befassen, die den Ersten Weltkrieg
eingeleitet und sich an Orten abgespielt haben, die in geografischen oder historischen Lehrbüchern nur selten
erwähnt werden? Wohl ja, denn die Schlachten, die 1914 im Gebiet Ermland-Masuren geschlagen wurden,
waren der Anfang des Endes für das russische Zarenreich, und in den Zwischenkriegsjahren die Grundlage des
deutschen Revisionismus. Und noch ein Argument! Obwohl Polen als eigenständiges Land unter den damals
kämpfenden Staaten nicht existierte, war der Anteil polnischer Soldaten aus den „okkupierten“ Gebieten, was
eigentlich ja Brudermord bedeutete, erheblich (davon zeugen die Namen, die auf den Gräbern der Soldatenfriedhöfe eingemeißelt sind).
Obwohl man oft nur von einer Schlacht spricht, ist eine solche dennoch das Ergebnis vieler unabhängig voneinander ablaufender Gefechte, die sich später als Gesamtkonflikt darstellen. Im August des Jahres 1914 fanden
die heftigsten Gefechte in der Gegend von Biesowo, Dąbrówno, Jedwabno, Nidzica, Olsztynek, Szczytno und
Wielbark statt, und ab September in Biała Piska, Ełk und Giżycko sowie in der Gegend von Gołdap, Orzysz, Pisz,
Olecko und Węgorzewo.
Der Erste Weltkrieg begann im nordöstlichen Teil Ostpreußens mit der Offensive der russischen Truppen von
der Memel her. Die russische Führung entschied, obwohl die Truppenkonzentration noch nicht abgeschlossen
und die hinteren Linien noch nicht gesichert waren, die Offensive in dieser deutschen Provinz einzuleiten. Zur
Umsetzung dieses Auftrages wurden die 1. und 2. Russische Armee bestimmt. Als erste überschritt die 1. Russische Armee am 17. August 1914 die Grenze. Zu den ersten Kampfhandlungen kam es bei Stallupönen (russ.
Niestierow), wo die russischen Verbände eine Niederlage erlitten. Zur ersten größeren Schlacht kam es am 20.
August bei Gumbinnen (russ.: Gusiew), aus der die russischen Truppen als Sieger hervorgingen. Der Verteidiger
Ostpreußens, General von Prittwitz, der Befehlshaber der 8. Deutschen Armee, wurde zum Rückzug gezwungen.
Verstärkt wurde der Eindruck der Niederlage durch die eingehenden Meldungen, die 2. Russische Armee unter
General Samsonow habe die Grenze überschritten. So erachtete General von Prittwitz, die einzige Lösung in
dieser Situation sei, die Truppen zurück hinter die Weichsel zu verlegen.
БИТВА ПРИ ТАННЕНБЕРГЕ
Русская 2-ая армия, передвигаясь в направлении Мышинец, Млава, была отдалена от поля сражения
под Гомбином (рус. Гусев) на 110 км в прямой линии. Она могла угрожать немецким линиям отступления, назначенным через города Выстручь (рус. Черняховск), Кёнигсберг, Эльблонг и Венгожево, Барчаны, Орнета, Бранево, выполняя маневр в северном направлении или также направляясь непосредственно к Висле.
Умелое использование рельефа местности, фортификации и сети коммуникаций создало возможность
как эффективной обороны, так и проведения наступательных действий. В этих обстоятельствах решение об отступлении за Вислу, принятое ген. фон Притвицом, командующим 8-ой армией, не было очень
убедительным. Также оно было оценено немецким верховным командованием. Ген. фон Мольтке посчитал необходимым использовать факт временного разделения русской армии укрепленной оборонительной линией мазурских озер. Он приказал ударить на 2-ую русскую армию, пока не прибудет с
помощью 1-ая армия. Однако, протест заявил командующий 8-ой армией, который считал этот план
слишком рискованным. В этой ситуации 22 августа поступил приказ, увольняющий ген. фон Притвица
и шефа штаба ген. фон Вальдерса с занимаемых должностей. Их место заняли: ген. пехоты Пауль фон
Бенекендорф унд фон Гинденбург и ген. майор Эрих Людендорф. 23 августа 1914 г. они прибыли в штаб
8-ой армии. После ознакомления с ситуацией ген. Гинденбург подписал вечером первые приказы,
которые начали операцию против русской 2-ой армии. Найденный при погибшем русском офицере
операционный приказ фронта и передача русскими незашифрованных сообщений позволили получить информацию о намерениях командующего фронтом, составе и движении армии ген. Самсонова.
Ген. Гинденбургу победу над 2-ой армией под командованием ген. Самсонова обеспечило центральное
размещение собственных войск, разделяющих обе русские армии, удобные условия местности и многочисленные укрепления. Русские армии были разделены 110-километровым пространством. Вечером 23 августа 1-ая армия достигла линии Венгорапы. Крепость Кёнигсберг заставляла командующего
армией ген. фон Ренненкампфа блокировать, по крайней мере, один корпус. Это уменьшало силы, которые могли использоваться для маневра в направлении на юг или юго-запад. Из маневров был исключен также II корпус, вынужденный медленно преодолевать линию обороны мазурских озер городами
Пиш и Гижицко. В маневре могли участвовать только III и IV корпус и 5 дивизия кавалерии. Медленное
передвижение 1-ой армии, которая с 21 по 23 августа преодолела в направлении Кёнигсберга только
30 км, свидетельствовало о том, что ее командующий не был уверен относительно варианта действий
и опасался фортификации Кёнигсберга.
В это время 2-ая русская армия была растянута на 75-километровом фронте от Щитна до Дзялдова, на
расстоянии 20-70 км от линии мазурских озер. В первой фазе немецкие корпуса должны были осуществлять действия, направленные на задержание русской армии и вовлечение ее в бои. Во второй фазе
планировалось окружить и уничтожить 2-ую армию.
Чтобы реализовать этот план, немецкая сторона должна была препятствовать 2-ой русской армии в
преодолении рубежа Оструда, Ольштын, Биштынек. Используя железнодорожный транспорт и переходы (некоторые подразделения проходили по 65 км в день), 8-ая армия была перегруппирована.
Центром являлся ХХ корпус и 3-яя дивизия резерва, сосредоточенные на юг от Ольштына. Правый
фланг создавал переброшенный по железной дороге под Илаву I корпус, а левый - XVII корпус и 1-ый
резервный корпус. Это был план системы Канны - двойного захода во фланг. Тем более смелый, что его
должны были осуществить 9 немецких дивизий против 15 русских дивизий. Линию фронта со стороны
1-ой армии должны были защищать гарнизоны крепостей Кёнигсберг и Бойен, а также 1-ая дивизия
кавалерии. Это было достаточно рискованное решение в случае решительного наступления русских.
В это время командующий 2-ой армией ген. Самсонов, не имея сообщений о немецких действиях, разделил свою армию на две группы. Первая, состоящая из корпусов: I, XIII, и XV продолжала наступление в
направлении Ольштын, Олштынек, вторая группа, состоящая из VI корпуса, передвигалась на Бискупец.
Это решение вызвало разделение сил и еще более ухудшило и так сложное положение этой армии.
Только 23 августа ген. Самсонов получил данные о подготовке немецких войск к контрудару. На основании этого он выдал приказ прервать марш и отразить противника. Это решение было принято, однако,
слишком поздно, поскольку немецкие войска уже начали маневр обхождения с фланга 2-ой армии. За
день до намеренного наступления, 26 августа вечером, положение 8-ой армии было следующим: I корпус после концентрации на запад от Домбрувна маршировал в направлении Уздова, занятого I русским
корпусом; XX корпус и 3-яя резервная дивизия перешли к наступлению под Ваплевом и Ольштынком;
Дивизия национальной защиты перемещалась в направлении Ольштынка; 1-ый резервный корпус
прибыл к Езиоранам и получил приказ передвигаться в направлении Ольштынка, а XVII корпус с 6-ой
бригадой национальной защиты отразил русский VI корпус в направлении Бискупца.
27 августа I корпус завоевал Уздово и заставил левый фланг армии Самсонова отойти на юг. XVII корпус,
после отражения VI русского корпуса, находясь в полном отступлении на Щитно, достиг и пересек Бискупец. Таким образом первая часть немецкого плана обороны была выполнена. Приказ командующего
8-ой армией на 28 августа приказывает: I корпусу наступать в направлении Нидзицы на тыл русского центра; ХХ корпусу и Дивизии кавалерии продолжать наступление в направлении Ваплева и Ольштынка; Резервному корпусу перемещаться за Ольштын и преследовать русский XIII корпус, который,
направляясь на юго-запад, планировал принять участие в сражении; XVII корпусу идти на Пасым для
выполнения с I корпусом, направленным на Нидзицу, окружения 3 русских корпусов, расположенных
в районе Ваплево-Ольштынек.
События, которые произошли 28 августа, точно соответствовали запланированным предпосылкам. I
корпус достиг Нидзицы и ожидал возвращения российских отделений. Он получил также приказ выдвижения своих войск дальше на восток, для поддержания связи с XVII корпусом. XX корпус остался
на месте до момента, пока Дивизия верховой езды не завоевала Ольштынка и привела к отступлению
фронта противника. В это время неожиданно появился вблизи Ольштынка русский XIII корпус, угрожая
провалом всего плана. Это была проходящая угроза, поскольку на тылах российского корпуса появился I резервный корпус. XIII корпус был принужден к общему отступлению. В это время XVII корпус отправился из Пасымя в двух направлениях, на Нидзицу и Щитно. Таким образом постепенно закрывалось
кольцо вокруг большинства сил 2-ой армии. Однако, эта ситуация не была до конца выяснена. 29 августа немецкому I корпусу, главные силы которого были направлены на север и начинали задерживать
отступающие на юг русские подразделения, уже угрожал русский I корпус, действующий из Млавы в
направлении Дзялдова. Это сообщение, которое привез в штаб 8-ой армии летчик, взволновало ген.
Гинденбурга. Однако, командующий I корпусом ген. фон Франсуа смог при помощи собственных сил
задержать наступающие русские подразделения. Одновременно, его подразделения достигли дороги
Нидзица, Вельбарк, где 30 августа наступило соединение с XVII корпусом.
Три из пяти русских корпусов (XIII, XV, XXIII) армии ген. Самсонова оказались окружены. Это был результат поражения войск в центре построения этой армии. В создавшейся ситуации 29 августа командующий 2-ой армией выдал приказ об отступлении. Но было уже поздно, окруженные три русских корпуса
напрасно пытаются пробиться. Отступление остатков армии имело характер побега, во время которого павший духом в результате провала ген. Самсонов погибает в лесах около Вельбарка. В немецкий
плен попало 92 000 военнопленных, захвачено 350 пушек и все запасы армии.
DIE SCHLACHT BEI TANNENBERG
Die sich auf dem Vormarsch in Richtung Myszyniec, Mława befindliche 2. Russische Armee war vom Schlachtfeld
bei Gumbinnen (russ. Gusiew) 110 km Luftlinie entfernt. Dies war eine Gefahr für die deutsche Rückzugslinien,
die über die Ortschaften Insterburg (russ. Czerniachowsk), Königsberg (russ. Kalinigrad) - Elbing (russ. Elblong)
und Angerburg (lit. Ungura), Barten (lit. Barčianiai), Wormditt, Braunsberg verlief, wobei ein Manöver in nördliche
Richtung oder direkt zur Weichsel vorgesehen war.
Die geschickte Nutzung des Geländeprofils, der Befestigungen und des Verbindungsnetzes eröffneten die
Möglichkeit sowohl zu einer erfolgreichen Verteidigung, wie auch zu einem offensiv gehaltenen Rückzug. Unter
diesen Umständen scheint die Entscheidung zum Rückzug hinter die Weichsel, die General von Prittwitz, Befehlshaber der 8. Armee, ausgab, nicht unbedingt überzeugend. So zumindest wurde diese Entscheidung vom
deutschen Oberkommando bewertet. General von Moltke erachtete es als unabdingbar, die vorübergehende
Trennung der russischen Truppen in der Verteidigungslinie der Masurischen Seen auszunutzen. So befahl er also
den Angriff auf die 2. Russische Armee, bevor die 1. Armee zu Hilfe eilen konnte. Dem widersetzte sich die Führung der 8. Armee, da ihr dieser Plan zu riskant erschien. Angesichts dieser Situation wurden General von Prittwitz
und Generalstabschef General von Waldersam 22, August ihres Amtes enthoben.
Ersetzt wurden sie am 23. August 1914 durch General Paul von Beneckendorff und Hindenburg, sowie Generalmajor Erich Ludendorff. Am 23. August 1914 fanden sie sich im Hauptquartier der 8. Armee ein. Nach Kenntnisnahme der Situation unterschrieb General von Hindenburg am Abend die ersten Befehle, welche die Operation gegen die russischen Truppen der 2. Russischen Armee einleiteten. Der bei einem gefallenen russischen
Offizier gefundene operative Frontbefehl sowie von den Russen unverschlüsselt durchgegebene Meldungen
ermöglichten es, Informationen über die Pläne des Frontkommandeurs, über Truppenteile und Bewegungen
der Armee General Samsonows zu erlangen. Der Sieg General von Hindenburgs über die von General Samsonow geführte 2. Armee wurde möglich durch die zentrale Anordnung der eigenen Streitkräfte, welche die
beiden russischen Armeen voneinander trennten, sowie durch das günstige Gelände und die zahlreichen Befestigungsanlagen. Die russischen Armeen waren über einen Raum von 110 km verteilt. Am Abend des 23. Augusts
1914 erreichte die 1. Armee die Linie Węgorapa. Die Königsberger Fortifikationen zwangen den Befehlshaber
der russischen Armee, General von Rennenkamp, zu einer Blockade, die von mindestens einem Korps ausgeführt werden musste. Dies führte zur Schwächung der Streitkräfte, die bei dem Manöver in Richtung Süden oder
Südwesten hätten eingesetzt werden können. Von den taktischen Maßnahmen ausgeschlossen war auch das II.
