Wzrost gospodarczy a rozwój

Nr 2
O pinie
D yskusje
A nalizy
Wzrost
gospodarczy
a rozwój
Listopad
2011
DEMOKRACJA
I ROZWÓJ
Program Grupy Zagranica
Wprowadzenie
Wzrost gospodarczy, traktowany
przez wiele lat jako jedyny warunek
eliminacji ubóstwa, traci na znaczeniu.
Ekonomiści, socjologowie, ekolodzy
i antropolodzy szukają nowych
sposobów mierzenia rozwoju, które
gwarantowałyby, że rozwój będzie
postrzegany jako całokształt przemian
społeczno-ekonomicznych.
Jesteśmy w krytycznym momencie:
w swoich ostatnich publikacjach,
takich jak na przykład Agenda for
Change, czy stanowiska wydawane
przed IV Forum Wysokiego Szczebla
dot. Efektywności Współpracy
Rozwojowej w Busan, Unia
Europejska jasno daje do zrozumienia, jak ważny w rozwoju jest
sektor prywatny i jego włączanie
w działania rozwojowe, inwestycje ekonomiczne i infrastrukturalne.
Podkreśla, że polityka rozwoju, jako
jedna z flagowych polityk UE, musi
mieć większy pozytywny wpływ na
kraje globalnego Południa, a każde
wydane euro powinno przynosić
efekt. Mimo równoczesnych
zapewnień, że rozwój powinien
być zrównoważony pod względem
społecznym i środowiskowym oraz
jak najbardziej inkluzywny, wydaje
się, że wracamy do dyskursu na
temat wzrostu gospodarczego jako
głównej przesłanki rozwoju; UE chce
na przykład, w swoim rozumieniu
zrównoważonego rozwoju, inwestować w sektor energetyczny:
“Niestety najważniejszą zmianą
w nowej agendzie rozwoju jest to,
że pomoc najuboższym zostanie
obcięta, a fundusze przeniesione na inwestycje w sektor energetyczny oraz sektor prywatny, które
pozostają w centrum zainteresowania UE, ale nie krajów rozwijających
się” Olivier Consolo, CONCORD.
Jedną z wielu politycznych przesłanek jest tutaj obawa przed utratą
swojej pozycji gospodarczej
w krajach globalnego Południa, gdzie
infrastruktura czy inwestycje przemysłowe powstają w dużej mierze
z inicjatywy tzw. emerging donors,
głównie Chin czy Indii. Z drugiej
strony Wspólnota chce od tej pory
inwestować głównie w krajach najbiedniejszych, co pomija 75 %
ludności żyjącej w ubóstwie w tzw.
middle-income countries, którzy
zostali w tyle mimo szybkiego
wzrostu gospodarczego w swoich
krajach (na przykład Brazylia).
Niestety nie wiemy, jak Polska
odnosi się do nowego paradygmatu rozwoju. Pozostaje mieć nadzieję,
że jako mniejszy donor, zaangażowany bardziej w działania demokratyzacyjne czy budowanie społeczeństwa
obywatelskiego, a także kraj, który
sam niedawno przeszedł bardzo
dynamiczną transformację, będzie
w swoich działaniach zwracać uwagę
na wyrównywanie różnic społecznych, inwestycje w tzw. kapitał ludzki
czy rolę obywateli jako dbających
o swoje interesy na każdym etapie
otrzymywania pomocy rozwojowej.
Publikacja powstała przy współpracy
z brytyjską platformą organizacji
rozwojowych BOND.
Czy wzrost gospodarczy
zapewnia rozwój?
Światowa debata dotycząca relacji wzrostu gospodarczego i rozwoju trwa od wielu lat, jednak ostatnio coraz
bardziej wyraźnie rysuje się konsensus mówiący,
że sam wzrost gospodarczy nie zapewni realizacji celów
rozwoju, takich jak likwidacja ubóstwa czy zapewnienie równego dostępu do podstawowych dóbr. Debata
rozwija się raczej wokół pytań: jaki rodzaj wzrostu
i w jaki sposób mierzony zapewni włączenie krytycznych
aspektów środowiskowych i społecznych.
