Szkoła „wielowymiarowo” bezpieczna

Działania profilaktyczne
Jak zapobiegać – profilaktyka
Szkoła „wielowymiarowo” bezpieczna
Katarzyna Leśniewska
Pedagog specjalny, ukończyła dwuletni staż socjoterapeutyczny w specjalistycznej poradni dla Dzieci i Młodzieży OPTA w Warszawie oraz dwuletnie szkolenie w zakresie psychoterapii Gestalt w Instytucie Terapii Gestalt w Krakowie. Pracowała w Ośrodku Profilaktyki Uzależnień i Socjoterapii OPUS, świetlicy terapeutycznej dla uczniów szkoły podstawowej, na
oddziale hematologii dziecięcej. Obecnie pracuje w Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej. Trenerka programu „Przyjaciele Zippiego”, rozwijającego umiejętności psychospołeczne małych dzieci.
U34022009
Spis treści
1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. Kilka słów o szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. Szkoła jako budynek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Szkoła jako instytucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Szkoła jako element środowiska lokalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4. Szkoła jako środowisko wychowawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. Szkoła „wielowymiarowo” bezpieczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Scenariusz lekcji „Bezpieczna szkoła” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2
2
3
4
4
5
8
1. Wstęp
Rozważania dotyczące bezpieczeństwa w szkołach trwają od lat. Decydenci, specjaliści
z różnych dziedzin i całe społeczności szkolne rozważają, co to znaczy budować bezpieczną szkołę oraz w jaki sposób to robić. Zagadnienie jest niewątpliwie wieloaspektowe i można podejść do niego w różny sposób. Najlepszym przykładem mogą być tworzone w ostatnich latach rządowe programy – obowiązujący w 2007 roku program Zero
tolerancji dla przemocy w szkole, zastąpiony w 2008 roku programem Bezpieczna i przyjazna szkoła. Podejście do problemu bezpieczeństwa w obu tych programach jest różne.
Pierwszy z nich koncentrował się w dużej mierze wokół działań restrykcyjnych (takich
jak wprowadzenie monitoringu przy wejściach do szkół, upowszechnianie materiałów
związanych z procedurami postępowania w przypadkach zachowań szczególnie niebezpiecznych, położenie nacisku na obowiązki ucznia i poszerzenie katalogu stosowanych przez szkoły/placówki kar i nagród) oraz działań formalnych (np. wprowadzenie jednolitego stroju uczniowskiego, utworzenie funkcji koordynatora do spraw bezpieczeństwa w szkołach). Nieuczciwością byłoby nie wspomnieć, że w programie pojawiły się również zapisy dotyczące upowszechniania i popularyzowania wiedzy dotyczącej umiejętności wychowawczych wśród nauczycieli i rodziców, jak również
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
I
1.6
s. 1
Jak zapobiegać – profilaktyka
Działania profilaktyczne
związanych z tworzeniem i poszerzaniem oferty zajęć pozalekcyjnych dla dzieci i młodzieży, a także dotyczące budowania dobrego klimatu w szkole (społeczność szkolna
traktowana jako wspólnota). Jednak zwraca uwagę fakt, że u podłoża programu leżała diagnoza zjawiska przemocy i agresji w szkołach i placówkach, nie zaś całościowa
diagnoza klimatu społecznego tych instytucji. Takie podejście po pierwsze uniemożliwia uchwycenie przyczyn zjawiska przemocy, a ponadto nie daje możliwości skorzystania z zasobów1 szkoły przy rozwiązywaniu zaistniałych problemów (nie są one zauważone, nazwane ani traktowane jako potencjał).
Obowiązujący obecnie program Bezpieczna i przyjazna szkoła uznaje, że najważniejszym zadaniem związanym z przeciwdziałaniem i radzeniem sobie ze zjawiskiem przemocy i agresji w szkołach i placówkach jest przebudowa relacji interpersonalnych i tworzenie przyjaźnie wspierającego klimatu społecznego w szkole. Karanie, dyscyplinowanie i restrykcje pozostają tymi środkami, które mają zastosowanie dopiero po wyczerpaniu dostępnych, korygujących oddziaływań wychowawczych2. Zatem akcent zostaje
przeniesiony z działań restrykcyjnych w kierunku działań wspierających, wzmacniających to, co pozytywne w oparciu o dobre relacje interpersonalne, panujące
w całej społeczności szkolnej oraz rozwijanie kompetencji wychowawczych i profilaktycznych nauczycieli. Działania szkół i placówek powinny być skierowane na
likwidowanie przyczyny problemu a nie na redukowanie przejawów przemocy.
Ważne!
2. Kilka słów o szkole
Myśląc o bezpiecznej szkole, należałoby odpowiedzieć sobie na pozornie oczywiste
pytanie, czym jest szkoła? Szerokie spojrzenie na problem pozwala dostrzec, w jak
wielu aspektach powinniśmy oglądać problematykę bezpieczeństwa w szkole.