Korps, das gezwungen war, die Verteidigungslinie der Masurischen Seen zwischen Pisz und Giżycko zu durchbrechen. An dem Manöver konnten also nur das III. und das V. Korps, sowie die V. Kavallerie-Division teilnehmen.
Das langsame Vorrücken der 1. Armee, die zwischen dem 21. und 23. August in Richtung Königsberg lediglich 30
km zurücklegte, zeugt davon, dass der Befehlshaber über die Vorgehensweise noch keine letztendliche Entscheidung getroffen hatte und die Fortifikationen von Königsberg offenbar fürchtete.
In diesem Zeitraum war die 2. Russische Armee auf einer 75 km langen Frontlinie zwischen Szczytno und Działdowo verteilt, etwa 20 bis 70 km entfernt von der Linie der Masurischen Seen. In der ersten Phase sollten die
deutschen Korps die russischen Truppen aufhalten und die Kampfhandlungen zum Stillstand bringen. In der
zweiten Phase war dann geplant, die 2. Armee einzukreisen und zu schlagen.
Um diesen Plan umzusetzen, mussten die deutschen Streitkräfte verhindern, dass die 2. Russische Armee das
Grenzgebiet Ostróda, Olsztyn, Bisztynek erreichte. Die 8. Armee wurde umgruppiert, indem Soldaten per Bahn
herangefahren wurden oder die Strecke im Fußmarsch zurücklegten (einige Abteilungen marschierten gar mehr
als 65 km pro Tag). Im Zentrum standen das XX. Korps und die III. Reservedivision, die südlich von Olsztyn zusammengezogen wurden. Den rechten Flügel bildete das per Bahn nach Iława herangeführte I. Korps, den linken
Flügel stellten das 17. Korps und das 1. Reservekorps. Vergleichbar war dieser Plan mit der Schlacht von Cannae
– einer Einkreisung von zwei Seiten. Um so verwegener, als dieser Auftrag von neun deutschen Divisionen gegen
15 russische Divisionen bewerkstelligt werden sollte. Die Frontlinie sollten die Besatzung der Festung Königsberg
und Boyen und die 1. Kavalleriedivision verteidigen. Eine recht risikoreiche Entscheidung für den Fall eines massiven russischen Angriffs.
Zu dieser Zeit teilte der Befehlshaber der 2. Armee, General Samsonow, der über die deutschen Bewegungen
nicht unterrichtet war, seine Truppen in zwei Abteilungen. Die erste Abteilung, bestehend aus dem I., XIII. und
XV. Korps, setzte den Angriff in Richtung Olsztyn, Olsztynek fort, die zweite Gruppe, das VI. Korps, rückte nach
Biskupiec vor. Diese Entscheidung bewirkte die Zerstreuung der Truppen und verschlechterte die ohnehin schon
schwierige Situation dieser Armee zusätzlich.
Erst am 23. August erhielt General Samsonow Informationen über die Vorbereitungen der deutschen Streitkräfte
zum Gegenschlag und gab hierauf den Befehl, den Marsch zu unterbrechen und den Gegner zurückzuschlagen.
Der Befehl kam jedoch zu spät, da die deutschen Truppen die Umzingelung der 2. Armee bereits begonnen hatten. Am Vorabend der geplanten Offensive, dem 26. August, abends, stellte sich die Situation der 8. Armee wie
folgt dar: Das I. Korps marschierte nach der Konzentration westlich von Dąbrówno in Richtung Uzdowo, das vom
I. Russischen Korps gehalten wurde; das XX. Korps und die 3. Reservedivision gingen bei Waplewo und Olsztynek
in die Offensive über; die Division zur Landesverteidigung wurde Richtung Olsztynek verlagert; das 1. Reservekorps kam in Jeziorany an und erhielt den Befehl, in Richtung Olsztynek vorzurücken, das XVII. Korps und die
Brigade zur Landesverteidigung hingegen wurden vom VI. Russischen Korps Richtung Biskupiec zurückgeworfen. Am 27. August nahm das I. Korps Uzdowo und zwang den linken Flügen der Armee Samsonows, sich nach
Süden zurückzuziehen. Nachdem das XVII. Korps das sich im vollen Rückzug nach Szczytno befindliche VI. Russische Korps zurückgeworfen hatte, erreichte und durchschritt es Biskupiec. Auf diese Weise konnte der erste Teil
des deutschen Plans umgesetzt werden. Der Befehl des Kommandeurs der 8. Armee vom 28. August lautete: das
I. Korps sollte in Richtung Nidzica das russische Zentrum von hinten angreifen; das XX. Korps und die berittene
Division sollte den Angriff auf Waplewo und Olsztynek fortsetzen; das Reservekorps sollte sich von Olsztyn weg
bewegen und das VIII. Russische Korps verfolgen, das sich in südwestliche Richtung bewegte, um an der Schlacht
teilzunehmen; das XVII. Korps sollte sich nach Pasym aufmachen, um zusammen mit dem I. Korps, das Richtung
Nidzica marschierte, das III. Russische Korps, das in der Gegend von Waplewo, Olsztynek lag, einzukreisen.
Der Ablauf der Ereignisse vom 28. August entsprach sehr genau den geplanten Vorhaben. Das I. Korps erreichte
Nidzica und erwartete dort den Rückzug der russischen Truppen. Weiter erging der Befehl, die Truppen mehr
nach Osten zu verlegen, um so die Verbindung mit dem XVII. Korps aufrecht zu erhalten. Das XX. Korps sollte
vor Ort verweilen, bis zu dem Moment, an dem die berittene Division Olsztynek erobert hatte und sich von der
gegnerischen Front zurückzog. Völlig unerwartet jedoch erschien in der Nähe von Olsztynek das VIII. Russische
Korps, wodurch der gesamte Plan in Gefahr geriet. Diese Gefahr war jedoch nur vorrübergehend, da im Rücken
des russischen Korps das I. Reservekorps vorrückte. Somit war das VIII. Korps gezwungen, sich vollständig zurückzuziehen. Inzwischen setzte sich das XVII. Korps von Pasym aus in zwei Richtungen in Marsch, nach Nidzica
und Szczytno. Auf diese Weise wurde der Ring um den größten Teil der 2. Armee geschlossen. Trotzdem war die
Situation immer noch nicht vollkommen klar. Am 29. August war das I. Deutsche Korps, dessen Hauptstreitkräfte
nach Norden gerichtet waren und das die sich nach Süden zurückziehenden russischen Truppen aufhalten sollte,
vom I. Russischen Korps bedroht, das von Mława in Richtung Działdowo aktiv war. Diese Nachricht, von einem
Flieger dem Stab der 8. Armee zugestellt, beunruhigte General von Hindenburg. Dem Kommandeur des I. Korps,
General von François, gelang es jedoch aus eigenen Kräften, die angreifenden russischen Truppen aufzuhalten.
Gleichzeitig erreichten die Einheiten den Weg von Nidzica nach Wielbark, wo am 30. August die Verbindung
mit dem XVII. Armee-Korps hergestellt wurde. Drei der fünf russischen Korps (das XIII., XV. und XXIII.) unter dem
Kommando von General Samsonow waren nun eingekreist, was auf die Niederlage der Truppen im Zentrum
dieser Armee zurückgeführt werden kann. In dieser Situation gab der Befehlshaber der 2. Armee den Befehl zum
Rückzug. Aber diese Entscheidung kam zu spät, und so versuchten die russischen Truppen vergebens, den Kessel zu durchbrechen. Der Rückzug der Restarmee glich eher einer unkontrollierten Flucht, während der General
Samsonow, gebrochen durch die Niederlage, in den Wäldern um Wielbark Selbstmord beging. 92.000 russische
Soldaten gerieten in deutsche Gefangenschaft, es wurden 350 Kanonen erobert und die gesamten Vorräte der
russischen Armee.
BITWA POD TANNENBERGIEM
Rosyjska 2. Armia, poruszając się w kierunku Myszyniec, Mława, była oddalona od pola bitwy pod Gąbinem
(ros. Gusiew) o 110 km w linii prostej. Mogła zagrozić niemieckim liniom odwrotu, wyznaczonym miastami
Wystruć (ros. Czerniachowsk), Królewiec, Elbląg i Węgorzewo, Barciany, Orneta, Braniewo, wykonując manewr w kierunku północnym, lub też skierować się bezpośrednio ku Wiśle.
Umiejętne wykorzystanie rzeźby terenu, fortyfikacji i sieci komunikacyjnej stwarzało możliwości zarówno
skutecznej obrony, jak i przeprowadzenia zwrotów zaczepnych. W tych okolicznościach decyzja odwrotu
za Wisłę podjęta przez gen. von Prittwitza dowódcę 8. Armii była niezbyt przekonywająca. Tak też została
oceniona przez niemieckie Naczelne Dowództwo. Gen. von Moltke uznał za konieczne wykorzystanie faktu
czasowego rozdzielenia rosyjskich armii umocnioną linią obronną jezior mazurskich. Nakazał uderzenie na
2. Armię rosyjską zanim 1. Armia nadejdzie z pomocą. Sprzeciw jednak zgłosił dowódca 8. Armii, uważając
ten plan za zbyt ryzykowny. W tej sytuacji 22 sierpnia nadszedł rozkaz zwalniający gen. von Prittwitza i szefa
sztabu gen. von Walderssego z zajmowanych stanowisk. Ich miejsce zajęli: gen. piechoty Paul von Beneckendorff und Hindenburg i gen. major Erich Ludendorff. 23 sierpnia 1914 r. przybyli oni do kwatery 8. Armii.
Po zapoznaniu się z sytuacją gen. Hindenburg podpisał wieczorem pierwsze rozkazy, które zapoczątkowywały operację przeciwko rosyjskiej 2. Armii. Znaleziony przy poległym oficerze rosyjskim rozkaz operacyjny
frontu oraz przekazywanie przez Rosjan nieszyfrowanych meldunków, pozwoliły na uzyskanie informacji
o zamierzeniach dowódcy frontu, składzie i ruchu armii gen. Samsonowa.
Gen. Hindenburgowi pokonanie 2 Armii dowodzonej przez gen Samsonowa umożliwiało centralne położenie własnych wojsk, rozdzielających obie armie rosyjskie oraz dogodne warunki terenowe i liczne fortyfikacje. Armie rosyjskie rozdzielone były 110-kilometrową przestrzenią. Wieczorem 23 sierpnia 1. Armia
osiągnęła linię Węgorapy. Twierdza królewiecka zmuszała dowódcę armii gen. von Rennenkampfa do
blokowania jej przynajmniej przez jeden korpus. Uszczuplało to siły, które mogły być użyte do manewru
w kierunku na południe lub południowy zachód. Z działań manewrowych wyłączony został także II Korpus,
zmuszony do powolnego przełamywania obrony linii jezior mazurskich między Piszem a Giżyckiem. W manewrze mogły uczestniczyć tylko III i IV Korpus oraz 5 dywizji jazdy. Powolne przesuwanie się 1. Armii, która
od 21 do 23 sierpnia przebyła w kierunku Królewca zaledwie 30 km, świadczyło o tym, że jej dowódca był
niezdecydowany co do wariantu działań i obawiał się fortyfikacji Królewca.
W tym czasie 2. Armia rosyjska była rozciągnięta na 75-kilometrowym froncie od Szczytna do Działdowa,
w odległości 20-70 km od linii jezior mazurskich. W pierwszej fazie korpusy niemieckie miały prowadzić
działania mające na celu zatrzymanie armii rosyjskiej i związanie jej walką. W drugiej fazie natomiast planowano 2. Armię okrążyć i zniszczyć.
By zrealizować ten plan, strona niemiecka musiała uniemożliwić przejście rosyjskiej 2. Armii poza rubież
Ostróda, Olsztyn, Bisztynek. Wykorzystując transport kolejowy i przemarsze piesze (niektóre oddziały maszerowały po 65 km dziennie), 8. Armia została przegrupowana. Centrum stanowił XX Korpus i 3. Dywizja
Rezerwy ześrodkowane na południe od Olsztyna. Prawe skrzydło tworzył przerzucony koleją pod Iławę
I Korpus, lewe natomiast XVII Korpus i 1. Korpus Rezerwowy. Był to plan systemu Kanny – podwójnego
oskrzydlenia. Tym bardziej śmiały, że dokonać go miało 9 dywizji niemieckich przeciwko 15 dywizjom rosyjskim. Linii frontu od strony 1. Armii bronić miały załogi twierdz Królewiec i Boyen oraz 1. Dywizja Kawalerii.
Była to decyzja dość ryzykowna w wypadku zdecydowanego natarcia Rosjan.
