ŚRODOWISKO RODZINNE A ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIECI

ŚRODOWISKO RODZINNE A ZACHOWANIA AGRESYWNE DZIECI
Agresywne zachowanie może przybierać u tego samego dziecka bardzo różne
i zmienne formy. Są dzieci, który raz zachowują się zupełnie prawidłowo a
potem z pozornie niewytłumaczalnych powodów wybuchają agresją. Czasami
udaje się nam uzyskać informacje, że dziecko zostało w domu pobite, matka lub
ojciec byli pijani lub miała miejsce głośna awantura, czasami wręcz bójka
między członami rodziny.
Zwykle jest tak, że środowisko domowe i postawy wychowawcze rodziców są
bardzo istotną przyczyną powstawania agresji u dzieci.
Dlatego też wydaje się istotnym zwrócenie uwagi na rodzinę jako
najważniejsze miejsce kształcąco-wychowawcze, mające zasadniczy wpływ na
rozwój osobowości dziecka. Tym bardziej, że jest to dla niego pierwsza grupa
społeczna, w której się znajduje i oczekuje od niej realizacji potrzeb
przynależności, miłości, akceptacji i uznania.
Zdarza się jednak, że rodzice pochłonięci codziennymi obowiązkami bywają
niezaradni wobec oczekiwań swoich dzieci.
Starają się więc zachować swoja pozycję przyjmując różne postawy
wychowawcze.
Postawy te obowiązują między dorosłymi a dziećmi, a rozumiemy je jako „
(..) tendencje do zachowania się w pewien specyficzny sposóbw stosunku do
dziecka”
W literaturze przedmiotu można doszukać się różnorodnych klasyfikacji
postaw wychowawczych.
Wyróżnia się postawy pozytywne; miłości, akceptacji, oraz negatywne;
wrogości, odrzucenia.
„Pożądane i niepożądane postawy rodzicielskie można opisać stosując cztery
skale:
akceptacja -odtrącenie
współdziałanie - unikanie
uznawanie praw dziecka - nadmierne wymaganie
( nadmierne korygowanie)
przyznawanie dziecku rozumnej swobody - nadmiernie ochranianie
„Nieprawidłowe postawy rodzicielskie nie pozwalają zaspokoić podstawowych
potrzeb psychicznych dziecka ( potrzeby bezpieczeństwa,
miłości, akceptacji), tworzą głębokie zranienia w psychice , brak zaufania do
siebie i do innych, poczucie osamotnienia ,zagubienia, brak miłości, powodują
napięcia i konflikty wśród wszystkich członków rodziny, które mogą przybierać
postać zachowań agresywnych”
W przeglądzie głównych typów negatywnych postaw rodzicielskich Maria
Ziemska wskazuje także kierunek w jakim każda z nich może wpłynąć na
kształtowanie się zachowania i pewnych rysów osobowości dziecka.
Postawa odtrącająca charakteryzuje rodziców :
• dystansem uczuciowym i ich dominacją
• opinią ,że dziecko to ciężar i trudny obowiązek
• stosowaniem dezaprobaty i ostrej krytyki, oraz takich metod wychowawczych
jak: rozkazy ,żądania i zastraszanie
• licznymi i represyjnymi żądaniami, surowymi karami, zastraszaniem,
brutalnym postępowaniem z dzieckiem
Postawa odtrącająca ujawniać się może w trzech postaciach :
zaniedbywanie dziecka
surowości względem niego
w chłodzie uczuciowym i niezadowolenie z dziecka
Rodzice o postawie odtrącającej eksponują zasadę : „ Zrób to przez miłość dla
swojej matki”
Miłość dla rodziców to kategoria warunkowa. Dziecko może jej doznać
jedynie wtedy, gdy podporządkuje się ich wymaganiom .Skutki takiego
traktowania są dla dzieci bardzo niekorzystne.
Dziecko bywa agresywne, aroganckie, wybuchowe, nieposłuszne , kłótliwe,
dopuszcza się kłamstwa i kradzieży. Żyje w ciągłym lęku i zagrożeniu. Może
wystąpić u niego zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, wystąpić zachowania
aspołeczne.
Z drugiej strony może powodować życiową niepewność, zaburzenia sfery
emocjonalnej, zachowania apatyczne i poczucie krzywdy.