I
1.6
s. 2
2.1. Szkoła jako budynek
Jeśli mamy zapewnić w szkole bezpieczne warunki, możemy na nią spojrzeć jako na
budynek. Zapewnienie odpowiednich warunków fizycznych jest jednym z czynników
stanowiących o bezpieczeństwie.
Oczywistą rzeczą jest, że podłogi w szkołach nie powinny być śliskie, że toalety powinny być dostępne i czyste – dbając o higienę, zapobiegamy wielu chorobom, że droga do szkoły oraz teren, po którym uczniowie się poruszają i sprzęt, z którego korzystają, w miarę możliwości nie powinien stwarzać ryzyka, że któreś z dzieci ulegnie wypadkowi. Ponadto każdy uczeń powinien mieć zapewnione odpowiednie warunki do
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
U34022009
Z badań HBSC (Health Behaviour In School-Aged Children), prowadzonych co
4 lata przez WHO, na które powołuje się rządowy program, wynika, że klimat panujący w szkole ma istotny wpływ na postawy i zachowania uczniów.
Działania profilaktyczne
Jak zapobiegać – profilaktyka
pracy (wysokość stolika i krzesła, oświetlenie, liczebność klas itp.), które nie narażą na
szwank jego zdrowia. I tak dalej.
Myśląc o szkole, możemy spojrzeć na nią jako na miejsce, w którym przebywają (uczą
się i pracują) osoby w różnym wieku (uczniowie, nauczyciele, pracownicy niepedagogiczni), między którymi zachodzą liczne interakcje. Osoby te w szkole spędzają wiele godzin w ciągu dnia – a więc można powiedzieć, że wspólnie żyją. Szkoła jest zatem społecznością. Ważnymi, a nie wymienionymi dotychczas, członkami społeczności szkolnej są rodzice. To oni stanowią podstawowe środowisko wychowawcze dzieci, a szkoła jest zobligowana do wspierania wychowawczej roli rodziny. Spojrzenie
z tej perspektywy na szkołę pozwala pokazać, że bezpieczna szkoła to taka, w której
członkowie społeczności mogą spokojnie żyć, dobrze się czuć, wchodzić w niezagrażające relacje i podejmować działania pozwalające kreować siebie i otaczający
świat. Istotne jest, aby członkowie całej społeczności szkolnej mogli realizować swoje
zainteresowania i rozwijać się. Wiadomo nie od dziś, że frustracja potrzeb może rodzić
agresję, więc organizowanie życia społeczności w taki sposób, by stwarzała warunki
do zaspokajania potrzeb każdej osoby należącej do społeczności (poczynając od potrzeb fizjologicznych, a kończąc na potrzebach wyższego rzędu – porównaj materiał
pomocniczy nr 1), jest warunkiem tworzenia bezpiecznego środowiska.
U34022009
2.2. Szkoła jako instytucja
Szkoła to także instytucja (czy organizacja) posiadająca określoną strukturę, zasoby,
funkcje, realizująca określone cele i poruszająca się w określonej rzeczywistości prawnej. Aby szkoła jako instytucja mogła być postrzegana jako bezpieczna, istotne jest,
aby zasady jej funkcjonowania były klarowne i znane osobom, które ze szkoły jako instytucji korzystają. Oznacza to zatem, że zarówno rodzice, jak i uczniowie mają prawo
znać statut szkoły i inne akty prawne, na podstawie których szkoła funkcjonuje (pracownicy szkoły powinni zadbać o stworzenie osobom zainteresowanym realnej szansy wglądu we wspomniane dokumenty lub zapewnić pomoc w ich wyszukiwaniu) i do
tych aktów się odwoływać.
Ważne!
W związku z obowiązującym prawem, należy stworzyć im możliwość uczestniczenia w kreowaniu rzeczywistości szkolnej i obowiązujących w niej zasad (w programie rządowym znajduje się m.in. zapis mówiący, że konstruowany w szkole program wychowawczy szkoły powinien (…) być budowany z udziałem uczniów, rodziców i nauczycieli).
Szkoła jako instytucja powinna stanowić zaplecze dla ucznia i jego rodziny, a zasady ustalone w szkole powinny być jasne i powszechnie uznawane przez społeczność
szkolną. Jasno powinna zostać określona rola dyrektora, zadania nauczycieli, sposób
organizacji nauki w szkole i organizacji świetlicy oraz zajęć pozalekcyjnych, zasady
oceniania, zasady związane z systemem nagradzania i karania itp. Znane i zrozumiałe powinny być również procedury odwoływania się od decyzji, które budzą sprzeciw
jednostki (ucznia, rodzica, nauczyciela czy pracownika).
34 • Poradnik wychowawcy • Luty 2009
I
1.6
s. 3