Tu można pobrać materiały do zajęć w formacie pdf

Transkrypt

Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Obserwacja uczestnicząca
Wyróżnia się dwa podstawowe typy obserwacji:
1. Obserwacja uczestnicząca, która ma miejsce wówczas, gdy badacz jest
uczestnikiem społeczności/ organizacji i z tej pozycji przeprowadza badania;
2. Obserwacja nieuczestnicząca, gdzie rola badacza w sposób dla wszystkich
jednoznaczny określona jest jako nie uczestniczącego w sytuacji społecznej, która jest
badana.
Obserwacja uczestnicząca – Badacz-insider:
•
ma lepszy dostęp do danych
•
zna sens działań
•
zna ludzi
•
ma wyczucie sytuacji i całości organizacji
•
może uczyć się przez doświadczenie
Milcząca wiedza (tacit knowledge) – ten rodzaj wiedzy odpowiada wiedzy
ucieleśnionej, wyrażającej się w działaniu, jest, w odróżnieniu od wiedzy
teoretycznej, wiedzą dotyczącą tego, jak coś zrobić (knowing-how), typową np. dla
fachowca, potrafiącego wykonać pracę, lecz nie zastanawiającego się nad tym, jakie
kierują nią zasady; Polanyi (1958/1974).
Problemy:
•
zaangażowanie badacza uczestniczącego w sytuacji społecznej – akulturacja i
brak dystansu
•
ograniczenia natury politycznej
•
wielka czasochłonność metody
•
problemy z nakładaniem się ról: organziacyjnej i badacza.
Typy obserwacji uczestniczącej:
•
Jawna, gdy badani znają tożsamość badacza
•
Ukryta, gdy badani sądzą, że badacz jest zwykłym uczestnikiem organizacji
•
Półjawna, gdy część badanych zna tożsamość badacza
Przykłady:
•
Michael Burawoy, Manufacturing consent (1979/1982) – badania w roli
operatora maszyn przeprowadzone w dużej amerykańskiej korporacji przez
okres dziecięciu miesięcy;
•
William Foote Whyte, Street corner society (1943/1993) – badania biednej
włoskiej dzielnicy w wielkim amerykańskim mieście, jej struktury formalnej i
nieformalnej
•
Robin Leidner, Fast food fast talk (1993) – badania firmy McDonald’s oraz
Combined Insurance, studium rutynizacji pracy;
•
Krzysztof Konecki, W japońskiej fabryce (1992) – badania w roli robotnika w
trzech japońskich przedsiębiorstwach; studium japońskiej kultury pracy.
Obserwacja nieuczestnicząca i bezpośrednia
Obserwacja nieuczestnicząca polega na świadomej próbie widzenia w oderwaniu od
kulturowych znaczeń.
Zasady obserwacji nieuczestniczącej:
•
badanie z pozycji outsidera, nie branie na siebie żadnej roli organizacyjnej
przez badacza.
•
unikać kategoryzacji, a szczególnie oceny obserwowanych zjawisk
•
nastawienie na czystą percepcję,
•
sporządzanie notatek na bieżąco,
•
zainteresowanie wszystkimi obserwowanymi detalami, nawet tymi które są
„oczywiste” i „nieciekawe”,
•
koncentracja na teraźniejszości,
•
rezygnacja z typizacji.
Harold Garfinkel (1967) – obserwacja bez zwykłej kulturowej interakcji
(garfinklowanie). „Przybysz z innej planty”.
Przykłady:
•
Michel de Certeau (1974/1988), refleksje na temat przestrzeni, spacery po
mieście i obserwacja codzienności;
•
Richard Rottenburga (2000), obserwacja w barze mieszczącym się w
miejscowości pogranicznej między Polską a Niemcami; zachowania i sylwetki
ludzi;
•
Roch Sulima, Antropologia codzienności (2000) – codzienne miejsca i scenki
z życia Polaków, zmienność i ciągłość świata ludzi.
Obserwacja bezpośrednia umożliwia zachowanie dystansu przez badacza, przy
jednoczesnym zbliżeniu do terenu. Badacz pełni rolę gościa w terenie.
Zasady obserwacji bezpośredniej:
•
opis, lecz także interpretacja materiału,
•
do interpretacji używać kategorii pochodzących z terenu,
•
nie brać na siebie ról z terenu,
•
własny harmonogram zaangażowania w teren,
•
notatki na bieżąco.
Przykłady:
•
Gideon Kunda, Engineering culture (1992) – studium przedsiębiorstwa
znanego ze swej silnej „kultury firmy”; jak rozwijana przez zarząd „kultura
przedsiębiorstwa” wpływa na codzienną pracę i tożsamość pracowników.
Co obserwować?
Rytuały – akty symboliczne, systematycznie wykonywane i połączone ze
specyficznymi sytuacjami skrypty, szczególnie nasycone znaczeniami. Rzadko
posiadają strukturę formalną, na ogół ich zawartość jest definiowana przez tradycję.
Odnoszą się zawsze do ról społecznych. Instytucjonalizują elementy kultury.
