uzasadnienie do projektu ustawy - BIP

UZASADNIENIE
Rząd Rzeczpospolitej Polskiej pragnąc złagodzić poczucie krzywdy związanej z
historyczną nacjonalizacją nieruchomości, wyposażenia aptek, taboru żeglugi śródlądowej
uznaje za zasadne przyznanie osobom dotkniętym skutkami nacjonalizacyjnymi świadczenia
pieniężnego ex-gratia, realizowane w formie publicznoprawnego świadczenia o charakterze
uznaniowym.
Przekształcenia własnościowe jakie dokonały się po roku 1989 oraz konieczność
zagwarantowania wszystkim uprawnionym równego traktowania nie pozwalają na
przeprowadzenie reprywatyzacji opartej na zwrocie mienia w naturze bądź wypłacie pełnych
odszkodowań. Jedyną formą może być publicznoprawne świadczenie pieniężne w wysokości
nie powodującej zagrożenia dla finansów publicznych.
Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka pozostawia ustawodawcy
krajowemu duży margines swobody w zakresie uregulowania materii dotyczącej skutków
rekompensowania nacjonalizacji jak również wskazuje na miarkowanie kompensacji
stosownie do realnych możliwości majątkowych państwa, podyktowanych potrzebami jego
bezpieczeństwa, interesem publicznym i ochroną innych wartości konstytucyjnych – praw
innych osób. Ostatnie orzeczenia ETPC wyraźnie wskazują, iż stopień w jakim krzywdy
majątkowe zostaną naprawione należą do suwerennych decyzji państwa, a jeśli ustawodawca
krajowy zdecyduje się na przyjęcie ustawy rehabilitacyjnej lub restytucyjnej korzysta z
szerokiego marginesu swobody obejmującego m.in. prawo określenia zakresu obowiązywania
tych ustaw.
Jak wspomniano celem ustawy jest złagodzenie krzywd doznanych przez dawnych
właścicieli w toku przeprowadzonych procesów nacjonalizacyjnych na podstawie wydanych
w latach 1944 – 1962 dekretów PKWN i ustaw uchwalonych przez Sejm PRL, obciążonych
następującymi wadami:
-
przekroczenie
granic
nacjonalizacji,
określonych
w
ustawach,
(dekretach)
nacjonalizacyjnych. Faktycznie przejmowano obiekty, które w myśl aktów prawnych nie
podlegały nacjonalizacji,
- niewykonanie przewidzianych w ustawach (dekretach) nacjonalizacyjnych świadczeń
państwa na rzecz osób pozbawionych własności.
-
wady
samych
ustaw
nacjonalizacyjnych,
polegających
na
ich
sprzeczności
z obowiązującym porządkiem konstytucyjnym np. brak prawa do zadośćuczynienia Ustawa
-1-
zakłada przyznanie zadośćuczynienia również w przypadku przejęcia przez państwo mienia w
latach 1944 – 1962 bez podstawy prawnej.
Zadośćuczynienie jest świadczeniem, którego celem jest złagodzenie krzywd jakich
doznały osoby fizyczne w związku z przeprowadzonymi procesami nacjonalizacyjnymi
polegającymi na przejęciu przez państwo nieruchomości, wyposażenia aptek i taboru żeglugi
śródlądowej. Ustawa przewiduje objęcie zadośćuczynieniem wyposażenia aptek i taboru
żeglugi śródlądowej. Wprawdzie zgodnie z prawem wyposażenie aptek i tabor żeglugi
śródlądowej zaliczane są do ruchomości, ale ich charakter oraz dane rejestrowe dotyczące
przejęcia przez Skarb Państwa pozycjonują je w sytuacji zbliżonej do nieruchomości.
Ustawa nie przewiduje objęcia zadośćuczynieniem przejęcia przez państwo obligacji,
pieniędzy, wyposażenia mieszkań, dzieł sztuki, obrazów, składników przedsiębiorstw i
gospodarstw rolnych oraz innego mienia ruchomego, które jest mieniem o innym charakterze,
a jego własność jest niemożliwa do ustalenia.
Ustawa nie reguluje kwestii zaspokojenia roszczeń z tytułu przejęcia przez państwo
nieruchomości na podstawie dekretu z dnia 26 października 1945 roku o własności i
użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz. U. Nr 50, poz. 279). Specyfika
dekretu, który nadal obowiązuje i rozwiązania w nim zawarte przesądziły o konieczności
odrębnego uregulowania kwestii „gruntów warszawskich”. Istotnym jest, że zobowiązania
wynikłe z przejęcia nieruchomości
na rzecz m.st. Warszawy zobligowały samorząd do
przyznania z tego tytułu odszkodowania.
