czy należy bać się stresu? - Katedra

JAN F. TERELAK
Katedra Psychologii Pracy i Stresu,
Instytut Psychologii,
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
W Warszawie
CZY NALEŻY BAĆ
SIĘ STRESU?
Czujnik
reagujący
na błąd
dodatni
Efektor
reagujący
na błąd
dodatni
Efektor
reagujący
na błąd
ujemny
Czujnik
reagujący
na błąd
ujemny
HOMEOSTATYCZNY MODEL
STRES – CHOROBA SELY'EGO
STADIUM ODPORNOŚCI
B
Normalny poziom
odporności
Funkcja czasu
Podwyższona odporność
Powrót do normy
Obniżona odporność
Śmierć
REAKCJA ALARMOWA
A
STADIUM WYCZERPANIA
B
STOCHASTYCZNY MODEL
STRESOWYCH ZDARZEŃ ŻYCIOWYCH
Czynniki
środowiska
Prawdopodobieństwo
choroby
Mediatory
zewnętrzne
STRESOWE
ZDARZENIA
ŻYCIOWE
STAN STRESU
Osoba
Brak zmian
chorobowych
Mediatory
wewnętrzne
Rozwój osobowości
F U
N
K C
J
A
C
Z A
S U
Stan pełnego zadowolenia
mimo stresu, który jest
traktowany jako
motywujący do
ekstremalnych wysiłków,
mających znaczenie
dla życia i rozwoju
Przewartościowanie
EUSTRES
HOMEODYNAMICZNY
STRES
MODEL
DYSTRESU
I
EUSTRESU
SELY'EGO
Siła lub nacisk
zmuszający osobę
do działania
DYSTRES
Nieefektywne
działanie
Kiedy stres jest ekstremalny
i przeszkadza w działaniu
lub go uniemożliwia
HOMEODYNAMICZNY MODEL STRESU
LAZARUSA I FOLKMAN
OCENAPOZNAWCZA
RADZENIE
SOBIE
KRZYWDA
STRESOWE
ZDARZENIE
ZAGROŻENIE
WYZWANIE
ŁAGODNA
LUB
Ocena
pierwotna
stresora
Ocena
wtórna
własnych
możliwości
Skoncentrowane
na
problemie
Skoncentrowane
na
emocjach
OBOJĘTNA
EFEKTY
Korzystne
Niekorzystne
lub
brak efektów
ODCZUCIA
Emocje
pozytywne
Dystres
Przewartościowanie
PODTRZYMYWANIE PROCESU
RADZENIA SOBIE ZE STRESEM
Emocje
pozytywne
UNIWERSALNY MODEL
SYTUACJI EKSTREMALNYCH
KRYTERIUM
TREŚCIOWE:
- poziom
informacji,
- rodzaj
zagrożenia,
- potrzeby,
itp.
Sprawność
działania
KRYTERIUM
FORMALNE:
Warunki normalne
- siła bodźca,
- poziom aktywacji,
- czas trwania,
itp.
Warunki ekstremalne
Warunki ekstremalne
(braki)
(nadmiary)
DEWIACYJNY MODEL AKTYWACJI HEBBA
(Kryterium formalne: poziom aktywacji)‫‏‬
Duża
Sprawność
działania
Maksimum
sprawności
Senność
Mała
-σ
Niski - 3
-2
-1
Dezorganizacja
M
+σ
0
+1
+2
+3
Wysoki
Poziom aktywacji
Odchylenia standardowe
Średnia
Odchylenia standardowe
DEPRYWACJA PERCEPCYJNA
W EKSPERYMENCIE HEBBA - 1969
CYLINDRY
MIKRO
FON
MASKA
Aparatura
kontrolna
Ekspe
rymen
tator
LEŻANKA WYŚCIEŁANA WATĄ
Czujniki
fizjologiczne
DEPRYWACJA SENSORYCZNA
W EKSPERYMENCIE SHURLEYA – 1960
Przewód
z
powietrzem
CIECZ
Otwór
odpływu
EKSPERYMENTATOR
Dopływ
σciepłej
wody
OSOBA
BADANA
σ
KOREK
P I A S E K
MODEL SKUTKÓW ZDROWOTNYCH
SYTUACJI EKSTREMALNYCH
STRES EKSTREMALNY
CHRONICZNY
INCYDENTALNY
POURAZOWY
REAKCJE