W tym czasie dowódca 2. Armii gen. Samsonow, nie mając wiadomości na temat działań niemieckich, podzielił swoją armię na dwie grupy. Pierwsza, składająca się z korpusów: I, XIII, i XV kontynuowała natarcie
w kierunku Olsztyn, Olsztynek, druga grupa składająca się z VI Korpusu posuwała się na Biskupiec. Decyzja
ta, spowodowała rozproszenie sił i pogorszyła jeszcze bardziej i tak już trudne położenie tej armii.
Dopiero 23 sierpnia gen. Samsonow otrzymał dane o przygotowaniach wojsk niemieckich do przeciwuderzenia. Na tej podstawie wydał rozkaz przerwania marszu i odparcia przeciwnika. Decyzja ta została podjęta
jednak za późno, bowiem wojska niemieckie rozpoczęły już manewr oskrzydlania 2. Armii. W przeddzień
zamierzonej ofensywy, 26 sierpnia wieczorem, położenie 8. Armii było następujące: I Korpus po koncentracji na zachód od Dąbrówna maszerował w kierunku Uzdowa, zajętego przez I Korpus rosyjski; XX Korpus i 3.
Dywizja Rezerwowa przeszły do działań zaczepnych pod Waplewem i Olsztynkiem; Dywizja Obrony Krajowej przemieszczała się w kierunku Olsztynka; 1. Korpus Rezerwowy przybył do Jezioran i otrzymał rozkaz
posuwania się w kierunku Olsztynka, natomiast XVII Korpus wraz z 6. Brygadą Obrony Krajowej odrzucił
rosyjski VI Korpus w kierunku Biskupca.
27 sierpnia I Korpus zdobył Uzdowo i zmusił lewe skrzydło armii Samsonowa do wycofywania się na południe. XVII Korpus, odrzuciwszy VI Korpus rosyjski, będący w pełnym odwrocie na Szczytno, osiągnął i przekroczył Biskupiec. W ten sposób pierwsza część niemieckiego planu obrony została wykonana. Rozkaz dowódcy 8. Armii na 28 sierpnia nakazuje: I Korpusowi nacierać w kierunku Nidzicy na tyły rosyjskiego środka;
XX Korpusowi i Dywizji Jazdy kontynuować natarcie w kierunku Waplewa i Olsztynka; Korpusowi Rezerwowemu przemieścić się poza Olsztyn i ścigać rosyjski XIII Korpus, który kierując się na południowy zachód, zamierzał wziąć udział w bitwie; XVII Korpusowi maszerować na Pasym, w celu wykonania wraz z I Korpusem,
skierowanym na Nidzicę okrążenia 3 rosyjskich korpusów, znajdujących się w rejonie Waplewo, Olsztynek.
Wypadki, jakie nastąpiły 28 sierpnia, ściśle odpowiadały planowanym założeniom. I Korpus osiągnął Nidzicę i oczekiwał odwrotu rosyjski oddziałów. Otrzymał także rozkaz wysunięcia swoich wojsk bardziej na
wschód, w celu utrzymania łączności z XVII Korpusem. XX Korpus pozostał na miejscu do momentu, aż
Dywizja Jazdy zdobyła Olsztynek i spowodowała cofnięcie się frontu przeciwnika. W tym czasie niespodziewanie zjawił się w pobliżu Olsztynka rosyjski XIII Korpus, grożąc pokrzyżowaniem całego planu. Było
to zagrożenie przejściowe, gdyż na tyłach rosyjskiego korpusu pojawił się 1 Korpus Rezerwowy. XIII Korpus
został zmuszony do ogólnego odwrotu. Tymczasem XVII Korpus wyruszył z Pasymia w dwóch kierunkach,
na Nidzicę i Szczytno. W ten sposób zamykał się stopniowo pierścień wokół większości sił 2. Armii. Jednak
sytuacja nie była jeszcze do końca wyjaśniona. 29 sierpnia niemieckiemu I Korpusowi, którego główne siły
były zwrócone na północ i zaczynały powstrzymywać cofające się na południe oddziały rosyjskie, zagrażał
już rosyjski I Korpus działający z Mławy w kierunku Działdowa. Wiadomość ta, którą przywiózł do sztabu
8. Armii lotnik, zaniepokoiła gen. Hindenburga. Jednak dowódca I Korpusu gen. von François zdołał przy
pomocy własnych sił powstrzymać atakujące rosyjskie oddziały. Równolegle jej oddziały osiągnęły drogę
Nidzica, Wielbark, gdzie 30 sierpnia nawiązuje łączność z XVII Korpusem. Trzy z pięciu korpusów rosyjskich
(XIII, XV, XXIII) armii gen. Samsonowa znalazły się w okrążeniu. Był to wynik porażki wojsk w centrum ugrupowania tej armii. W zaistniałej sytuacji 29 sierpnia dowódca 2. Armii wydał rozkaz odwrotu. Była to decyzja
spóźniona, okrążone trzy korpusy rosyjskie na próżno usiłują się przebić. Odwrót resztek armii nabrał charakteru ucieczki, podczas której załamany niepowodzeniami gen. Samsonow ginie w lasach koło Wielbarka.
Do niewoli niemieckiej dostało się 92 000 jeńców, zdobyto 350 dział i całe zapasy armii.
BITWY NA JEZIORACH MAZURSKICH
Klęska 2. Armii dokonała się niemal na oczach 1. Armii, która w krytycznej fazie bitwy znajdowała się dzień
marszu od jej oddziałów. W tym czasie propaganda niemiecka swój sukces określany jako zwycięstwo pod
Tannenbergiem starała się przedstawić jako nowe Kanny. Udało się ono, gdyż zastosowano układ obrony
operacyjnej, pozwalający w końcowej fazie na uderzenie ześrodkowanych wojsk w kierunku umożliwiającym oskrzydlenie, odcięcie i pobicie dużej części sił rosyjskich. Zadania, które czekały 8. Armię we wrześniu
1914 r. wymagały szybkiego podjęcia nowych decyzji. Możliwość manewru prowadzącego do zniszczenia
1. Armii wynikała z jej ugrupowania. Armia rosyjska swoimi głównymi siłami (korpusy: III, XX, XXVI) zwrócona ku zachodowi, była oparta na linii rzek: Dejma, Łyna, Guber. Tyłów ugrupowania bronił IV Korpus skierowany frontem na południe i rozmieszczony na umocnionej linii między rzeką Guber a jeziorem Rydzówka.
II Korpus znajdował się na linii jezior mazurskich z jedną dywizją w okolicy Węgorzewa, drugą zaś zamykał
wschodnie wyloty z Giżycka.
Znaczną rolę w wyhamowaniu działań zaczepnych 1. Armii odegrała twierdza Boyen w Giżycku. Jej obrona
spowodowała, że przeciwnik z dość dużym respektem przystępował do przełamywania poszczególnych
umocnień. Twierdza zagradzała Rosjanom drogę na zachód, dlatego próbowano obejść ją łukiem przez Węgorzewo lub Pisz. Obrońcy twierdzy szczególnie ciężkie walki toczyli z oddziałami rosyjskimi napierającymi
z Węgorzewa w kierunku na Kamionkę, Pozezdrze i Kruklanki.
Dowódca 1. Armii rosyjskiej gen. Rennenkampf poinformowany o klęsce 2. Armii gen. Samsonowa wycofał
swoje wojska za Wielkie Jeziora Mazurskie, organizując kordonową obronę aż po Bałtyk. Planując nowe
działania zaczepne strona niemiecka zakładała przełamanie ugrupowania rosyjskiej 1. Armii oraz wyjście na
jej tyły. Było to możliwe przy przeprowadzeniu natarcia wszystkimi siłami na lewe skrzydło armii rosyjskiej,
z pozostawieniem tylko niewielkiego odwodu. Natarcie wykonane zostałoby siłami czterech korpusów.
Dowódca 8. Armii gen. Hindenburg ostatecznie zatwierdził plan działania polegający na uderzeniu na
1. Armię rozmieszczoną między Pregołą a Węgorzewem, wykonując przez Giżycko manewr oskrzydlający
z rejonu jezior mazurskich. Południowe skrzydło 8. Armii miało stworzyć osłonę przed ewentualnymi oddziałami rosyjskimi z kierunku Osowca i Augustowa, walcząc w dwóch grupach: na linii jezior mazurskich
i na południowym wschodzie od nich na linii Biała Piska-Ełk. 7 września miało miejsce pierwsze większe
starcie, które zapoczątkowało bitwę na jeziorach Mazurskich. 3. Rezerwowa Dywizja Piechoty, przeszedłszy rzekę Pisę poniżej Pisza, kierowała się ku Białej Piskiej, z zamiarem przecięcia drogi oddziałom rosyjskim, odrzuconym w przeddzień z Pisza. Równolegle I Korpus, obszedł swoimi dywizjami jezioro Śniardwy
i stanął przed ufortyfikowaną pozycją rosyjską na południe i zachód od Orzysza. Natomiast XVII Korpus
wysunął czołową 36. Dywizję Piechoty na wzgórza przed Giżycko i rozpoznał stanowiska rosyjskie na linii
Pozezdrze – Kruklanki. 8 września I Korpus nacierał w kierunku na Orzysz dwoma dywizjami. Pod koncentrycznym uderzeniem niemieckich dywizji, słaba obrona rosyjska, mimo zajmowania doskonałych pozycji
terenowych, została szybko przełamana. XVII Korpus w tym dniu nie odniósł żadnego sukcesu. Jego dwie
pierwszorzutowe dywizje zdołały jedynie zepchnąć linię czat rosyjskich z Pozezdrza i Kruklanek. 9 września
niemiecka grupa uderzeniowa, po uporczywych walkach przełamała rosyjską obronę i otworzyła sobie drogę do wyjścia na tyły armii gen. Rennenkampfa. Szczególnie ciężkie walki toczył XVII Korpus w okolicach
Pozezdrza i Kruklanek. Zadanie ułatwia I Korpus, który próbuje wyjść na tyły Rosjan w okolicach Wydmin
i Sołtman. Samodzielne działania prowadziła w tym dniu 3. Rezerwowa Dywizja Piechoty z przydzieloną
do niej 1. Brygadą Jazdy. W czasie nocnego postoju w Drygałach, ustalono znaczne zgrupowanie sił rosyjskich w Ełku, z wysuniętymi oddziałami ku zachodowi na Klusy. 9 września rozpoczyna się atak sił głównych
8. Armii. Korpus Rezerwowy Gwardii atakuje po obu stronach Allenburga (ros. Drużba); korpusy: 1. Rezerwowy i XI z obu stron Gierdaw (ros. Żeleznodorożnyj); XX. Korpus między Srokowem i Węgorzewem, frontem ku północy. Atak rozwija się powoli, nie doprowadzając w tym dniu do żadnych sukcesów. XX Korpus
w ciężkich walkach dochodzi zaledwie do szosy Srokowo – Węgorzewo. 1. Armia rosyjska będąca w trudnym położeniu zostaje dodatkowo osamotniona przez wycofanie 10. Armii. Lecz dowódca frontu podjął
taką decyzję, gdyż generał Rennenkampf zapewnia go, że da sobie radę własnymi siłami. A tymczasem
położenie 1. Armii stało się do tego stopnia groźne, że musiała ona przerwać bitwę i rozpocząć niezwłoczny
odwrót. Generał Rennenkampf, stwierdzając trudne położenie swojego lewego skrzydła, które cofając się
pod naciskiem przeważających sił niemieckich otwiera drogę na tyły i komunikację sił głównych, rozkazał wieczorem 9 września odwrót całej armii. W ciągu nocy korpusy odrywają się od nieprzyjaciela i bez
zwrócenia jego uwagi, rozpoczynają odwrót. Rankiem 10 września czołowe oddziały niemieckie zauważyły
o świcie, że nieprzyjaciel opuścił swe stanowiska. Natychmiastowy pościg nie doprowadził do spotkania,
gdyż oddziały rosyjskie cofały się pośpiesznie dalej na Augustów. O godzinie 10.00, 3. Rezerwowa Dywizja Piechoty zajmuje bez walki Ełk. Ostatecznie 15 września siłom głównym 1. Armii udało się oderwać
od oddziałów niemieckich i przeprawić przez Niemen. Do niewoli niemieckiej dostało się 45 000 żołnierzy, zdobyto znaczną ilość sprzętu wojskowego. U podejścia do północnej bramy Prus Wschodnich pozostały:
1. Dywizja Jazdy w Kalwarii, I Korpus w Mariampolu i Wyłkowyszkach, 1. Rezerwowa Dywizja Piechoty w Szakach
i 36. Rezerwowa Dywizja Piechoty pod Ragnetą (Niemanem). Pozostałe oddziały 8. Armii zostały skierowane na
stacje załadowcze do przewozu na nowy teren działań. Bitwa na linii jezior mazurskich zakończyła się sukcesem
niemieckiej 8. Armii. Nie był to sukces pełny, bowiem pierwotnie zakładano okrążenie i zniszczenie rosyjskiej
1. Armii poprzez manewr oskrzydlenia dwustronnego. Po zakończeniu bitwy nad jeziorami mazurskimi 8. Armia
niemiecka przystąpiła do budowy silnych umocnień polowych wzdłuż rzeki Dejmy, Węgorapy oraz w czworoboku Mikołajki, Giżycko, Kamionka, Ryn. Okazały się one potrzebne, bo już na początku listopada 1914 r. do Prus
Wschodnich ponownie się zbliżały wojska rosyjskie.
8. Armia osłabiona wskutek oddania większości sił tworzącej się w końcu września nowej 9. Armii, musiała wytrzymać napór nowo zorganizowanej i wzmocnionej świeżymi siłami rosyjskiej 10. Armii. W pierwszych dniach
listopada armia ta przeszła z rejonu Kowno-Grodno do ofensywy na odcinku między Szyrwintami a Suwałkami.
Po początkowych powodzeniach natarcie tej armii utknęło 12 listopada na umocnieniach wybudowanych
przez Niemców na Szeszupie i Węgorapie oraz na zaporach wodnych i leśnych ciągnących się od jeziora
Mamry, poprzez twierdzę Boyen do jeziora Nidzkiego. Front na tej linii się ustabilizował, a walki przybrały
charakter pozycyjny. Ostatecznie wojska rosyjskie zostały wyrzucone w 1915 r. w trakcie tzw. Bitwy Zimowej
na Mazurach. Rosja poniosła ciężkie straty w Prusach Wschodnich, tam też załamały się jej plany wojenne.
THE BATTLE OF TANNENBERG
The Russian Second Army, advancing towards Myszyniec, Mława, was, in a straight line, 110 km away from the
Gumbinnen (Gusev) battlefield. It could threaten German lines of retreat along the towns of Wystruć (Insterburg, Russian: Cherniakhovsk), Königsberg, Elbląg (Elbing) as well as Węgorzewo, Barciany, Orneta, Braniewo,
making a manoeuvre to the north, or head directly for the Vistula.
A skillful use of terrain, fortifications and the communication infrastructure created possibilities for both effective defense and making of offensive turns. Under such circumstances, General von Prittwitz’s decision to
retreat behind the Vistula was not very convincing. It was evaluated as such by the German High Command.
General von Moltke deemed it necessary to make use of the fact that the Russian armies were temporarily
separated by the fortified defensive line of the Masurian Lakes. He ordered an attack on the Russian Second
Army before the First Army could arrive to support it. However, the commander of the Eighth Army opposed
this plan, considering it to be too risky. Thus, on 22 August, an order was issued, releasing General von Prittwitz
and his chief of staff, General von Waldersee, from their posts. They were replaced by General of Infantry Paul
von Beneckendorff und Hindenburg and Major-General Erich Ludendorff. On 23 August 1914, they arrived at
the headquarters of the Eighth Army. In the evening, having acquainted himself with the situation, General
Hindenburg signed the first orders initiating an operation against the Russian Second Army. An operational
order for the front, found carried by a fallen Russian officer, as well as the Russians transmitting unencoded
reports, allowed the Germans to gain information on the intents of the front commander, as well as on composition and movements of General Samsonov’s army.
A circumstance that enabled General Hindenburg to defeat the Second Army led by General Samsonov was
the central deployment of his forces, separating both Russian armies, as well as favourable terrain and many
fortifications. The Russian armies were 110 kilometers away from each other. In the evening of 23 August, the
First Army reached the line of the Węgorapa (Angrapa) River. The Königsberg Fortress forced the army commander, General von Rennenkampf, to block it with at least one corps. This decision curtailed his forces which
could be used for a manoeuvre to the south or southwest. II Corps was excluded from manoeuvre operations
as well, being forced to slowly break the defensive lines of the Masurian Lakes between Pisz (Johannisburg)
and Giżycko (Lötzen). The manouevre could only be done by III and IV Corps as well as five cavalry divisions.
The slow march of the First Army, which had only advanced 30 km towards Königsberg between 21 and 23
August, proved that its commander was hesitating with regard to the variant of operations and was afraid of
the fortifications of Königsberg.
Meanwhile, the Second Army had been extended along a 75-kilometer frontline from Szczytno (Ortelsburg)
to Działdowo (Soldau), about 20-70 km far from the line of the Masurian Lakes. In the first phase, the German corps were to conduct operations intended to halt and engage the Russian army. The second phase was
planned to surround and destroy the Second Army.
To implement this plan, the Germans had to prevent the Russian Second Army from passing the line of Ostróda, Olsztyn, Bisztynek. Using both railway transport and foot marches (some units would march 65 km
per day), the Second Army was regrouped. The centre consisted of XX Corps and the 3rd Reserve Division,
concentrated south of Olsztyn (Allenstein). The right wing consisted of I Corps, redeployed by trains to the
vicinity of Iława (Eylau), and the left one – of XVII Corps and the 1st Reserve Corps. This plan employed the
Cannae system of double envelopment. It was all the more daring that it was to be performed by 9 German
divisions against 15 Russian ones. The front line facing the First Army was to be defended by the garrisons of
the Königsberg and Boyen fortresses, as well as by the 1st Cavalry Division. It was quite a risky decision in case
of a determined Russian attack.
At the same time, General Samsonov, commander of the Second Army, having no information on German
operations, divided his army into two groups. The first one, consisting of I, XIII, and XV Corps, continued the advancement on Olsztyn, Olsztynek, the other, comprised by VI Corps, moved towards Biskupiec (Bischofsburg).
This decision caused a dispersion of the forces, aggravating further the already difficult situation of this army.
It was only on 23 August when General Samsonov received information on the German preparations for
a counterattack. On this basis, he issued an order to halt the march and fend off the enemy. However, this
decision was made too late because German armies had already begun a manoeuvre to outflank the Second
Army. On the eve of the planned offensive, in the evening of 26 August, the deployment of the Eighth Army
was as follows: I Corps, having concentrated west of Dąbrówno (Gilgenburg), was marching towards Uzdowo
(Usdau) seized by the Russian I Corps; XX Corps and the 3rd Reserve Division launched offensive actions near
Waplewo (Waplitz) and Olsztynek (Hohenstein); the Landwehr Division was marching towards Olsztynek; the
1st Reserve Corps had arrived in Jeziorany (Seeburg) and received an order to advance towards Olsztynek,
while XVII Corps with the 6th Landwehr Brigade threw the Russian VI Corps back towards Biskupiec.
On 27 August, I Corps captured Uzdowo and forced the left wing of Samsonov’s army to retreat south.
XVII Corps, having thrown back the Russian VI Corps which was in full retreat towards Szczytno, reached and
passed through Biskupiec. Thus, the first part of the German defense plan was accomplished. The order of
28 August by the Commander of the Eighth Army ordered I Corps to advance towards Nidzica (Neidenburg)
against the rear of the Russian centre; XX Corps and the Cavalry Division – to continue the advancement towards Waplewo and Olsztynek; the Reserve Corps – to move beyond Olsztyn and pursue the Russian XIII Corps
which, advancing south-west, was trying to take part in the battle; XVII Corps - to march towards Pasym (Passenheim) in order to encircle, together with I Corps directed to Nidzica, three Russian corps deployed in the
region of Waplewo-Olsztynek.
The events of 28 August turned out to strictly correspond the planned assumptions. I Corps reached Nidzica
and waited for the retreat of the Russian forces. It also received an order to advance its elements further to
the east to link up with XVII Corps. XX Corps had remained in place until the Cavalry Division seized Olsztynek, causing the enemy front line to fall back. In the meantime, the Russian XIII Corps suddenly appeared
near Olsztynek, threatening the entire plan to fail. This was a temporary threat, since the 1st Reserve Corps
appeared at the rear of the Russian corps. XIII Corps was forced into a general retreat. Meanwhile, XVII Corps
set out from Pasym in two directions, towards Nidzica and Szczytno. Thus, the ring around the bulk of the
Second Army forces was gradually closing in. However, the situation was still not entirely clear. On 29 August,
German I Corps, the main body of which was facing north and beginning to halt the Russian troops retreating
south, had already been threatened by the Russian I Corps, operating from Mława towards Działdowo. This
information, brought by an aviator to the HQ of the Eighth Army, alarmed General Hindenburg. However,
the commander of I Corps, General von François, managed to halt the attacking Russians with his own forces.
Simultaneously, its troops reached the Nidzica-Wielbark road, where it linked up with XVII Corps on 30 August.
Three of five Russian corps (XIII, XV, XXIII) of General Samsonov’s army found themselves encircled. This resulted from a defeat of the forces in the centre of this army’s grouping. In such circumstances, on 29 August, the
commander of the Second Army issued a retreat order. This was a belated decision, three surrounded Russian
corps tried in vain to break through. The retreat of the remains of the army turned into a rout during which
General Samsonov, broken by the defeat, died in the forests near Wielbark (Willenberg). The Germans took
92 000 prisoners, captured 350 artillery pieces and the entire supply of the army.
THE BATTLES OF THE MASURIAN LAKES
The defeat of the Second Army was done almost in the eyes of the First Army which was only a day’s march far
from its elements in the critical phase of the battle. At this time, the German propaganda sought to present its
success, known as the Tannenberg victory, as the new Cannae. It was a victory because of the used operational
defense deployment, enabling, in the final phase, an attack by concentrated troops in a direction allowing to
outflank, cut off and defeat a large part of the Russian forces. The tasks that awaited the Eighth Army in September 1914 required new decisions to be made quickly. A possibility of a manoeuvre leading to destruction
of the First Army resulted from its deployment. The Russian army, facing west with its main force (III, XX, and
XXVI Corps), was situated on the line of the rivers: Dejma (Deime), Łyna (Alle), and Guber. The rear of the grouping was defended by IV Corps, with its front line facing south and deployed on a fortified line between the
Guber River and Lake Rydzówka. II Corps was located at the line of the Masurian Lakes, with one division near
Węgorzewo (Angerburg), while the second one closed the eastern approaches from Giżycko.
A significant role in halting of the offensive operations of the First Army was played by the Boyen Fortress in
Giżycko. Its defense caused the enemy to attempt, with a considerable respect, to breach individual fortifications. The fortress barred the westward route of the Russians, therefore they tried to circumvent it through
Węgorzewo or Pisz. The defenders of the fortress fought particularly hard against the Russian troops advancing from Węgorzewo towards Kamionka, Pozezdrze and Kruklanki.
General Rennenkampf, commander of the Russian First Army, having been reported on the defeat of General
Samsonov’s Second Army, withdrew his forces behind the Great Masurian Lakes, arranging a cordon defense
up to the Baltic Sea. The Germans, planning new offensive actions, assumed breach of the Russian First Army
grouping and envelopment from the rear. It was possible in case of an advancement with all forces to the left
wing of the Russian army, with only a small reserve left. The advance would be done by four corps.
Commander of the Eighth Army, General Hindenburg, finally approved the plan of operations consisting in an
attack against the First Army deployed between Pregoła River and Węgorzewo, performing an envelopment
manoeuvre through Giżycko from the region of the Masurian Lakes. The south wing of the Eighth Army was
to serve as a protection against possible Russian forces advancing from Osowiec and Augustów, fighting in
two groups: on the line of the Masurian Lakes and to the south-east from them, on the line of Biała Piska-Ełk.
On 7 September, the first major engagement of the battle of the Masurian Lakes took place. The 3rd Reserve
Infantry Division, having crossed the Pisa River below Pisz, advanced towards Biała Piska (Bialla), intending
to cross the route of Russian forces thrown back from Pisz on the previous day. Simultaneously, divisions of
I Corps circumvented Lake Śniardwy and halted in front of a fortified Russian position to the south and west
from Orzysz (Arys). Meanwhile, XVII Corps advanced its leading 36th Infantry Division to the hills at the outskirts of Giżycko and reconnoitred the Russian positions on the line of Pozezdrze – Kruklanki.
On 8 September, two divisions of I Corps advanced towards Orzysz. Under a concentric attack of German divisions, the weak Russian defense, despite its perfect terrain positions, was quickly broken. XVII Corps enjoyed
no successes on that day. Both of its first-line divisions only managed to push back the line of Russian outposts
from Pozezdrze (Possessern) and Kruklanki (Kruglanken).
On 9 September, the German assault force, after obstinate fighting, broke through Russian defenses and
opened the road to outflank General Rennenkampf’s army from the rear. XVII Corps fought particularly hard
near Pozezdrze and Kruklanki. The task was facilitated by I Corps trying to advance at the rear of the Russians
near Wydminy (Widminnen) and Sołtmany .
Independent operations on that day were conducted by the 3rd Reserve Infantry Division with the attached
1st Cavalry Brigade. During a night stay in Drygały (Drygallen), a large grouping of Russian forces was reconnoitred in Ełk (Lyck), with elements advanced to the west towards Klusy.
On 9 September, the attack of the main force of the Eighth Army began. The Guards Reserve Corps was advancing by both sides of Allenburg (Russian: Druzhba); 1st Reserve Corps and XI Corps, by both sides of Gierdawy (Gerdauen; Russian: Zheleznodorozhny); XX Corps – between Srokowo (Drengfurth) and Węgorzewo,
with its front line facing north. The attack unfolded slowly, providing no successes that day. XX Corps, fighting
hard, only reached the Srokowo-Węgorzewo road.
The Russian First Army, in a difficult situation already, had been additionally estranged by the retreat of the
Tenth Army. Nevertheless, the front commander made such a decision because General Rennenkampf had
assured him that he would handle this situation with his own forces. Yet the situation of the First Army had
become so dangerous that it had to disengage and start an immediate retreat.