Przejawy charakteryzujące postawę unikającą rodziców to :
• nadmierny dystans uczuciowy
• bierność wobec dziecka
• unikanie lub ograniczenie kontaktu z dzieckiem do minimum
• zbywanie prób w nawiązywaniu kontaktu przez dziecko
• rzekomy liberalizm( pozostawienie dziecku nadmiernej swobody)
• brak konsekwencji w stosowaniu wymagań
• jawna lub ukryta beztroska o dobro dziecka
• zaniedbywanie dziecka pod względem potrzeb i opieki
stwarzanie pozorów w zaspakajaniu potrzeb dziecka
Taka postawa rodziców może powodować u dziecka :
- niestałość lub oschłość uczuciową
- nastawienie antagonistyczne do społeczeństwa i wszelkich instytucji
- niezdolność do obiektywnych ocen
- skłonność do przechwałek
- lęk, bojaźliwość, nieufność
- konfliktowość , agresję
- egoizm, ciągłą chęć zwracania na siebie uwagi
Postawa nadmiernie wymagająca, charakteryzuje rodziców bardzo mocną
dominacją , wywieraniem presji i traktowaniem dziecka z pozycji autorytetu.
Rodzice reprezentujący tą postawę nie widzą indywidualności swojego
dziecka, nie szanują jego praw do samodzielności.
Taka postawa rodziców może rozwijać u dzieci:
- uległość
- brak wiary w własne siły
- niepewność
- brak zdolności do koncentracji
- lękliwość, obsesje, przewrażliwienie
- podatność na frustrację
Natomiast stosowanie ciągłych nagan, sztywnych reguł wyzwala u dzieci
postawy buntu i agresji.
Postawa nadmiernie chroniąca powstaje wtedy, gdy rodzice nadmiernie
koncentrują się na dzieciach, przedkładając jego dobro nad wszystko inne.
Wiąże się to ze stawianiem wygórowanych wymagań,
narzucaniem autorytetu i rządzeniem dzieckiem. W zakresie tej postawy można
mówić o „czterech typach rodziców:
1. faworyzujących dziecko( dają dziecku wszystko co tylko chce )
2. wykazujących upodobanie do straszenia dzieci
3. traktujących dziecko jako „niemowlę” ( robią wszystko za niego, wyręczają
go i decydują za niego)
4. poświęcających dziecku więcej uwagi niż ono potrzebuje ( cały świat „ kręci
się wokół dziecka”)”
Dzieci takich rodziców najczęściej są :
• bardzo mało samodzielne, o dużej bezradności życiowej
• egoistyczne
• opóźnione pod względem dojrzałości emocjonalnej - infantylne
• bez inicjatywy, bierne,
• zarozumiałe, awanturnicze , złośliwe
nie panujące nad swoimi mocjami, są wybuchowe i agresywne
Czynnikiem wpływającym na agresywne zachowania dzieci jest nie tylko
niewłaściwa postawa rodziców, ale również kryzys autorytetu rodziców i
wszystkich instytucji wychowawczych.
Kontakt szkoły z domem jest ubogi lub wręcz żaden, a brak współpracy
powoduje często wzajemne negowanie kompetencji wychowawczych. Wśród
sprzecznych i nieprzemyślanych posunięć dorosłych młodzież dochodzi do
wniosku, że nie ma bezspornych autorytetów i należy je stworzyć samemu.
Sytuację tę pogłębia postęp naukowo-techniczny; rodzice często nie są w stanie
pomóc dzieciom w odrabianiu lekcji co rodzi poczucie braku kompetencji
rodziców
Zmniejsza się także ich autorytet, gdyż dzieci całą odpowiedzialność za trudną
sytuację społeczno- gospodarczą obarczają starsze pokolenie. Rodzice starają się
zachować swoją pozycję w domu stosując rozmaite formy presji psychicznej
i fizycznej.
Patologia społeczna rodziny a przede wszystkim alkoholizm wpływa
destruktywnie na osobowość młodego człowieka.
W rodzinach gdzie choć jedno z rodziców nadużywa alkoholu, istnieją
zazwyczaj gorsze warunki materialne niż w rodzinach z tej samej warstwy
społecznej wolnych od nałogu. Gorsza jest atmosfera wychowawcza, zanika
poczucie wspólnoty, znacznie luźniejszy jest
związek rodziców z dziećmi i wtedy młodzi ludzie łatwiej nawiązują kontakty z
osobami z marginesu społecznego .
Ponadto obserwowany u rodziców brak poszanowania dla cudzej godności,
przestępczość w rodzinie może oddziaływać na kształtowanie
się postaw moralno- psychicznych sprzyjających popełnianiu czynów
aspołecznych.
„ Postawy rodziców wobec dziecka wiążą się z pojmowaniem przez nich swej
roli, z percepcją określonego wzoru roli rodzicielskiej . Wzór ten określa metody
kierowania dzieckiem- autokratycznie, liberalnie, lub demokratycznie.”
