Hipoteka i zastaw - Katedra Prawa Cywilnego UJ

dr hab. Bartłomiej Swaczyna
Materiały na ćwiczenia z prawa cywilnego
- Hipoteka i zastaw –*
1. Ryszard wziął w banku kredyt w wysokości 60 000 zł na kupno samochodu. W celu
zabezpieczenia wierzytelności banku miała zostać została ustanowiona hipoteka na gruncie
Jana. Jan złożył na piśmie oświadczenie o ustanowieniu hipoteki, w którym nie było żadnej
wzmianki o roszczeniach ubocznych. Wpis hipoteki w księdze wieczystej nastąpił na
podstawie dokumentu wystawionego przez bank i spełniającego wymogi określone w art. 95
ust. 1 pr.bank. Suma hipoteki wynosiła 80 000 franków szwajcarskich. W dokumencie
stanowiącym podstawę wpisu znajdowało się postanowienie, że hipoteka zabezpiecza także
„roszczenia o wszystkie opłaty przewidziane w regulaminie udzielania kredytów
samochodowych”. Ryszard spłacił jedynie połowę kredytu. Bank uzyskał wówczas bankowy
tytuł wykonawczy obejmujący 30 000 zł kredytu wraz z odsetkami, prowizję bankową oraz
opłaty związane z postępowaniem ponaglającym, które były przewidziane we wspomnianym
regulaminie. Na jego podstawie wszczął egzekucję z nieruchomości Jana. Jan wystąpił z
powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności (tzw. powództwo
opozycyjne), oraz z wnioskiem o zabezpieczenie tego powództwa przez zawieszenie
postępowania egzekucyjnego. W uzasadnieniu pozwu Jan wywodzi, że hipoteka nie powstała,
ponieważ od początku była wyrażona w innej walucie niż zabezpieczona wierzytelność, a
poza tym rażąca dysproporcja między sumą hipoteki i zabezpieczonej wierzytelności i tak
spowodowałaby nieważność umowy o ustanowienie zabezpieczenia. Ponadto jego zdaniem
hipoteka nie mogłaby zabezpieczać żadnych roszczeń ubocznych, ponieważ nie zostały one
dostatecznie sprecyzowane w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki w księdze
wieczystej.
Czy sąd powinien pozbawić tytuł wykonawczy wykonalności w całości bądź w części?
Por. art. 755 i 840 k.p.c.
2. W 2008 r. Adam pożyczył Gracjanowi 50 tyś. złotych. Celem zabezpieczenia,
pożyczkobiorca ustanowił na rzecz Adama hipotekę na nieruchomości gruntowej, której był
właścicielem. Hipoteka została ujawniona we właściwej księdze wieczystej. Z umowy o
ustanowienie hipoteki zawartej między wskazanymi wyżej osobami (akt notarialny) wynikało
m.in., że w razie sprzedaży przez Gracjana obciążonego gruntu wierzytelność stanie się
natychmiast wymagalna. Gracjan sprzedał nieruchomość Agnieszce. W takim stanie rzeczy
Adam żąda od dłużnika zwrotu pieniędzy; zamierza także (ewentualnie) zaspokoić się z
nieruchomości obciążonej hipoteką.
Oceń zasadność żądań Adama.
3. Henryk pożyczył od Grzegorza 80 000 zł. W celu zabezpieczenia tej pożyczki
ustanowiono hipotekę na nieruchomości siostry Henryka, Lucyny. Oświadczenie Lucyny
zostało złożone w formie aktu notarialnego, a sąd wpisał hipotekę w księdze wieczystej.