Pojęcie wzrostu gospodarczego zdominowało debatę
o rozwoju w latach 70-tych i 80-tych oraz na początku
lat 90-tych. Konsensus Waszyngtoński i związane z
nim zalecenia polityczne prezentowały rozwój głównie
skupiony na wzroście gospodarczym. To podejście zweryfikowano i ostatecznie odrzucono w końcu lat 90-tych.
Zostało ono uznane za wadliwe z wielu powodów,
głównie jednak ze względu na to, że nie zapewniło
spodziewanego postępu w krajach globalnego Południa.
W latach 90-tych paradygmat rozwoju zaczął się
więc zmieniać. Z wprowadzeniem nowych sposobów
mierzenia, takich jak Human Development Index
(wskaźnik rozwoju społecznego), zrozumiano, że wzrost
ekonomiczny, dotychczas mierzony w PKB, musi być
brany pod uwagę wspólnie z innymi czynnikami, takimi
jak poziom edukacji czy średnia długość życia. Mimo
wielu wad, zmiana w kierunku „rozwoju z ludzkim
obliczem” była bardzo istotna. W tym samym czasie
wynegocjowano i przyjęto Milenijne Cele Rozwoju,
a takie zagadnienia, jak pogorszenie stanu środowiska
naturalnego, nadmierna eksploatacja surowców
naturalnych oraz wpływ zmian klimatu na kraje
Południa zostały włączone do debaty na temat rozwoju.
W roku 2000 Milenijne Cele Rozwoju spowodowały
duże zainteresowanie polityczne tematem rozwoju
i wzrost wysiłków międzynarodowych. Oficjalna Pomoc
Rozwojowa wzrosła, podczas gdy oddłużenie i handel
z krajami globalnego Południa, na równi z innymi
ważnymi tematami, zostały uznane za główne komponenty walki z ubóstwem na skalę międzynarodową. Aż do kryzysu w roku 2008, tematy te dominowały
kontekst rozwoju międzynarodowego.
Jednak w trakcie kryzysu finansowego i ekonomicznego podejście do rozwoju znów ulega zmianie.
Milenijne Cele Rozwoju najprawdopodobniej nie
Alternatywne wskaźniki
rozwoju
Wskaźniki komplementarne do PKB
1. Genuine Progress Indicator (GPI) – GPI jest próbą zmierzenia
czy wzrost gospodarczy kraju, produkcja dóbr i wzrost usług
przekładają się na lepszą jakość życia i dobrostan mieszkańców kraju. GPI łączy takie dane jak stałość i wysokość
dochodu poprzez wydzielenie kosztów społecznych takich,
jak przestępczość, degradacja środowiska, nierówności
dochodów, oraz dodanie na przykład wartości pracy w domu
czy wolonatariatu.
2. Zielone PKB – Zielone PKB usiłuje zobrazować koszty środowiskowe ponoszone w trakcie wzrostu gospodarczego,
włączając w to degradację i zanikanie surowców naturalnych. Wskaźnik ten sumuje wszystkie źródła dobrego samopoczucia, włączając dobra gospodarcze i usługi do jednej
puli. Kraje takie, jak Chiny, Kanada, Australia, Meksyk,
Indonezja i Stany Zjednoczone rozważały ten wskaźnik,
jednak nigdy nie posługiwały się nim regularnie.
3. Genuine Savings – próbuje wskazać szkody wyrządzone przez emisję CO2, zdefiniowane jako „poziom oszczędności w kraju po dewaluacji wyprodukowanego kapitału:
brane są pod uwagę inwestycje w kapitał ludzki (wydatki na
edukację), wyczerpywanie się zasobów naturalnych, energii
i lasów oraz szkody wyrządzone przez lokalne i globalne zanieczyszczenie środowiska”.
Źródło: Bank Światowy (1997)
Wskaźniki monitorujące
tzw. „ dobrostan”
1. Ślad ekologiczny (Ecological Footprint) – analiza zapotrzebowania człowieka na zasoby naturalne biosfery. Porównuje
się ludzką konsumpcję zasobów naturalnych ze zdolnością planety Ziemi do ich regeneracji. Ślad ekologiczny to szacowana ilość hektarów powierzchni lądu i morza
potrzebna do rekompensacji zasobów zużytych
na konsumpcję i absorpcję odpadów. Ślad mierzony jest
w globalnych hektarach (gha) na osobę.
2. Subjective Well Being – SWB jest całym zestawem wskaźników skupionych na ewaluacji indywidualnego i grupowego
poczucia dobrostanu. Jako przeciwieństwo „obiektywnego PKB”, polega on jedynie na subiektywnej ocenie respondentów.
Źródło: Van Hoorn i Andre (2007)
3. Gross National Happiness – wskaźnik ten został wypracowany jako główne wytyczne rozwoju Księstwa Bhutanu,
aby zmierzyć postęp społeczny i jakość życia. Zawiera on
dziewięć wymiarów: samopoczucie psychiczne, zdrowie,
wykorzystanie czasu, kulturę, edukację, różnorodność biologiczną, aktywność wspólnot, poziom życia i zarządzanie.
Porównania międzynarodowe oparte na tych wskaźnikach
są dosyć trudne, biorąc pod uwagę subiektywne opinie
i różnice kulturowe.
Źródło: Centre for Bhutan Studies (1999)
Więcej informacji: http://www.bhutanstudies.org.bt
Wskaźniki połączone / złożone
1. Human Development Index (wskaźnik rozwoju społecznego) segreguje 177 krajów w trzech kategoriach: rozwinięte, rozwijające się i nierozwinięte. Wskaźnik kompiluje takie
czynniki, jak: oczekiwana długość życia w chwili narodzin,
która jest jednocześnie wskaźnikiem dobrego zdrowia
i odpowiedniego żywienia, współczynnik piśmiennictwa
i szkolnictwa oraz dostęp do tzw. godnych warunków życia.
Źródło: UNDP, opublikowany w 1990 r.
Więcej informacji: http://hdr.undp.org
2. Happy Planet Index – wskaźnik, który ma na celu włączenie
zrównoważonych aspektów rozwoju, czego brakuje wskaźnikowi HDI. Składowe czynniki brane pod uwagę to: oczekiwana długość życia, zadowolenie z życia, ślad ekologiczny.
Wskaźnik nie pozwala na wyodrębnienia najbardziej „szczęśliwego” kraju na świecie, ale wskazuje skuteczność, z jaką
dane państwo przekształca swoje zasoby naturalne w szczęśliwe życie swoich mieszkańców.
Źródło: New Economics Foundation (2006)
Więcej informacji: http://www.happyplanetindex.org
3. Living Planet Index – wskaźnik, który mierzy aktualne zmiany
dotyczące bioróżnorodności globalnie poprzez śledzenie
populacji ponad 2500 gatunków ryb, płazów, gadów, ptaków
i ssaków. LPI wykorzystuje generalne ramy, aby zdeterminować zmiany każdej populacji na przestrzeni danego czasu, na
lądzie, w wodach słodkich i morzach. Wszystkie trzy obszary
badań wspólnie determinują LPI.
Źródło: WWF (1998)
Więcej informacji: http://wwf.panda.org/about_our_earth/all_publications/living_planet_report
zostaną osiągnięte do roku 2015, a wydatki na Oficjalną
Pomoc Rozwojową mogą zostać zmniejszone w krajach
doświadczających dużych obciążeń finansowych.
Równocześnie, na nowo powróciła dyskusja na temat
roli wzrostu gospodarczego w rozwoju. W ostatnich
miesiącach kraje takie, jak Wielka Brytania, kraje grupy
G20 czy kraje Unii Europejskiej, dostosowują swoje
polityki rozwojowe do agendy wzrostu ekonomicznego
i skupiają się na rozwoju opartym o PKB.
Trendy w krajach globalnego
Południa i ich wpływ na rozwój
Decydenci i instytucje takie, jak Bank Światowy,
od wielu lat badają i analizują doświadczenia krajów
globalnego Południa pod kątem wzrostu gospodarczego
i ubóstwa. Okazuje się, że na każdy przykład kraju, który
osiągnął jakiś poziom redukcji ubóstwa dzięki wzrostowi
gospodarczemu (np. w Chinach) pojawia się wiele przykładów krajów doświadczających szybkiego wzrostu
ekonomicznego bez jakichkolwiek zmian, jeśli chodzi o
redukcję ubóstwa czy zmniejszenie nierówności społecznych (np. Brazylia, Argentyna). Jasne jest, że specyficzny
kontekst kraju jest czynnikiem krytycznym, nie powinno
się więc wyciągać generalnych wniosków i powoływać
się na nie podczas podejmowania politycznych decyzji.