General Rennenkampf, finding his left wing to be in a difficult situation, as it was retreating under pressure of
overwhelming German forces, opening their way to the rear and lines of communication of the main force,
ordered the retreat of the entire army in the evening of 9 September. Overnight, its corps disengaged from the
enemy and, not attracting his attention, began the retreat.
On 10 September at dawn, the leading German troops noticed that the enemy had abandoned his positions.
An immediate pursuit did not result in contact, because Russian forces were still retreating hastily towards
Augustów. At 10.00, the 3rd Reserve Infantry Division seized Ełk without a fight.
Finally, on 15 September, the main force of the First Army managed to break off from the German forces and
cross the Neman River. Germans took 45 000 prisoners of war and captured large quantities of equipment.
The units which had remained at the approaches to the northern gate of East Prussia were: 1st Cavalry Division
in Kalwaria, I Corps in Mariampol and Wyłkowyszki, 1st Reserve Infantry Division in Szaki, and the 36th Reserve Infantry Division near Ragneta (Ragnit, Neman). Other units of the Eighth Army were directed to loading
stations to be redeployed to a new area of operations. The battle on the line of the Masurian Lakes ended in
a success of the German Eighth Army. It was not a full success, since originally it was assumed to encircle and
destroy the Russian First Army through a double envelopment manoeuvre.
After the battle of the Masurian Lakes, the German Eighth Army began construction of field fortifications
along the Dejma and Węgorapa rivers as well as in the quadrangle of Mikołajki, Giżycko, Kamionka, Ryn. They
were neccesary because as soon as in early November 1914, Russian troops were approaching East Prussia again.
The Eighth Army, weakened due to the transfer of most of its forces to the new Ninth Army being formed in
late September, had to hold the pressure of the Russian Tenth Army, newly organized and reinforced with fresh
manpower. In the first days of November, this army launched an offensive from the region of Kaunas-Grodno
to the sector between Szyrwinty and Suwałki.
After successful beginnings, the advance of this army was halted on 12 November on the German fortifications by the Szeszupa and Węgorapa rivers, as well as on water and forest barriers stretching from Lake Mamry,
through Boyen Fortress, to Lake Nidzkie. The frontline in this sector stabilized and the fighting turned into
trench warfare. The Russian forces were finally thrown back in 1915 during the so-called Winter Battle of the
Masurian Lakes. Russia suffered heavy losses in East Prussia, it was there where the Russian war plans broke
down
СРАЖЕНИЯ НА МАЗУРСКИХ ОЗЕРАХ
Поражение 2-ой армии прошло почти на глазах 1-ой армии, которая в критической фазе сражения находилась на расстоянии одного дня марша от ее подразделений. В это время немецкая пропаганда
свой успех, называемый как победа при Танненберге, старалась представить, как новые Канны. Это
удалось, поскольку применялась система операционной обороны, позволяющая в конечной фазе осуществить удар сосредоточенных войск в направлении, позволяющим зайти во фланг, отсечь и подбить
большую часть русских сил. Задачи, которые ждали 8-ую армию в сентябре 1914 г. требовали быстро
принять новые решения. Возможность маневра, направленного на уничтожение 1-ой армии, следовала из ее сосредоточения. Русская армия своими главными силами (корпуса: III, XX, XXVI) обращенная
на запад, была основана на линии рек: Дейма, Лына, Губер. Тыл сосредоточения защищал IV корпус,
направленный фронтом на юг и размещенный на укрепленной линии между рекой Губер и озером
Рыдзувка. II корпус находился на линии мазурских озер с одной дивизией в окрестностях Венгожево, а
второй закрывал восточные выходы из Гижицка.
Значимую роль в задержании наступающих действий 1-ой армии играла крепость Бойен в Гижицке.
Ее защита привела к тому, что противник с достаточно большим почтением приступил к преломлению
отдельных укреплений. Крепость преграждала русским путь на запад, поэтому они пытались обойти ее
по дуге через Венгожево или Пиш. Защитники крепости особенно тяжелые бои вели с русскими подразделениями, наступающими из Венгожева в направлении на Камёнку, Позездже и Круклянки.
Командующий 1-ой русской армией ген. Ренненкампф, извещенный о поражении 2-ой Армии ген. Самсонова, вывел свои войска за Великие мазурские озера, организуя кордонную защиту аж до Балтийского моря. Планируя новые наступающие действия, немецкая сторона предполагала преломление
сосредоточения русской 1-ой армии и выход на ее тылы. Это было возможно при проведении наступления всеми силами на левый фланг русской армии, оставляя только небольшой резерв. Наступление
произошло бы силами четырех корпусов.
Командующий 8-ой армией ген. Гинденбург окончательно утвердил план действий, основанный на
ударе на 1-ую армию, расположенную между Преголой и Венгожево, выполняя через Гижицко маневр
обхождения с фланга, из района мазурских озер. Южный фланг 8-ой армии должен был создать защиту
от возможных подразделений русских из направления Осовец и Августов, сражаясь в двух группах: на
линии мазурских озер и на юго-востоке от них на линии Бяла-Писка - Элк.
7 сентября прошла первая схватка, которая начала сражение на Мазурских озерах. 3-яя резервная дивизия пехоты, пройдя через реку Пису ниже Пиша, направлялась к Бяла-Писка, намереваясь пересечь
путь русским подразделениям, отброшенным предыдущего дня из Пиша. Одновременно, I корпус обошел своими дивизиями озеро Снярдвы и встал перед укрепленной русской позицией на юг и запад
от Ожиша. Зато XVII корпус выдвинул фронтальную 36 дивизию пехоты на взгорья перед Гижицко и
разведал русские позиции на линии Позездже - Круклянки.
8 сентября I корпус наступал в направлении на Ожиш двумя дивизиями. Под концентрическим ударом
немецких дивизий, слабая русская оборона, несмотря на занимаемые отличные позиции на местности,
была быстро преломлена. XVII корпус в этот день не принес никакого успеха. Его две первоэшелонные
дивизии смогли только столкнуть линию русских сторожевых охранений из Позезджа и Круклянек.
9 сентября немецкая ударная группа, после жестких сражений переломила русскую оборону и открыла себе путь на выход на тылы армии ген. Ренненкампфа. Особенно тяжелые бои вел XVII корпус в
окрестностях Позезджа и Крукланек. Задачу облегчает I корпус, который пытается выйти на тылы русских в окрестностях Выдмин и Солтман.
Самостоятельные действия провела в этот день 3-яя резервная дивизия пехоты с приписанной ей 1-ой
бригадой кавалерии. Во время ночного постоя в Дрыгалах была определена значительная группировка русских сил в Элке, с выдвинутыми подразделениями на запад в направлении Клус.
9 сентября началась атака главных сил 8-ой армии. Резервный корпус гвардии наступает с обеих сторон Алленбурга (рус. Дружба); корпуса: 1-ый Резервный и XI с обеих сторон Гердав (рус. Железнодорожный); XX корпус между Сроковом и Венгожево, фронтом на север. Атака развивается медленно,
без каких-либо успехов в этот день. ХХ корпус в тяжелых сражениях доходит только до шоссе Сроково
- Венгожево.
1-ая русская армия, находясь в сложном положении, дополнительно остается одинокой в результате
вывода 10-ой армии. Но командующий фронтом принял такое решение, поскольку генерал Ренненкампф уверяет его, что справится собственными силами. Однако ситуация 1-ой армии стала настолько
опасной, что она должна была прервать сражение и начать незамедлительное отступление.
Генерал Ренненкампф, обнаруживая сложное положение своего левого крыла, которое отступая под
нажимом преобладающих немецких сил, открывает путь на тылы и коммуникацию главных сил, приказал вечером 9 сентября отступление всей армии. В течение ночи корпуса отрываются от неприятеля и,
не привлекая к себе его внимания, начинают отступление.
Утром 10 сентября фронтальные подразделения заметили на зоре, что неприятель ушел со свих позиций. Немедленная погоня не привела к встрече, поскольку русские подразделения поспешно отступили далее на Августов. В 10.00 3-ая резервная дивизия пехоты занимает без сражений Элк.
Окончательно, 15 сентября главным силам 1-ой армии удалось оторваться от немецких подразделений
и переправиться через Неман. В немецкий плен попало 45 000 солдат, захвачено большое количество
военной техники.
При подходе к северным воротам Восточной Пруссии остались: 1-ая дивизия кавалерии в Кальварии,
I корпус в Мариамполе и Вылковышках, 1-ая резервная дивизия пехоты в Шаках и 36-ая резервная
дивизия пехоты под Рагнетой (Неманом). Остальные подразделения 8-ой армии были направлены на
погрузочные станции для переезда на новую территорию действий. Битва на линии мазурских озер
завершилась успехом немецкой 8-ой армии. Это не был полный успех, поскольку первоначально предполагалось окружение и уничтожение русской 1-ой армии посредством маневра двухстороннего входа во фланг.
После завершения битвы над мазурскими озерами 8-ая немецкая армия приступила с строительству
сильных полевых укреплений вдоль реки Деймы, Венгорапы и в четырехугольнике Миколайки, Гижицко, Камёнка, Рын. Они пригодились, поскольку уже в начале ноября 1914 г. в Восточную Пруссию
повторно приблизились русские войска.
8-ая армия, ослабленная в результате отдачи большинства сил создаваемой в конце сентября новой
9-ой армии, должна была выдержать напор новоорганизованной и укрепленной свежими силами русской 10-ой армии. В первые дни ноября эта армия перешла из района Ковно-Гродно в наступление на
отрезке между Ширвинтами и Сувалками.
После начального успеха наступление этой армии задержалось 12 ноября на укреплениях, построенных Немцами на Шешупе и Венгорапе и на водных и лесных запорах, тянущихся от озера Мамры,
через крепость Бойен до озера Нидзкое. Фронт на этой линии стабилизировался, а сражения приобрели позиционный характер. Окончательно, русские войска были отброшены в 1915 г. в результате т.н.
Зимнего сражения на Мазурах. Россия понесла огромные потери в Восточной Пруссии, там также были
нарушены ее военные планы.
DIE SCHLACHT AN DEN MASURISCHEN SEEN
Die Niederlage der 2. Armee fand sozusagen vor Augen der 1. Armee statt, die sich während der kritischen Phase
der Schlacht einen Tagesmarsch entfernt befand. Die deutsche Propaganda versuchte diesen Erfolg, der als Sieg
bei Tannenberg bezeichnet wurde, als modernes Cannae darzustellen. Dies war gelungen, da ein operatives Verteidigungssystem angewendet wurde, das es gestattete, in der Endphase die Truppen im Zentrum über die Flügel anzugreifen, abzuschneiden und einen großen Teil der russischen Truppen zu schlagen. Die Aufgabe, die im
September 1914 vor der 8. Armee stand, verlangte es, schnell neue Entscheidungen zu treffen. Die Möglichkeit
eines Manövers, das zur Vernichtung der 1. Armee führte, ergab sich aus der Aufstellung. Die russischen Hauptstreitkräfte dieser Armee (das III., XX. und XXVI. Korps) waren gegen Westen gerichtet, entlang der Linie der Flüsse
Dejma, Łyna und Guber. Die Rückseite verteidigte das IV. Korps, das mit der Frontlinie nach Süden ausgerichtet
stand und entlang der verstärkten Linie zwischen dem Fluss Guber und dem See Rydzówka verteilt war. Das II.
Korps stand an der Linie der Masurischen Seen, eine Division in der Gegend von Węgorzewo, die zweite war an
der östlichen Mündung bei Giżycko stationiert.
Eine wichtige Rolle beim Abfangen der Angriffshandlungen seitens der 1. Armee spielte die Feste Boyen in Giżycko. Deren Verteidigung hatte zur Folge, dass der Gegner mit sehr großen Respekt daran ging, die Befestigungsanlagen durchbrechen zu wollen. Die Feste versperrte den Russen den Weg nach Westen, deshalb versuchte
man, diese in einem Bogen über Węgorzewo oder Pisz zu umgehen. Besonders schwere Gefechte lieferten sich
die Verteidiger mit russischen Verbänden, die von Węgorzewo in Richtung Kamionka, Pozezdrze und Kruklanki
vorrückten. Nachdem der Befehlshaber der 1. Russischen Armee, General Rennenkampf, über die Niederlage der
2. Armee unter General Samsonow in Kenntnis gesetzt wurde, zog er seine Truppen hinter die Masurische Seenplatte zurück und organisierte die Kordon-Verteidigung bis hin zur Ostsee. Bei der Planung der neuen Angriffshandlungen ging die deutsche Seite davon aus, die Stellungen der 1. Russischen Armee zu durchbrechen, um
sie dann von hinten angreifen zu können. Möglich wurde dies durch einen mit allen Kräften geführten Angriff
am linken Flügel der russischen Armee, wobei nur eine kleine Reserve zurückgelassen wurde. Der Angriff sollte
mit einer Stärke von vier Korps stattfinden.
