Elastyczność popytu i podaży

Autor: mgr Andrzej Kacprzyk
mgr J. Karol Słowiński
II.
Elastyczność popytu i podaży
Spis treści:
Wstęp
1.
Cenowa elastyczność popytu
1.1 Cenowa elastyczność popytu a przychody przedsiębiorstw
2.
Mieszana cenowa elastyczność popytu
3.
Dochodowa elastyczność popytu
4.
Cenowa elastyczność podaży
Słowa kluczowe: elastyczność popytu, elastyczność podaży, cenowa elastyczność popytu,
dochodowa elastyczność popytu, popyt doskonale elastyczny, popyt elastyczny, popyt wzorcowy,
popyt
nieelastyczny,
popyt
sztywny,
podaż
elastyczna,
podaż
nieelastyczna,
dobra
substytucyjne, dobra komplementarne.
Wstęp
Dotychczasowa analiza prawa popytu i podaży pozwala nam określić kierunki reakcji popytu
i podaży na zmiany cen i czynników pozacenowych, nie mówi nam jednak nic o sile tej reakcji.
Silę tę można mierzyć stosując odpowiednie współczynniki elastyczności podaży i popytu, które
zostaną przedstawione w niniejszym module. Znajomość tych wskaźników znakomicie ułatwia
zrozumienie
zachowań
i decyzji
mikropodmiotów
gospodarczych
(konsumentów
i firm),
a niekiedy nawet poczynań rządu.
1. Cenowa elastyczność popytu
Elastyczność cenowa popytu jest ważnym wskaźnikiem, bardzo przydatnym przy rozstrzyganiu
wielu problemów ekonomicznych. Z dotychczasowych rozważań (moduł 1) wiemy, że istnieje
odwrotna zależność między popytem a ceną, innymi słowy — reakcją na wzrost ceny jest
spadek popytu. Poznane prawo popytu informuje nas jedynie o kierunku tej zależności, jednak
nawet nie posiadając żadnych danych dotyczących sprzedaży, można intuicyjnie stwierdzić, że
dwukrotny wzrost cen żywności wywoła znacznie mniejszy spadek popytu, niż analogiczny
wzrost cen drogich kosmetyków. Narzędziem, które umożliwia dokonanie pomiaru siły tej reakcji
jest współczynnik cenowej elastyczności popytu (EPD).
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
1
Cenowa elastyczność popytu jest to stosunek procentowej zmiany wielkości popytu do
procentowej zmiany ceny danego dobra przy założeniu ceteris paribus.
W formie algebraicznej można to ująć następująco:
EPD = -
Procentowa zmiana wielkości popytu( D)
Procentowa zmiana ceny ( P)
EPD = -
D
D0
=-
D1  D0
D0
P1  P0
P0
=-
D
D0
P
P0
(1)
lub
:
P
P0
=-
D P0
·
 P D0
,
(2)
gdzie:
EPD — współczynnik elastyczności cenowej popytu,
D0 i D1 — wielkość popytu początkowa i w okresie obliczeniowym,
P0 i P1 — cena danego dobra początkowa i w okresie obliczeniowym,
∆D — przyrost (zmiana absolutna) popytu,
∆P — przyrost ceny.
W skrótowym zapisie często pomija się znak „–” (minus) i używa wartości bezwzględnych (por.
Begg et al. 2000: 121-122).
Tabelaryczne zestawienie przedziału wielkości współczynnika cenowej elastyczności popytu
Procentowa
Procentowa
zmiana
zmiana
ceny
popytu
20
0
Obliczenie
Wielkość
współczynnika
elastyczności
Interpretacja
współczynnika
cenowej
0/20
EPD= 0
Popyt doskonale nieelastyczny
(sztywny)
20
10
10/20
EPD= 1/2
Popyt nieelastyczny
20
20
20/20
EPD=1
Popyt wzorcowy (jednostkowy)
20
40
40/20
EPD=2
Popyt elastyczny
20
nieskończona
EPD=∞
Popyt doskonale elastyczny
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
2
1.1.
Elastyczność cenowa popytu a przychody przedsiębiorstw
Elastyczność cenowa popytu jest kategorią bardzo przydatną do wielu obliczeń. Znajomość jej
współczynników dla poszczególnych dóbr i usług może ułatwić przedsiębiorstwom decyzje
odnośnie podwyższania lub obniżania ceny swoich wyrobów. Przykładowe wartości tego
wskaźnika zawiera tabela 1 (por.: Begg et al. 2000: 124).
