Jak rozliczać indywidualne koszty ogrzewania lokali w budynkach

OGRZEWNICTWO
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015) 400÷405
www.cieplowent.pl
ISSN 0137-3676
Jak rozliczać indywidualne koszty ogrzewania lokali
w budynkach wielolokalowych
How to Settle Individual Heating Costs in Multi-Family Units
DOI:10.15199/9.2015.10.6
PAWEŁ MICHNIKOWSKI*)
Słowa kluczowe: rozliczanie kosztów ogrzewania, podzielniki kosztów rozliczania
Streszczenie
Skrótowo opisano kryteria oceny rozliczania kosztów ogrzewania dla całego budynku wielolokalowego na podstawie
wskazań elektronicznych podzielników. Warunkiem wykorzystania wspomnianych kryteriów jest posiadanie pełnej dokumentacji jednostki rozliczeniowej. Zaproponowano sposób
oceny jakości rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie
pojedynczego rachunku jednego z lokali. Podano warunki poprawnego rozliczania kosztów ogrzewania lokali. Wskazano
na niektóre propozycje naprawy obecnie stosowanych metod
rozliczania na podstawie wskazań nagrzejnikowych podzielników kosztów ogrzewania w polskim budownictwie wielolokalowym.
1.Wstęp
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego 2012/27/UE
w sprawie efektywności energetycznej w art. 9 pkt. 3 zatytułowanym „Opomiarowanie”, wprowadza do dnia 31
grudnia 2016 r. w państwach członkowskich Unii Europejskiej, w budynkach wielomieszkaniowych i wielofunkcyjnych z własnym źródłem centralnego ogrzewania/chłodzenia, prawny obowiązek zamontowania liczników zużycia
ciepła, chłodu lub ciepłej wody dostarczanej do każdego
lokalu, a w przypadku gdy zastosowanie indywidualnych
liczników nie jest technicznie wykonalne lub nie jest opłacalne, do pomiarów zużycia ciepła wykorzystane mają
być podzielniki kosztów ciepła na grzejnikach [1]. Niestety, w wielu państwach członkowskich Unii Europejskiej
mimo technicznej wykonalności i ekonomicznej opłacalności, opomiarowanie jedną z dwóch wymienionych przez
dyrektywę metod jest problematyczne. W numerze 9/2014
COW [2] przytoczono konkretne przykłady patologii związanych z niewłaściwym rozliczaniem kosztów ogrzewania
na podstawie wskazań nagrzejnikowych podzielników
kosztów. Prowadzi to do wzrostu nieufności użytkowników do tej formy racjonalizacji zużycia ciepła. Zwrócono
także uwagę na dramatyczną sytuację tych użytkowników,
*) Dr hab. inż. Paweł Michnikowski; [email protected]
Instytutu Inżynierii Środowiska i Instalacji Budowlanych Politechniki Łódzkiej
400
Keywords: heat costs allocation, settlement cost allocators
Abstract
Briefly describes the criteria for assessing accounting of heating costs for the whole multi-family building based on indications electronic allocators . The condition for use of these
criteria is to have a full accounting documentation unit of account . It proposed a method for assessing the quality of the
heating cost accounting based on a single account of one of
the units. Given the proper conditions for space heating cost
accounting. It pointed out some proposals repair current methods of settling on the basis of indications heat cost allocators
in the Polish multi-family building industry.
© 2006-2015 Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o.
All right reserved
którzy zachowują się racjonalnie i korzystają z ciepła
z grzejników do pokrycia strat ciepła w swoich lokalach
w celu utrzymania komfortu tak w zakresie temperatury,
jak i jakości powietrza. Jednak na tle innych użytkowników obniżających nadmiernie temperaturę wewnętrzną
i rzadko korzystających z wentylacji, mają rachunki zawyżone, opłacając w znacznej części ciepło dostarczane do
pomieszczeń wspólnych lub emitowane przez nieopomiarowane grzejniki, np. w łazienkach. Grupa użytkowników,
którzy otrzymują zawyżone rachunki, często podważające
zasady logiki (koszt ogrzewania lokalu o powierzchni 60
m2 porównywalny z ogrzaniem trzech domów jednorodzinnych), pozbawiona jest możliwości skutecznej obrony.
Wynika to z wielu przyczyn, do których należą, m.in:
• brak jednoznacznego prawa,
• niejasne i mało precyzyjne regulaminy rozliczeń, często niezgodne z przepisami prawa i logiki inżynierskiej,
• brak kryteriów oceny usług rozliczeniowych na poziomie jednostek rozliczeniowych (budynków),
• brak kryteriów oceny usług rozliczeniowych na poziomie jednostek użytkowych (lokali),
• brak wiedzy lub dobrej woli zarządców zasobów
mieszkaniowych, odpowiedzialnych w świetle prawa [3]
za podział kosztów ogrzewania.
Niniejsza publikacja powstała, aby częściowo zmienić obecny stan rzeczy, podając przykłady sprawdzania
indywidualnych rozliczeń. Jest to możliwe na poziomie
zarządcy zasobów mieszkaniowych, w przypadku posiadania pełnej dokumentacji rozliczeń oraz na poziomie
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
indywidualnego użytkownika, w przypadku posiadania
tylko pojedynczego rozliczenia, np. w lokalu. W tym drugim przypadku użytkownik dotychczas był pozbawiony
instrumentów kontroli, co skutecznie uniemożliwiało mu
kwestionowanie rozliczenia.
