Trzecia rewizja Niebieskiej Księgi – aktualne parame

Żegluga śródlądowa – Odra
Wstęp
21
Victoria Ivanova
Economic Affairs Officer,
Sustainable Transport Division,
United Nations European Commission
for Europe (UNECE)
Trzecia rewizja Niebieskiej Księgi – aktualne parametry infrastruktury żeglugi śródlądowej w Europie
w stosunku do minimalnych norm i parametrów
określonych w Umowie o głównych śródlądowych
drogach wodnych o znaczeniu międzynarodowym
W styczniu 1996 roku Komitet Transportu Wewnętrznego EKG
przyjął Europejskie Porozumienie w sprawie Głównych Śródlądowych Dróg Wodnych o Międzynarodowym Znaczeniu (AGN)
– wielostronny traktat zarządzany i monitorowany przez Departament do spraw zrównoważonego transportu EKG. Strony Porozumienia AGN to to dotychczas osiemnaście państw członkowskich:
Austria, Białoruś, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja,
Czechy, Węgry, Włochy, Litwa, Luksemburg, Holandia, Republika
Mołdawii, Rumunii, Rosji, Serbia, Słowacja, Szwajcaria i Ukraina.
Stało się to realne dopiero po wieloletnich zmaganiach państw
członkowskich EKG dążących od połowy lat 80-tych do skategoryzowania europejskiej żeglugi śródlądowej.
Nadrzędnym celem AGN jest zapewnienie ciągłości sieci
dróg wodnych E poprzez ustanowienie parametrów docelowych
europejskich dróg wodnych w celu umożliwienia transportu towarowego i pasażerskiego oraz dostępności dla transportu intermodalnego, zwiększenie roli transportu wodnego śródlądowego
posiadającego takie zalety jak opłacalność transportu, minimalny wpływ na środowisko naturalne, większe bezpieczeństwo operacji transportowych itp. AGN to w praktyce ogólnoeuropejski
instrument prawny, które angażuje w swoje operacje zarówno
państwa członkowskie UE jak i kraje spoza UE, które posiadają
śródlądowe drogi wodne z kategorii E, niezależnie od statusu ratyfikacji Porozumienia.
Porozumienie AGN jest oparte na klasyfikacji śródlądowych
dróg wodnych zaproponowanej przez Europejską Konferencję Ministrów Transportu (EKMT) w 1992 roku. System ten bierze pod
uwagę standardowe wymiary pojedynczych statków i zestawów
pchanych na śródlądowych drogach wodnych. Drogi wodne z klas
I-III są traktowane jako regionalne i wykorzystywane wyłącznie
do transportu kolejowego, natomiast za śródlądowe drogi wodne
o znaczeniu międzynarodowym (kategoria E) można uznać jedynie
drogi wodne spełniające minimalne wymagania podstawowe klasy
IV i wyższej (minimalne wymiary pojemników: 90,000 m x 9,50 m).
Wyżej wspomniane Porozumienie ustanawia międzynarodowe ramy prawne dla skoordynowanego planu rozwoju i budowy
prowadzonego przez rządy sieci śródlądowych dróg wodnych
i portów o znaczeniu międzynarodowym, tzw. dróg wodnych klasy
E i portów żeglugi śródlądowej klasy E. Plan obejmuje wszystkie
użeglownione europejskie rzeki, kanały, trasy przybrzeżne i porty
o znaczeniu międzynarodowym. Plan ten przypomina założenia
opracowane dla znanej sieci E-Road oraz opiera się na ustalonych
parametrach infrastrukturalnych i operacyjnych, które rządy zamierzają podjąć w ramach swoich odpowiednich programów rozwojowych.
Całkowita długość sieci E to 29 172 km. Jest ona ukazana na
rys.1. Trzy aneksy do Porozumienia opisują to, jak funkcjonuje numeracja śródlądowych dróg wodnych o międzynarodowym znaczeniu, wylicza drogi wodne wraz z portami śródlądowymi o znaczeniu międzynarodowym, jak również wyjaśnia główne szczegóły
techniczne rzek klasy E, ich kryteria operacyjne wraz z cechami
technicznymi i operacyjnymi portów klasy E. Wykaz dróg wodnych klasy E w załączniku zawiera 28 głównych śródlądowych
dróg wodnych i 103 oddziałów rzek, oraz 12 tras zlokalizowanych
nad morzem i w strefach wybrzeża, łączących śródlądowe drogi
wodne w spójna sieć.