W wyniku rygorów autokratycznych rodziców powstają najczęściej dziecięce
osobowości charakteryzujące się :
• zdyscyplinowaniem i uległością
• poczuciem niższości
• brakiem wiary we własne siły
• biernością
• konformizmem
• zahamowaną tendencją do samodzielnego kreatywnego myślenia
• lękiem i nieufnością do ludzi
• agresywnością i egoizmem
• zaburzeniami sfery emocjonalnej( zanik uczuć życzliwych i opiekuńczych)
• kłamstwem i tzw. podwójną moralnością ( np. w domu są grzeczne , a swe
prawdziwe oblicze ujawniają wśród rówieśników )
Konsekwencją liberalnego stylu wychowania jest, w związku z późnym
wpajaniem norm społecznych i moralnych przez rodziców opóźniony proces
socjalizacji, egoizm, nieumiejętność podporządkowania się innym, niski
samokrytycyzm, trudności w kontaktach z rówieśnikami.
Natomiast dziecko znajdujące się w rodzinie o demokratycznym modelu
wychowania przejawia dużą samodzielność
Kształtowanie postaw dziecka opiera się na jego własnych doświadczeniach.
Dziecko najczęściej wykazuje duże uspołecznienie. Jest stosunkowo
przedsiębiorcze i zaradne życiowo.
Metody wychowania stosowane w tym modelu stwarzają jemu warunki do
przejawiania inicjatywy, pobudzania ambicji i dokonywania samokontroli
Reasumując wydaje się słuszne i zasadne następujące wnioskowanie. Postawy
rodzicielskie wpływają na powstawanie i umocnienie więzi uczuciowych
między dziećmi a rodzicami. W rodzinach, w których rodzice w sposób
nieprawidłowy troszczą się o potrzeby dziecka dochodzi do dezintegracji tych
więzi co powoduje nieporozumienia i konflikty, a pośrednio wpływa na
zaburzenia sfery emocjonalno-społecznej oraz wyzwalanie lęku i agresji u
dzieci.
Rozwój osobowości młodego człowieka, proces jego rozwoju i socjalizacji
uwarunkowany jest różnorodnymi czynnikami
środowiska rodzinnego.
Wyraźny jest związek między „klimatem” w rodzinie, a zachowaniem się dzieci.
Empatia rodziców rozumiana jako „(...) reakcja emocjonalna, wywołana przez
spostrzeganie cudzych uczuć, prowadząca do doświadczenia cudzych emocji
jako własnych , współodczuwanie (...)”, ich wrażliwość, ciepło, okazywana
pomoc dziecku pozwala na kształtowanie pozytywnych form zachowań.
Natomiast w domach, gdzie stosuje się przemoc, dziecko jest świadkiem
scen kłótni, bójek, złośliwości pomiędzy rodzicami, ma miejsce motywowanie
dziecka do agresywnego zachowania. Zjawisko to jest wyjaśniane działaniem
mechanizmu identyfikacji.
Osoba, która czymś grozi, która jest niebezpieczna, wroga, może stać się
obiektem identyfikacji. Nazywa się to identyfikacją z agresorem i polega ma
tym, iż aby uniknąć kary, dziecko stara się postępować zgodnie z wymaganiami
agresora.
Może się okazać, że mimo prawidłowego środowiska rodzinnego i
rówieśniczego dziecko wykazuje wzmożoną tendencje do agresywności. Często
dokładne zebranie danych np. podczas wywiadu wskazuje na organiczne
podłoże zaburzeń. Istnieją przyczyny poronne, gdzie dopiero zastosowanie
nowoczesnych metod obrazowania mózgu wyjaśnia przyczynę niczym nie
tłumaczonej agresji.
Aby wychować dziecko na osobę zrównoważoną, rodzice powinni
wypracować własną równowagę i przyjąć ponadto jednakową postawę
rodzicielską sprzyjającą identyfikacji, bowiem identyfikacja jest podstawą
socjalizacji. „Wiele zależy jakie normy społeczne, moralne, definicje ról
społecznych ( kobiety, mężczyzny, rodzica, itd.) przejmie dziecko od rodziców.
System wartości rodziców - odrzucanie cech dojrzałości, rzetelności,
odpowiedzialności, lojalności czyli brak kontroli własnej agresji - ma znaczący
wpływ na kształtowanie się osobowości agresywnej dziecka. Obniżona empatia,
niedostosowanie społeczne, zaburzony obraz siebie i wyuczone wzorce
zachowań agresywnych istotnie wpływają na zachowania dzieci, rodzą trwałe
zaburzenia osobowościowe.”
Joanna Findysz
Szkoła Podstawowa nr 4
ul. Chrobrego 9, 41-902 Bytom