Innym celem tej publikacji jest podanie sposobów rozliczania indywidualnych kosztów w budynku wielolokalowym, które pozwalają na zgodne z polskimi przepisami,
logiczne oraz sprawiedliwe podzielenie kosztów ciepła
dostarczonego do budynku na potrzeby ogrzewania poszczególnych lokali.
2.Sprawdzenie rozliczenia kosztów całej
jednostki rozliczeniowej
Na początku 2009 roku Stowarzyszenie Inżynierów
Niemieckich (Verein Deutscher Ingenieure w skrócie
VDI) opublikowało wytyczne, które pozwalają na sprawdzenie rozliczania kosztów ogrzewania lokali w budynku
wielolokalowym. Wytyczne te podają trzy kryteria oceny
zbiorczego rozliczenia kosztów ogrzewania lokali w jednostce rozliczeniowej, którą może być samodzielny budynek lub grupa budynków zasilanych z jednego źródła
ciepła [4]. Spełnienie wszystkich trzech kryteriów jednocześnie kwalifikuje analizowane rozliczenie do uwzględnienia w nim ciepła pochodzącego z nieizolowanej instalacji wewnętrznej. W najnowszej normie dotyczącej podzielników elektronicznych [5] znajduje się zalecenie aby
przy podziale kosztów ogrzewania na podstawie wskazań
podzielników, uwzględnić ciepło emitowane przez piony
grzewcze, jeśli jego wpływ jest istotny na wynik podziału
kosztów ogrzewania. Norma jako kryterium oceny takiej
istotności podaje wspomniane już wyżej wytyczne VDI.
Niestety, firmy rozliczeniowe ich nie stosują, co skutkuje
przekazywaniem zarządcom złych rozliczeń.
W wytycznych rozpatrywane są następujące wskaźniki:
• udział ciepła emitowanego przez grzejniki w całkowitym cieple dostarczonym do budynku rw,
• odchylenie standardowe wartości znormalizowanego
zużycia związanego z powierzchnią Sv,
• liczba lokali o niskim zużyciu γ.
Pierwszy ze wskaźników opisuje, jaka ilość ciepła
z dostarczonego do budynku zostaje przekazana do
ogrzewanych pomieszczeń przez grzejniki. Jako wartość
graniczną przyjęto 34%. Oznacza to, że gdy ilość ciepła
wyemitowanego do poszczególnych pomieszczeń przez
grzejniki z całej ilości ciepła dostarczonego do budynku jest mniejsza niż 34%, to rozliczenie kosztów ogrzewania tylko na podstawie rejestracji ciepła z grzejników
nie jest prawidłowe. Drugi ze wskaźników określa rozkład poszczególnych wartości zużycia odniesionych do
powierzchni na tle średniej wartości zużycia dla całej
jednostki rozliczeniowej (budynku). Jest on opisywany przez, tzw. odchylenie standardowe, które nie może
wynosić więcej niż 0,85. Trzeci ze wskaźników określa
udział lokali o małym jednostkowym zużyciu (iloraz jednostek zużycia przez powierzchnię) w średnim jednostkowym zużyciu w całym budynku. Jako małe zużycie
przyjmuje się do 15% średniego jednostkowego zużycia
w całym budynku (suma wskazań zużycia przez sumę
powierzchni wszystkich opomiarowanych lokali). Jako
liczbę graniczną lokali o małym zużyciu przyjmuje się
także 15%.
Sposób wyznaczania wskaźników dla prostego przykładu rozliczenia kosztów ogrzewania małej jednostki przedstawiono w poprzedniej publikacji autora w COW [2].
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
Reasumując, wytyczne pozwalają ocenić taki sposób
rozliczania kosztów ogrzewania, który bazuje tylko na
rejestracji ilości ciepła pochodzącego z grzejników, bez
uwzględniania innych źródeł ciepła, np. pionów grzewczych. Jeżeli udział wskazań ciepła w całkowitym dostarczonym do budynku jest mały, rozkład jego zużycia
różni się od normalnego i występuje duża liczba małych
zużyć, to wykorzystanie takich wskazań nagrzejnikowych
podzielników do rozliczania kosztów ogrzewania jest problematyczne.
3.Sprawdzenie rozliczenia kosztów w jednostce
użytkowej (lokalu)
Wytyczne VDI są skutecznym narzędziem sprawdzania
efektów rozliczania kosztów ogrzewania na podstawie
wskazań podzielników. Można je zaliczyć, do tzw. uznanych reguł techniki i stosować powszechnie także w Polsce, ponieważ jednostki zużycia większości podzielników
elektronicznych stosowanych w Polsce można z łatwością
przeliczyć na jednostki ciepła (średnio 1 jz = 1kWh). Problem występuje wtedy, gdy indywidualny użytkownik ma
tylko do dyspozycji własny rachunek, ponieważ zarządca
nie chce mu udostępnić całej dokumentacji rozliczeniowej, tłumacząc się ochroną danych osobowych. Wtedy
nie można wykorzystać opisanych wcześniej wytycznych
i użytkownik pozostaje bezradny w sporze z zarządcą lub
firmą rozliczeniową.
W tym rozdziale przedstawiono prostą metodę oceny indywidualnego rozliczenia kosztów ogrzewania na podstawie analizy indywidualnego rachunku użytkownika. Jest
ona możliwa do wykonania przez każdego odbiorcę ciepła
w budynku wielolokalowym, pod warunkiem posiadania
podstawowej wiedzy inżynierskiej. W przypadku jej braku
można zwrócić się o pomoc do odpowiedniego specjalisty.