Poza PKB: w kierunku
zrównoważonego wzrostu
Podążanie w kierunku wskaźników o szerokim
zakresie lub ich kombinacji ze wskaźnikiem PKB byłyby
użyteczne, aby zagwarantować rozsądne podejmowanie decyzji politycznych, które potencjalnie powinny
zapewnić zrównoważony i inkluzywny wzrost,
do którego zobowiązały się kraje UE.
Istnieje cała lista alternatywnych wskaźników, być może
bardziej odpowiednich i efektywnych niż tradycyjne,
próbujących zobrazować społeczne, polityczne i środowiskowe aspekty wysiłków rozwojowych, które są już
dostępne dla decydentów. W niniejszej publikacji przedstawiony jest krótki przegląd najbardziej znanych alternatywnych wskaźników, zgrupowanych w 3 głównych
sekcjach: te które uzupełniają PKB, te mierzące „dobre
samopoczucie” i te, które są kombinacją obu.
4. Multi-dimensional Poverty Index ma na celu pokazanie
trzech wymiarów: zdrowia, edukacji i standardu życia,
używając 10 wskaźników, z których każdy jest równie ważny.
Źródło: Alkire i Santos, 2010
5. OECD Better Life Index – nowo powstały interaktywny
wskaźnik, który pozwala mierzyć i porównywać ze sobą
dobrostan i progres w 34 krajach, na 11 płaszczyznach, które
OECD zidentyfikowała jako najważniejsze w obszarze materialnych warunków życia i jakości życia: warunki mieszkaniowe, przychód, praca, wspólnota, edukacja, środowisko,
zarządzanie, zdrowie, satysfakcja z życia, poczucie bezpieczeństwa, równowaga między pracą a życiem osobistym.
Badani mogą nadać mniejszą lub większą wartość każdemu
z tych wymiarów.
Źródło: OECD (2011)
Więcej informacji: http://www.oecdbetterlifeindex.org
Źródła:
1. BOND Discussion paper “Growth and Development”,
lipiec 2011.
Dostępny:
http://www.bond.org.uk/data/files/Growth_and_
development_-_a_Bond_discussion_paper.pdf
2. CONCORD reaction to EU Commission Agenda for
Change, październik 2011.
Dostępny:
http://www.concordeurope.org/Files/media/0_internetdocumentsENG/5_Press/1_Press_releases/6_Press_releases_2011/
CONCORD-press-statement_EUAgenda-for-Change-13-October.pdf
3. Alkire, S., and Santos, M. E. (2010), Acute
Multidimensional Poverty: A New Index for Developing
Countries, OPHI working paper series, 38.
4. Bank Światowy (1997), Expanding the Measure of
Wealth: Indicators of Environmentally Sustainable
Development, Bank Światowy, Washington D.C.
5. Costanza, R., Hart, M., Posner, S. and Talberth, J. (2009),
Beyond GDP: The need for new measures of progress,
The PARDEE Papers, No. 4.
6. Van Hoorn, Andre (2007) A short introduction to subjective well-being: its measurement, correlates and
policy uses, OECD Background paper for Conferenceon
Measuring Progress of Societies, Istambuł, czerwiec
2007.
DEMOKRACJA
I ROZWÓJ
Program Grupy Zagranica.
Prezydencja Polski w Radzie
Unii Europejskiej 2011
Publikacja została wydana w ramach projektu „Demokracja i Rozwój”.
Jest on współfinansowany w ramach programu polskiej współpracy
rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2011 r.
Grupa Zagranica jest stowarzyszeniem
61 polskich organizacji zaangażowanych
w międzynarodową współpracę rozwojową,
wspieranie demokracji, pomoc humanitarną
oraz edukację globalną. Głównym celem
Grupy jest budowanie sprawnego
i kompetentnego polskiego sektora
organizacji rozwojowych, który w sposób
efektywny przyczynia się do rozwoju krajów
uboższych oraz jest traktowany jako ważny
element polityki zagranicznej państwa.
Grupa Zagranica
Publikacja została wydana dzięki wsparciu Unii Europejskiej. Treść
publikacji nie koniecznie odzwierciedla poglądy Komisji Europejskiej.
ul. Litewska 11/13 m.96 00-589 Warszawa
tel +48 22 299 01 05 fax +48 22 207 25 60
[email protected] www.zagranica.org.pl