Nadrzędnym zadaniem AGN jest zapewnienie ciągłości sieci
dróg wodnych. Ma to na celu umożliwienie transportu towarowego i pasażerskiego oraz transportu intermodalengo, a także uwydatnienie roli transportu wodnego śródlądowego posiadającego
wiele zalet takich jak opłacalność ekonomiczna, minimalny wpływ
na środowisko naturalne oraz większe bezpieczeństwo operacji
transportowych.
Według AGN, porty klasy E powinny spełniać następujące
główne kryteria: połączenie z siecią drogową i kolejową, roczny
obrót towarowy co najmniej 0,5 mln ton, dostępność sprzętu przeładunkowego dla kontenerów i statków ro-ro, oraz potencjał do
dalszego rozwoju i inne. Obecnie istnieje 430 portów klasy E, są
one wymienione w załączniku nr 2 do AGN.
Od daty wejścia w życie, grupa robocza EKG ONZ poświęcona żegludze śródlądowej przyjęła cztery pakiety poprawek w 2006,
2007, 2008 i 2012. Następnie, grupa robocza omówiła nieprzyjęty
jeszcze projekt załącznika IV wprowadzającego przepisy bezpieczeństwa zgodne z Międzynarodowym Kodeksem Ochrony Statku
i Obiektu Portowego IMO (Kodeks ISPS).
Należy zauważyć, że śródlądowe drogi wodne klasy E i terminale w portach E objęte Porozumieniem AGN są zawarte również
w Protokole w sprawie Nomenklatury Transportu Śródlądowego do
Umowy europejskiej o ważnych międzynarodowych liniach transportu kombinowanego i obiektach towarzyszących (AGTC) z 17ego stycznia 1997, która ustanawia międzynarodową sieć śródlądowych dróg wodnych dla transportu kombinowanego.
Jednakże Załącznik I do Porozumienia zawiera kilka fragmentów dróg wodnych, które obecnie nie istnieją (brak połączenia)
22
Rys. 1 Mapa sieci rzek klasy E według Porozumienia AGN
źródło: UNECE 1996
Rys.2 Struktura dróg wodnych klasy E (EKG, Wykaz głównych norm i parametrów rzek tworzących sieć klasy E
źródło: UNECE 2012
Żegluga śródlądowa – Odra
Wstęp
Rys. 3 Parametry szlaku wodnego E-40 w regionie Morza Bałtyckiego
źródło: UNECE 2012
Rys.4 Odcinki tras nadmorskich E 60 and E 60-09 w regionie Morza Bałtyckiego
źródło: UNECE 2012
23
24
bądź mają wartości parametrów będące niższe o tych wyznaczonych
w wymaganiach docelowych (wąskie gardła). Porozumienie zaleca, aby wszelkie nowo wybudowane drogi wodne klasy E spełniały
co najmniej wymagania klasy Vb, natomiast drogi wodne uznane za
zmodernizowane powinny spełniać wymagania co najmniej klasy Va.
Listę wąskich gardeł i brakujących połączeń można znaleźć
w wykazie głównych norm i parametrów rzek tworzących sieć klasy
E (Niebieska Księga) oraz w Rezolucji EKG ONZ nr 49 ustalającej
wykaz najważniejszych wąskich gardeł a także brakującego połączenia w sieci klasy E.
Niebieska Księga zawiera bardziej szczegółowe żeglowne cechy
dróg wodnych klasy E i portów klasy E określonych w załącznikach
do Porozumienia AGN, ale jest o wiele bardziej szczegółowa. Dane
obejmują obecne i docelowe wartości dla poszczególnych odcinków dróg wodnych klasy E, które mają zostać osiągnięte poprzez
modernizację istniejących dróg wodnych lub budowę nowych połączeń wodnych śródlądowych. Księga informuje również o długości
odcinka, maksymalnych wymiarach statków i zestawów pchanych,
minimalnej wysokości pod mostami, klasie predyspozycji do transportu kombinowanego dla dróg wodnych i portów klasy E, zdolnościach przeładunkowych, wyposażeniu oraz dostępie do sieci
kolejowej.
Równocześnie, Niebieska Księga zawiera listę parametrów blokad śródlądowych dróg wodnych o międzynarodowym znaczeniu
oraz identyfikuje wąskie gardła, brakujące połączenia w sieci klasy E.