W związku z tym poddano analizie rachunek indywidualny przedstawiony na rys. Dotyczy on jednostki użytkowej w budynku 40-lokalowym, 4-klatkowym i 5. kondygnacyjnym. Budynek ma izolację w postaci 15 cm warstwy styropianu.
Procedurą podziału kosztów zostały objęte tylko koszty zmienne wynikające z rozliczenia z dostawcą ciepła.
Wszystkie składniki kosztów stałych zostały rozliczone
w tzw. zaliczkach miesięcznych i nie podlegały powtórnemu podziałowi. Zarządca wydzielił z kosztów zmiennych
10% i podzielił je według powierzchni, aby uwzględnić
w rozliczeniu z indywidualnym użytkownikiem koszty
ogrzewania pomieszczeń wspólnych i brak podzielników
na grzejnikach w łazienkach. Pozostałe koszty dostawy
ciepła zostały w 90% rozdzielone w proporcji do znormalizowanych wskazań podzielników. Tak nazywa się iloczyn
jednorodnych wskazań podzielników, współczynnika oceny i współczynnika wyrównawczego, uwzględniającego
położenie lokalu w bryle budynku.
Jak wynika z rachunku przedstawionego na rys. nieruchomość, czyli jednostka rozliczeniowa zużyła w okresie
12-miesięcznego okresu rozliczeniowego 593 GJ. Została za ten okres obciążona przez dostawcę ciepła kwotą
41 298,95 zł. Analizowany lokal o powierzchni 60,84 m2
zużył 1 259 znormalizowanych jednostek rozliczeniowych. W tym lokalu współczynnik wyrównawczy wynosił
1. Koszty ogrzewania stałe wyniosły 114,83 zł, zmienne
2 940,73 zł, koszty rozliczenia 23,10 zł, co łącznie dawało
3 078,66 zł. Po uwzględnieniu zaliczki na koszty zmienne
wynoszącej 1 645,02 zł, w lokalu występowała niedopłata
na kwotę 1 433,64.
401
Z pozoru wszystko od strony matematycznej i formalnej
wygląda prawidłowo. Czy tak jest w istocie?
Rys. Fragment analizowanego rachunku
Przede wszystkim należy wspomnieć, że te 3 078,66 zł
to tylko część kosztów ogrzewania, wynikających z opłat
zmiennych dostawcy ciepła. W większości przypadków
koszty zmienne w nieruchomości wynoszą około 60%
kosztów całkowitych, koszty stałe 40%. Jeżeli przyjmiemy podane powyżej proporcje kosztów w nieruchomości,
to całkowite koszty stałe w tym budynku powinny wynosić 27 000 zł, czyli w analizowanym lokalu około 750 zł.
Z zsumowania kosztów stałych i zmiennych z rysunku
wynika, że całkowite koszty ogrzewania tego lokalu wyniosły 3 829,36 zł, czyli intuicyjnie można je określić, jako
stosunkowo wysokie. W dalszym ciągu jednak, nie mając
żadnych narzędzi oceny, rachunek taki można zaakceptować. Czas teraz na szczegółową analizę tego przypadku.
Budynek zużył na ogrzanie lokali oraz pomieszczeń
wspólnych 593 GJ, czyli 164 722 kWh. W tym zużyciu
mieszczą się także straty ciepła na drodze od źródła ciepła
(węzła) do poszczególnych grzejników. Analizowanemu
lokalowi przypisano, jak wynika z proporcji zawartych
na rachunku (rys.), zużycie ciepła równe 46,92 GJ, czyli 13 032,43 kWh (1259jz/15913jz · 593 GJ), ponieważ
całkowita liczba jednostek zużycia w budynku wyniosła
15 913, a w lokalu użytkownika 1 259. Łatwo obliczyć,
że użytkownik zużył w okresie rozliczeniowym 7,91 %
ciepła dostarczonego do całego budynku, uczestnicząc
w 2,78% jego powierzchni. Przynajmniej za zużycie takiej
ilości ciepła wystawiono użytkownikowi rachunek i musi
za nią zapłacić. Czy jest możliwe aby ten lokal zużył tyle
ciepła?
Bilans zużycia ciepła przez lokal zostanie sporządzony
przy założeniu, że pewna jego ilość została zużyta przez
wszystkich użytkowników (pomieszczenia wspólne, straty przesyłania) oszacowana przez zarządcę na około 10%.
Jeżeli zgodnie z założeniami regulaminu 90% całkowitego
zużycia ciepła przez budynek, czyli 533,70 GJ zużytych
zostało przez grzejniki w lokalach, to na lokal użytkownika przypadało 42,23 GJ lub 11 730,55 kWh. Pytanie jakie trzeba sobie zadać, czy instalacja grzewcza w lokalu
naszego użytkownika jest w stanie zapewnić taką ilość
ciepła? Jeżeli odpowiedź jest pozytywna, to jakie warunki
muszą być spełnione, aby tak się stało.
W analizowanym lokalu są zamontowane 4 grzejniki,
których typ, wielkość oraz wydajność dla parametrów
90/70/20oC podano w tabeli.
Sumaryczna moc grzejników w warunkach obliczeniowych przy parametrach 90/70/20oC wynosi 3 908
W i została wyznaczona na podstawie wiarygodnych źró402
TABELA. Zestawienie wydajności grzejników w analizowanym lokalu
Lp.