Der Befehlshaber der 8. Armee, General von Hindenburg, bestätigte letztendlich den Plan, der darauf beruhte,
die 1. Armee, die zwischen Pregoła und Węgorzewo verteilt stand, anzugreifen, wobei über Giżycko ein Einkreisungsmanöver aus dem Gebiet der Masurischen Seen erfolgen sollte. Der Südflügel der 8. Armee sollte hierbei
einen Schutz gegen eventuell angreifende russische Einheiten aus Richtung Osowiec und Augustów bilden,
welche in zwei Gruppen vorgingen: auf der Linie der Masurischen Seenplatte und im Südosten auf der Linie
Biała Piska - Ełk. Am 7 September fand das erste schwere Gefecht statt, welches die Schlacht an den Masurischen
Seen einleitete. Die 3. Infanterie-Reservedivision rückte, nachdem sie den Fluss Pisa unterhalb von Pisz überquert
hatte, in Richtung Biała Piska vor, mit der Absicht, den russischen Truppen, die am Vortag bei Pisz zurückgeworfen
worden waren, den Weg abzuschneiden. Gleichzeitig umging das I. Korps mit seinen Divisionen den See und
stand vor den befestigten russischen Stellungen im Süden und Westen von Orzysz. Das XVII. Korps hingegen
schob die an der Spitze stehende 36. Infanteriedivision auf die Anhöhe vor Giżycko und so konnten die russischen Stellungen auf der Linie Pozezdrze – Kruklanki ausgemacht werden.
Am 8 September griff das I. Korps mit zwei Divisionen in Richtung Orzysz an. Nach einem konzentrierten Schlag
der deutschen Divisionen wurde die schwache russische Verteidigung, obwohl diese vom Gelände her die
weitaus bessere Position einnahm, schnell durchbrochen. Das XVII. Korps konnte an diesem Tag keinen Erfolg
erringen. Die beiden vorgeschobenen Divisionen konnten lediglich die russischen Vorposten aus Pozezdrze und
Kruklanki verdrängen. Am 9 September brachen deutsche Sturmtruppen nach verbissenen Kämpfen durch
die russische Verteidigung und öffneten so den Weg hinter die Armee von General Rennenkampf. Ungemein
schwere Kämpfe focht das XVII. Korps in der Gegend von Pozezdrze und Kruklanki. Erleichtert wurde diese Aufgabe durch das I. Korps, das in der Gegend von Wydminy und Sołtmany versuchte, hinter die russischen Verbände
zu gelangen. Eigenständige Handlungen unternahm an diesem Tag die 3. Infanterie-Reservedivision, welcher
die 1. Kavallerie-Brigade zugeteilt war. Während der nächtlichen Pause in Drygały, konnten bedeutende Truppengruppierungen der russischen Streitkräfte in Ełk festgestellt werden, wobei Einheiten Richtung Westen nach
Klusy vorgeschoben waren.
Am 9 September beginnt dann der Hauptangriff der 8. Armee. Das Reservekorps der Garde greift beiderseits
von Allenburg (russ. Drużba) an; das I. Reservekorps und das XI. Korps greifen beidseitig Gerdauen (russ. Żeleznodorożny) an und das XX. Korps zwischen Drengfurth und Angerburg, mit der Front nach Norden gerichtet. Der
Angriff entwickelt sich nur langsam und bringt an diesem Tag keinerlei Erfolge. Das XX. Korps dringt in schweren
Gefechten lediglich zur Straße von Drengfurth nach Angerburg vor. Die 1. Russische Armee bleibt durch den
Rückzug der 10. Armee, auf sich selbst gestellt, in einer noch schwierigeren Lage zurück. Der Befehlshaber an der
Front hatte jedoch diese Entscheidung getroffen, da ihm General Rennenkampf versicherte, aus eigenen Kräften
mit der Situation klarzukommen. Mittlerweile jedoch wurde die Lage der 1. Armee in dem Maße gefährlich, dass
die Schlacht unterbrochen und der sofortige Rückzug eingeleitet werden musste. General Rennenkampf befahl
den Rückzug der gesamten Armee, nachdem er sich über die schwierige Situation seines linken Flügels, der wegen der übermäßigen Stärke der deutschen Verbände auf dem Rückzug war und so den Weg hinter die eigenen
Verbände und die Verbindungen der Hauptstreitkräfte frei machte, klar geworden war. In der Nacht lösten sich
die Korps vom Feind und ohne dessen Aufmerksamkeit zu erregen begannen sie mit dem Rückzug.
Am Morgen des 10. September bemerkten die an der Spitze stehenden deutsche Verbände bei Morgengrauen, dass der Feind seine Posten verlassen hatte. Die sofort aufgenommene Verfolgung erbrachte jedoch keine
Konfrontation, da sich die russischen Einheiten im Eiltempo weiter hinter Augustów zurückzogen. Um 10.00 Uhr
nimmt die 3. Infanterie-Reservedivision kampflos ein. Schließlich gelang es den Hauptstreitkräften der 1. Armee
am 15. September, sich von den deutschen Verbänden zu lösen und über die Memel überzusetzen. 45.000 Soldaten gingen in deutsche Gefangenschaft, der größte Teil der militärischen Ausrüstung wurde einbehalten.
Am Zugang zum Nordtor Ostpreußens verblieben die 1. Kavalleriedivision in Kalwaria, das I. Korps in Mariampol
und Vilkaviškis, die 1. Infanterie-Reservedivision in Šakiai und die 36. Infanterie-Reservedivision bei Ragnit (russ.
Neman, lit. Ragainė). Die übrigen Einheiten der 8. Armee wurden an die Verladestationen für die Überführung
in neues Handlungsgebiet verlegt. Die Schlacht an der Linie der Masurischen Seen endete mit einem Sieg der
deutschen 8. Armee. Es war jedoch kein voller Erfolg, denn man ging zuerst von der Einkreisung und Vernichtung
der russischen 1. Armee durch ein Umzingelungsmanöver von zwei Seiten aus.
Nach Ende der Schlacht an den Masurischen Seen ging die deutsche 8. Armee dazu über, entlang den Flüssen
Deime und Angerapp sowie in dem Viereck Nikolaiken, Lötzen, Kamionek, Rhein (Rins) sichere Befestigungsanlagen zu errichten. Dies erwies sich als notwendig, denn bereits Anfang November 1914 rückten erneut
russische Truppen in Richtung Ostpreußen vor. Die 8. Armee musste, obwohl sie durch die Überstellung großer
Gruppenteile Ende September an die neu gebildete 9. Armee geschwächt war, dem Druck der mit neuen Soldaten verstärkten 9. Russischen Armee standhalten. In den ersten Tagen des Novembers ging diese Armee aus
der Region Kaunas – Grodno (Garten) heraus zur Offensive auf dem Abschnitt zwischen Širvintos und Suwalken
über. Nach anfänglichen Erfolgen der Angriffsaktionen blieb die Armee jedoch am 12. November an den von
den Deutschen errichteten Befestigungen an den Flüssen Šešupė und Angerapp sowie an den Wasser- und
Waldsperren, die sich vom Mauersee über die Feste Boyen bis hin zum Wangelsee erstreckten, hängen. Die Front
unterlag an dieser Linie einer gewissen Stabilisierung, die Kämpfe nahmen den Charakter des Stellungskrieges
an. Letzten Endes wurden die russischen Streitkräfte im Jahr 1915 während der sog.„Winterschlacht in Masuren”
zurückgeworfen. Russland erlitt im Gebiet Ostpreußens erhebliche Verluste, wodurch auch Russlands Kriegspläne letztendlich zugrunde gingen.
Województwo warmińsko–mazurskie położone jest w północno-wschodniej Polsce, zajmuje obszar o powierzchni 24,2 tys. km2 – lasy stanowią 32,5% obszaru a wody 5,7%. Stolicą województwa
jest Olsztyn, miasto założone w 1353 roku, zamieszkałe przez 176 tys. mieszkańców.
Warmia i Mazury to niezwykły region Polski, przyciągający zarówno wspaniałą, różnorodną przyrodą, jak i śladami minionych wieków oraz bogactwem kulturowym. Rozległe puszcze są ostoją
zwierząt, także tych najrzadszych, chronionych. Krystalicznie czyste, polodowcowe jeziora, malownicze, morenowe wzgórza, to wszystko składa się na zapierające dech w piersiach krajobrazy,
które urzekają turystów. Wielu odwiedzającym region ten jawi się jako raj dla żeglarzy. Nic dziwnego, bowiem Mazury nazywane są Krainą Wielkich Jezior. Letnią porą na tutejszych akwenach, m.in.
na największych w Polsce jeziorach: Śniardwy (114 km²) i Mamry (104 km²), tysiące miłośników
sportów wodnych oddaje się swoim pasjom. Tereny województwa warmińsko-mazurskiego są
także niezwykle cenione przez ornitologów, którzy przybywają tu z całego świata obserwować
unikalne gatunki ptaków (kormorany, perkozy czy łabędzie nieme) w ich naturalnych siedliskach.
Obfitość tutejszej flory i fauny sprawiła, że rozległe obszary zostały objęte ochroną w ramach sieci
NATURA 2000 i pozostają istotnym ekosystemem w skali Europy.
Mapa, którą trzymacie Państwo w rękach ilustruje warmińsko-mazurską część Szlaku Frontu Wschodniego I Wojny Światowej. Zapraszamy również na pozostałe drogowe szlaki turystyczne: Szlak
Kanału Elbląskiego, Szlak Fortyfikacji Mazurskich, Pętlę Grunwaldzką czy Szlak Kopernikowski.
Oto ich krótkie wizytówki:
Szlak Kanału Elbląskiego: Ostróda - Miłomłyn - Morąg – Małdyty - Pasłęk - Elbląg - Raczki Elbląskie
- Jelonki - Drulity - Zalewo – Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd – Boreczno - Miłomłyn –
Ostróda – 278 km.
Szlak Fortyfikacji Mazurskich: Reszel - Kętrzyn - Gierłoż – Mamerki - Węgorzewo - Pozezdrze Kruklanki - Gołdap – Stańczyki - Wydminy - Giżycko - Orzysz - Pisz – Jeże - Ruciane-Nida - Mikołajki
– Ryn – 438 km.
Pętla Grunwaldzka: Ostróda – Lubawa - Nowe Miasto lubawskie - Lidzbark - Działdowo – Nidzica Grunwald - Olsztynek – Ostróda – 263 km.
Szlak Kopernikowski: Olsztynek – Olsztyn - Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński - Orneta – Pieniężno
- Braniewo - Frombork - Tolkmicko – Elbląg – 232 km.
Szlak Zamków Gotyckich: Nidzica - Olsztyn - Lidzbark Warmiński - Kętrzyn – Ryn – 198 km.
turystyka
Веслав Болеслав Лах
ВОЕННЫЕ ДЕЙСТВИЯ НА ВАРМИИ И МАЗАРАX В 1914 Г.
Mapa turystyczna
Wiesław Bolesław Łach
MILITARY OPERATIONS IN WARMIA AND MASURIA IN 1914
województwa warmińsko-mazurskiego
z z aznaczonym Szlakiem Frontu
Wschodniego I W
ojny Światowej
Wiesław Bolesław Łach
DZIAŁANIA MILITARNE NA WARMII I MAZURACH W 1914 R.
Warmia-Masuria Province is located in north-eastern Poland, occupying an area of 24,2 thousand
km2 – woodlands constitute 32,5% of the area, and waters – 5,7%. The capital of the province is
Olsztyn, a city established in 1353, with 176 thousand inhabitants today.
Warmia and Masuria is a unique region of Poland, attracting people with its wonderful, diverse nature and remains of past centuries, as well as its cultural wealth. Vast forests are a habitat of animals,
including the rarest, protected species. Crystal-clear glacial lakes, picturesque moraine hills – all of
this makes breathtaking landscapes that charm the tourists. To many visitors, this region reveals
itself as a sailor’s paradise. No wonder, because Masuria is known as the Land of Great Lakes. In
summer, local bodies of water, including the largest lakes in Poland: Śniardwy (114 km²) and Mamry (104 km²), see thousands of water sport enthusiasts indulging in their passions. The areas of the
Warmia-Masuria Province are also highly valued by ornithologists, who come here from all over the
world to watch unique bird species (cormorants, grebes, or mute swans) in their natural habitats.
Due to the abundance of local flora and fauna, large areas have been covered by protection under
the NATURA 2000 network and remain an important ecosystem on the European scale.
The map you are now holding in your hands shows the Warmian-Masurian part of the World War
I Eastern Front Route. “You are also invited to other tourist roads: the Elbląg Canal Route, the Masurian Fortifications Route, the Grunwald Loop, or the Copernican Route.
Here are their short characteristics:
Elbląg Canal Route: Ostróda – Miłomłyn – Morąg – Małdyty – Pasłęk – Elbląg – Raczki Elbląskie –
Jelonki – Drulity – Zalewo – Susz – Kisielice – Szymbark – Iława – Tynwałd – Boreczno – Miłomłyn
– Ostróda – 278 km.
Masurian Fortifications Route: Reszel – Kętrzyn – Gierłoż – Mamerki – Węgorzewo – Pozezdrze –
Kruklanki – Gołdap – Stańczyki – Wydminy – Giżycko – Orzysz – Pisz – Jeże – Ruciane-Nida – Mikołajki – Ryn – 438 km.
Grunwald Loop: Ostróda – Lubawa – Nowe Miasto Lubawskie – Lidzbark – Działdowo – Nidzica –
Grunwald – Olsztynek – Ostróda – 263 km.
Copernican Route: Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Orneta – Pieniężno
– Braniewo – Frombork – Tolkmicko – Elbląg – 232 km.