Podmiotami uprawnionymi do zadośćuczynienia są osoby fizyczne, które były
właścicielami mienia w dniu jego przejęcia przez Państwo i obywatelami polskimi lub ich
spadkobiercy bez względu na ich obywatelstwo i miejsce zamieszkania. Charakter
przyznanego świadczenia wyklucza możliwość objęcia zakresem ustawy podmiotów innych
niż osoby fizyczne, których mienie przejęto w wyniku przeprowadzonych procesów
nacjonalizacyjnych. Zadośćuczynienia nie przyznaje się wspólnikom i udziałowcom spółek
prawa handlowego z uwagi na brak możliwości wskazania statutowej reprezentacji podmiotu
dotkniętego bezpośrednio skutkami nacjonalizacji. Należy w tym miejscu zauważyć, iż
zdecydowana większość akcji była akcjami na okaziciela. Z uwagi na znaczny upływ czasu i
obrót akcjami, które dziś posiadają w większości przypadków jedynie charakter
numizmatyczny nastąpiło oderwanie uprawnienia od rzeczywistej własności składników
majątkowych.
Zadośćuczynienia nie przyznaje się osobom, którym przysługiwały w stosunku do państw
obcych roszczenia odszkodowawcze, wynikające z zawartych po dniu 1 stycznia 1944 roku
-2-
umów indemnizacyjnych z 12 państwami: Danią, Belgią, Anglią, Francją, Grecją, Holandią,
Norwegią, Szwajcarią, Księstwem Lichtenstein, Szwecją, USA, Kanadą. Rząd Polski w
wyniku tych umów przekazał rządom państw, będących stronami umów stosowne środki
uznając jednocześnie wypełnienie obowiązków odszkodowawczych.
Ustawa nie obejmuje osób, które utraciły obywatelstwo polskie na podstawie przepisów
dekretu o wyłączeniu ze społeczeństwa polskiego osób narodowości niemieckiej. Osoby te po
II wojnie światowej zostały uznane za wrogów narodu, chyba że osoby takie rehabilitowały
się i utrzymały obywatelstwo lub obywatelstwo zostało im zwrócone. Nie obejmuje się
zakresem stosowania ustawy wszelkiego rodzaju wywłaszczeń i tych przypadków przejścia
na Skarb Państwa własności nieruchomości, które były wynikiem wykonywania aktów prawa
międzynarodowego, potwierdzających ustalone po II wojnie światowej granice. Przejęcie
przez Polskę na mocy Umowy poczdamskiej byłych niemieckich obszarów wschodnich oraz
wszelkiego mienia niemieckiego objęte bowiem zostało należnymi Polsce odszkodowaniami
wojennymi.
Mienie byłych obywateli III Rzeszy, wysiedlonych z Polski bezpośrednio po II wojnie
światowej w związku z wykonaniem aktów prawa międzynarodowego zostało przejęte przez
Skarb Państwa jako odszkodowanie za straty wojenne należne Polsce z części reparacji
wojennych od Niemiec przynależnych Związkowi Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Przekazanie tego mienia nastąpiło w Umowie z dnia 16 sierpnia 1945 roku między
Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej i rządem Związku
Socjalistycznych Republik Radzieckich w sprawie wynagrodzenia szkód, wyrządzonych
przez okupację niemiecką. Polska skorzystała z tego prawa i przejęła na własność Skarbu
Państwa majątek poniemiecki (w tym prawa własnościowe) od władz okupacyjnych Związku
Radzieckiego. Dla zapewnienia pewności prawnej powyższy przepis umowy polsko –
radzieckiej został wzmocniony przepisem prawa krajowego, co nastąpiło w dekrecie z dnia 8
marca 1946 roku o majątkach opuszczonych i poniemieckich. Potwierdzeniem zmian w
stosunkach własnościowych, dokonanych w Polsce po II wojnie światowej są postanowienia
Układu o stosunkach między Republiką Federalną Niemiec a trzema Mocarstwami,
podpisanego w Bonn 26 maja 1952 r. (tzw. Układ przejściowy). Jest bezsporne, że
postanowienia układu przejściowego, potwierdzonego podczas procesu zjednoczeniowego
Niemiec w tzw. Traktacie „2+4” sankcjonowały zmiany własnościowe dokonane przez
państwa wykonujące postanowienia Umowy Poczdamskiej
w odniesieniu do reparacji
wojennych. Nie jest istotne, że Polska nie podpisała Umowy Poczdamskiej, albowiem w
-3-
stosunku do Polski odnosiły się konkretne jej postanowienia, które zostały wykonane poprzez
zawarcie umowy polsko – radzieckiej.