Typ
grzejnika
Wielkość/Liczba
członów
Podzielniki
Wydajność,
W
1
S130-1
6 elementów
tak
692
2
S130-1
9 elementów
tak
1 012
3
S130-1
16 elementów
tak
1 733
4
S130-1
4 elementy
nie
471
deł [6]. W warunkach przeciętnego sezonu ogrzewczego
parametry takie nie są osiągane, ponieważ warunki obliczeniowe występują niezmiernie rzadko. Średnia temperatura zewnętrzna sezonu ogrzewczego np. dla III strefy
klimatycznej (miejsce lokalizacji analizowanego budynku) wynosi od 2oC do 4oC, co dzięki regulacji pogodowej przekłada się na średnią temperaturę wody grzejnej
około 50oC. Mając do dyspozycji powyższe dane można
obliczyć teoretyczną ilość ciepła dostarczonego do analizowanego lokalu wykorzystując ogólnie znane zależności
na ilość ciepła [7]:
Qn = φnτ (1)
oraz zmianę wydajności grzejnika w zależności od temperatury wody grzejnej:
k
φ  ∆t 


=
(2)
φn  ∆tn 
gdzie:
∆t =
tz + t p
− t L
2
(3)
gdzie:
Qn– ilość ciepła dla warunków obliczeniowych, J,
Φr–wydajność grzejnika dla warunków obliczeniowych, W,
∆tn–różnica temperatury według (3) dla warunków obliczeniowych, oC,
t – czas, s,
tz – temperatura zasilania, oC,
tp – temperatura powrotu, oC,
tL – temperatura pomieszczenia, oC, przyjęto 20 oC,
K–wykładnik potęgowy równania opisującego przepływ ciepła z grzejnika do pomieszczenia, przyjęto
1,3 [7].
Po odpowiednich przekształceniach otrzymano zależność na czas działania instalacji grzewczej w warunkach
średniej temperatury sezonu ogrzewczego (gdy grzejniki
mają wydajność w warunkach obliczeniowych podaną
w tab. 1) w postaci:
k
 ∆tn  Q
(4)

 ∆t  φn
Podstawiając do równania (4) odpowiednio za ∆tn wartość 60oC w warunkach obliczeniowych (90/70/20oC), za
∆t wartość 30oC w średnich warunkach sezonu ogrzewczego, za Q wartość 11 730,55k kWh, czyli ilość ciepła wy ∆t  Q
znaczoną z przeprowadzonej
τ =  n analizy (za taką ilość musiał
użytkownik zapłacić) oraz
 φn wartość 3 908 W, czyli
 ∆t za
wydajność grzejników w lokalu użytkownika w warunkach obliczeniowych, można wyznaczyć czas działania
instalacji. Wynosi on 26 607 599 s, czyli prawie 308 dni,
czyli okres dłuższy niż sezon ogrzewczy, który przeciętnie
w warunkach III strefy trwa 210 dni. Aby instalacja w lo-
τ =
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
kalu użytkownika oddała 42,23 GJ musi pracować prawie
pełen rok kalendarzowy. Na analizowanym przykładzie
widać, że rachunek za ciepło wystawiony użytkownikowi jest całkowicie błędny. Instalacja grzewcza w lokalu
użytkownika nawet działając pełen sezon ogrzewczy nie
ma technicznych możliwości dostarczenia tej ilości ciepła,
którą przypisano użytkownikowi.
Warto sprawdzić ile rzeczywiście ciepła dostarczyły
grzejniki w tym lokalu. Według materiałów firmy, która
dostarczyła podzielniki do tego budynku i wyznaczyła
koszty ogrzewania, 1,144 jednostek zużycia podzielników
(iloczyn jednorodnego wskazania podzielnika i współczynnika oceny) przelicza się na 1 kWh ciepła wyemitowanego przez grzejnik. W tym lokalu, jak wynika z rachunku przedstawionego na rys., zarejestrowano 1259 jz,
czyli 3,96 GJ. Dodając do tego ciepło z grzejnika w łazience, który jest bez podzielnika 0,55 GJ, otrzymano 4,51
GJ, czyli ponad 9 razy mniej. Grzejnik w łazience ma 14%
mocy sumy grzejników z podzielnikami (471W z 3437W,
to prawie 14%).
Analizowany przykład rachunkowy jest sposobem na
sprawdzenie, czy dostarczony przez zarządcę rachunek za
koszty ogrzewania na podstawie wskazań elektronicznych
podzielników jest prawidłowy. Każdy użytkownik we
własnym zakresie może przeprowadzić podobną analizę
lub poprosić o pomoc członka rodziny, który ma wykształcenie techniczne lub elementarną wiedzę z fizyki.
4.Warunki poprawnego rozliczania kosztów
ogrzewania
Opisane w publikacjach [2], [10] przypadki złych rozliczeń oraz analizowany w tej publikacji przykład rachunku
indywidualnego wskazują, że rozliczanie kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników w Polsce wymaga
radykalnej zmiany. Na usprawiedliwienie obecnej sytuacji
trzeba przede wszystkim wskazać brak precyzyjnych przepisów techniczno-prawnych, które powinny regulować procedurę rozliczania w warunkach polskiego budownictwa.
