pobierz artykuł w formacie pdf

Rola probiotyków w prewencji i leczeniu
zaparć w kontekście zaleceń żywieniowych
Wywiad z prof. dr. hab. Mirosławem Jaroszem z Zakładu Dietetyki i Żywienia Szpitalnego,
Kliniki Chorób Metabolicznych i Gastroenterologii Instytutu Żywności i Żywienia
Panie Profesorze, jakie są podstawowe funkcje jelita grubego i jaką rolę w nim pełnią bakterie probiotyczne?
Jelito grube pełni wiele różnych funkcji, do których
przede wszystkim zaliczają się: wchłanianie wody i elektrolitów
oraz magazynowanie i wydalanie stolca. Jednym z najistotniejszych żywieniowych czynników pobudzających perystaltykę jelit
jest błonnik pokarmowy.
Natomiast bakterie probiotyczne mają istotne znaczenie nie tylko w trawieniu składników pokarmowych oraz w syntezie witamin z grupy B12 i kwasu foliowego, lecz mogą także
wpływać na perystaltykę jelit i przyspieszenie pasażu jelitowego.
Istnieje wiele udokumentowanych badań w zakresie
patofizjologii układu pokarmowego i zaparć stolca oraz dobrze
udokumentowanych prac klinicznych, które wykazały skuteczność profilaktycznego działania żywności, a w tym probiotyków.
Kiedy możemy mówić o zaparciu?
Regularność wypróżnień jest bardzo zmienna i zależy
od badanych populacji. Przyjmuje się, że 3/4 ludzi oddaje stolec 5-7 razy w tygodniu, a około 1/4 ma wypróżnienia 1-3 razy
dziennie. Przesuwanie się treści pokarmowej może trwać nawet
do 6 dni, natomiast u większości osób trwa 2-3 dni. Oczywiście,
dłuższe przebywanie treści pokarmowej w jelicie powoduje
zwiększoną absorpcję wody prowadzącą do zagęszczenia stolca, co może być czynnikiem warunkującym wypróżnienie.
Na perystaltykę jelit wpływa cały zespół czynników.
Zalicza się do niego: cechy osobnicze, temperament, nastrój,
napięcie układu autonomicznego, sposób żywienia, poziom
aktywności fizycznej, wiek. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na przyspieszenie perystaltyki i wydalanie stolca, poprzez
działanie na percepcję trzewną oraz zmianę efektywności odruchów trzewnych, jak również poprzez wpływ na pasaż treści
pokarmowej. Na objętość wydalanego stolca wpływają zarówno elementy żywności, zwłaszcza produkty roślinne (błonnik
roślinny) jak i bakterie probiotyczne.
Z punktu widzenia lekarskiego o zaparciach stolca
mówimy wówczas, gdy jest on oddawany rzadziej niż 3 razy
w tygodniu lub też, gdy zmienia się jego konsystencja – jest
on twardy, zbity oraz oddawany z trudnością. Tymczasem pacjenci bardzo często uważają, że zaparcie to oddawanie stolca
w odstępach dłuższych niż 1 doba lub oddawanie zbyt twardego stolca, jak również zmniejszona masa stolca. Czasami pacjenci definiują zaparcie jako uczucie niepełnego wypróżnienia
lub dyskomfortu przy defekacji albo jako uczucie pełności
i konieczności wywierania zwiększonego parcia.
Jakie są podstawowe zalecenia dotyczące prewencji zaparć?
Przechodząc do zaleceń dotyczących prewencji i leczenia zaparć stolca, należy podkreślić, że błędne jest przeko-
14
Żywność dla zdrowia
nanie, iż zaparciom można przeciwdziałać wyłącznie poprzez
spożywanie produktów zawierających dużo włókien roślinnych
czy otrąb pszennych. Niewłaściwy jest również pogląd, że regularne wypróżnianie zapewni zażywanie środków przeczyszczających. Natomiast istotną poprawę, a nawet normalizację,
można osiągnąć poprzez indywidualnie dobrane zmiany w trybie życia (zrezygnowanie z siedzącego trybu życia) i odżywiania (zmiana złych nawyków żywieniowych), z uwzględnieniem
wielu czynników żywieniowych i psychologicznych.
Spożywanie zbilansowanych ilości włókien roślinnych w diecie ma istotne znaczenie w odniesieniu do pasażu
jelitowego. Powinno temu jednak towarzyszyć ograniczone
spożycie tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych) oraz zwiększona
ilość wypijanych płynów. Warto zauważyć, że niektóre włókna
roślinne zawierające inulinę i oligofruktozę (tzw. prebiotyki)
sprzyjają rozwojowi flory probiotycznej. W związku z tym
element diety wysokobłonnikowej ma znaczenie w aspekcie
stosowania probiotyków.
Jaki wpływ mają probiotyki na mikroflorę jelitową u ludzi
w starszym wieku?
W starszym wieku obserwujemy znaczny spadek
bakterii z rodzaju Bifidobacterium, a wzrost bakterii z rodzaju
Clostridium, Staphylococcus, Pseudomonas aeruginosa.
W obrębie całej mikroflory jelitowej obserwuje się
obniżenie aktywności metabolicznej, czyli zmniejszenie produkcji enzymów biorących udział w procesie trawienia niektórych składników pokarmowych. Ponadto zmniejsza się ilość
enzymów trawiennych stabilizujących skład flory bakteryjnej.
W kwestii działania szczepów probiotycznych duże
znaczenie mają fermentowane produkty mleczne. Aby szczepy
te mogły być stosowane, muszą posiadać wiele ważnych cech,
takich jak na przykład pochodzenie od człowieka i niepatogenność. Poza tymi oczywistymi cechami, powinny być także odporne na niskie pH żołądka, kwasy żółciowe, niektóre składniki
trawienne oraz posiadać zdolność adhezji do komórek błony
śluzowej.
Jakie produkty są najlepszymi nośnikami probiotyków?
Najlepszym nośnikiem w diecie dla bakterii probiotycznych są produkty nabiałowe, które dzięki temu, że mają zdolność
do buforowania treści pokarmowej, chronią bakterie probiotyczne przed zabiciem podczas przejścia przez przewód pokarmowy.
Mleko zwiększa również odporność na kwaśną treść
pokarmową (przeżycie bakterii w obecności mleka – 2 godz.,
a bez mleka – 40–60 min.).
Udowodniono również, że okres przeżycia Lactobacillus GG, w fermentowanym mleku, jest taki sam jak w postaci
kapsułek. Należy podkreślić, że stężenie bakterii jogurtowych,
docierających do dwunastnicy, wynosi bowiem – 105 –107
jtk/ml (jtk – jednostki tworzące kulturę).
Dodatkowo Bifidobacterium i L. plantarum NCI B8826
wykazują bardzo dużą odporność na działanie kwaśnej treści
żołądkowej, żółci i soków trawiennych.
Jaki jest mechanizm dwóch ostatnich wymienionych przez
Pana Profesora bakterii w prewencji zaparć?
Główny mechanizm ich działania polega, po pierwsze, na zwiększeniu produkcji krótkołańcuchowych kwasów
tłuszczowych i obniżeniu pH treści jelitowej, co stymuluje
perystaltykę jelit, a po drugie, na ich wpływie na rozrzedzenie
stolca.