Route of Gothic Castles: Nidzica – Olsztyn – Lidzbark Warmiński – Kętrzyn – Ryn – 198 km.
Варминско-Мазурское воеводство расположено в северо-восточной Польше, занимает
площадь 24,2 тыс. км2 - леса составляют 32,5% площади и вода 5,7%. Столица воеводства
Ольштын, город основан в 1353 году, с населением в 176 тыс. жителей.
Вармия и Мазуры - это необычный регион Польши, привлекающий замечательной,
разнообразной природой, а также следами прошлых веков и культурным богатством.
Обширные леса являются пристанищем для животных, также редких охраняемых.
Кристально чистые, ледниковые озера, живописные мореновые холмы, все это
складывается в захватывающие дух пейзажи, которые очаровывают туристов. Многим
посетителям этот регион кажется раем для мореплавателей. Еще бы, ведь Мазуры называют
Kpaeм Великих озер. В летний сезон на местных водах, в том числе на крупнейших озерах
в Польше: Снярдвы (114 км ²) и Мамры (104 км ²), тысячи любителей водных видов спорта
отдаются своим страстям. Регион Варминско-Мазурского воеводства также высоко ценится
орнитологами, которые приезжают сюда со всего мира, чтобы наблюдать уникальные виды
птиц (бакланов, поганок и немых лебедей ) в их естественной среде обитания. Обилие
местной флоры и фауны означает, что обширные территории находятся под защитой в
рамках сети НАТУРА 2000 и остаются важной экосистемой в масштабах Европы. Карта
которую вы держите в руках иллюстрирует Варминско-Мазурскую часть Пути Восточного
Фронта Первой Мировой Войны.„Добро пожаловать также на другие туристические тропы:
Маршрут Эльблонгского канала, Маршрут Мазурских фортификаций, Грюнвальдская Петля
или Маршрут Коперниковски.
Вот их короткие визитные карточки:
Маршрут Эльблонгского канала (Szlak Kanału Elbląskiego): Оструда - Миломлын - Моронг
- Малдыты - Пасленк - Эльблонг - Рачки Эльблонгские - Елонки - Друлиты - Залево - Суш Киселице - Шимбарк - Илава - Тинвалд - Боречно - Миломлын - Оструда - 278 км .
Маршрут Мазурских фортификаций (Szlak Fortyfikacji Mazurskich): Решель - Кентшин -Герлож
- Mамерки –Венгожево - Позездже - Круклянки - Голдап - Станьчики - Выдмины - Гижицко Ожиш - Пиш - Еже - Руцьянэ - Нида - Миколайки - Рын - 438 км.
Грюнвальдская Петля (Pętla Grunwaldzka): Оструда - Любава - Нове Място Любавске Дзялдово - Нидзица - Грюнвальд - Ольштынек - Оструда - 263 км.
Маршрут Коперниковски (Szlak Kopernikowski): Ольштынек - Ольштын – Добре Място Лидзбарк Вармински - Орнета - Пененжно - Бранево - Фромборк - Толькмицко - Эльблонг
- 232 км .
Маршрут Готических Замков (Szlak Zamków Gotyckich): Нидзица - Ольштын - Лидзбарк
Вармински - Кентшин - Рын - 198 км
Die Woiwodschaft Ermland-Masuren liegt im nordöstlichen Teil Polens und umfasst eine Fläche
von 24.200 km2 , wovon 32,5% Waldgebiete und 5,7% Gewässer darstellen. Hauptstadt der Woiwodschaft ist das 1353 gegründete und derzeit von 176.000 Einwohnern bewohnte Olsztyn (dt.
Allenstein).
Die Region Ermland-Masuren ist ein außergewöhnliches Gebiet Polens, das sowohl durch seine
wunderschöne, abwechslungsreiche Natur, als auch durch die Spuren vergangener Jahrhunderte und seinen kulturellen Reichtum Menschen anzieht. Die ausgedehnten Urwälder sind ein Zufluchtsort für Tiere, besonders für seltene und unter Naturschutz stehende Arten. Die kristallreinen,
nacheiszeitlichen Seen, die malerischen Moränenhügel - dies alles bildet ein atemberaubendes
Landschaftsbild, das alle Touristen bezaubert. Vielen Besuchern muss diese Region wie ein Paradies für Segler vorkommen. Das ist nicht verwunderlich, denn das Masuren werden auch das Land
der großen Seen genannt. In den Sommermonaten geben sich viele Wassersportfreunde in den
hiesigen Seegebieten, u.a. auf den Seen Śniardwy (dt. Spridingsee, 114 km²) und Mamry (dt. Mauersee, 104 km²), ihrer Leidenschaft hin. Das Gebiet der Woiwodschaft Ermland-Masuren wissen
auch Ornithologen aus aller Welt zu schätzen, die sich hier einfinden, um einzigartige Vogelarten
(Kormorane, Lappentaucher oder Höckerschwäne) in ihrem natürlichen Umfeld zu beobachten.
Der Reichtum der Flora und Fauna ist der Grund, warum die weitgedehnten Gebiete im Rahmen
des Netzes NATURA 2000 unter Schutz gestellt wurden – bilden sie doch im Ökosystem Europas
einen wichtigen Punkt
Die Landkarte, die Sie in Händen halten, stellt den Teil des Verlaufs der Ostfront aus dem Ersten
Weltkrieg dar, der im Gebiet Ermland-Masuren liegt. Besuchen Sie auch die übrigen Wanderwege:
den Route des Oberländischen Kanals (Szlak Kanału Elbląskiego), den Route der Masurischen Befestigungsanlagen (Szlak Fortyfikacji Mazurskich), die Grunwalder Schleife oder den KopernikusRoute.
Hier die kurzen Visitenkarten dieser Routen:
Die Route des Oberländischen Kanals: Ostróda - Miłomłyn - Morąg – Małdyty - Pasłęk - Elbląg Raczki Elbląskie - Jelonki - Drulity - Zalewo – Susz - Kisielice - Szymbark - Iława - Tynwałd – Boreczno
- Miłomłyn – Ostróda – 278 km.
Die Route der Masurischen Befestigungsanlagen: Reszel - Kętrzyn - Gierłoż – Mamerki - Węgorzewo - Pozezdrze - Kruklanki - Gołdap – Stańczyki - Wydminy - Giżycko - Orzysz - Pisz – Jeże - Ruciane-Nida - Mikołajki – Ryn – 438 km.
Die Grunwalder Schleife: Ostróda – Lubawa - Nowe Miasto lubawskie - Lidzbark - Działdowo – Nidzica - Grunwald - Olsztynek – Ostróda – 263 km.
Die Kopernikus Route: Olsztynek – Olsztyn - Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński - Orneta – Pieniężno - Braniewo - Frombork - Tolkmicko – Elbląg – 232 km.
Die Route der gotischen Burgen: Nidzica - Olsztyn - Lidzbark Warmiński - Kętrzyn – Ryn – 198 km.
Region w sieci • The region in the Web • Регион в Интернете • Region im Netz:
www.mazury.travel - portal turystyczny Warmii i Mazur • the tourist portal of Warmia and Masuria •
туристический портал Вармии и Мазур • Tourismus-Portal Ermland-Masuren
www.zabytki.mazury.pl - zabytki Warmii i Mazur • historic monuments of Warmia and Masuria •
памятники Вармии и Мазур • Denkmäler der Region Ermland-Masuren
www.przyroda.mazury.pl - przyroda Warmii i Mazur • nature of Warmia and Masuria • природа
Вармии и Мазур • Natur der Region Ermland-Masuren
www.szlaki.mazury.pl – informacje o wszystkich szlakach w województwie warmińsko –
mazurskim • information on all routes in the Warmia-Masuria Province • Информация о всех
маршрутах Варминско-Мазурского воеводства • Informationen über alle Route in der
Woiwodschaft
www.warmia.mazury.pl - regionalny portal informacyjny • regional portal of Warmia and Masuria •
портал Вармии и Мазур • Portal Ermland-Masuren
http://cittaslowpolska.pl - Polska Krajowa Sieć Miast Cittaslow • Polish National Cittaslow Cities
Network • Польская Национальная сеть городов Cittaslow • Polnisches Netzwerk der Cittaslow-Städte
Wydawca/Publisher/Издатель/Verlag:
Departament Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego
w Olsztynie • The Office of the Marshall of Warmia and Mazury Voivodship Tourism
Department in Olsztyn • Депapтaмeнт Тypизмa Управления Маршалa
Варминско-Мазурского воеводства в Ольштыне • Das Marschallamt der Woiwodschaft
Ermland – Masuren Abteilung Tourismus in Olsztyn
Zdjęcia/Photographs by/Фото/Aufnahmen:
Józef Kunicki
Mapa/Map by/Карта/Karten:
Wydawnictwo Kartograficzne Daunpol Sp. z o.o.
ISBN 978-83-921252-8-0
Urząd Marszałkowski
Województwa Warmińsko-Mazurskiego
w Olsztynie
Departament Turystyki
10-052 Olsztyn, ul. Mariańska 3
tel. +48 89 521 69 00
fax +48 89 521 69 09
[email protected]
www.warmia.mazury.pl
a
ę
D rw
t w
ka
r
ko
Sz
G oł
gr z n
ia
I
I
I
o
z
e
I
J
I
I
I
a
id
N
RUCIANE-NIDA – mogiły żołnierzy, pozostałości
«Mazurskiej Pozycji Jeziornej», śluza w Guziance
* soldier graves, remains of the «Masurian Lake
Position», sluice in Guzianka * могилы солдат,
остатки «Мазурской Озерной Позиции» шлюз в
Гузянце * Soldatengräber, Überreste der «Masurischen
Seenstellung», Schleuse in Guzianka
I
WIELBARK – cmentarz wojenny, kościół ewangelicki
projektu K. F. Schinkla * war cemetery, Lutheran
church designed by K.F. Schinkel * военное кладбище, Евангелическая церковь проекта К.Ф. Шинкеля
* Kriegsgräberstätte, evangelische Kirche – Projektant
K. F. Schinkel
I
MIELNO – cmentarze z mogiłami żołnierzy, ślady
mauzoleum bitwy pod Tannenbergiem* cemeteries
with soldier graves, remains of the Tannenberg Battle
Memorial * кладбища с могилами солдат, остатки
мавзолея битвы под Танненбергом * Friedhof mit
Soldatengräbern, Ueberreste des Mausoleums der
Schlacht von Tannenberg
I
DĄBRÓWNO – ruiny zamku krzyżackiego
wybudowanego w 1319 r. * ruins of a Teutonic Order
castle built in 1319 * руины тевтонского замка,
построенного в 1319 г. * Ruine einer im Jahr 1319
erbauten Kreuzritterburg
MŁAWA
I
15
SZCZYTNO – cmentarze z mogiłami żołnierzy,
ruiny zamku krzyżackiego, Muzeum Mazurskie*
cemeteries with soldier graves, ruins of a Teutonic Order
castle, Masurian Museum * кладбища с могилами
солдат, развалины тевтонского замка, Музей
Мазурский * Friedhof mit Soldatengräbern, Ruine einer
Kreuzritterburg, Masurisches Museum
I
15
Narzym
OLSZTYNEK – cmentarze z mogiłami żołnierzy,
Muzeum Budownictwa Ludowego - Park Etnograficzny
* cemeteries with soldier graves, Museum of Folk
Architecture, Ethnographic Park * кладбища с могилами
солдат, Mузей Народной Архитектуры, Этнографический парк * Soldatenfriedhof, Museum für volkstümliche
Bauweise – ethnografischer Park
I
512
Brzozowo
STĘBARK – niem. Tannenberg, barokowy kościół z
końca XVII wieku* Tannenberg in German, Baroque
church of late 17th century * Нем. Танненберг, костёл
в стиле барокко конца XVII века * Barockkirche –
Ende des 17. Jahrhunderts
Drogi wojewódzkie; drogi inne • Voivodeship roads; other
roads • Воеводские дороги; остальные дороги •
Wojewodschaftsstraße; andere Straßen
Atrakcje
na Szlaku Frontu Wschodniego
I Wojny Światowej
2
2
I
I
Koleje główne; drugorzędne • Main railways; secondary
railways • Железнодорожные линии; второстепенные
железнодорожные линии • Haupteisenbahnlinien;
Nebenbahnlinien
Odległości w kilometrach;•Distances in km; • Расстояния
в км; • Kilometrierung;
Drogowe, kolejowe przejścia graniczne • Road, railway border
crossings • Пересечения границы: дорожныe, железнодорожныe •
Grenzübergang für Straßenverkehr; Bahngrenzübergang
Granice państw; granice województw • States
boundaries; voivodships boundaries • Государственныe
граници; областьныe граници • Staatsgrenze;
Woiwodschaftsgrenze
I
I
I
I
I
I
N
NOWOGRÓD
I
I
Szlak frontu wschodniego • Trail Eastern Front • Восточный фронт •
Route der Ostfront
I
Hotele; motele; zajazdy • Hotels; motels; inns •
Гостиницы; мотели • Hotel; Motel; Gasthof
Schroniska młodzieżowe; camping • Youth hostels; campings •
Хостели; турбазы • Jugendherberge-Youth Hostel
Pałace i dwory; zamki; ruiny; • Palaces and manors; Castles; Ruins •
Дворцы и усадьбы; замки; руины • Schloesser und
Herrenhaeuser; Burgen; Ruinen
Kościoły; cerkwie; • Churches; orthodox churches • Костели;
церкови • Kirche; orthodoxe KircheR
ż
61
Cmentarze • Cemeteries • Кладбищи • Friedhofs
GIŻYCKO – Twierdza Boyen • Boyen Fortress • крепость Бойен • Feste
Boyen
GIŻYCKO – most obrotowy na Kanale Łuczańskim • swing bridge on the
Łuczański Canal• разводной мост на Лучанском канале • Drehbruecke
ueber dem Łuczański-Kanal
GOŁDAP – kompleks rekreacyjny «Piękna Góra» • «Piękna Góra»
recreational complex • Pекреационный комплекс «Пенкна Гура» •
Erholungsanlage «Piękna Góra»
OLECKO – pamiątkowy pomnik w parku miejskim • Memorial monument
in the town park • Памятный монумент в городском парке •
Erinnerungsdenkmal im Stadtpark
ew
ar
NIDZICA – XIV-wieczny zamek krzyżacki * 14thcentury Teutonic Order castle * Тевтонский замок XIV
века * Kreuzritterburg aus dem 14. Jh.
