Arkadiusz Or³owski - Przejawy globalizacji

Arkadiusz Orłowski
Klasa II B
Liceum Ogólnokształcące im. W. Andersa w Lesku
Przejawy globalizacji - plusy i minusy
Wstęp
Globalizacja to zjawisko popularne, szeroko omawiane w nauce i publicystyce,
wzbudzające wiele kontrowersji, pobudzające do wypowiedzi zarówno antagonistów jak
i zwolenników procesu. Temat ów podejmowano w takich dziedzinach nauki jak : socjologia,
antropologia, politologia, historia biorąc pod uwagę róŜne wymiary zjawiska: społeczny,
kulturalny, polityczny, gospodarczy. Sam termin po raz pierwszy został uŜyty w 1953 roku
w niemieckiej gazecie „Frankfurter Allgemeine Zeitung" i szybko zyskał duŜą popularność.
Początki procesu gdy weźmiemy pod uwagę jego aspekt polityczno - gospodarczy (wolny
rynek, międzypaństwowa wymiana handlowa, wielkie korporacje ) mogą sięgać nawet okresu
wielkich odkryć geograficznych - tj. przełomu XV i XVI wieku. Tak naprawdę wydaje się
jednak , Ŝe zjawisko rozpoczęło się dopiero pod koniec wieku XIX w zamoŜnych krajach
Europy Zachodniej i Ameryce w czasie wielkiej rewolucji przemysłowej. Biorąc za
wyznacznik wymiar kulturowo – społeczny (ujednolicenie kultury, koncupcjonizm, wpływ
mediów itp.) nowoczesny proces globalizacji zaczął się po roku 1945 w krajach
kapitalistycznych, zaś w państwach za „Ŝelaznej kurtyny”(w tym Polsce) po zmianie ustrojów
w 1989 r.
Czym jest owa globalizacja? W internetowej encyklopedii czytamy , iŜ jest to
„w skrócie
łączeniem się i przenikaniem systemów gospodarczych”. Ponadto zjawisko
określają takie procesy jak : wzrost wymiany informacyjnej, liberalizacja handlu, powstanie
wielkich międzynarodowych korporacji przemysłowych , integracja europejska. Wszystkie te
aspekty odnoszą się do sfery ekonomii i polityki i są nieuniknione dla rozwoju państw
kapitalistycznych. W niniejszym eseju więcej miejsca poświęcimy natomiast sprawom
związanym z kulturowo – społecznym wymiarem globalizacji. Czym jest ona dla
przeciętnego obywatela, człowieka początku XXI wieku, telewidza i radiosłuchacza,
uŜytkownika Internetu, klienta hipermarketów, emigranta wyjeŜdŜającego „za chlebem”.
Warto w tym miejscu przetoczyć słowa Benjamina Barbera z ksiąŜki „DŜihad kontra
McŚwiat” gdzie czytamy m. in. :
1
„ Odwiedźcie (...) meczet w Damaszku, katedrę w Reims, buddyjską świątynię
w Bangkoku. Chodź w kaŜdym z tych miejsc napotkacie tę samą atmosferę poboŜności,
zorientujecie się bez trudu, ze kaŜde z nich naleŜy do innej kultury. Potem siądźcie w fotelu
multipleksowego kina, odwiedźcie (...) centrum handlowe, nowoczesny hotel, czy restauracje
szybkiej obsługi w jakimkolwiek mieście świata – i spróbujcie sobie wyobrazić gdzie
jesteście. OkaŜe się, ze nigdzie i wszędzie(...) uniwersalne obrazy atakują oczy, uniwersalne
dźwięki atakują uszy(...) nie sposób się zorientować w jakim kraju akurat przebywacie”.