Tabela 1. Szacunkowe wartości współczynnika cenowej elastyczności popytu
dla niektórych dóbr i usług
Produkt lub usługa
EPD
Produkt lub usługa
EPD
gazety
0.10
mleko
0.63
energia elektryczna
0.13
sprzęt AGD
0.63
chleb
0.15
bilety do kina
0.87
bilety na mecze baseball
0.23
piwo
0.90
cukier
0.30
buty
0.91
jajka
0.32
samochody
1.14
usługi prawnicze
0.37
wołowina
1.27
usługi — naprawa samochodów
0.40
porcelana
1.54
ubrania
0.49
posiłki w restauracjach
2.27
benzyna
0.60
jagnięcina i baranina
2.65
Źródło: McConnell et al. 2005: 113
W zależności od stopnia elastyczności możemy rozważyć trzy przypadki:

Jeśli
popyt
na dane dobro jest
popytem elastycznym (|EPD | >
1), wówczas
przedsiębiorstwom nie będzie się opłacało podwyższanie ceny tego dobra (rysunek 1). Popyt
na nie spadłby bowiem o większy procent niż wzrosła cena i w efekcie przychód
przedsiębiorstwa (rozumiany jako iloczyn ceny i sprzedanej ilości, która na wolnym rynku
nigdy nie będzie większa od wielkości popytu) zmniejszyłby się. Tak więc w sytuacji, gdy
popyt na dane dobro jest elastyczny producentom opłaca się zmniejszyć jego cenę (z PA do
PB). Obniżka ta zostanie bowiem zrekompensowana większym procentowo wzrostem popytu
i w rezultacie przychód (wydatki konsumenta) zwiększy się.
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
3
Rysunek 1. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta —
popyt elastyczny — obniżka ceny powoduje wzrost wydatków
Źródło: opracowanie własne

Jeśli elastyczność cenowa popytu na dobra wytwarzane przez dane przedsiębiorstwo jest
elastycznością wzorcową (|EPD | = 1), to jakakolwiek podwyżka, czy też obniżka cen tych
dóbr nie będzie miała żadnego wpływu na wielkość przychodu (rysunek 2). Przy
elastyczności wzorcowej każda zmiana ceny zrównoważona zostanie bowiem taką samą
procentowo (lecz o przeciwnym znaku) zmianą popytu.
Rysunek 2. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta —
popyt o elastyczności wzorcowej — obniżka ceny nie zmienia wielkości wydatków
Źródło: opracowanie własne
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
4

Jeśli popyt na dane dobro jest popytem nieelastycznym (0 < |EPD| < 1) wówczas
przedsiębiorstwom nie będzie się opłacało obniżanie ceny tego dobra. Co prawda, na skutek
spadku ceny, popyt na to dobro zwiększyłby się, ale o mniejszy procent niż spadła cena —
w efekcie
przychód
przedsiębiorstwa
zmniejszyłby
się
(rysunek
3).
Jeśli
natomiast
producenci zdecydują się na podwyżkę ceny dobra (z PB do PA), na które popyt jest
nieelastyczny, to ta podwyżka z nawiązką zrekompensuje im mniejszy procentowo spadek
popytu, gdyż w rezultacie przychód ze sprzedaży (utarg) zwiększy się.
Rysunek 3. Elastyczność popytu a wpływ zmiany ceny na sumę wydatków konsumenta —
popyt nieelastyczny — obniżka ceny powoduje spadek wydatków
Źródło: opracowanie własne
Wymarzoną sytuacją dla przedsiębiorstw byłby sztywny popyt na ich produkty (EPD = 0) —
wówczas nawet bardzo wysoki wzrost ceny nie spowodowałby bowiem jakiegokolwiek spadku
popytu. W rezultacie przychód mógłby znacznie wzrosnąć (o tyle procent, o ile wzrosłaby cena)
(zob. więcej w: Kamerschen et al. 1991: 471-487).
Przykład 1:
W wyniku podwyżki ceny dobra a z 250 do 500, popyt na to dobro spadł z 2500 sztuk do 2000
sztuk.
a) oblicz absolutną zmianę ceny
b) oblicz absolutną zmianę popytu
c)
oblicz względną zmianę ceny
d) oblicz względną zmianę popytu
e) oblicz współczynnik elastyczności cenowej popytu
f)
określ jaki to rodzaj popytu
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
5
Rozwiązanie:
a) ∆P (absolutna zmiana ceny) = 500 – 250 = 250 (od ceny z okresu późniejszego
odejmujemy cenę z okresu wcześniejszego)
b) ∆D (absolutna zmiana popytu) = 2000 – 2500 = - 500 (popyt spadł o 500)
c)
Względna zmiana jest to inaczej zmiana procentowa. Musimy więc określić o ile procent
i w jakim kierunku zmieniła się cena. Możemy skorzystać ze wzoru: względna zmiana ceny
= ∆P / P0. Absolutną zmianę ceny należy więc podzielić przez cenę obowiązującą w okresie
wcześniejszym: 250 / 250 = 1
d) Względna (procentowa) zmiana popytu = ∆D/D0 = - 500/2500 = - 0,2 (analogicznie, jak
w poprzednim podpunkcie). Inaczej możemy powiedzieć, że popyt spadł o 20%.
e) Korzystając ze wzoru na cenową elastyczność popytu: EPD = (∆D/D0) / (∆P/P0) podstawiamy
obliczone w poprzednich podpunktach wielkości: EPD = (- 0,2) / 1 = - 0,2
f)
Ponieważ wartość bezwzględna współczynnika cenowej elastyczności popytu mieści się
w przedziale od 0 do 1 (|EPD |= 0,2), popyt jest nieelastyczny lub inaczej mało elastyczny.