Następnie Grzegorz kupił od Jerzego motocykl za 60 000 zł. Cena miała zostać zapłacona za
półtora roku. W celu zabezpieczenia wierzytelności Jerzego ustanowiono hipotekę na
wierzytelności hipotecznej przysługującej Grzegorzowi wobec Henryka. Grzegorz złożył
oświadczenie o ustanowieniu hipoteki w formie aktu notarialnego, a sąd wpisał subintabulat
do księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości należącej do Lucyny. Następnie
Grzegorz zawarł z Lucyną umowę, na mocy której w miejsce zabezpieczonej hipoteką
wierzytelności wobec Grzegorza o zwrot pożyczki zostanie podstawiona wierzytelność
przysługująca Grzegorzowi wobec Lucyny z tytułu czynszu najmu. Umowę zawarto na
piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym. Na podstawienie wierzytelności wyraził w tej
samej formie zgodę Henryk. Grzegorz wystąpił do sądu z wnioskiem o wpis zmiany
załączając umowę o podstawienie wierzytelności i zgodę Henryka. Sąd oddalił wniosek o
wpis zmiany. Tymczasem Grzegorz umówił się z Henrykiem, że pożyczka zamiast na 80 000
zł będzie opiewała na 20 000 euro.
Czy orzeczenie sądu było trafne? Jaką wierzytelność zabezpiecza hipoteka obciążająca
nieruchomość Lucyny?
4. Tomek, Andrzej, Sylwia oraz Magda nabyli w drodze zasiedzenia własność 20 –
arowej niezabudowanej nieruchomości gruntowej. Fakt ten został stwierdzony stosownym
orzeczeniem sądu, a po pewnym czasie w księdze wieczystej prowadzonej dla tego gruntu
osoby te zostały ujawnione jako jego współwłaściciele (każdej z tych osób przypadał udział w
wysokości ¼). Po pewnym czasie Tomek, bez pytania się o zgodę pozostałych
współwłaścicieli, ustanowił na rzecz banku hipotekę na przysługującym mu udziale. Hipoteka
miała zabezpieczać kredyt, który Tomek chciał przeznaczyć na budowę budynku
gospodarczego na części wspólnego gruntu wydzielonej mu w ramach podziału quoad usum.
Bank uzyskał wpis hipoteki w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości wspólnej.
Po upływie kilku tygodni Tomek odkupił od Andrzeja przysługujący temu ostatniemu udział
we współwłasności rzeczonego gruntu.
Nawiązując do przedstawionego stanu faktycznego, wskaż w każdej z poniższych sytuacji,
czy doszło do wygaśnięcia hipoteki, a jeżeli nie, to co jest jej przedmiotem.
A. Po pierwsze, nie doszło do zniesienia współwłasności (sytuacja przedstawia się jak w
kazusie).
B. Po drugie, w wyniku zniesienia współwłasności sąd dokonał podziału fizycznego
gruntu, wydzielając trzy działki na wyłączną własność każdego z (byłych) współwłaścicieli.
C. Po trzecie, w wyniku zniesienia współwłasności sąd przyznał wspólną rzecz wyłącznie
Tomkowi (ewentualnie Sylwii albo Magdzie).
D. Po czwarte, współwłaściciele wydzielili połowę wspólnego gruntu i sprzedali go
Ferdynandowi;
E. Po piąte, sąd przyznał wspólny grunt na współwłasność Sylwii i Magdzie.
5. Nieruchomość Jerzego była obciążona na rzecz banku A hipoteką o sumie 200 000 zł.
Następnie na nieruchomości tej została ustanowiona hipoteka na rzecz Grażyny opiewająca na
sumę 20 000 franków szwajcarskich. Wreszcie Jerzy ustanowił na owej nieruchomości
hipotekę o sumie 150 000 zł na zabezpieczenie wierzytelności przysługującej bankowi B.
Jerzy zobowiązał się także wobec banku B do przeniesienia jego hipoteki na miejsce
opróżnione w przyszłości przez hipotekę A. Roszczenie to zostało ujawnione w księdze
wieczystej. Pół roku później bank A – wobec spłaty części zabezpieczonej wierzytelności –
zrzekł się zabezpieczenia hipotecznego w zakresie 50 000 zł. Suma hipoteki został
zmniejszona w księdze wieczystej do 150 000 zł.
Jaka byłaby kolejność zaspokojenia hipotek obciążających nieruchomość Jerzego?