Tak więc, widzimy czym moŜe być globalizacja dla mieszkańca Polski, zachodniej
Europy, Stanów Zjednoczonych, rozwiniętych krajów arabskich. To moŜliwość oglądania
tych samych filmów, słuchania tej samej muzyki, czytania tych samych ksiąŜek itp., ale to
takŜe obawa zatracenia własnej odrębności, oryginalności, swojskości. O czym powiemy
sobie w dalszej części pracy poświęconej plusom i minusom globalizacji. W ramach wstępu
naleŜy zastanowić się natomiast jak ma się owe zjawisko do zagadnienia pogranicza kultur,
czy oznacza one rezygnacje z własnej kultury na rzecz uniwersalnej „kultury globalnej”?
Globalizacja a pogranicze kultur
Procesy globalizacji prowadzą do styku dwóch paradygmatów kulturowych –
rodzimego(narodowego,
regionalnego)
z
amerykanizowanym
(ogólnonarodowym,
uniwersalnym). Przeciętny obywatel powinien wiedzieć , w związku z tym jak się zachować.
Spotkanie z innością uczy tolerancji, poszanowania poglądów, ale takŜe odpowiedniego
stosunku
do
własnych
przekonań.
Nie
naleŜy zatem
bezkrytycznie
przyjmować
propagowanych wzorców kulturowych, które często stoją na bardzo niskim poziomie.
Współcześnie globalizacja kulturowa ma tyleŜ samych zwolenników co przeciwników. Wielu
obawia się, iŜ przyczyni się ona do zaniku toŜsamości narodowej. Prowadzi to do wielu
protestów, politycznych prowokacji, prób ratowania „polskości” przez nacjonalistów
i „prawdziwych” Polaków.
Wielu badaczy i publicystów pisze o Mcdonaldizacji społeczeństwa, świecie jako
globalnej wiosce. Przeciętny Polak z kaŜdej strony jest atakowany przez elementy kultury
masowej. Dekoracje świąteczne wieszane są w
supermarketach
juŜ w listopadzie,
rozpoczyna się czas „promocji” i robienia z klientów „idiotów”. Propaguje się takie święta jak
: Halloween czy dzień świętego Walentego nie mające nic wspólnego z polską kulturą,
tylko po to by zachęcić do zakupu (oczywiście w „promocyjnej” cenie) kolejnych produktów.
2
Ogromną rolę w kształtowaniu gustów, przyzwyczajeń i światopoglądów Polaków
spełniają media. Telewizja, radio ale takŜe Internet przyczynią się do przyjmowania wzorców
zachodnich. Szukanie na siłę sensacji, kicz i tandeta programów rozrywkowych, liczne
„show” na modłę amerykańską to tylko kilka z licznych przykładów powielania schematów.
Przeciętny odbiorca szuka tylko rozrywki łatwej, lekkiej i przyjemnej, więc media oferują mu
ją w nadmiarze. Dlatego taką popularnością cieszą się telenowele, które emitowane są
w czasie największej oglądalności, stojące na niskim poziomie artystycznym kolejne edycje
programów typu „Taniec z gwiazdami”,
„Jak oni śpiewają” czy najbardziej kiczowaty
„Gwiazdy tańczą na lodzie”. Wszelkie programy informacyjne skierowane są nie tylko na
przekazanie informacji, ale takŜe na wyszukiwanie sensacji. Czołowe portale internetowe czy
prasa poświęcają duŜo miejsca na wypisanie, często opierających się wyłącznie na plotkach ,
faktów (najczęściej kontrowersyjnych) z Ŝycia polityków, gwiazd show-biznesu, znanych
osobistości telewizyjnych itp. Media tzw. kulturę wysoką traktują raczej marginalnie, ambitne
filmy są emitowane późno w nocy, programy rozrywkowe wypierają programy edukacyjne.
Nie naleŜy jednak tylko i wyłącznie krytykować telewizję, radio czy Internet i zarzucać im
jedynie komercjalizacje i amerykanizacje społeczeństwa, gdyŜ po pierwsze poziom treści jest
dostosowany do wymogów przeciętnego odbiorcy, po drugie zaś te same media poświęcają
takŜe miejsce treściom o charakterze patriotycznym (relacje z rocznic, świąt państwowych,
audycje poświęcone folklorze i kulturze ludowej itp.).