Zadośćuczynienie nie jest przyznane w stosunku do tych osób, które na podstawie
orzeczenia sądu lub decyzji organu administracji otrzymały odszkodowanie lub zwrot
nieruchomości z tytułu bezprawności przejęcia mienia w związku ze stosowaniem aktów
nacjonalizacyjnych w zakresie nieruchomości objętej wnioskiem.
Prawo do zadośćuczynienia jest prawem niezbywalnym, nie podlegającym zrzeczeniu na
rzecz osób trzecich podlegającym dziedziczeniu, co wynika z charakteru tego prawa jako
prawa publicznego, którego źródłem jest wola Państwa. Niezbywalność prawa związana jest z
charakterem świadczenia, które ma złagodzić krzywdy jakich doznała grupa obywateli w
związku z przeprowadzanymi procesami nacjonalizacyjnymi.
Ustawa realizowana jest w dwóch etapach. W okresie 12 miesięcy od dnia wejścia w
życie ustawy składane są wnioski o wypłatę zadośćuczynienia do właściwych miejscowo
wojewodów. Wniosek mający postać urzędowego formularza
jest dostępny na stronach
internetowych urzędów wojewódzkich jak również w ich siedzibach. W oparciu o zebrane
wnioski
właściwi
wojewodowie
prowadzą
postępowania
w
sprawie
wypłaty
zadośćuczynienia. Do wniosku należy dołączyć niezbędne dokumenty, potwierdzające
własność mienia oraz fakt przejęcia przez państwo. Dokumenty te określa art. 5 ust. 4 pkt 1 i
2 i jest to katalog zamknięty. W celu umożliwienia wnioskodawcy potwierdzenia swojego
prawa wprowadzono do ustawy art. 5 ust. 5 na podstawie którego na wniosek wojewody
prowadzącego postępowanie, organy będące następcami prawnymi byłych organów, które
nadzorowały
wykonanie
nacjonalizacji
są
zobowiązane
do
wydania
zaświadczeń
potwierdzających przejęcie przez państwo mienia w terminie 30 dni. Zawieszenie
postępowania w sprawie wypłaty zadośćuczynienia będzie możliwe w sytuacji prowadzenia
przez wnioskodawcę postępowania spadkowego i nie zakończenia tego postępowania przed
upływem terminu do wydania przez wojewodę decyzji o potwierdzeniu prawa do
zadośćuczynienia. W przypadku braku dokumentów i nie przedłożenia ich w terminie 90 dni
od dnia doręczenia przez wojewodę wezwania do usunięcia braków wniosek pozostawia się
bez rozpatrzenia. W przypadku zaistnienia nowych okoliczności w sprawie podjęcie takiego
postępowania będzie możliwe na podstawie przepisów Kpa.
Po przeprowadzeniu postępowania wojewoda w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia
wniosku wydaje decyzję o potwierdzeniu albo odmowie potwierdzenia prawa do
zadośćuczynienia. Kolejnym etapem realizacji ustawy jest ustalenie przez Ministra Skarbu
Państwa
wysokości
stawki
procentowej
zadośćuczynienia
-4-
na
podstawie
wartości
znacjonalizowanych nieruchomości ujawnionych we wnioskach, a następnie wydanie
rozporządzenia o wysokości stawki procentowej. Przyjęta metoda wyliczeń przeprowadzona
w oparciu o adnotacje wojewody o wartości przejętego mienia, dokonane na wnioskach, a nie
na podstawie decyzji gwarantuje zabezpieczenie środków na wypłaty w przypadku
zawieszenia postępowania. Stawka procentowa ustalana jest na podstawie całkowitej wartości
znacjonalizowanego mienia, określonego we wnioskach o wypłatę zadośćuczynienia.
Wysokość zadośćuczynienia przysługującego osobie uprawnionej określa się jako iloczyn
stawki procentowej oraz wartości przejętego mienia ustalonej w decyzji o potwierdzeniu
prawa do zadośćuczynienia. Stawka procentowa zadośćuczynienia wynikać będzie z relacji
kwoty 20 mld złotych, przewidzianej na realizację ustawy, do całkowitej wartości
znacjonalizowanych nieruchomości, ujętej we wnioskach.
W terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia o wysokości stawki
procentowej wojewoda wydaje drugą decyzję o wysokości zadośćuczynienia oraz formie jego
realizacji. Realizacja zadośćuczynienia następuje poprzez wypłatę świadczenia pieniężnego
albo zaliczenie tego świadczenia na poczet ceny nieruchomości przejętej. W konsekwencji
powyższego wojewoda wpisuje osoby, którym przyznano zadośćuczynienie do rejestru
wojewódzkiego. Zaliczenie zadośćuczynienia na poczet ceny nieruchomości przejętej jest
rozwiązaniem umożliwiającym dawnym właścicielom lub ich spadkobiercom zrealizowanie
prawa pierwszeństwa w nabyciu nieruchomości przejętej przez państwo w ramach
prowadzonych procesów nacjonalizacyjnych.
Wartość znacjonalizowanego mienia ustala się według jego stanu z dnia nacjonalizacji
oraz według wartości określonych w rozporządzeniu Ministra Skarbu Państwa zawierającym
tabele cen jednostkowych dla poszczególnych rodzajów składników majątkowych. Przyjęcie
zasady ryczałtowej wyceny jest rozwiązaniem pozwalającym na uniknięcie dodatkowych
kosztów związanych z realizacją ustawy zarówno po stronie Skarbu Państwa jak i
uprawnionych, a ponadto pozwala ustalić wartość w tych przypadkach, gdzie indywidualna
wycena jest niemożliwa. W indywidualnych przypadkach na wniosek osoby uprawnionej
dopuszcza się możliwość przedłożenia wyceny sporządzonej przez rzeczoznawcę
majątkowego na koszt uprawnionego. W tej sytuacji do wyceny nie stosuje się tabel cen
jednostkowych.
Zadośćuczynienie wypłacane jest w okresie 15 lat, począwszy od roku kalendarzowego
następującego bezpośrednio po roku, w którym upłynął termin na wydanie przez wojewodów
decyzji o wysokości zadośćuczynienia. Przyjęcie okresu 15 – letniego dla wypłaty
zadośćuczynienia wynika z konieczności zgromadzenia środków na realizację ustawy.
-5-
Na powyższe składają się środki pochodzące ze sprzedaży 5% akcji należących do Skarbu
Państwa w każdej ze spółek powstałych w wyniku komercjalizacji, wpływy ze sprzedaży
nieruchomości pochodzących z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, pomniejszone o
obowiązkowe odliczenia wynikające z odrębnych ustaw, środki stanowiące składnik funduszu
leśnego w rozumieniu art. 57 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach w
wysokości
odpowiadającej
sumie
przyznanych
zadośćuczynień
w
związku
z roszczeniami zgłoszonymi na podstawie dekretu PKWN o przejęciu niektórych lasów na
własność Skarbu Państwa. Pozostałymi źródłami zasilania Funduszu Reprywatyzacyjnego
będzie 50% wpływów z gospodarowania nieruchomościami przekazanymi przez Skarb
Państwa jednostkom samorządu terytorialnego oraz 20% wpływów z gospodarowania
nieruchomościami Skarbu Państwa, którymi gospodarują starostowie wykonujący zadania
zlecone z zakresu administracji rządowej. Przedmiotowy Fundusz zasilą również odsetki z
tytułu oprocentowania środków zgromadzonych na rachunku bankowym.
Nałożenie na jednostki samorządu terytorialnego obowiązku częściowej partycypacji w
finansowaniu zadośćuczynienia z tytułu nacjonalizacji jest zgodne z obowiązującym w
Rzeczpospolitej Polskiej systemem prawnym, co potwierdza orzecznictwo Trybunału
Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego, a także doktryna prawa.
Odnośnie możliwości sięgnięcia do mienia komunalnego wyraźne stanowisko zajął
Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z dnia 17 października 1995 roku Trybunał stwierdził,
że „charakter uprawnień przysługujących jednostkom samorządu terytorialnego umożliwia
ingerencję ustawodawcy w sferę tych uprawnień w zakresie szerszym aniżeli w odniesieniu
do podmiotów pozostających poza administracją publiczną”.
W orzeczeniu z dnia 9 stycznia 1996 roku TK stwierdził: „gminy wywodzące swój byt
prawny z kompleksu ustaw samorządowych muszą się liczyć z ograniczeniem przyznanych
im praw majątkowych ilekroć wymaga tego porządkowanie nie przystających do nowych
warunków ustrojowych spuścizny z okresu PRL”.
