Gotowość do łamania zrutynizowanych schematów myślenia – prof
Transkrypt
Gotowość do łamania zrutynizowanych schematów myślenia – prof
Prof. dr hab. Danuta Gielarowska Gotowość do łamania zrutynizowanych schematów myślenia Intencją opracowania jest powiązanie myślenia o nowoczesnej, praktycznej koncepcji kształcenia nauczycieli z szerszymi uwarunkowaniami i czynnikami konieczności modernizacyjnych przemian systemu edukacji w Polsce. Jego treści są zatem bardziej związane z tytułowym zagadnieniem konferencji – Edukacja a rynek pracy – aniżeli z realizacją podstawy programowej kształcenia w trzech obszarach edukacji: przedszkolnej, ogólnej, zawodowej. Projektowanym przemianom modernizacyjnym służyć mają ramowe dookreślenia podstawowych kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Ten proces już się rozpoczął. W fazie przekładania ramowych podstaw kwalifikacji na konkretne sformułowania programowe, treści zadań kształcenia i wychowania oraz na sposoby i organizację ich realizacji - szersze odniesienia dotyczące wyższego kształcenia w zmiennych uwarunkowaniach współczesności mogą być przydatne nie tylko dla uzasadnień założeniowych i zadaniowych projektu, ale i dla podkreślenia jakości przemian w kształceniu nauczycieli. Wszelkie zmiany – wizje, kierunki dążeń, projekty – poczynają się w indywidualnej i społecznej świadomości. Rodzą się w przekonaniach, wynikających z potrzeb; w poglądach, nabywanych przez doświadczenie a szczególnie przez doświadczenia edukacyjne. Zmiany zawsze orientowane są na wybrane społecznie wartości, ale i zawsze też ich skuteczna realizacja wyznaczana jest jakością wartości mentalności i kompetencji realizatorów i uczestników przemian. Bywa, iż wizyjne modele rozmywają się, rozpadają, nie dochodzą do skutków w konfrontacji ze zrutynizowanymi, nawykowymi schematami myślenia, utartymi, bezwysiłkowymi wzorami postępowania. Niechęć do zmian i pragnienie bezpiecznej stabilizacji towarzyszą zawsze równolegle ludzkim pragnieniom przemian rozwojowych. To dialektyka życia społecznego. Jednak rzeczą doświadczenia, właśnie edukacyjnego, jest tym nastawieniom przeciwdziałać z wyprzedzeniem. Powodzenie przemian to nie tylko walory koncepcji podejmowanej do realizacji ale ukształtowane walory umysłowości i charakteru modernizatorów, a także użytkowników, beneficjentów przemian. Te kształtujące zadania realizuje funkcja rozwojowa wychowania, która w okresie planowanych zmian powinna być dominantą wszystkich funkcji wychowania i dominantą systemu edukacyjnego. Trawestując dewizę kanclerza J. Zamojskiego, któremu wszelkie wielkie zamiary i projekty, historycznie rzecz ujmując, udawały się Takie społeczeństwo jaki system edukacyjny. Aby system edukacyjny mógł generować nowe jakości, powinien zawierać w swojej koncepcji i treściach programowych wszystkich poziomów edukacji potencję rozwojową, mechanizmy odnowy i przemian, sekwencje procedur antycypacji stanów i potrzeb przyszłych, wskazywać nowe cele i sposoby ich realizacji. Realizacja funkcji rozwojowej jest szczególnie właściwa edukacji na poziomie wyższym, na studiach licencjackich, magisterskich, doktoranckich; podyplomowych studiach pogłębiających i rozwijających specjalistyczne kwalifikacje, studiach rekwalifikacyjnych i przede wszystkim zapewniających odnowę wiedzy oraz sposobów myślenia zawodowego i społecznego. Aktualnie w odniesieniu do koncepcji kształcenia nauczycieli funkcjonują nadal dwa modele tej koncepcji: -łączenie kształcenia z badaniami naukowymi, zatem dominacja gromadzenia, wytwarzania i przekazu wiedzy, gdzie wytwarzanie wiedzy wymaga postępowania studialnego, biegłości metodologicznej; uzdolnień badawczych, poszukiwań twórczych, transgresyjności intelektualnej w postepowaniu poznawczym, -łączenie teorii z kształceniem praktycznym, zatem selektywne w odniesieniu do celów praxis gromadzenie i przekazywanie wiedzy oraz jej upraktycznianie. W ustabilizowanej już w Polsce masowości i powszechnej dostępności wyższego kształcenia elitarna wersja kształcenia akademickiego, t.j. uprawiania badań i wytwarzania wiedzy pozostaje domeną ośrodków akademickich, prowadzących naukowe studia doktoranckie lub ośrodków naukowo-badawczych, gdzie wytwarzany jest naukowy lub technologiczny i kulturowy produkt. Perspektywiczne i aktualne warunki wymagają rozwijania koncepcji praxis, tj. teoretycznego pogłębienia kształcenia