Lukę w przepisach krajowych mają wypełnić regulaminy
rozliczeń tworzone przez zarządców zasobów mieszkaniowych. Są one prostą implementacją przepisów niemieckich,
które sprawdzając się w warunkach naszych zachodnich
sąsiadów, w Polsce nie przystają do warunków technicznych budownictwa. Zresztą nie wszystkie przepisy zostały
w Polsce zauważone i implementowane. Na przykład wytyczne VDI, które mogłyby eliminować wadliwe rozliczenia
i w konsekwencji prowadzić do ich korekty, nie są w Polsce
stosowane mimo, że podzielniki i firmy je proponujące są te
same co w Niemczech. Dlatego ważne jest ciągłe uświadamianie zarządcom budynków, że takie rozliczanie kosztów
ogrzewania jak w przytoczonym przykładzie jest działaniem
zniechęcającym do dalszego wdrażania procedury rozliczania w zasobach dotychczas rozliczanych metodą ryczałtową.
Warto zdefiniować zasady prawidłowego rozliczania
kosztów ogrzewania w budynkach wielolokalowych. Muszą być one formułowane w aspekcie następujących kryteriów:
• prawnego,
• technicznego,
• społecznego.
Aspekt prawny musi zawierać zbiór przepisów regulujących problematykę rozliczania kosztów ogrzewania
w polskich warunkach. Aspekt techniczny to analiza różnorodnych metod rozliczania w kontekście specyfiki polskiego budownictwa, praw fizyki oraz logiki inżynierskiej,
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
natomiast aspekt społeczny to analiza procedur rozliczania
w kontekście poczucia sprawiedliwości społecznej oraz
doświadczenia życiowego.
Warto podkreślić, że zasady prawidłowego rozliczania
kosztów ogrzewania podane w publikacji z 2003 roku [11]
nie straciły aktualności, mimo dwunastu lat nowych doświadczeń związanych z rozwojem branży.
Aspekt prawny rozliczania definiuje w Polsce ustawa Prawo energetyczne [3] w art. 45a. Odbiorcą ciepła
w budynku wielolokalowym w rozumieniu ustawy nie
jest indywidualny użytkownik lokalu, lecz właściciel lub
zarządca budynku, co dla niego generuje pewne obowiązki w zakresie rozliczania kosztów ogrzewania. Rozliczyć
może, czyli przenieść na użytkowników, tylko taką kwotę,
która wynika z kosztów zakupu ciepła od jego dostawcy.
Odbiorca (zarządca) dokonuje wyboru odpowiedniej metody rozliczenia kosztów dostawy ciepła do budynku wykorzystując do tego celu:
• wskazania ciepłomierzy,
• wskazania urządzeń wskaźnikowych,
• na podstawie powierzchni lub kubatury.
Wybrana metoda rozliczenia kosztów ciepła dostarczonego do budynku na poszczególnych użytkowników musi
uwzględniać, tzw. współczynniki wyrównawcze, przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowych warunków eksploatacji
budynku, stymulować energooszczędne zachowania i zapewniać ustalenie opłat w sposób odpowiadający zużyciu ciepła
na ogrzewanie. Zapisy ustawy nakazują także zarządcy stworzenie szczegółowego regulaminu rozliczania i podania go do
wiadomości użytkowników w ciągu 14 dni od uchwalenia.
Jak łatwo można zauważyć z powyższych zapisów istnieje sprzeczność pomiędzy podziałem kosztów metodą
ryczałtową oraz stymulowaniem energooszczędnych zachowań. Innym wnioskiem jakie można z nich wysnuć,
to bardzo ogólne zapisy, które już dawno powinny skutkować rozporządzeniem wykonawczym, interpretującym
poszczególne sformułowania.
Zapisy ustawy dotyczące prawidłowych warunków eksploatacji budynku oraz ustalenia opłat w sposób odpowiadający zużyciu ciepła na ogrzewanie warto przeanalizować
w aspekcie technicznym. Prawidłowa eksploatacja budynku, to zapewnienie minimalnej temperatury pomieszczeń
16oC oraz wystarczająca wentylacja, co wynika z §154 pkt.1
rozporządzenia [8]. Wskazuje to, że polskie prawo budowlane, dostrzegając problem związany ze znacznym zużyciem
energii przez systemy wentylacji i klimatyzacji, wyraźnie
potwierdza zapis dokumentów interpretacyjnych do dyrektywy Rady Wspólnot Europejskich (89/106/EEC), że wymaganie podstawowe dotyczące odpowiednich warunków
higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska jest
nadrzędne w stosunku do wymagania dotyczącego oszczędności energii. Wymaganie dotyczące ustalenia opłat skorelowanych z rzeczywistym zużyciem ciepła na ogrzanie lokalu
wyraźnie sugeruje, że należy powiązać koszty ogrzewania
ze wszystkimi źródłami ciepła przekazywanego z miejsca
dostawy do budynku do poszczególnych lokali. Uwzględnienie tylko jednego źródła w postaci grzejnika jest niewystarczające i prowadzi do takich efektów, jak analizowany
w tej publikacji rachunek indywidualny, gdzie na podstawie
zużycia ciepła przez grzejniki w lokalu 4,51 GJ, określono
zużycie ciepła na ogrzewanie w wysokości 42,23 GJ. Innym absurdem technicznym powiązania opłaty za koszty
ogrzewania tylko z ilością energii z grzejnika, są tzw. zerowe wskazania urządzeń wskaźnikowych (podzielników).
Użytkownicy lokali z takimi wynikami nie płacą w ogóle
za ogrzewanie, co ma sugerować brak korzystania z ciepła
403
ze źródeł zewnętrznych, mimo temperatury wewnętrznej ich
lokali niewiele niższej niż w lokalach sąsiednich.
