mgr Julia Możdżeń

mgr Julia Możdżeń (UMK), Colloquia Baltica IV
Synkretyczny światopogląd Prusów w świetle kroniki Szymona Grunaua
Przekazy Szymona Grunaua (II poł. XV w. – 1529/30 r.) odnoszące się do kultury życia
autochtonicznej ludności pruskiej coraz częściej zyskują uznanie badaczy. Urodzony w
Tolkmicku i pochodzący z pospólstwa dominikanin, miał szansę spotkać się z wieloma
przejawami dawnych wierzeń jeszcze w dzieciństwie, a jego późniejsza działalność
kaznodziejska pozwoliła mu doświadczyć nadal praktykowanego kultu pruskich bóstw.
Niniejszy referat jest próbą zebrania i ukazania ludowych wierzeń Prusów występujących w
kronice Grunaua. Przedstawiają one raczej praktykowaną przez nich dwuwiarę, niż
wykształcony światopogląd synkretyczny. Pominięte zostaną kwestie odnoszące się do
panteonu bóstw pruskich, które posiadają już swoją bogatą literaturę. Fragmenty kroniki
ukazują także pozostałości wierzeń w opiekuńcze demony domostw, współegzystencję
żywych i umarłych przejawiającą się w wierze w potrzebę zapewnienia im pożywienia i dóbr
materialnych po śmierci, nieustanną działalność wajdelotów i wiarę w moc sprawczą ich
przepowiedni, potrzebę ciągłego komunikowania się z dawnymi bóstwami oraz składanie im
ofiar. Przekazy te nie zawsze jednoznacznie pozwalają ustalić pruskie pochodzenie
opisywanych zjawisk - wszak religia słowiańska, germańska i bałtyjska wykazują wiele
analogii. Stąd też przytaczane przykłady rzadko były cytowane w literaturze. Warto jednak
zwrócić na nie uwagę, przybliżając tym samym sposób postrzegania rzeczywistości
otaczającej mieszkańców ziem pruskich, charakteryzującej się nieustannym przenikaniem
świata nadprzyrodzonego i ziemskiego. Referat ma na celu także przybliżyć niektóre aspekty
myślenia magicznego ujawniającego się w przytoczonych fragmentach - wiarę w sprawczą
moc słowa, apotropaiczne właściwości hałasu, magię sympatyczną, wartościujące
postrzeganie kategorii lewe-prawe i innych.