6. Paweł sprzedał Grażynie samochód. Wierzytelność o zapłatę ceny została
zabezpieczona hipoteką na gruncie Władysławy – siostry Grażyny. Następnie Paweł wysłał
do Tadeusza na piśmie z podpisem notarialnie poświadczonym ofertę sprzedaży
wierzytelności hipotecznej. Otrzymawszy ofertę, Tadeusz zadzwonił do Pawła i oświadczył,
że przyjmuje jego warunki. Następnego dnia Tadeusz wysłał do sądu wniosek o wpisanie na
jego rzecz hipoteki zabezpieczającej kupioną wierzytelność, do którego dołączył dokument
obejmujący oświadczenie Pawła o sprzedaży wierzytelności. Tymczasem, okazało się, że
Grażyna w chwili zawierania umowy sprzedaży samochodu była całkowicie
ubezwłasnowolniona. Tadeusz dowiedział się o tym dwa tygodnie przed dokonaniem wpisu
hipoteki na jego rzecz, gdy wniosek o wpis od tygodnia oczekiwał w sądzie na rozpoznanie.
Czy Tadeusz może żądać zapłaty ceny sprzedaży od Grażyny? Czy mógłby zaspokoić
swoją wierzytelność z nieruchomości Władysławy?
7. Jan był kasjerem w sklepie Romana. Pewnego dnia Jan zapomniał zamknąć kasę i
wyszedł na chwilę. Kiedy wrócił, okazało się, że kasa jest pusta (zginęło 20 000 zł). Dzięki
analizie nagrania z systemu monitoringu, udało się ustalić, że złodziejem był Paweł, którego
po tygodniu ujęto. Paweł odmówił zwrotu pieniędzy, ponieważ zdążył już je wydać. Roman
wystąpił z powództwem o zapłatę 20 000 zł przeciwko Janowi oraz przeciwko Pawłowi.
Równocześnie wystąpił o zabezpieczenie swoich roszczeń przez ustanowienie hipoteki
łącznej przymusowej na lokalu, który stanowi własność Jana, na użytkowaniu wieczystym
przysługującym Pawłowi oraz na gruncie należącym do Pawła.
Czy sąd mógłby wydać postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia w postaci hipoteki
przymusowej?
8. Kamil ustanowił hipotekę na nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności Kamili
wobec Katarzyny. Następnie Kamila obciążyła przysługującą jej wierzytelność hipoteczną
hipoteką na rzecz Krzysztofa, od którego pożyczyła pieniądze na kupno mieszkania.
Tymczasem Kamil zmarł. W testamencie powołał do całego spadku Kamilę. Minęło już
siedem miesięcy, od kiedy Kamila dowiedziała się o treści testamentu Kamila; do dzisiaj nie
złożyła oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Zarówno wierzytelność Kamili
wobec Katarzyny, jak i wierzytelność Krzysztofa wobec Kamili są już wymagalne.
Jakie uprawnienia względem Kamili przysługują Krzysztofowi?
9. Mieczysław, rolnik z okolic Grójca, ustanowił na rzecz banku „A” hipotekę na
nieruchomości rolnej, będącej jego własnością, celem zabezpieczenia kredytu udzielonego mu
przez ten bank. Wniosek o wpis hipoteki wpłynął do sądu wieczystoksięgowego w dniu 5
kwietnia 2009 r. Wpis hipoteki nastąpił w dniu 10 maja 2009 r. Postanowienie będące
podstawą wpisu stało się prawomocne w dniu 5 czerwca 2009 r. Dwa tygodnie później
Mieczysław kupił od sąsiada Kazimierza kombajn o dużej wartości, który miał mu służyć do
zbierania plonów ze wskazanej powyżej nieruchomości. W chwili zawierania umowy
sprzedaży Kazimierz zapewnił Mieczysława, że ów kombajn nie jest obciążony
jakimikolwiek prawami na rzecz osób trzecich. Na dowód tego okazał mu dowód
rejestracyjny tego pojazdu, w którym nie było żadnej wzmianki na temat obciążeń kombajnu.
Po kilku miesiącach okazało się, że Kazimierz ustanowił na rzecz banku „B” zastaw
rejestrowy na tym kombajnie. Wniosek o wpis tego zastawu został złożony w sądzie
rejestrowym w dniu 5 maja 2009 r. Wpis zastawu do rejestru nastąpił 15 czerwca 2009 r., a
postanowienie będące podstawą tego wpisu stało się prawomocne w dniu 7 lipca 2009 r.
*
Kazusy nr 2, 4 i 9 są autorstwa dr. W. Góreckiego.