Analizując techniczne aspekty dostawy ciepła do lokali należy wspomnieć o normie na podzielniki [5], która wymaga uwzględnienia w indywidualnym rozliczaniu
kosztów ogrzewania na podstawie wskazań podzielników
elektronicznych ciepła pionów grzewczych, w przypadku
jeżeli jego wpływ jest istotny na wynik podziału kosztów.
Wreszcie aspekt społeczny rozliczeń. Wydaje się sprawą
bezsporną dla wszystkich zainteresowanych stron, czyli
indywidualnych użytkowników, zarządców lub właścicieli
budynków oraz firm rozliczeniowych, że rozliczanie kosztów ogrzewania na podstawie zarejestrowanego zużycia
musi być sprawiedliwe. Przez pojęcie sprawiedliwości należy rozumieć taką metodę podziału kosztów ciepła dostarczonego do budynku na poszczególne lokale, która jest silnie skorelowana ze zużyciem ciepła na ogrzanie tych lokali.
Nie może być to metoda, która zawyża koszty ogrzewania
użytkowników lokali racjonalnie korzystających z ciepła
z grzejników w celu zapewnienia projektowych warunków
w zakresie temperatury i jakości powietrza. Nie może także
być to metoda, która sankcjonuje taki stan rzeczy, że użytkownicy lokali o zerowych wskazaniach urządzeń wskaźnikowych nie płacą za ogrzewanie, ponieważ nie korzystali z ciepła pochodzącego z grzejników. Z doświadczenia
życiowego wynika rzecz oczywista, że użytkownicy lokali
z zerowymi wskazaniami także pobierali ciepło. Źródłem
tego ciepła były piony grzewcze lub ściany sąsiadów, czyli
także muszą uczestniczyć w podziale kosztów ciepła dostarczonego do budynku. Sprawiedliwa metoda rozliczania
uwzględnia możliwie wszystkie źródła rozchodzenia się
ciepła do lokalu. Argumenty pojawiające się ze strony niektórych firm rozliczeniowych, że sprawiedliwa metoda nie
istnieje lub jest zbyt skomplikowana lub mało transparentna dla użytkownika, są zwykłym nadużyciem.
5.Sposoby naprawy metod rozliczania kosztów
ogrzewania
Podając przykłady naprawy procedur rozliczania kosztów ogrzewania należy wyjść z założenia, że nie ma,
w warunkach technicznych dostawy ciepła do lokali w budynkach wielolokalowych, metody idealnej. Przez pojęcie
takiej metody należy rozumieć pełną realizację wszystkich
trzech kryteriów podanych w poprzednim rozdziale, czyli
prawnego, technicznego i społecznego. Także w zakresie
kryterium technicznego nie ma metody uniwersalnej, naprawiającej błędy rozliczania dla wszystkich warunków
budownictwa, np. budynek za dobrą izolacją lub bez izolacji, instalacja wewnętrzna jednorurowa czy dwururowa,
średnice przewodów różniące się w zależności od kondygnacji, piony prowadzone w bruzdach i izolowane, czy też
prowadzone po wierzchu ścian itd.
Dlatego krótki przegląd sposobów naprawy rozliczeń
jest ściśle powiązany z warunkami technicznymi budynków. Warto zacząć od tych najprostszych metod, do których należy z pewnością sposób zastosowany w Republice
Czeskiej. Zakłada on możliwość wahań jednostkowych
kosztów ogrzewania w granicach 40% od wartości średniej, niezależnie od zużycia urządzeń wskaźnikowych
[12]. Inaczej sprawy wyglądają w Niemczech, gdzie w budynkach na terenie byłej NRD występowała instalacja jednorurowa, o tej samej średnicy i temperaturze płynącego
w niej czynnika grzejnego. Dlatego w przypadku stwierdzenia zbyt małego udziału ciepła płynącego przez grzejniki w wyniku zastosowania wytycznych VDI [4], przeli404
cza się różnicę pomiędzy 43% a rzeczywistym udziałem
grzejników na jednostki zużycia i dzieli na wszystkie lokale, nawet te o zerowym zużyciu. Czyli w końcowym,
zweryfikowanym rozliczeniu, nie ma lokali o zerowych
wskazaniach.
Inny sposób podejścia do problematyki rozliczania indywidualnych kosztów ogrzewania w budynkach wielolokalowych zastosowali Szwajcarzy. W ich budownictwie, tak
jak w polskim, funkcjonuje dwururowy układ przewodów
rozprowadzających wodę do grzejników, o różnej średnicy
w zależności od kondygnacji. Nie można tak jak w Niemczech zysku ciepła od rur dodać do poszczególnych lokali
w zależności od powierzchni. W szwajcarskich przepisach
o rozliczaniu zgodnym ze zużyciem [13] zawarty jest obowiązek szacowania ilości ciepła z przewodów w zależności od następujących parametrów: średnicy i długości rur
przechodzących przez lokal, średniej temperatury czynnika
grzejnego w sezonie oraz długości sezonu ogrzewczego.
Szacowane w ten sposób ilości ciepła zostają następnie przeliczone na jednostki zużycia podzielnika elektronicznego
i sumowane ze wskazaniami podzielników w poszczególnych lokalach.
W Polsce od momentu nasilenia się patologicznych
rozliczeń na podstawie wskazań podzielników, co należy wiązać czasowo z poprawą izolacyjności budynków
i zmianą podzielników wyparkowych na elektroniczne,
także próbuje się w różny sposób dostosowywać metody
podziału kosztów ogrzewania do postaci możliwej do zaakceptowania.
