Czynniki ryzyka powstania i rozwoju astmy oraz możliwości jej

Czynniki ryzyka powstania i rozwoju
astmy oraz możliwości jej
zapobiegania
mgr Marek Gerlic
 U osób zdrowych płuca i drogi oddechowe pracują w
następujący sposób: oskrzela, czyli tzw. drogi oddechowe,
są układem rurek, które doprowadzają powietrze do płuc.
Oskrzela w głębi płuc rozgałęziają się, stając się coraz
mniejsze i coraz cieńsze. Od wewnątrz wyścielone są błoną
śluzową, która na swojej powierzchni posiada
mikroskopijnej wielkości rzęski. Rzęski poruszają się stale
w kierunku od płuc do gardła, zapewniając w ten sposób
usuwanie z oskrzeli powstającej tam błony śluzowej i
osadzonych na niej cząsteczek kurzu, jaki wdychamy. Na
samym końcu oskrzeli znajdują się pęcherzyki płucne. Tu
właśnie, w pęcherzykach, tlen z wdychanego przez nas
powietrza przechodzi do krwi.
 U chorych na astmę wygląda to nieco inaczej: Oskrzela
astmatyka są bardzo wrażliwe. Lekarze określają ten stan jako
„nadreaktywność oskrzeli". Polega ona na tym, że już niewielkie
nieszkodliwe czynniki drażniące, jak np. zimne powietrze, mogą
spowodować nagłe zwężenie oskrzeli i uczucie duszności. Błona
śluzowa pokrywająca oskrzela od wewnątrz jest u astmatyków w
stanie ciągłego zapalenia i obrzęku. Śluz powstający w
oskrzelach jest wyjątkowo gęsty i lepki, a ruchy rzęsek są zbyt
słabe, aby skutecznie transportować go na zewnątrz. Tak więc,
podstawowymi różnicami między zdrowymi oskrzelami a
oskrzelami astmatyka są:
 - nadreaktywność oskrzeli,
 - przewlekły, choć nieodczuwalny stan zapalny błony śluzowej
oskrzeli.
 Astma powstaje wskutek oddziaływań z otaczającym
nas środowiskiem. Wskutek wzrastającej ilości
zanieczyszczeń i zmieniających się warunków życia
jesteśmy wciąż narażeni na kontakt z wieloma
substancjami obcymi dla organizmu. Wszystkie te
czynniki drażnią błonę śluzową dróg oddechowych, to
ona bowiem w pierwszej kolejności kontaktuje się ze
światem zewnętrznym. Z upływem czasu śluzówka
oskrzeli zaczyna nadmiernie reagować na drażniące ją
bodźce.
 Przykładem nadmiernej reakcji oskrzeli może być
alergia. Substancją, która wywołuje w organizmie
uczulenie (alergię), mogą być np. pyłki kwitnących
drzew. Wiosną, w porze kwitnienia, cząstki pyłków
przedostają się wraz z powietrzem wdychanym do
światła dróg oddechowych. Błona śluzowa oskrzeli jest
stale podrażniona. W pewnym momencie reakcja
zapalna na pyłki jest tak silna, że dochodzi do
obronnego skurczu mięśni oskrzeli, odczuwanego jako
napad duszności.
 Dowodem na to, że stała styczność z pewnymi
substancjami może spowodować rozwój
nadreaktywności oskrzeli jest np. astma piekarzy,
będąca częstą chorobą zawodową. Podczas pracy
piekarz stale wdycha niewielkie ilości mącznego pyłu.
U niektórych osób błona śluzowa dróg oddechowych
staje się nadwrażliwa na zetknięcie z mąką. Po upływie
7-9 lat u tych właśnie osób dochodzi do uczulenia na
mąkę, w tym do wystąpienia objawów astmy. Muszą
oni, poza stosowaniem leków, zmienić zawód.
 Astma może także pojawić się u osób cierpiących na
inne schorzenie alergiczne, tzw. katar sienny
(pyłkowicę). Z upływem czasu trwania choroby
charakterystyczna dla tych chorych jest tzw. zmiana
piętra choroby: objawy uczuleniowe przenoszą się ze
spojówek i nosa na dolne drogi oddechowe, tj.
oskrzela, dając typowe napady astmy. Astma nie
zawsze musi mieć podłoże uczuleniowe. Również
nawracające często zakażenia układu oddechowego
uszkadzają przewlekle błonę śluzową oskrzeli,
prowadząc do jej nadwrażliwości i po latach - do astmy
oskrzelowej.
Jakkolwiek związek
pomiędzy alergią a astmą
jest dobrze znany to ścisłe
powiązania pomiędzy
nimi nie zostały, jak dotąd,
zdefiniowane.
Astma jest chorobą
wieloczynnikową,
w patogenezie której
ważną rolę odgrywają
zarówno czynniki związane
z organizmem gospodarza,
jak i czynniki środowiskowe.
Kontakt z niektórymi alergenami (alergeny
roztoczy kurzu domowego, alergeny
grzybów pleśniowych oraz zwierząt
domowych) oraz rozwój reakcji alergicznych
we wczesnych okresach życia stanowi
niezależny czynnik ryzyka ujawnienia się
objawów astmatycznych
w dzieciństwie.
Ryzyko pojawienia się świstów w okresie
pierwszego roku życia jest 4-krotnie większe
u dzieci matek palących podczas ciąży niż u
tych, które w tym okresie nie paliły.
Około 10% przypadków astmy u osób w wieku
produkcyjnym jest związane z narażeniem
na czynniki
występujące w miejscu pracy. Lista takich
czynników
obejmuje ponad 300 substancji.
