Zygmunt Szultka

Prof. Zygmunt Szultka
Porty brandenbursko-pruskie w handlu bałtyckim.
W latach 1648 – 1653 Hohenzollernowie brandenburscy osiągnęli wielowiekowy cel
swej polityki zagranicznej – uzyskali bezpośredni dostęp do morza, ale korzyści handlowe z
tego płynące – bez ujścia Odry i Szczecina były symboliczne. Kontynuowali więc walkę do
całkowitego opanowania ujścia Odry i Szczecina w 1720 roku. Stworzyło to zupełnie nowe
możliwości rozwoju handlu morskiego. Selektywny merkantylizm, jego specyficzne pruskie
zabarwienie miały łagodzić rozczłonkowanie państwa, stanowiącego faktycznie trzy organizmy
gospodarcze. Priorytety pierwszego sektora gospodarczego i handlu wewnętrznego
powodowały, że w trym historycznym momencie Prusy nie były zdolne włączyć się w nurt
bałtyckiego handlu morskiego z uwagi na słabość kapitałową kupiectwa i niekonkurencyjność
pruskich wyrobów rzemieślniczo – manufakturowych, zbywanych dlatego na wschodzie. Do
1740 roku Prusy posiadały ujemny bilans handlu zagranicznego w którego eksporcie
dominowały nieprzetworzone produkty rolno – leśne. Kupiectwo pruskich ośrodków
portowych ograniczało się do pośrednictwa między europejskimi armatorami a zapleczem
portowym poza którym pozostawał Śląsk ponieważ problemy handlu odrzańskiego były
wówczas dalekie od konkurencyjnego względem Łaby rozwiązania. Armia i finanse
pozostawały – jak za ojca – priorytetami politycznymi Fryderyka II. Cele gospodarcze
realizował on jednak szerszym wachlarzem metod i środków. Dodatni bilans handlu
zagranicznego, w którym wymiana morska odgrywała nieporównywalnie większa niż dotąd
rolę, uczynił on naczelną zasadą swej polityki handlowej, aktualnej aż do 1806 roku, chociaż
po 1786 roku realizowanej coraz mniej konsekwentnie. Z tej doktryny wypływała doktryna
handlowego szkodzenia sąsiadom na wszystkie możliwe sposoby, co doprowadziło do
handlowo – celnych wojen z Saksonią, Austrią i Polską. Z tą ostatnią zwłaszcza po 1772 roku
kiedy to Fryderyk II uczynił z Rzeczpospolitej kolonialny rynek zbytu. Osiągnięciu dodatniego
bilansu handlowego służyły protekcjonizm, zamorski handel kolonialny, wzrastający udział
portów pruskich w handlu bałtyckim i europejskim. Łącznie sprawiło to, że pod koniec
panowania Fryderyka II nadwyżka w handlu zagranicznym Prus wynosiła 5 mln. talarów. W
wymianie coraz większy udział posiadał handel morski. Na przełomie XVIII i XIX wieku
największymi pruskimi portami były: Gdański i Szczecin, a dalej Królewiec, któremu
ustępowały Elbląg i Kłajpeda.