Służą do tego działania w postaci podnoszenia kosztów
stałych nawet do 90-95%, ograniczanie jednostek zużycia
stosując dolne i górne wartości graniczne lub szacowanie
pionów. Wszystkie te metody powodują zróżnicowany odbiór społeczny i mają wątpliwą wartość techniczną mimo,
że są dokonywane w dobrej wierze.
Autorzy oryginalnej metody rozliczeniowej [14] zastosowali zupełnie odmienne podejście do problematyki rozliczania kosztów ogrzewania w budynku wielolokalowym.
Podstawą tej metody jest konieczność ścisłego powiązania opłat za ogrzewanie z ilością ciepła dostarczonego
ze źródeł zewnętrznych do ogrzania lokalu. Taka metoda
jest prawidłowa w aspekcie prawnym, technicznym i społecznym. Na korzyść jej przemawia prawie 10-letni okres
sprawdzania tej metody w polskich warunkach budownictwa. Liczba rozliczeń przeprowadzonych tą metodą liczona jest obecnie w setkach tysięcy.
Punktem wyjścia do jej wyjaśnienia jest norma [9]
służąca do wyznaczania energii na potrzeby ogrzewania
i chłodzenia. Po wielu przekształceniach i dostosowaniu
końcowej postaci równania do potrzeb wyznaczania kosztów ogrzewania otrzymano zależność dla całego budynku
złożonego z i-tej liczby lokali [15]:
∆θ F
x
(5)
QH ,nd = Q tr ,sol t ∑ e,i i + Q ve,int t ∑ i ∆θ e F
x
gdzie:
Q tr , sol – sumaryczne zużycie ciepła przez przeni
kanie po uwzględnieniu zysków od nasłonecznienia budynku, W,
∆θe,i , ∆θe –średnia w okresie rozliczeniowym różnica
pomiędzy temperaturą: wewnętrzną (średnią ważoną) a zewnętrzną dla i-tego lokalu
oraz odpowiednio dla całego budynku, oC,
xi
–stosunek znormalizowanych jednostek zux
życia podzielników w lokalu do całkowitego zużycia w budynku,
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
Q ve,int –sumaryczne zużycie ciepła przez wentylację po uwzględnieniu zysków od źródeł
wewnętrznych dla budynku, W,
t – czas trwania okresu rozliczeniowego, s,
Fi, F – powierzchnia lokalu, budynku, m2.
Równanie (5) opisuje zużycie ciepła na potrzeby ogrzewania budynku. Prawa część równania składa się z dwóch
składników, z których pierwszy opisuje udział poszczególnych lokali w zużyciu ciepła na potrzeby pokrycia strat
przez przenikanie, łagodzonych przez zyski ciepła od
nasłonecznienia, drugi składnik udział lokali w zużyciu
ciepła na potrzeby pokrycia strat na wentylację, łagodzonych przez zyski od źródeł wewnętrznych. W pierwszym
składniku parametrem miarodajnym do określenia udziału
lokalu jest stosunek iloczynu powierzchni lokalu i różnicy temperatury: średniej ważonej lokalu oraz średniej
zewnętrznej, do iloczynu powierzchni budynku i różnicy
temperatury: średniej ważonej budynku oraz średniej zewnętrznej. W drugim składniku parametrem miarodajnym
do określenia udziału lokalu jest stosunek znormalizowanych jednostek zużycia podzielników w lokalu do całkowitego zużycia w budynku. Przedziałem czasu w obu
przypadkach jest okres rozliczeniowy, czyli 12 miesięcy.
Równanie (5) wykorzystywane jest w procedurze wyznaczania indywidualnych kosztów ogrzewania lokali
w budynku wielolokalowym. Koszty zmienne zużycia ciepła dla budynku odpowiadają jego zużyciu QH,nd i służą do
rozliczania właściciela lub zarządcy budynku z dostawcą
ciepła według taryfy dwuskładnikowej. Drugi składnik
taryfy, czyli koszty stałe zużycia ciepła to opłata stała za
moc zamówioną i opłata stała przesyłowa. Zgodnie z przepisami [3] właściciel lub zarządca budynku ma obowiązek
podzielić koszty stałe i zmienne na poszczególnych użytkowników. Do przeprowadzenia podziału kosztów zmiennych wykorzystuje:
• do określenia pierwszego składnika prawej strony
równania (5), wskazania temperatury wewnętrznej typowych podzielników elektronicznych z funkcją średniej
temperatury pomieszczenia [16],
• do określenia drugiego składnika, standardowe wskazania tego samego podzielnika.
W celu uproszczenia procedury rozliczania przyjęto, że
wartości Q tr , sol i Q ve,int są podobne, czyli całkowite koszty zużycia ciepła dostarczonego do budynku także można
podzielić w stosunku 50% na 50%, co zgodne jest z rzeczywistością w przeważającej liczbie budynków w Polsce.
Do realizacji opisanej metody konieczne jest wiarygodne wyznaczenie temperatury wewnętrznej przez elektroniczny podzielnik kosztów ogrzewania. Temperatura
wewnętrzna pomieszczenia wyznaczana jest przez tzw.
pomiar pośredni. Realizowany on jest przez podstawienie
do odpowiedniej zależności matematycznej (charakterystycznej dla danego typu grzejnika) wyników pomiarów
bezpośrednich temperatury od strony grzejnika i otoczenia. W poprzednich artykułach autora [17], [18] opisano
wpływ stałych czasowych obu czujników temperatury
podzielnika na dokładność wyznaczania temperatury
wewnętrznej pomieszczenia. W rzeczywistości charakterystyki dynamiczne (bezwładności) obu czujników temperatury różnią się znacznie – czujnik temperatury grzejnika ma mniejszą bezwładność (czas reakcji na zmianę
temperatury grzejnika) niż czujnik temperatury otoczenia.