praktycznego, tu kształcenia nauczycieli dla dobrej praktyki. Dobra praktyka według literatury przedmiotu zakłada: wysoki profesjonalizm, oparty na aktualnej wiedzy teoretycznej, która jest tworzywem myślenia twórczego i działalności; • nowoczesnych ustaleń z badań dokonanych i towarzyszących działaniom; • stosowanie naukowych metod myślenia i opracowywania projektów; • innowacyjność oraz praktyczną mobilność kwalifikacji, których efekty zawarte są w procedurach i standardach Upraktycznienia koncepcji kształcenia nauczycieli nie należy utożsamiać z uzawodowieniem wyksztalcenia, zaniechaniem jego akademickiej jakości. Tradycyjna akademickość kształcenia zawiera w swojej istocie walory szczególnie przydatne w nowych, zmiennych, zintensyfikowanych i przyspieszonych w stawaniu się warunkach. Jest to pogłębiona, ustrukturalizowana i sproblematyzowana wiedza przedmiotowa jako podstawowe tworzywo wszelkiej dalszej twórczości. Wiedza osadzona i powiązana z subdyscyplinarnym i interdyscyplinarnym kontekstem oraz doświadczenie intelektualne i otwartość na różne sposoby uprawiania wiedzy, różne postrzeganie i interpretowanie rzeczywistości. Akademickość to poszukiwanie prawdy czyli stała gotowość porzucania zastanych, narzuconych bądź zrutynizowanych sposobów myślenia. Dobra praktyka to umiejętność spostrzegania problemów, dookreślanie ich, definiowanie, a przede wszystkim zaprojektowanie programu i procedury rozwiązań i ich ewaluacji. Jest to także umiejętność facylitacji projektu z wyobrażeniem rzeczowych i społecznych skutków. Przymiotu kształcenia akademickiego i kształcenia dla dobrej praktyki w konkretnych założeniach i szczegółowych treściach programowych, powinny być ukierunkowane nowoczesnym charakterem rynku pracy i nowoczesnym charakterem kształcenia. Socjologia nauki i edukacji, pedagogika szkolnictwa wyższego za ważne wyznaczniki nowoczesności uznaje te, które wynikają z potencjału wytwórczego nauki, techniki i nowych technologii, oraz te, które wyznaczają charakter kształcenia oparty na doświadczeniu intelektualnym. Za równorzędnie ważną uznaje się humanistyczną i kulturową orientację w doborze treści kształcenia. Ogólny zarys tych uwarunkowań można zamknąć w charakterystykach zdefiniowanych, ale właśnie z natury ich treści otwartych na dopełnienia, które wynikają ze zmienności, tempa i różnorodności. Jest to: -nie w pełni dookreślony, otwarty i zmienny obszar pracy, nieznane treści i sposoby pracy w nieznanym przedziale czasowym, zawartym między etapem kształcenia a etapem optimum zawodowego w różnych dziedzinach życia; -starzenie się wiedzy zarówno teorii jak i praktyki; -wzrost roli nauki jako potencjału wytwórczego, unaukowienie procesu pracy; -rozwój technologii przekazu informacji, podłączenie do wielu źródeł informacji i umiejętności jej praktycznej operacjonalizacji, przetwarzania i wykorzystania w procesach edukacyjnych i procesach pracy; -tendencje integracyjne w nauce, odchodzenie od modelu rzeczywistości podzielonej na dychotomiczne dyscypliny naukowe, zatem interdyscyplinarne uczenie się i interdyscyplinarny charakter pracy; -nierozwiązany przez dotychczasowe koncepcje kształcenia problem relatywizmu oraz omnikognitywości w nauczaniu, czyli wielość teorii wyjaśniających fragmentarycznie zachowania jednostek i grup społecznych oraz uznawanie, że każda wiedza jest równoważnie istotna, problem ten nabiera ostrości w kształceniu i praktyce społecznej ze względu na skutki dotyczące bezpośrednio i w sposób trwały człowieka; -brak specjalistów kształconych na poziomie ponadwyższym, którzy mogą rozwiązywać problemy kompleksowe, wielodyscyplinarne w skali makro i średniej; -uwzględnienie w programach wiedzy treści kształcenia, które wynikają z formuły osobowotwórczej nauczyć człowieka poznania siebie samego dla radzenia sobie z samym sobą, innymi ludźmi, światem i tym, co Niepojęte; -za ważny element umiejętności intelektualnych należy uznać dostrzeganie wielu wymiarów rzeczy, ale i starożytnej słusznej miary rzeczy, oraz powiązań własnej działalności z innymi, często odległymi w czasie i przestrzeni dziedzinami życia i zjawiskami kulturowymi. Łącznikiem pomiędzy procesami pracy a procesami edukacyjnymi, praca a systemem edukacyjnym powinna być swoista dwuzawodowość nauczycieli akademickich, czyli posiadanie kwalifikacji merytorycznych i edukacyjnych oraz nauczycielskich.