Lubowidz
Kanały żeglowne; kanały irygacyjne; bagna • Water-ways; dike of
irrigation; swamps • Cудоходныe каналы; ирригационные
каналы; болота • Schiffahrtskanal; Bewässerungskanal; Sumpf
Parkingi; stacje benzynowe • Parkings; gas station • Парковки;
автозаправочнныe станции • Parkplatz; Tankstelle
a
DZIAŁDOWO – XIV-wieczny zamek krzyżacki na
planie kwadratu * 14th-century Teutonic Order castle
on a square plan * Тевтонский замок XIV века на
плане квадрата * Kreuzritterburg auf quadratischem
Grundriss aus dem 14. Jh.
Zawady
Drogi krajowe dwujezdniowe; drogi krajowe • Dual
carriageway national roads; national roads • Национальныe
дороги • Landestraße mit Mittelstreife; Landstraße
w
ule
Strzygi
E77
512
616
KANIGOWO – XV-wieczna świątynia Podwyższenia
Krzyża Świętego * 15th-century Church of Elevation
of the Holy Cross * храм Воздвижения Святого
Креста XV века * Kirche der Kreuzerhöhung aus dem
15. Jahrhundert
STAWISKI
s
1616 S7
kw
Sz
w
KOLNO
Karwowo
ga
łd
ka
65
rz
Karwowo
śl
Wydmusy
zo
ia
I
JEDWABNE
611:300
a
Objaśnienia
znaków
• symbols
Key to symbols• Объяснение
• Zeichenerklärung
skala/scale/Maßstab
000
Objaśnienia znaków
•
Key
to
символов
•
Zeichenerklärung
Wach
1
DZIAŁDOWO
Dz
I
Biodry
Om
GÓRZNO
W
a
ro
MYSZYNIEC
Ro
Cibórz
k
Tu
g
sa
I
Pi
LIDZBARK
Szabda
zo
Grabowo
Lachowo
a
NIDZICA
Zaborowo
BRODNICA
Rozogi
w
S7
Turza
Bobrowo
57
ule
el
22
SZCZUCZYN
SZCZYTNO
22
22
2
Guty
yc
W
zk i e
Ruda
I
J.
Omulew
rz
Uzdowo
J. Sasek
Mł.
O
15
Narty
Om
NW. MIASTO
LUBAWSKIE
J.
Pogubie
Wlk.
E łk
I
Witramowo
J. Dąbrowa
Wlk.
Dwór
J.
J.
Mielno
PISZ
id
Karwica
Ro
LUBAWA
J.
Skarlińskie
O
6
5
J.
Wałpusz
61
I
7
Wlk.
Dmusy
BIAŁA
PISKA
Je
GRAJEWO
I
J. Dłużek
ś
R o
z
.
e
Wi s
2
7
I
J
J.
Sasek
Wlk.
J. Dręstw
21
I
J.
Jurgi
J.
Łańskie
J.
65
667
I
7
22
a
Os
J.
Pluszne
J.
Mokre
Seksty
RAJGRÓD
I
P
E
OLSZTYNEK
Grom
J.
Bełdany
Nawiady
J. Rajgrodzkie
sa
P i
O
Z
J.
Leleskie
J.
Babięty Wlk.
J.
Kocioł
Zdory
J.
Warnołty
N
J
I
Pasym
E
.
J ez
Dr
51
J.
Kośno
E
R
J.
Kalwa
J.
Białe
Borzymy
J.
Lipińskie
Guty
Jezioro
Śniardwy
J.
I
k
Wirwajdy
Stawiguda
Samagowo
E77
a
IŁAWA
Dorotowo
a
c
16
J. Wulpińskie
Pa s
16
J.
Drwęckie
Purda
Z
M
Ełckie
J.
Selmęt
Wlk.
I
a
r
i
J.
Szeląg
Wlk.
łę
Szymbarskie
J.
I
OSTRÓDA
J.
Gil Wlk.
I
w ęc
KISIELICE
z
I
e
.
J
I
Liwa
Urowo
57
11 MIKOŁAJKIA
J.
Druglin
ORZYSZ
17
EŁK
I
I
521
I
Z
16
J.
Łuknajno
J.
Mikołajskie
J.
Orzysz
I
I
SUSZ
I
OLSZTYN
Tabórz
I
I
I
Rozogi
Sady
J.
Wągiel
U
Drozdowo
16
I
I
TY
Grabowo
J.
Piłakno
J.
Buwełno
I
I
BARCZEWO
I
I
S
I
I
MIŁOMŁYN
k
J.
Juksty
I
12
661
J.
Łaśmiady
R
I
J.
Tałty
MRĄGOWO
2
Wójtowo
J.
J.Gielądzkie
656
I
na
I
goń
527
J.
Ryńskie
J.
Juno
BISKUPIEC
J.
Jagodne
Cimochy
K
Sajzy
Juchy
I
I
I
515
J.
I
I
Dywity
655
655
I
I
Ły
65
J.
Wydmińskie
Ruda
E
OLECKO 16
a
I
I
S7
J.
Wadąg
J.
Gawlik
J. Oleckie
Wlk.
ŁOMŻA
r ew
Zawady
Drozdowo
Zawady
OLSZTYNEK – Muzeum Budownictwa Ludowego-Park Etnograficzny •
Museum of Folk Architecture-Ethnographic Park • Mузей Народной
Pozostałości, ruiny fortyfikacji • fortification ruins • остатки укреплений
Архитектуры-Этнографический парк • Museum für Volkstümliche
© Euro Pilot Sp. z o.o.
ul. St. Konarskiego
• Überreste einer Befestigungsanlage
Bauweise–Ethnografischer
Park 3, 01-355 Warszawa
Muzea • Museums • Mузейи • Museum
Na
EŁK – Ełcka Kolejka Wąskotorowa • Ełk Narrow-Gauge Railway • Элцкая
узкоколейная железная дорога • Schmalspurbahn Lyck
Gać
a
Wa
I
I
J. Dadaj
J.
527 Morąg
655
E łk
I
I
57
Róg
J.
Kruklin
Niegocin
RYN
Narie
Zawroty
Mazury
Gryzy
I
22
SU
J. Szwałk Wlk.
J.
Łaźno
Tros
J. Ruda Woda
ZALEWO
Gołdapiwo
J.
MORĄGJ.
Barty
Miasto
I
Wę
go
r
y
I
I
J.
J.
Kisajno
J.
Dejguny
JEZIORANY
51
Osowa
Dwór
Harsz
GIŻYCKO
I
DZIERZGOŃ
526
Doba
652
B i eb
A
B
oń
zg
er
I
D
zi
I
I
Jez.
Dobskie
J. Luterskie
Radostowo
527
E77
Protowo
I
i
DOBRE
MIASTO
J. Rospuda
Kuty
J. Święcajty
Lutry
J.
Blanki
Suryty
65
I
łsz
I
az
MIŁAKOWO
15
pa
Lisy
WĘGORZEWO
Jez.
Mamry
RESZEL
7
s Ik
oty
M
ą
527
Kiwity
PASŁĘK
526
Parys
BISZTYNEK
sł
bl
I
Trygort
I
KĘTRZYN
da
651
Grabowo
I
LIDZBARK WARMIŃSKI
ORNETA
Zabrost
pa
J. Gołdap
Budry
57
Lauda
a
Jez.
Dargin
Wą s k a
El
I
i
KORSZE
511
Pa
I
I
I
IK a n .
n.
r
ę ka
2
I
a
yn
GOŁDAP
I
Ł
Dwór
J.
Druzno
K
I
22
ij
PIENIĘŻNO
Nowica
5
S7
ur
sk
SĘPOPOL
BARTOSZYCE
512
GUSEV
GOŁDAP
s
I
MŁYNARY
ELBLĄG
I
owa
I
sk
I
I
I
Bajory
be
S22
a
Gu
WÓR
KI
SKANDAWA
Boryty
512
Sawity
I
GÓROWO IŁAWECKIE
Suchacz
Bardo
51
C
ur
511
C
ŽELEZNODOROŽNYJ
512
az
Orsy
22
By c
BAGRATIONOVSK
GŁOMNO
BAGRATIONOVSK
BEZLEDY
ŽELEZNODOROŽNYJ
OZERSK
I
FROMBORK
TOLKMICKO
w
l e
i
2
Góra
u da
W
ś
S22
BAGRATIONOVSK
IŁAWA PRUSKA
Karamy s
I
MORSKA
BRANIEWO
Ba
E
R Z
E
M I
l
GRONOWO
PRAVDINSK
FRYDLĄD
M
J A KRYNICA
BRANIEWO
MAMONOVO
n
a
MAMONOVO
MAMONOVO
K.
A
N
A
L NW.
KARCZMA
I
oz.
štyneckoe
I
W
a
ŚWIĘTA SIEKIERKA
I
ńska
Wygoda
MIKOŁAJKI – liczne szczątki fortyfikacji, Muzeum
Reformacji * numerous fortification ruins, Museum
of the Reformation * многочисленные остатки
укреплений , Музей Реформации * Überreste einer
Befestigungsanlage, Reformationsmuseum
GIŻYCKO – mogiły żołnierzy, Twierdza Boyen, most
obrotowy na Kanale Łuczańskim, port * soldier graves,
Boyen Fortress, swing bridge on the Łuczański Canal,
port * могилы воинов, кpeпнocть Бойен, разводной
мост на Лучанском канале, порт * Soldatengräber,
Feste Boyen, Drehbruecke ueber dem ŁuczańskiKanal, Hafen
GOŁDAP – kompleks rekreacyjny «Piękna Góra» *
«Piękna Góra» recreational complex * рекреационный комплекс «Пенкна Гура» * Erholungsanlage
«Piękna Góra»
EŁK – mogiły poległych, Ełcka Kolejka Wąskotorowa,
* graves of fallen soldiers, Ełk Narrow-Gauge Railway,
* могилы павших, Элцкая узкоколейная железная
дорога * Gräber von Kriegsgefallenen, Schmalspurbahn
Lyck
SZYMONKA – pomnik wojenny, pozostałości
«Mazurskiej Pozycji Jeziornej» * war monument,
remains of the «Masurian Lake Position» * военный
мемориал, остатки «Мазурской Озерной Позиции»
* Kriegsdenkmal, Überreste der «Befestigungsanlage
Masurische Seen»
WĘGORZEWO – cmentarz z mogiłami żołnierzy,
zamek krzyżacki, port, cerkiew prawosławna * cemetery
with soldier graves, Teutonic Order castle, port, Orthodox
church * кладбище с могилами солдат, тевтонский
замок, порт, Православная Церковь * Friedhof mit
Soldatengräbern, Kreuzritterburg, Hafen, Russischorthodoxe Kirche
OLECKO – pamiątkowy pomnik w parku miejskim,
okazały rynek miejski * memorial monument in the
town park, large main square * памятный монумент
в городском парке, великолепный городской
рынок * Erinnerungsdenkmal im Stadtpark, herrlicher
Marktplatz
STAŚWINY - schron «Giżyckiej Pozycji Polowej»,
cmentarz z kwaterą wojenną * bunker of «The Giżycko
Field Position», cemetery with a military section *
убежище «Гижицкой Полевой Позиции», кладбище
с штаб-квартирой * Bunker «der Feldstellung Lötzen,
Friedhof mit Feldquartier
PISZ – liczne mogiły żołnierskie, schrony «Piskiej Pozycji
Ryglowej» * many soldier graves, bunkers of «The
Pisz Blocking Position» * многочисленные могилы
воинов, убежище «Основной Пишской Позиции» *
Zahlreiche Soldatengräber, Bunker der «Riegelstellung
Johannisburg»
BIAŁA PISKA – zbiorowe mogiły poległych, kościół św.
A. Boboli * common graves of fallen soldiers, Church of
St. Andrew Bobola * массовые захоронения солдат,
церковь. Св. А. Боболи * Sammelgräber gefallener
Soldaten, A.-Bobola-Kirche
Borzymy
skala 1:300 000
PROSTKI – mogiły żołnierzy, unikalne słupy graniczne
* soldier graves, unique border pillars * могилы
воинов, уникальные пограничные столбы *
Soldatengräber, einzigartige Grenzpfosten.