We wzajemnych interakcjach pomiędzy komórkami
zapalnymi oraz różnymi rodzajami komórek
strukturalnych kluczową rolę odgrywają
różnorodne
mediatory chemiczne. U chorych z dokonaną
przebudową dróg oddechowych obturacja może
mieć
charakter jedynie częściowo odwracalny, lub nawet
nieodwracalny.
 Pogrubienie ściany oskrzeli
 Włóknienie podnabłonkowe
 Rozplem miofibroblastów
 Zwiększenie masy komórek mięśni gładkich
 Zmiany naczyń krwionośnych
 Astma o podłożu alergicznym.
W tej postaci astmy dolegliwości nasilają się
na skutek wziewnego kontaktu z wybranym
alergenem. U większości dzieci astma ma
podłoże alergiczne: u ponad 50%
dolegliwości wywołane są wyłącznie przez
kontakt z alergenem. Wśród osób dorosłych
czysto alergiczna postać astmy występuje
zaledwie u co piątego chorego.
 Astma niealergiczna.
Należy tu postać astmy, w której nasilenie objawów
występuje wskutek zakażenia oskrzeli (tzw. astma
infekcyjna). Inną postacią jest astma wysiłkowa,
gdzie duszność nasila się wskutek przyspieszonego
oddychania towarzyszącego pracy fizycznej. Czysta
postać astmy wysiłkowej jest także często
spotykana u dzieci.
 Postać mieszana.
Jest formą astmy spotykaną u ogromnej
większości dorosłych chorych. Nasilenie
dolegliwości występuje zarówno po
kontakcie z alergenem jak i w czasie
zapalenia oskrzeli lub wytężonego wysiłku.
 Środowisko
 Aglomeracje miejskie
 Niekontrolowana
eksploatacja zasobów
 Uprzemysłowienie
 Emisja spalin
 Pyłki kwiatów
 Pyłki drzew
 Niewłaściwa dieta
 Konserwanty
 Sztuczne barwniki
 Antyoksydanty
Stres
Astma nie jest chorobą uwarunkowaną wyłącznie psychicznie. Z
drugiej jednak strony jak każde przewlekłe schorzenie, wpływa
w pewien sposób na psychikę chorego, jego odczucia i reakcję.
Codzienny stres, gonitwa, gorączkowa praca, a także
zdenerwowanie lub strach prowadzą u większości chorych na
astmę do nasilenia dolegliwości, zwiększają częstość
występowania duszności, a nawet mogą doprowadzić do
ciężkiego napadu astmy. Zdenerwowanie z powodu pośpiechu
może szybko przerodzić się w uczucie braku powietrza. Należy
być tego świadomym i w miarę możliwości unikać tego rodzaju
sytuacji! Dla osób, które często odczuwają duszność w sytuacjach
wzmożonego napięcia emocjonalnego bardzo pomocne może
być nauczenie się technik odprężania się, tzw. samotreningu. Po
jego zastosowaniu wielu chorych odczuwa znaczną poprawę,
mogą one pomóc nawet w napadzie astmy. Zdenerwowanie i
panika odwrotnie - zawsze nasilają odczucie duszności.
 Pleśnie
 Grzyby
 Roztocza
1.600 m.n.p.m.
 Zacznij od domu:
 - odkurzacz
 - dywany
 - kanapy
 Częste sprzątanie
mieszkania
 Jak najdłużej karmimy
dziecko piersią
 Jak najwięcej ruchu
na świeżym powietrzu
 Wysiłek fizyczny,
aktywność ruchowa
 Uprawianie sportu
nawet wyczynowego
 Częste wietrzenie
pomieszczeń, w
których przebywamy
 odczulanie
 Nie palimy i nie
przebywamy w
zadymionych
pomieszczeniach
 Do zjedzenia wybieramy
produkty świeże i w
miarę nieprzetworzone
 Unikamy stresów, ale
także uczymy się
radzić sobie z nimi
Czterotygodniowy pobyt w specjalnym szpitalu lub
sanatorium jest z pewnością godny polecenia. Sanatoria i
szpitale położone są z reguły w okolicach, gdzie osoby
chorujące na astmę lub alergicy mogą obserwować
zmniejszenie dolegliwości, np. w górach lub nad morzem,
pobyt w suchym klimacie, „ubogim" w alergeny, z którymi
chory styka się na co dzień, czasami może mieć bardzo
dobry wpływ na poprawę samopoczucia. Pobyt w
sanatorium można wykorzystać, aby wyjaśnić co właściwie
jest powodem dolegliwości czy uczulenia. Niektóre szpitale
czy sanatoria uczą chorych zasad postępowania w ich
chorobie.
 Ćwiczenie optymalnego
oddychania
Cogito Ergo Sum …..
Żyjmy świadomie !!!
Dziękuję za uwagę
 Droszcz W.: Astma. PZWL, Warszawa 2007.
 Chazan R.: Astma oskrzelowa. [w:]
 Chazan R. (red.): Pneumonologia praktyczna.
Alfa-medica Press, Bielsko-Biała 2005.
 Niżankowska-Mogilnicka E., Bochenek G.: Astma. [w:]
 Szczeklik A. (red.): Choroby wewnętrzne. Medycyna
Praktyczna, Kraków 2005.
 GINA Światowa Strategia Rozpoznawania, Leczenia i
Prewencji Astmy. Aktualizacja 2006. Medycyna
Praktyczna, wydanie specjalne 1/2007.