BEZPOŚREDNIE
PTSD
REAKCJE
ODROCZONE
D-PTSD
PTSD
Post Traumatic Stres Disorder
D-PSD
Delayed Post Traumatic Stres Disorder
LINIOWY MODEL
STRESU GRAWITACYJNEGO
9
7
G-LOC
5
GRAYOUT, BLACKOUT
G
3
P R Z E I Ą Ż N I E
1
Czas (s)
0
0
N
5
I
E
10
W
A
15
Ż
K
20
O
Ś
25
Ć
MODEL SYSTEMOWY
NIEZAWODNOŚCI UKŁADU C-OT-O
(The Five „M” Model)
PHYSICAL
MEDIUM
Cecha
Management
systemowa
Machine
M
M
iis
s
ss
ii
oo
nn
Man
SOCIETAL
MEDIUM
DWUCZYNNIKOWY MODEL
SYTUACJI EKSTREMALNYCHY
Nowe zagrożenia
nie znane nauce
(niedostępne obserwacje, skutki
opóźnione)
* kuchenki mikrofalowe
* związki azotowe
* prześwietlenie rentgenowskie
*aspiryna
* polichlorek winylu
* doustne środki antykoncepcyjne
*związki ołowiu (w spalinach i lakierach)
Zagrożenia kontrolo*szczepionki
walne, łatwe do
*antybiotyki
zredukowania
(brak cech katastrofy
globalnej)
* piły łańcuchowe
* traktory
* narciarstwo zjazdowe
* wypadki samochodowe
* motocykle
* przydomowe baseny
* kosiarki
* pola elektryczne
*pestycydy
*dwutlenek węgla
* upadek satelity
Zagrożenia nie
* rtęć
*dziura ozonowa
kontrolowane, trudne
do zredukowania
(katastrofy globalne)
* tlenek węgla (spaliny)
* gazy paraliżujące
* wielkie zapory wodne
* pożary w drapaczach chmur
* budowle podwodne
* wypadki górnicze
Zagrożenia znane
* spadochroniarstwo
i zbadane naukowo
* lotnictwo komercyjne
(skutki natychmias* wyścigi samochodowe
* broń ręczna
towe, obserwowane)
* dynamit
* palenie tytoniu
* pługi śnieżne
* trampoliny
* aspiryna
* opady radioaktywne
*technologiczne DNA
* awarie reaktorów jądrowych
* izolacje azbestowe
* nawozy azotowe
FRUSTRACJA
CEL
PRZESZKODA NA DRODZE DO CELU
Strategie radzenia sobie ze
stresem wg R. Lazarusa


Skoncentrowane
na problemie

Skoncentrowane

na emocjach
Relacje
z przełożonymi,
podwładnymi
i kolegami
Struktura
organizacji
i klimat
w pracy
Środowisko
pozaorganizacyjne
(status rodzinny,
status ekonimiczny,
brak wsparcia)
Zdrowie
fizyczne
(nadciśnienie,
zawał serca,
nadwaga,
wrzody)
Warunki pracy
(presja czasu,
dyspozycyjność,
system ocen)
Pozycja
w organizacji
(konflikt ról
praca – rodzina)
Osobowość
(neurotyzm,
konformizm,
upartość,
STRES
elastyczność,
wytrwałość,
ambitność,
pracowitość,
typ A zachowania)
Symptomy
organizacyjne
(absencja,
fluktuacja kadr,
niska
produktywność)
Rozwój
kariery
Stresory środowiskowe
Zdrowie
psychiczne
(spadek motywacji,
niezadowolenie,
niska samoocena,
używki)
Stresory osobowe
Objawy stresu
Sekwencyjny model stresu organizacyjnego J. Marshalla i C. Coopera [1979]
Poczucie kontroli
(Locus of Control)

WEWNĘTRZNE
ZEWNĘTRZNE
STRES ŻYCIA
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ !