Kamil MARIANEK, Sławomir HERMA Współczesna dyskoteka, czyli

Kamil MARIANEK, Sławomir HERMA
Katedra Inżynierii Produkcji,
Akademia Techniczno – Humanistyczna w Bielsku - Białej
E–mail: [email protected], [email protected]
Współczesna dyskoteka, czyli zabawa w ryzyko
Streszczenie: Artykuł prezentuje zagadnienia związane z wyposażeniem nowoczesnych dyskotek, organizacją imprez rozrywkowych oraz wpływem środowiska akustycznego na organizm ludzki. W pracy przedstawiono najważniejsze informacje dotyczące szkodliwości hałasu, obowiązujących norm
w zakresie przebywania w pomieszczeniach o dużym natężeniu dźwięku oraz
zwrócono uwagę na skutki wywoływane nadmierną ekspozycją na hałas.
1. Przegląd zasobów sprzętowych dyskoteki
Współczesne dyskoteki przyciągają barwnym zapleczem. Wspaniałe efekty oświetleniowe są dopełnieniem muzyki, nadają wyjątkowy i niepowtarzalny charakter każdemu
miejscu. Najpopularniejszym wyposażeniem dyskotek są: ruchome głowy, skanery,
blindery, lasery, pary, stroboskopy i wiele innych – czyli zaplecze świetlne. Nie można
jednak zapomnieć o nagłośnieniu. Odpowiednio dobrane kolumny i końcówki mocy
zapewnią niezapomniane chwile spędzone w dyskotece. W dyskotekach są zatrudniani
oświetleniowcy, którzy mają za zadanie, za pomocą własnych umiejętności i fantazji,
dzięki odpowiednim urządzeniom, zainteresować i urozmaicić zabawę klubowicza.
Często oprócz zwykłych efektów zdarzają się efekty pirotechniczne. Pomimo zastosowania najnowocześniejszych rozwiązań technicznych w organizacji imprez rozrywkowych, trzeba mieć również świadomość niekoniecznie sprzyjających zdrowiu skutków
ubocznych przebywania w takim środowisku.
Sercem każdej dyskoteki jest konsola, w której skład standardowo wchodzą: mikser,
dwa odtwarzacze (player), dwa gramofony. Nie można zapomnieć o mikrofonie, dzięki
któremu DJ ma bezpośredni kontakt z klubowiczami oraz słuchawki, które umożliwiają
odsłuch utworów oraz są potrzebne do gry technicznej (bitowanie). Do najpopularniejszych firm, produkujących konsole należy firma Pioneer (odtwarzacze i mikser),
i Technics (gramofony).
Przedstawione na rysunku 1 urządzenie, to czterokanałowy cyfrowy mikser
96 kHz/24 bit o olbrzymich możliwościach z pierwszorzędną jakością dźwięku oraz
bogatym wyborem złączy, włącznie z 61 w pełni przypisywalnymi sterownikami MIDI,
szerokim wachlarzem efektów z nowym, dodatkowym, innowacyjnym „efektem kolorowania dźwięku” na wszystkich kanałach.
52
Rys. 1. Przykładowy mikser PIONEER DJM-800
DJM
Rys. 2. Przykładowe odtwarzacze
o
Pioneer CDJ-1000MK3
Przedstawione na rysunku 2 odtwarzacze obejmują pełną kompatybilność z formatem
MP3, funkcję HOT LOOP, możliwość regulacji "wyczucia" siły oporu tarczy JOG oraz
udoskonaloną
aloną prezentację ścieżki i danych WAVE wraz z obsługą kart SD do zapisywazapisyw
nia punktów cue i pętli. Ponadto jaśniejszy wyświetlacz na podniesionej tarczy JOG
o większej rozdzielczości oraz poprawione parametry wyświetlacza głównego jeszcze
bardziej zwiększają
ją możliwości użytkowania.
Rys. 3. Przykładowy
Przykładow gramofon TECHNICS 1210 M5G
53
Kolejno, gramofony Technics charakteryzują się długowiecznością, ale model
"1210 M5G" to pierwszy gramofon tej firmy, co do którego nie można mieć zastrzeżeń.
Wyposażony jest w osobny tryb pracy umożliwiający zmiany prędkości w zakresie
+/-16 % (choć można też grać w klasyczny sposób na +/- 8%), obudowany włącznik nie
daje się już tak łatwo wyłączyć w czasie „skreczu”, dodano też twardą slipmatę oraz
specjalną folię dzięki czemu „skrecz” może być jeszcze efektywniejszy. Stabilizowany
kwarcowo napęd pozwala odtwarzać płyty o prędkościach 331/3 lub 45 RPM (obroty na
minutę). Jak większość urządzeń tej firmy, gramofon wyposażono w pokrywę oraz
koszyk na krótki system (headshell).
Dopełnieniem sceny dźwiękowej każdego klubu jest właściwy dobór oświetlenia. Stanowi ono uzupełnienie atmosfery i często ogromną atrakcję. Oświetlenie jest również
bardzo często niedoceniane w mniejszych dyskotekach czy klubach, co jest dużym
błędem, ze względu na atrakcyjność i aranżacje wnętrza klubu. Do uzyskania właściwej
sceny świetlnej kluby dysponują w dzisiejszych czasach bardzo szeroką gamą urządzeń
emitujących wiele rodzajów światła. Najpopularniejszymi z nich są ruchome głowice,
skanery, stroboskopy oraz wszechobecne lasery. Właściwy dobór urządzeń, ich rozmieszczenie oraz konfiguracja programów – to zadanie dla „dj-light’a”. Osoba ta
w klubie jest praktycznie niezauważalna a od jej pracy zależy cała scena świetlna
i wrażenia wizualne towarzyszące muzyce.
Wszystkie urządzenia emisyjne wykorzystują różne typy źródeł światła. Mogą to być
zwykłe żarowe punkty świetlne, neony, lampy halogenowe, żarówki wyładowcze oraz
diody świetlne i diody laserowe. Uzupełnieniem są różnej mocy palniki stroboskopowe
emitujące cykliczne błyski o bardzo dużej mocy. We współczesnych klubach najczęściej
stosowane są różnej mocy i wielkości ruchome głowice świetlne. Urządzenia składające
się z korpusu i obrotowego elementu świetlnego, wykorzystują tzw. tarcze gobo (wzorów)
oraz tarcze kolorów. Dzięki nim można wyświetlać rozmaite układy świetlne obejmujące
bardzo dużą powierzchnię. Ruchome głowice mają bowiem możliwość pracy w szerokim
zakresie obejmującym 440º × 306º. Flagowym modelem wykorzystywanym bardzo często
przy tworzeniu scen świetlnych jest produkt firmy Martin model MAC 500.
Uzupełnieniem dla sceny tworzonej z ruchomych głowic jest urządzenie potocznie
zwane skanerem. Od omawianego wcześniej urządzenia odróżnia je mniejsze spektrum,
dostępne za pomocą promienia świetlnego oraz praca wiązką światła odbitego od lustra
skanującego. Poza tymi szczegółami, skanery mogą być wyposażone w źródła światła
oraz przesłony gobo i filtry kolorów takie jak w poprzednim urządzeniu. Najczęściej
stosuje się skanery wokół parkietów tanecznych czy na krańcach ramp scenicznych.
Do obsługi tych urządzeń stworzono system sterowania o roboczej nazwie DMX-512.
Jest to rodzaj protokołu wysyłającego impulsy elektryczne o niskiej mocy, odczytywane
przez moduł każdego z urządzeń i zamieniający je na konkretne działanie z wykorzystaniem elementów w nich zainstalowanych. Znormalizowanie tego systemu umożliwia
użycie go w urządzeniach różnych firm oraz we wszystkich modelach. Dotyczy to zarówno urządzeń, które są sterowane jak i samych kontrolerów. W urządzeniach sterujących, w zależności od ich zawansowania, istnieje możliwość zaprogramowania w wewnętrznej pamięci dużej liczby „scen”, które w późniejszym czasie mogą być w prosty
54
sposób przywołane i wykorzystane w trakcie pracy, bez konieczności wykonywania
wykonywan
złożonych czynności czy też ponownego programowania.
Rys. 4. Ruchoma głowica Martin MAC-500
MAC
Rys.
ys. 5. Skaner Martin Mania SC-500
SC
W protokole DMX każdy z kanałów odpowiada za konkretne działanie w przełożeniu
na urządzenie i tak np. osobno sterowane są kolory,
kolory, przesłony, kierunki obrotu w pionie
i poziomie. Protokół DMX daje również możliwość sterowania dużą liczbą urządzeń
połączonych szeregowo, przy użyciu jednego kontrolera. Daje to dużą oszczędność
okablowania potrzebną do użycia przy budowie systemu oświetleniowego. Za pomocą
DMX mogą być sterowane, oprócz ruchomych głowic i skanerów, również lasery, strostr
boskopy a nawet wytwornice dymu. Dzięki pracy zintegrowanej wszystkich tych eleel
mentów, cała scena świetlna daje wrażenie płynności, harmonii ruchu. Dzięki
D
niemu
unika się „bałaganu” w feerii kolorów i rozbłysków emitowanych przez urządzenia
pozbawione takiej kontroli.
55
W dobie postępu technicznego z ogromną pomocą dla klubowych oświetleniowców
przyszła technologia LED. W momencie pojawienia się wielobarwnych
wielobarwnych świetlnych
diód, otwarły się również nowe możliwości dla light dj-ów.
dj ów. Systemy LED dają wymierwymie
ne korzyści płynące przede wszystkim z ich trwałości. Diody cechują się trwałością
rozpoczynającą się od 10000 godzin, co jest nieosiągalne w przypadku zwykłych
zwykł
źródeł
światła. Drugim niebagatelnym plusem tej technologii jest bardzo niskie zużycie prądu.
Jedna dioda zużywa maksymalnie 3W, dlatego nawet duże oświetlacze czy systemy
świetlne wykorzystujące diody zużywają ponad dziesięciokrotnie mniej energii od źródeł żarowych lub halogenowych. Technika LED ma również zaletę zastosowania
w jednej obudowie danego urządzenia diód wielokolorowych w systemie RGB, pozwapozw
lającym uzyskać niemal niezliczone barwy.
Rys. 6. Przykładowy reflektor PAR 64 LED
Przedstawiony na zdjęciach reflektor typu PAR wykorzystuje technologię diodową
LED. Dla pełnego wykorzystywania możliwości świetlnych został wyposażony jest
w moduł DMX. Sterowanie zewnętrzne umożliwia zintegrowanie kolorów emitowaemitow
nych przez reflektor z innymi urządzeniami.
urządzeni
Pozwala
ozwala również na użycie dimmera
dimmer oraz
zdalnego streowania częstotliwością błysków w przypadku użycia efektu strobo. Diody
świetlne mają również zastosowanie w uządzeniach omawianych wcześniej takich jak
ruchome głowice, skanery czy stroboskopy. Dzięki
Dzięki ich żywotności i małym zapotrzezapotrz
bowaniu na energię, znacząco obniżają się koszty eksploatacji jak i skracają się wszystwszys
kie czynności serwisowo konserwacyjne.
Kolejnym elementem wyposażenia klubu czy dyskoteki jest nagłośnienie. Stanowi ono,
poza konsoletą dj--a, filar całego przedsięwzięcia. W odróżnieniu od nagłośnienia scen
koncertowych czy sal, nagłośnienie klubu skupia się na równomiernym pokryciu falą
akustyczną całego parkietu. Idealnym rozwiązaniem i zarazem powszechnie stosowanym
jest użycie do tego celu systemu „satelit” rozmieszczonych nad parkietem. Głośniki te
odtwarzają częstotliwości średnie i wysokie w zakresie 60 Hz – 20 kHz oraz odpowiedniej
liczby głośników niskonisko lub sub- niskotonowych. Głośniki reprodukujące niskie częstoczęst
tliwości to najczęściej
ęściej potężne basy pracujące w systemach bend-pas
pas lub push&pull.
Wszystkie te systemy mają na celu uzyskanie jak największego ciśnienia akustycznego.
W potocznym slangu w klubie, bas musi mocno „kopać” dlatego głośniki niskotonowe
pracujące w zakresie nawet
naw o 20 Hz wyposażane są w rozmaite filtry dolnoprzepustowe
oraz membrany osiemnasto a nawet dwudziestocalowe. Głośniki takie pozwalają na użyuż
56
cie bardzo dużej mocy a co za tym idzie wyprodukowanie niskich częstotliwości o bardzo
dużej skuteczności akustycznej. Wśród firm produkujących nagłośnienia dla dyskotek
i klubów, prym wiodą takie jak: PolAudio, JBL, HK Audio, Coda Audio.
Mnogość oferty firm zajmujących się produkcją nagłośnienia pozwala na optymalne
dobranie zestawów nagłośnieniowych tak dla małych dyskotek, jak i dla klubów przyjmujących jednorazowo dwa tysiące gości lub więcej. Dobranie odpowiedniej mocy dla
danego pomieszczenia oraz właściwe rozmieszczenie głośników stanowi dopiero połowę sukcesu. Druga jego część tkwi w użyciu właściwych wzmacniaczy mocy, które
będą zasilać całe nagłośnienie. W większych klubach moc znamionowa końcówek mocy może sięgać nawet 5 kW na kanał, przyjmując system pracy stereo. Dla okiełznania
tak dużych mocy potrzebne są jeszcze urządzenia typu limiter oraz procesory dźwięku.
Pozwalają one na uzyskanie dźwięku bardziej „miękkiego” oraz minimalizują skutki
niedoskonałości nagrań lub efekty uboczne kompresji tak często spotykanej obecnie
przy obróbce materiałów dźwiękowych.
Końcówki mocy i wzmacniacze w dużych klubach najczęściej pracują w zestawach.
Obecnie urządzenia te pozwalają łączyć się w bloki zwielokrotniając moc oraz pracę
przy mniejszym obciążeniu, co ma istotny wpływ na jakość reprodukowanego dźwięku.
Osobno również zasiane są linie głośników niskotonowych. Dla uzyskania niskich częstotliwości trzeba również zapewnić odpowiednią moc. Z niepisanego prawa wśród
akustyków klubowych wynika, że przyjąć należy stosunek mocy 2 do 3 z przewagą na
wzmocnienie i „napędzenie” zestawów niskotonowych.
2. Zdrowy słuch a dyskoteka
Jednym z podstawowych a zarazem najważniejszych zagrożeń w pracy DJ-a jest hałas.
Negatywne oddziaływanie hałasu na organizm człowieka jest utożsamiane przede
wszystkim z bezpośrednim oddziaływaniem na narząd słuchu. Szkodliwość oddziaływania hałasu zależy od poziomu ciśnienia akustycznego oraz czasu trwania narażenia,
czyli tzw. „dawki” hałasu. Innymi słowy, im wyższy jest poziom ciśnienia akustycznego
i dłuższy czas narażenia na hałas, tym jest on bardziej szkodliwy. Wartość ciśnienia
akustycznego, przy której zaczynamy słyszeć określony dźwięk nazywana jest progiem
słyszenia. Podstawowym skutkiem oddziaływania hałasu na narząd słuchu jest czasowe
lub trwałe przesunięcie progu słyszalności. Powstawanie uszkodzeń słuchu DJ-a jest
najczęściej procesem powolnym – ubytki słuchu pojawiają się stopniowo i bezboleśnie.
Z tego powodu osoby pracujące w pomieszczeniach narażone na nadmierny hałas często nie dostrzegają jego negatywnego oddziaływania aż do momentu, w którym okazuje
się, że nastąpiły u nich poważne ubytki słuchu. Do trwałych ubytków słuchu (rysunek
7) dochodzi najczęściej w wyniku długotrwałego narażenia na hałas o poziomach
dźwięku przekraczających 80 dB.
Pozasłuchowe skutki oddziaływania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpoznane. Badania
doświadczalne wskazują, że po przekroczeniu przez hałas poziomu dźwięku rzędu
75 dB występują wyraźne zaburzenia funkcji fizjologicznych organizmu, wynikające
z istnienia powiązań nerwowych dróg układu słuchowego z innymi układami organizmu
człowieka (ośrodkowym układem nerwowym, układem krążenia).
57
Rys. 7. Trwałe ubytki słuchu: 1 – ubytek powierzchowny, 2 – ubytek poważny, 3 –
ubytek wskazujący na rozległą głuchotę
Wykres zamieszczony na rysunek 8 przedstawia wartości poziomu hałasu i odpowiadającego mu ciśnienia akustycznego. Dyskoteka jako pomieszczenie i stanowisko pracy dla
DJ plasuje się w okolicach 100 – 120 dB. Jest to poziom hałasu niebezpieczny dla organizmu. Często dyskoteki przekraczają nawet tak wysoki próg hałasu, gdzie wartość dB jest
porównywalna do startu samolotu odrzutowego, co jest na granicy bólu. Przebywanie
w pomieszczeniach o takim natężeniu hałasu niesie za sobą poważne, negatywne skutki
zdrowotne. Każda dyskoteka przekraczająca normy hałasu podlega karze grzywny.
Poniższe zestawienie prezentuje stawki kar.
przekroczenie
1-5 dB
5- 10 dB
10 – 15 dB
Powyżej 15 dB
dzień
8,36 zł
14,63 zł
20,90 zł
31,35 zł
noc
10,45 zł
17,76 zł
25, 08 zł
37,62 zł
Rys. 8. Porównanie przykładowych wartości poziomu hałasu i ciśnienia akustycznego
58
Stawki kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu określa Obwieszczenie
Ministra Środowiska z 28 października 2002 r. (M.P. Nr 54, poz. 743). Ich wysokość
uzależnia się od tego, czy do przekroczenia doszło w dzień czy w nocy, a także od wielkości nadwyżki decybeli. Płaci się za każdy dB przekroczenia.
Hałas o poziomie dźwięku nieprzekraczającym 80 dB może mieć istotny wpływ na
wydajność pracy i jakość realizowanych zadań. Ogranicza on zdolność do koncentracji
uwagi, utrudnia wykonywanie prac precyzyjnych i koncepcyjnych oraz przyczynia się
do pogorszenia zrozumiałości mowy i percepcji sygnałów ostrzegawczych. Z tego
względu jest traktowany jako czynnik uciążliwy w środowisku pracy.
Hałas im dłużej trwa tym silniej wpływa na uszkodzenie słuchu. Normy europejskie
dopuszczają następujące okresy oddziaływania hałasu o różnym natężeniu.
Hałas
[dB]
85 dB
88 dB
91 dB
94 dB
97 dB
100 dB
Max. dopuszczalny czas
oddziaływania
8h
4h
2h
1h
30 min
15 min
Hałas
[dB]
103 dB
106 dB
109 dB
112 dB
115 dB
118 dB
121 dB
Max. dopuszczalny
czas oddziaływania
7.5 min
225 s
112 s
56 s
28 s
14 s
7s
Jak widać na wykresie miejsce w którym słuch jest najbardziej narażony na uszkodzenia
to dyskoteki...(natężenie dźwięku dochodzi do 110dB)... Muzykę o takim natężeniu powinniśmy słuchać przez 112 sekund, a niestety słuchamy nawet po 8 godzin w klubie!
3. Podsumowanie
Nowa technika budowy głośników pozwala osiągać niezwykle wysokie natężenia dźwięku, skutkiem czego istnieje poważne ryzyko wczesnego niedosłuchu lub utrata słuchu.
Można powiedzieć że osoby starsze o ok. 30 lat posiadają dobry jak na swój wiek słuch,
gdyż w okresie ich młodości przedział mocy nagłośnienia dyskotek daleki był od stosowanego obecnie (10 - 50 kW). W ówczesnych czasach dyskoteki odbywały się przy wykorzystaniu wzmacniaczy lampowych o niedużej mocy 5 – 10 W choć mogły dochodzić
też do 50 W, a to naprawdę znikomy ułamek teraźniejszej mocy sceny klubowej.
Literatura
1.
Everest A.F., Podręcznik akustyki, Wydawnictwo Sonia Draga, Katowice 2004.
2.
Krasuska E., Hałas i drgania mechaniczne, Inspektor Pracy 2009, s. 22-24.
3.
Uzarczyk A., Hałas, ODDK, Gdańsk 1998,
4.
www.słuchowisko.net (V.2009)
5.
www.halas.wortale.net (V.2009)
6.
www.ciop.pl (V.2009)
59