Tak jak w wielu przypadkach, tak i w tym nie powinno się popadać w skrajności,
proces uniwersalizacji kultury w pewnym stopniu jest nieunikniony, trzeba zatem szukać
„złotego środka”. Zjawiskiem przeciwnym w stosunku do globalizacji jest regionalizacja.
Przeciętny człowiek nie ma juŜ takiej więzi emocjonalnej z państwem, utoŜsamia się bardziej
z własną „małą ojczyzną”, rodzimym folklorem, tradycją najbliŜszego jego sercu miejsca.
Stąd tak pielęgnowaną przez Ślązaków, Górali, Kaszubów i inne grupy etniczne gwara,
zwyczaje, sposób Ŝycia składające się na odrębność kulturową. W innych zakątkach kraju
powstają takŜe zespoły - kapele folklorystyczne czy muzea poświęcone dawnej kulturze
ludowej. Takie inicjatywy oczywiście cieszą się większą popularnością na wsi, ale trzeba
podkreślić , iŜ nie są obce teŜ miastu, tu równieŜ dba się o folklor, tradycje (rzecz jasna
w wydaniu miejskim, np. warszawskie kapele podwórkowe). Polacy nie powinny obawiać się
zatracenia własnej odrębności narodowej, procesy globalizacji kulturowej duŜo wcześniej
przebiegały na zachodzie Europy i zarówno Francuzi, Brytyjczycy czy Hiszpanie nie
zrezygnowali z własnej tradycji, zwyczajów itp.
3
śyjemy zatem w tyglu kulturowym, z jednej strony „atakowani” przez kulturę
masową, uniwersalną, zmuszeni nijako do przyjmowaniu jej wzorów, z drugiej strony wierni
„małym ojczyznom”. NaleŜy czerpać z obydwu tych źródeł to co pozytywne , cenne
a krytycznie podchodzić do tego co „niskie”, tandetne. NaleŜy pamiętać teŜ o tym , iŜ równieŜ
tradycje moŜna skomercjalizować (przykładem moŜe być działalność niektórych zespołów
folkowo - popowych, takich jak Golec Orkiestra czy Bratanki ), co nie jest trudne
w współczesnym świecie, w którym rządzi pieniądz i chęć zysku.
Za i przeciw globalizacji
RozwaŜania na temat globalizacji warto zacząć od pozytywnych czynników owego
procesu. Całe zjawisko ma silne podwaliny polityczne i jest pośrednio związane z integracją
międzypaństwową. Wszystko zaczęło się otwarcia tzw. „wolnego rynku” i wymiany
gospodarczej między poszczególnymi państwami, które wzajemnie uzaleŜnione od siebie
dąŜyły do coraz większych ułatwień związanych ze swobodnym przepływem usług, dóbr,
kapitału czy siły roboczej. W efekcie doszło do powstania wielu organizacji
międzynarodowych takich jak: Światowa Organizacja Handlu – WTO (wcześniej do 1994
roku podobną funkcję pełnił Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu – GATT),
Międzynarodowy Fundusz Walutowy – IMF czy Bank Światowy (Międzynarodowy Bank
Odbudowy i Rozwoju – IBRD). Powstanie Unii Europejskiej a następnie systematyczne
zniesienia granic miedzy państwami członkowskimi jeszcze bardziej ułatwiły kontakty
gospodarcze i wymianę siły roboczej. Obecnie obywatel wspólnoty moŜe podejmować prace
wprawie w kaŜdym kraju UE (z czasem wszelkie ograniczenia powinny być zniesione),
inwestorzy mogą lokować kapitał w róŜne zagraniczne interesy, biedniejsze kraje mogą
bogacić się dzięki zamoŜniejszym. TakŜe przenikanie gospodarcze między Europą a Ameryką
czy Azją nie zna juŜ dzisiaj prawie Ŝadnych przeszkód. Wiele duŜych, ale biednych państw
takich jak : Chiny, Brazylia czy Indie stały się potęgami gospodarczymi dzięki kapitałowi
zagranicznemu, tanich kosztów produkcji i handlu międzynarodowego. Dlatego np., tak duŜo
produktów z Chin w europejskich i amerykańskich sklepach czy korporacji zatrudniających
(z powodu niŜszych kosztów) azjatycką siłę roboczą. Z rozwojem
gospodarczym
poszczególnych państw wiąŜe się bezpośrednio podniesienie stopy Ŝyciowej ich obywateli,
potanienie cen dóbr i usług, pojawienie się nowych miejsc pracy czy moŜliwość rozwoju
zawodowego.
4
Globalizacja jest takŜe efektem sojuszy politycznych o charakterze zbrojnym czy
pokojowym, powstania NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego lub Pakt
Północnoatlantycki) czy ONZ (Organizacja Narodów Zjednoczonych) doprowadziło do
zwieszenia poczucia bezpieczeństwa poszczególnych państw i tym samym do pogłębienia
wymiany gospodarczo - społeczno – kulturowej. Globalizacja uczy odpowiedzialności nie
tylko za własne państwo, naród czy grupę etniczną, ale takŜe za cały świat, ową „globalną
wioskę”, gdyŜ konflikt wywołany w jednym z krajów wspólnoty moŜe przerodzić się
w wojnę światową. To takŜe lekcja tolerancji i poszanowania innej kultury, religii,
światopoglądu, przekonań, dialog oparty na zrozumieniu racji innego i prezentacji własnego
punktu widzenia.
Kolejnym waŜnym pozytywnym czynnikiem globalizacji jest szybki przepływ
informacji. Rozwój technologii ( wszechobecnych mediów : telewizji, a przede wszystkim
Internetu) oraz jej powszechny dostęp ułatwia kontakty międzyludzkie. Świat wirtualny nie
zna granic, z dowolnego miejsca na świecie moŜna porozmawiać z drugą osobą poprzez
komunikator internetowy, obejrzeć transmisję z meczu piłkarskiego rozgrywanego na drugiej
półkuli, być na bieŜąco dzięki prasie, radiu, telewizji z informacjami ze świata polityki,
kultury, gospodarki, sportu. Szybki przepływ informacji zapewnia takŜe głównie po przez
Internet, nieograniczony dostęp do źródeł wiedzy. Powstają portale typu Wikipedia, które
ciągle rozbudowane oraz naukowo edytowane przez specjalistów, stają się coraz bogatszym
zasobem potrzebnej i fachowej informacji. Od niedawna tworzone są takŜe biblioteki
cyfrowe, w których publikuje się m.in. stare ksiąŜki, druki, artykuły oraz prace współczesne
udostępnione przez autorów. W wyniku czego, zapoznanie się ze specjalistyczną wiedzą nie
wymaga obecnie od człowieka nawet wychodzenia z domu, co oczywiście moŜe mieć takŜe
skutki negatywne. TakŜe wszechobecna telewizja, radio czy prasa zapoznają ludzi na róŜnych
krańcach świata z informacjami ze świata nauki czy kultury. Specjalistyczne programy
telewizyjne typu Discovery emitują filmy dokumentalne o bogatej tematyce (m. in.
przyrodniczej czy historycznej), przybliŜając tym samym naocznie widzom wiedze z róŜnych
dziedzin Ŝycia.
Globalizacja moŜe mieć takŜe, o czym było wspomniane wcześniej,
pozytywny
wpływ na rozwój kultury i Ŝycie społeczne danej zbiorowości. Wielu badaczy podejmujących
ten temat stwierdza, iŜ w wyniku styku z obcą kulturą moŜe dojść w społeczeństwie do tzw.
„powrotu do korzeni”. Człowiek w kontakcie z „innym” moŜe odczuwać większą potrzebę
samookreślenia i tym samym głębiej utoŜsamić się z własnym dziedzictwem kulturowym czy
narodowym. Natalia Wiśniewska w artykule „ ToŜsamość narodowa w dobie globalizacji”
5
przywołuje jako przykład ilustrujący ten problem - grupę protestów przeciwko otwarciu na
krakowskim Starym Mieście restauracji typu McDonald`s, które towarzyszyły notabene takŜe
kilka lat wcześnie podobnemu incydentowi we Włoszech. Jak stwierdza autorka :
„ (...) procesy globalizacji przyczynić się mogą wtórnie, pośrednio do nasilenia
toŜsamości narodowej. Poprzez zwiększenie zainteresowania rodzimą kulturą i historią
przyczynić się mogą do poszerzenia znajomości symboli kulturowych i wykształcenia
odnośnie do tych symboli stosunku emocjonalno – oceniającego”.
Na globalizacje
składają się takŜe czynniki negatywne. Pierwszym z nich jest
związane, równieŜ bezpośrednio z wcześniejszą wypowiedzią, bierne przyswajanie obcej
kultury. Przeciętny obywatel „wspólnej Europy” nie poddający krytyce zjawisk współczesnej
cywilizacji jest poddany manipulacji i wchłanianiu amerykańskich wzorców, co moŜe grozić
zatraceniu własnej odrębności narodowej. Mcdonadyzacja społeczeństwa polega na
przyjmowaniu elementów charakterystycznych dla kultury anglosaskiej, często opartych na
tandecie, bylejakości, wiecznym szukaniu „taniej” rozrywki. Nie ma co ukrywać iŜ
konsumeryjna
cywilizacja zachodnia nastawiona jest na pieniądz i jego pomnaŜanie,
a człowiek postrzegany jest jako potencjalny konsument – czyli osoba, której naleŜy sprzedać
dany towar lub „wcisnąć” daną usługę. WaŜna jest promocja owego produktu, dlatego
współczesny świat jest pełen reklam, nieustannego chwalenia taniości, jakości, wytrzymałości
itp. Media, o czym była juŜ mowa wcześniej, na wzór amerykański propagują przyjemną
i prostą w odbiorze rozrywkę, szukanie skandali, sensacji, tzw. „wieczny karnawał”.
Procesy globalizacyjne posiadają takŜe negatywne skutki polityczno - gospodarcze.
Wzrost migracji „za chlebem” powoduje, iŜ państwa rozwinięte (takie jak Wielka Brytania
czy Niemcy) przemieniają się w państwa wieloreligijne oraz wielokulturowe, w których
moŜe dochodzić do konfliktów na tle etnicznym czy narodowym. Takim zjawiskom trzeba
zapobiegać( w Polsce takŜe po wstąpieniu do Unii Europejskiej liczba emigrantów rośnie),
uczyć tolerancji i poszanowania drugiego, „innego” człowieka.
Kolejnym negatywnym zjawiskiem towarzyszącym globalizacji jest gospodarcze
uzaleŜnienie państw od tzw. centrum. Ostatni kryzys ekonomiczny jest przykładem owych
zaleŜności, gdy w przypadku krachu „na górze”, jak w dominie dochodzi do kolejnych plajt
finansowych. Błędy w strategii gospodarczej Amerykanów doprowadziły do bankructwa nie
tylko Stany Zjednoczone, ale takŜe „słabsze” państwa od niech uzaleŜnione oraz pośrednio
kaŜdego obywatela „globalnej wioski”. Oznacza to, iŜ człowiek początku XXI w. jest mocno
zaleŜny od procesów zachodzących nie tylko w jego rodzimym kraju, ale przede wszystkim
od sytuacji w tzw. krajach dowodzących.