Rytuały są:
•
nasycone znaczeniami
•
wykonywane przed publicznością
•
powiązane z istotnymi społecznymi konsekwencjami
Typy rytuałów:
1) rytuały przejścia rites de passage
•
przyjęcia (np. podstawowe szkolenie przed zatrudnieniem pracownika)
•
degradacji (np. zwolnienia)
•
odnowy (np. reedukacja)
•
elewacji (np. awans)
2) rytuały celebrowania = ceremonie
•
szczególnie istione dla kultury, przeładowane symbolami i znaczeniami,
uroczyste,
•
nadają tożsamość grupie, symbolicznie odrywają i dramatyzują role społeczne
3) rytuały integracji (łączą role)
•
społeczne (np. przyjęcia firmowe),
•
redukcji konfliktów (np. negocjacje)
4) ewentualnie rytuały dezintegracji (symbolicznie definiują rozpad ról).
Rytuały przejścia – determinują tożsamość społeczną jednostki, przyjęcie jej do
pewnej grupy społecznej, nadają nową rolę społeczną.
Fazy rytuału przejścia:
•
separacja (tworzenie dystansu wobec poprzedniej roli społecznej człowieka)
•
przejście między okresami, rolami – faza liminana
•
inkorporacja, potwierdzenie nowej roli i tożsamości
Wywiad
Wywiad – kierowana rozmowa, gdzie kierowanie jest uznane i zaakceptowane przez
obie strony” (Czarniawska, 2002, s. 735).
Rodzje wywiadu:
1. standaryzowany lub niestandaryzowany – sandaryzacja polega na tym, że te
same pytania zadawane są respondentom w tej samej kolejności.
2. strukturalizowany bądź niestrukturalizowany – srukturalizacja polega na
językowym sprecyzowaniu pytań,tj. zadawaniu ich w taki sposób, by
respondent odpowiadał w konkretnej językowej formie.
Zastosowania:
1. Celem wywiadu standaryzowanego i ustrukturalizowanego (kwestionariusz) jest
przeprowadzenie badań ilościowych dla potwierdzenia hipotezy.
2. Wywiad standaryzowany nieustrukturalizowany – pilotaż lub zbieranie definicji
wykonawczych.
3. Wywiad nieustrukturalizowany i niestandaryzowany – wywiad antropologiczny
(otwarty).
Zbieranie definicji wykonawczych – wywiad standaryzowany i
nieustrukturyzowany, lista pytań dla wszystkich respondentów celem orientacji w
znaczeniach w terenie, np. pytanie o znaczenie jakiegoś pojęcia, lub prośba o
charakterystykę własnego stanowiska pracy.
Wywiad antropologiczny (otwarty):
•
brak planu,
•
podążanie za sformułowaniami rozmówcy,
•
długotrwały,
•
jak najmniej pytań,
•
język terenu,
•
słuchanie,
•
kontakt wzrokowy,
•
zaufanie rozmówcy,
•
anomimowość,
•
miejsce i czas wywiadu,
•
z kim wywiad – snowball effect, rozmówcy polecają kolejnych rozmówców,
•
otwartość na nowe, nieznane treści,
•
zachęta do opowieści o konkretnych wydarzeniach,
•
dyktafon,
•
notatki,
•
transkrypcja
Wywiad antropologiczny jest komunikacją dwustronną.
Przykłady:
•
Ruth Behar, Translated woman (1993) – zapis życia ubogiej kobiety, wywiad
w pełni otwarty.
•
William Thomas i Florian Znaniecki (1918/1996) – etnografia losów polskich
emigrantów w Stanach Zjednoczonych, koncentracja na opowieściach ludzi,
ich perspektywie.
Wywiad:
•
Jeden rozmówca
•
Wywiad grupowy (np. grupy zogniskowane, focus groups)
Analiza konwersacji – (conversation analysis, CA) jest metodologią wyrosłą na
gruncie tradycji etnometodologicznej, koncentruje się ona na rrzeczywistych
rozmowach (nie-kierowanych), prowadzonych przez aktorów społecznych w ich
różnych rolach: zawodowych i prywatnych.
Zasady:
•
Identyfikacja sekwencje w mowie
•
W jaki sposób mówiący biorą na siebie role przez mowę (np. klient –
profesjonalista)?
•
Konkretne efekty mowy (np. prośba o wyjaśnienie, poprawki, śmiech) i pracuj
do tyłu od tych efektów, by znaleźć ich trajektorię, czyli skąd się wzięły
Jak uniknąć typowych błędów:
•
Nie należy tłumaczyć kolejek mowy przez odwołania do intencji mówiącego
•
Nie należy tłumaczyć kolejek mowy przez odwołania do roli czy statusu
mówiącego (np. lekarz, osoba starsza)
•
Nie należy próbować wyłowić sensu pojedynczej wypowiedzi w izolacji od
reszty rozmowy
Akty mowy:
•
•
•
•
•
Commissives – mają na celu nakłonienie mówiącego do działania:

Obietnica

Oferta

Przysięga

Gwarancja
Dyrektywy – mają na celu nakłonienie rozmówcy do działania:

Prośba

Rozkaz

Nakaz

Sugestia

Pozwolenie

Pytanie
Asertywy – wyrażają przekonanie mówiącego:

Stwierdzenie

Opis