Obserwacja nieuczestnicząca i bezpośrednia

Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Obserwacja nieuczestnicząca i bezpośrednia
Obserwacja nieuczestnicząca polega na świadomej próbie widzenia w oderwaniu od
kulturowych znaczeń.
Zasady obserwacji nieuczestniczącej:
•
badanie z pozycji outsidera, nie branie na siebie żadnej roli organizacyjnej
przez badacza.
•
unikać kategoryzacji, a szczególnie oceny obserwowanych zjawisk
•
nastawienie na czystą percepcję,
•
sporządzanie notatek na bieżąco,
•
zainteresowanie wszystkimi obserwowanymi detalami, nawet tymi które są
„oczywiste” i „nieciekawe”,
•
koncentracja na teraźniejszości,
•
rezygnacja z typizacji.
Harold Garfinkel (1967) – obserwacja bez zwykłej kulturowej interakcji
(garfinklowanie). „Przybysz z innej planty”.
1
Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Przykłady:
•
Michel de Certeau (1974/1988), refleksje na temat przestrzeni, spacery po
mieście i obserwacja codzienności;
•
Richard Rottenburga (2000), obserwacja w barze mieszczącym się w
miejscowości pogranicznej między Polską a Niemcami; zachowania i sylwetki
ludzi;
•
Roch Sulima, Antropologia codzienności (2000) – codzienne miejsca i scenki
z życia Polaków, zmienność i ciągłość świata ludzi.
2
Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Obserwacja bezpośrednia umożliwia zachowanie dystansu przez badacza, przy
jednoczesnym zbliżeniu do terenu. Badacz pełni rolę gościa w terenie.
Zasady obserwacji bezpośredniej:
•
opis, lecz także interpretacja materiału,
•
do interpretacji używać kategorii pochodzących z terenu,
•
nie brać na siebie ról z terenu,
•
własny harmonogram zaangażowania w teren,
•
notatki na bieżąco.
Przykłady:
•
Gideon Kunda, Engineering culture (1992) – studium przedsiębiorstwa
znanego ze swej silnej „kultury firmy”; jak rozwijana przez zarząd „kultura
przedsiębiorstwa” wpływa na codzienną pracę i tożsamość pracowników.
3
Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Co obserwować?
Rytuały – akty symboliczne, systematycznie wykonywane i połączone ze
specyficznymi sytuacjami skrypty, szczególnie nasycone znaczeniami. Rzadko
posiadają strukturę formalną, na ogół ich zawartość jest definiowana przez tradycję.
Odnoszą się zawsze do ról społecznych. Instytucjonalizują elementy kultury.
Rytuały są:
•
nasycone znaczeniami
•
wykonywane przed publicznością
•
powiązane z istotnymi społecznymi konsekwencjami
4
Prof. dr hab. Monika Kostera, Wydział Zarządzania UW
Typy rytuałów:
1) rytuały przejścia rites de passage
•
przyjęcia (np. podstawowe szkolenie przed zatrudnieniem pracownika)
•
degradacji (np. zwolnienia)
•
odnowy (np. reedukacja)
•
elewacji (np. awans)
2) rytuały celebrowania = ceremonie
•
szczególnie istione dla kultury, przeładowane symbolami i znaczeniami,
uroczyste,
•
nadają tożsamość grupie, symbolicznie odrywają i dramatyzują role społeczne
3) rytuały integracji (łączą role)
•
społeczne (np. przyjęcia firmowe),
•
redukcji konfliktów (np. negocjacje)
4) ewentualnie rytuały dezintegracji (symbolicznie definiują rozpad ról).
Rytuały przejścia – determinują tożsamość społeczną jednostki, przyjęcie jej do
pewnej grupy społecznej, nadają nową rolę społeczną.
Fazy rytuału przejścia:
•
separacja (tworzenie dystansu wobec poprzedniej roli społecznej człowieka)
•
przejście między okresami, rolami – faza liminana
•
inkorporacja, potwierdzenie nowej roli i tożsamości
5