W orzeczeniu z dnia 20 listopada 1996 roku TK zajął następujące stanowisko: „zasadnicza
część majątku gmin w tym zwłaszcza majątku nieruchomego pochodzi z komunalizacji
mienia Skarbu Państwa, dokonanej z woli ustawodawcy. Mienie komunalne służy realizacji
zadań publicznych, określonych przez odpowiednie przepisy ustawowe”. Ochrona mienia
komunalnego nie może polegać na uniemożliwianiu przekształceń własnościowych, w tym
prywatyzacji
i
reprywatyzacji,
a
szczególnie
działań
ustawodawczych,
„instrumentem realizacji polityki przekształceń własnościowych”.
-6-
będących
We wskazanym orzecznictwie Trybunału przywołuje się argument o tym, że nie można
odrzucać obecnych procesów przekształceń własnościowych (w tym i reprywatyzacyjnych)
tylko dlatego, że jednostki samorządu terytorialnego zostały wyposażone w majątek
wcześniej; przebudowa stosunków własnościowych w Polsce nie została jeszcze zakończona,
a prace legislacyjne, np. dotyczące reprywatyzacji mogą w rezultacie doprowadzić do
„istotnych zmian stanu własności”.
Ze środków Funduszu Zadośćuczynienia, utworzonego na podstawie przepisów
ustawy w dalszym ciągu finansowane są odszkodowania przyznane na podstawie orzeczeń
sądowych i administracyjnych z tytułu stwierdzenia bezprawności przejęcia mienia w
związku ze stosowaniem aktów nacjonalizacyjnych oraz odszkodowania wypłacane na
podstawie art. 10 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń
wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego. Powyższe jest wynikiem zlikwidowania Funduszu Reprywatyzacji istniejącego
przed dniem wejścia w życie ustawy, z którego takie odszkodowania były dotychczas
wypłacane i powołania Funduszu Zadośćuczynienia. Nowo powołany Fundusz przejmuje
należności i zobowiązania oraz przychody i wydatki likwidowanego Funduszu.
Ustawa
przewiduje możliwość udzielenia pożyczek przez budżet państwa na uzupełnienie środków
Funduszu Zadośćuczynienia wówczas, gdy planowany stan środków na początek roku
budżetowego oraz planowane w tym roku wpływy ze źródeł, o których mowa w art. 22 ust. 2,
będą niższe niż planowane na ten rok wydatki na wypłatę zadośćuczynienia. Pożyczki te
stanowią zagwarantowanie płynności finansowej i podlegają zwrotowi w momencie wpływu
środków, o których mowa wyżej na rachunek Funduszu Zadośćuczynienia.
Do przychodów Funduszu stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej, a
uprawnienia organu podatkowego przysługują Ministrowi Skarbu Państwa, pozwoli to
Ministrowi Skarbu Państwa na sprawne egzekwowanie środków finansowych stanowiących
zabezpieczenie realizacji ustawy.
Wypłaty z Funduszu realizowane są w ratach rocznych, których wysokość będzie
wynikała z podzielenia ogólnej kwoty zadośćuczynienia w danym roku przez liczbę
uprawnionych. Takie rozwiązanie zmniejsza kwoty waloryzacji przypadającej na najniższe
wypłaty.
Obsługę wypłat zadośćuczynienia prowadzi Bank Gospodarstwa Krajowego, realizujący
wypłaty w ramach ogólnopolskiego systemu rejestrów.
Przewiduje się wprowadzenie zmian w ustawach regulujących gospodarowanie
nieruchomościami oraz gospodarowanie nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w ten
-7-
sposób, iż zmienia się dotychczasowe zasady korzystania z
pierwszeństwa
nabycia
nieruchomości przez dawnych właścicieli, którzy utracili nieruchomości wskutek
nacjonalizacji poprzez wprowadzenie zasady pierwszeństwa na wniosek dawnych właścicieli
nieruchomości uprawnionych do złożenia wniosku o zadośćuczynienie w myśl przepisów
ustawy.
W ustawie od spadków i darowizn wprowadza się zmiany skutkujące zwolnieniem z
podatku nabycia w drodze dziedziczenia prawa do zadośćuczynienia. Powyższe prowadzi do
zwolnienia z podatku wszystkich, którzy uzyskali zadośćuczynienie w drodze dziedziczenia
bez względu na obywatelstwo i miejsce zamieszkania, co jest niezwykle ważne z uwagi na
krąg osób zainteresowanych i zagwarantowanie wszystkim adresatom ustawy równego
traktowania i nie różnicowania sytuacji z uwagi na obywatelstwo i miejsce zamieszkania.