Powoduje to duże wahania pośrednio zmierzonej temperatury pomieszczenia i jej odchyłkę od wartości rzeczywistej, przy szybkich zmianach stanu pracy grzejnika.
Stosowanie standardowego podzielnika bez wyrównania
CIEPŁOWNICTWO, OGRZEWNICTWO, WENTYLACJA 46/10 (2015)
stałych czasowych prowadzi do dużych błędów i ma decydujący wpływ na dokładność wyznaczenia temperatury
pomieszczenia [19]. Dlatego konieczne jest wyrównanie
stałych czasowych obu czujników temperatur, dzięki czemu pomiar temperatury pomieszczenia we wszystkich stanach eksploatacyjnych instalacji grzewczej jest dokładny
i wiarygodny [18].
6.Wnioski
W aspekcie mającej wkrótce nastąpić implementacji do
polskiego prawa Dyrektywy Parlamentu Europejskiego
2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej, skutkującej obowiązkiem stosowania w budownictwie wielolokalowym rozliczeń kosztów ogrzewania zgodnym ze
zużyciem, pilne staje się dostosowanie tych rozliczeń do
warunków polskiego budownictwa. Brak działań w tym
kierunku spowoduje niepowetowane straty społeczne
w postaci utraty zaufania do wdrażanego prawa, spowoduje lawinowy wzrost sporów sądowych związanych z kosztami ogrzewania oraz jeszcze bardziej pogorszy położenie
indywidualnego użytkownika, w jego kontaktach z właścicielem lub gestorem zasobów mieszkaniowych.
LITERATURA
[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego w sprawie efektywności
energetycznej 2012/27/UE.
[2] Michnikowski Paweł, J. Skiba. 2014. ”Testy poprawności rozliczania indywidualnych kosztów ogrzewania na podstawie wskazań
nagrzejnikowych podzielników elektronicznych”. Ciepłownictwo,
Ogrzewnictwo, Wentylacja. 45 (9) : 347-351.
[3] Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997r. – Prawo energetyczne.
[4] VDI 2077, Energy consumption accounting for the building services
– Method for the consideration of heat loss through Pipes, March
2009, Beuth Verlag Duesseldorf.
[5] EN834:2012, Heat cost allocators for the determination of consumption of room heating radiators – Appliances with electrical
energy supply.
[6] Kwiatkowski Janusz, Lucjan Cholewa. 1980. „Centralne ogrzewanie – pomoce projektanta”. Arkady, Warszawa.
[7] Recknagel, Sprenger, Hoenmann, Schramek. 1994. „Poradnik
Ogrzewnictwo i Klimatyzacja”, E, Wydanie 1, Gdańsk.
[8] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r.
w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
budynki i ich usytuowanie, Dz.U. Nr 75, poz.690, (2002).
[9] PN-EN ISO 13790:2009, Energetyczne właściwości użytkowe
budynków – Obliczanie zużycia energii na potrzeby ogrzewania
i chłodzenia.
[10] http://slonecznystok.pl/spoldzielczosc/interwencje/item/1089horror-doplatowy-w-spoldzielni-sloneczny-stok.html.
[11] Michnikowski Paweł. 2003. „Warunki poprawnego rozliczania
indywidualnych kosztów ogrzewania w budynkach wielorodzinnych”. INSTAL (7-8) : 20-25.
[12] Pieńkowski Cezary Andrzej. 2010. „Regulacja rozliczania kosztów
ogrzewania w budynkach wielorodzinnych”, Monografia, Warszawa-Białystok.
[13] Handbuch zur verbrauchsabhaengiegen Heiz – and Warmwasserkostenabrechnung VHKA, Bundesamt fuer Energie Bern 2004.
[14] Michnikowski Paweł., S. Matys. 2005. „Metody podziału indywidualnych kosztów ogrzewania w budynkach wielorodzinnych
w świetle znowelizowanego Prawa energetycznego”. Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja. 36 (12) : 24-29.
[15] Michnikowski Paweł. 2012. „Analityczno-pomiarowa metoda wyznaczania zużycia energii na ogrzewanie lokali w budynkach wielorodzinnych”. Rozprawy nr 468, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej.
[16] Michnikowski Paweł. 2010. „Sposób pośredniego pomiaru temperatury pomieszczenia w dwuczujnikowym elektronicznym podzielniku kosztów ogrzewania, patentu udzielono pod nr 203701” Warszawa 2 lutego 2010 r.
[17] Michnikowski Paweł. 2005. „Elektroniczne podzielniki kosztów
ogrzewania w warunkach polskiego budownictwa wielorodzinnego”. Ciepłownictwo, Ogrzewnictwo, Wentylacja. 36 (3) : 14-19.
[18] Michnikowski Paweł, Edward Szczechowiak. 2009. “Determination of heat load released by a radiator by an electronic heating cost
allocator, Archives of Thermodynamics”. Wydawnictwo Instytutu
Maszyn Przepływowych PAN”. 30 (2) : 15-36.
[19] Podzielniki kosztów ogrzewania HYDROCLIMA, karta katalogowa Bmeters.
405