6
Współczesna gospodarka ma takŜe ogromne znaczenie dla sytuacji politycznej na
świecie. Często czynniki ekonomiczne są waŜniejsze niŜ przekonania ideologiczne czy
światopoglądowe. Przykładem moŜe być ostatnia wizyta prezydenta Stanów Zjednoczonych
i laulerata Pokojowej Nagrody Nobla (którą notabene otrzymał „na zachętę”) Barka Obamy
w Chinach. Z powodów zadłuŜenia u Azjatów szef białego domu nie mógł wypowiadać się na
temat łamania praw człowieka i obywatela, masowych aresztowań i egzekucji osób
naleŜących do opozycji w kraju środka . Globalizacja moŜe prowadzić zatem, jak się okazuje
do uzaleŜnień politycznych i gospodarczych między państwami.
Procesy uniwersalizacji kulturowej, politycznej czy ekonomicznej od dawna mają
wielu krytyków. Powstają specjalne organizacje , tzw. alterglobaliści (czy bardziej nastawieni
nacjonalistycznie - antyglobaliści), które poprzez masowe protesty, wystąpienia,
wiece
opowiadają się przeciw niektórym negatywnym aspektom globalizacji, takich jak: degradacja
środowiska naturalnego, wyzysk pracowników, niezałatwiony problemy tzw. Trzeciego
Świata, ujednolicenie kulturalne. Przedstawiciele grupy co roku organizuje Światowe Forum
Gospodarcze poświęcone owym zagadnieniom, w gronie których naleŜy wiele znanych
osobistości ze świata kultury, nauki, polityki (m.in. Noam Chomsky, Susan George, Joseph
Bové).
Podsumowanie
Na zakończenie moich rozwaŜań dotyczących plusów i minusów globalizacji naleŜy
stwierdzić, iŜ proces ten jest nieodwracalny, nie jest moŜliwa budowa lepszego świata na
własną rękę, naleŜy robić to wspólnie z poszanowaniem partnera politycznego i kulturowego
dialogu. Trzeba doŜyć do ulepszania Ŝycia przeciętnego obywatela,
zwiększania jego
komfortu Ŝycia i godziwą rozrywkę, nie zapominając jednocześnie o duchowym kształceniu
jednostki. W tym co uniwersalne i rodzime odnaleźć to co najwaŜniejsze i godne dalszego
rozwoju. Warto w tym miejscu przytoczyć słowa amerykańskiego filozofa politycznego,
politologa i ekonomisty Francisa Fukuyamy, który w jednym z wywiadów stwierdził:
„Nie ma konfliktu między demokracją a globalizacją. Są pewne napięcia, ale szybki
rozwój gospodarczy pomaga w demokratyzacji państw takich jak Chiny czy Indie.
Potrzebujemy skutecznych międzynarodowych mechanizmów pomagających ludziom
przystosować się do nowych warunków. Nie da się zatrzymać globalizacji, ale moŜemy
sterować nią tak, by była jak najbardziej korzystna dla społeczeństwa”.
7
BIBLIOGRAFIA:
Źródła ksiąŜkoweGlobalizacja - integracja - transformacja : główne problemy polityczne globalizacji, integracji
europejskiej oraz transformacji politycznej Europy Środkowej i Wschodniej , pod red.
Romana Backera [i in.], Toruń 2005(wybrane rozdziały).
Kultury tradycyjne a kultura globalna : konteksty edukacji międzykulturowej,
pod red.
Jerzego Nikitorowicza [i in.].. , Białystok 2001, Tom I (wybrane rozdziały).
Kultury tradycyjne a kultura globalna : konteksty edukacji międzykulturowej,
Jerzego Nikitorowicza [i in.].., Białystok 2001, Tom II (wybrane rozdziały).
Źródła internetowehttp://pl.wikipedia.org/wiki/Globalizacja
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ruch_antyglobalistyczny
http://pl.wikiquote.org/wiki/Globalizacja
8
pod red.