Podobne zwolnienie zostało wprowadzone również w ustawie o opłacie skarbowej, gdzie
przewiduje się zwolnienie osób uprawnionych od wnoszenia opłat skarbowych dotyczących
prowadzonego przed wojewodą postępowania w sprawie wypłaty zadośćuczynienia.
Powyższe ma duże znaczenie dla osób zamieszkujących poza granicami kraju, które będą
przesyłać wnioski drogą pocztową i wnoszenie przez nich opłat w związku z prowadzonym
postępowaniem byłoby kłopotliwe, a w praktyce utrudniałoby złożenie wniosków przez te
osoby. Zwolnienia powyższe nie powodują zmniejszenia dotychczasowych wpływów do
budżetu z tytułu opłat i podatków majątkowych.
Ustawa adresowana jest przede wszystkim do osób, które nie mogą dochodzić
odszkodowania na podstawie obecnie obowiązujących przepisów prawa, ponieważ ich mienie
zostało przejęte zgodnie z aktami nacjonalizacyjnymi. Z ustawy mogą skorzystać również
osoby, które posiadają podstawy prawne do dochodzenia odszkodowania w trybie
administracyjnym
lub
sądowym.
W
przypadku
ich
zainteresowania
uzyskaniem
zadośćuczynienia na podstawie ustawy zobowiązane są oświadczyć, iż zrezygnują z
dochodzenia roszczeń na podstawie obowiązującego prawa przed dniem wejścia w życie
ustawy. Ustawa nie zamyka dotychczasowej drogi dochodzenia roszczeń w stosunku do osób,
których mienie zostało przejęte bezprawnie. Osoba, która prowadzi postępowanie
administracyjne lub sądowe o odszkodowanie lub zwrot nieruchomości może złożyć wniosek
o zadośćuczynienie jednakże w momencie wydania decyzji o wysokości zadośćuczynienia
osoba uprawniona zobowiązana jest do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odmowie
przyjęcia zadośćuczynienia. W przypadku oświadczenia o przyjęciu zadośćuczynienia osoba,
która prowadzi postępowania opisane wyżej oświadcza, iż rezygnuje z ich prowadzenia, a
osoba, która może prowadzić takie postępowanie oświadcza, że rezygnuje z prowadzenia
-8-
takich postępowań w przyszłości. Przepisy ustawy dopuszczają więc możliwość wyboru
pomiędzy zadośćuczynieniem a dochodzeniem prawa do odszkodowania lub zwrotu
nieruchomości na drodze sądowej i administracyjnej. Osoba uprawniona dokonuje takiego
wyboru poprzez złożenie oświadczenia w momencie wydania decyzji o wysokości
zadośćuczynienia, czyli w momencie kiedy znana jest kwota przyznanego świadczenia.
Spośród krajów Europy Środkowo – Wschodniej jedynie Polsce nie udało się jeszcze
uregulować prawnie istoty, zakresu i sposobu naprawienia krzywd, wyrządzonych aktami
nacjonalizacyjnymi, wydanymi na skutek zmian politycznych jakie zaszły po II wojnie
światowej.
Z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego istniejący stan powoduje, że wiele
przedsięwzięć gospodarczych było i jest wadliwie przeprowadzonych na skutek niejasnej
sytuacji prawnej mienia w kontekście kierowanych do niego roszczeń byłych właścicieli lub
ich spadkobierców. Ten stan niepewności odnosi się w szczególności do procesów
komercjalizacji i prywatyzacji mienia państwowego i znajdującego się w dyspozycji
samorządu terytorialnego. Roszczenia podnoszone przez dawnych właścicieli uniemożliwiają
obrót nieruchomościami, wnoszenie ich do spółek, a także zwykłe uregulowanie stanu
prawnego nieruchomości. Taki stan rzeczy nie sprzyja zaufaniu przedsiębiorców
zainteresowanych inwestowaniem w Polsce.
Od wielu lat wydawane są orzeczenia sądowe oraz decyzje administracyjne, korzystne
dla ubiegających się o zwrot nieruchomości lub odszkodowanie na znaczne sumy, wynikające
z wyliczanej stuprocentowej wartości poniesionych szkód. Dalsze zatem utrzymywanie
obecnego stanu stanowi obciążenie finansów publicznych, nie rozwiązując w sposób globalny
problemu.
-9-