Zatwierdzona w 1998 roku Niebieska Księga jest korygowana
co pięć lat, obecnie obowiązuje druga edycja (www.unece.org/trans/
main/sc3/sc3res.html~~HEAD=pobj). Trzecia wersja jest obecnie
na etapie nanoszenia ostatecznych poprawek, tak więc powinna zostać przyjęta przez grupę roboczą EKG ONZ poświęconą żegludze
śródlądowej (SC.3) w listopadzie 2016 roku oraz wkrótce opublikowana. Nowe wydanie Niebieskiej Karty będzie zawierać kilka poprawek przyjętych od 2012 roku.
EKG udostępniła Niebieską Księgę również w wersji online
(www.unece.org/trans/main/sc3/bluebook_database.html~~HEAD=pobj), gdzie parametry techniczne każdej drogi wodnej klasy
E mogą być wyszukiwane według rzeki, liczby albo kraju. Mapa
przedstawia sieć dróg wodnych i portów klasy E.
Najważniejsze drogi śródlądowe klasy E przechodzące przez
teren Bałtyku to drogi E 30, E 30-01, E 40, E 41 i E 70. Odra jest
częścią dwóch międzyzlewiskowych połączeń: E 30 Odra-Dunaj
i E 40 Dniepr-Wisła-Odra. Ustanowienie tych dwóch połączeń
wraz z połączeniem Ren-Men-Dunaj zostało uznane przez Komitet
spraw Transportu Wewnętrznego EKG-ONZ za najważniejsze i zostało modyfikowane od 1959. Połączenie Dunaj-Odra-Łaba (E 30
śródlądowej) jest nadal brakującym ogniwem wskazanym w projekcie trzeciej rewizji Niebieskiej Księgi. Większość podstawowych
wąskich gardeł to odcinki dróg wodnych E 30, E 40 i E 70 , które
wymagają modernizacji do klasy Va.
Po usunięciu głównych utrudnień na odcinku Odra-Wisła E 40
wraz ze spełnieniem wymagań klasy Va możliwe będzie przewożenie towarów drogą rzeczną między Europą Zachodnią Południowo
- Wschodnią i Zachodnią, drogą rzeczną przez Polskę. Szacuje się,
20% towarów jest obecnie przewożonych transportem kolejowym
oraz około 10% transportu kołowego na tej trasie mogłyby zostać
przeniesione do transportu wodnego. Eksperci z Białorusi, Polski
i Ukrainy prowadzą obecnie prace mające na celu odbudowę tej drogi wodnej, a w 2004 roku pozycja ta została ujęta w porządku obrad
grupy roboczej ds. żeglugi śródlądowej. Komisja Rozwoju Drogi
Wodnej E40 zajmuje się koordynacją tych starań, a przy wsparciu
Unii Europejskiej, w 2013 roku dokonano inauguracji projektu pod
nazwą „Przywrócenie E 40 żeglugi na odcinku Dniepr-Wisła”.
Trasy przy brzegach mórz, co do zasady, nie nakładają żadnych
ograniczeń użytkowych na pływające po nich statki. Jednak w przypadku statków biorących udział w rejsach przybrzeżnych, kursujących również na wodach śródlądowych, istnieją wymagania co do
dozwolonych wymiarów tak aby, gdzie jest to możliwe i ekonomicznie uzasadnione, spełniały warunki klasy Va i VIb.
Na Bałtyku występują drogi wodne E 60 i E 60-09 składające się
z przybrzeżnych tras nadmorskich, jak pokazano na rys. 4. Droga E
60 obejmuje Kanał Kiloński klasy VIb, odcinki drogi wodnej Wołga-Bałtyk klasy Vb, jezioro Onega (klasa VIb) oraz kanał Morze Białe
- Bałtyk (klasa Va). Natomiast szlak wodny E 60- 09 przebiegający
wzdłuż wybrzeża Szwecji składa się z kanału Södertälje i jeziora Melar, według szacunków sekretariatu EKG ONZ posiada on klasę Va.
Udział krajów nadbałtyckich w realizacji Porozumienia AGN,
chęć Polski do przystąpienia do Porozumienia AGN oraz wysiłki
Komisji Europejskiej w kierunku rozwijania sieci transeuropejskich
korytarzy transportowych (TEN-T) niewątpliwie będzie impulsem
dla dalszej rozbudowy sieci żeglugi śródlądowej o klasie E