Studium przypadku
Związek Piłki Nożnej oraz Królewska Opera mają ten sam, wartościowy cel
Ostatnie wydarzenia w lidzie brytyjskiej piłki nożnej ukazują, jak bardzo kosztowna
może być nieznajomość podstawowych prawidłowości rządzących popytem i podażą.
Brytyjski Związek Piłki Nożnej (ang. Football Association) stał się przedmiotem
krytyki, gdy nie sprzedał biletów na największe wydarzenie sportowe — na półfinałowy
mecz Pucharu Anglii rozgrywany pomiędzy dwoma najbardziej uwielbianymi przez
kibiców klubami, tj. Liverpoolem oraz Aston Villą. Oczekiwano, że mecz odbędzie się
przy pełnych trybunach stadionu Old Trafford (macierzysty stadion Manchester
United), który zlokalizowany jest niezwykle dogodnie dla kibiców obu zespołów.
Transmisja sieci telewizyjnej Sky była zagwarantowana, ale oglądanie meczu
w telewizji dla prawdziwego kibica było nie do przyjęcia.
Dlaczego więc stadion zapełniony był tylko w 80%?
Liverpool zwrócił 6 tys. niesprzedanych biletów z 23.5 tys., a Aston Villa 4.4 tys.
z przeznaczonych dla nich ich 23 tys. biletów.
Średnia cena ważona cena biletu byłą na poziomie £31.68. Prawie wszystkie zwroty,
jakie miały miejsce, to bilety w najwyższej cenie, czyli za £38.
Tego samego dnia w Villa Park miał miejsce drugi półfinał relacjonowany przez
telewizję BBC. Zmierzyła się Chelsea oraz Manchester United. Chelsea sprzedała
wszystkie bilety w ilości 18.5 tys., a Manchester United nie sprzedał 700 biletów
z posiadanych 19 tys. Wszystkie niesprzedane bilety były w cenie £38.
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
6
Gdy przeanalizujemy wyniki sprzedaży z obu meczów, zauważymy różnicę polegającą
na tym, że Old Trafford ma aż 86% swoich miejsc w najwyższych cenach (za £ 38
oraz £ 30), podczas gdy Villa Park miał tylko 67% miejsc w tych samych cenach (£ 38
oraz £ 30).
Kibice wykupili niemal całkowicie bilety w Villa Park. Wynik ten nie był raczej efektem
działań ZPN, a raczej struktury miejsc na stadionie. Villa Park miała znacznie większą
liczbę biletów tańszych niż £30.
ZPN popełnił błędy w obu przypadkach (szczególnie w przypadku Old Trafford) sądząc,
że popyt na bilety jest mniej cenowo elastyczny (mniej wrażliwy na zmianę cen).
Być może ZPN mógłby wziąć przykład z Opery Królewskiej w Londynie, która posiada
system
z 131
poziomami
cen.
Ilość
zastosowanych
cen
zależy
od
rodzaju
przedstawienia. Na koncert Placido Domingo przeciętna cena za bilet wyniosła £ 76.
Przedział cenowy wynosił od £ 50 (800 z 2.000 biletów) do £ 140 (124 bilety).
Końcowy efekt — pełna sala.
W przypadku występów nowoczesnych baletów, przeciętna cena biletu wynosiła
£ 17.80. Przy rozpiętości cen od 2 do 34 funtów i 800 biletach w cenie £ 13.5 lub
mniejszej. Końcowy efekt — pełna sala.
Porównując oba przypadki musimy zwrócić uwagę na fakt, że krzywa podaży
przebiega pionowo przy 2 tys. miejsc. W przypadku stadionu Old Trafford to liczba
dwudziestopięciokrotnie większa zanim stadion się całkowicie zapełni. Oczywiście
musimy wziąć pod uwagę inne czynniki, np. wizerunek piłki nożnej w porównaniu
z operą czy dochody konsumentów. Czy popularność opery jest tak szeroka jak piłki
nożnej, czy dochody kibiców są podobne do dochodów wielbicieli opery?
Logicznym wnioskiem jest by menedżerowie ZPN, jak i Królewskiej Opery, zbadali
elastyczność cenową i dochodową popytu, zanim zorientują się, gdzie znajduje się
cena równowagi.
Źródło: „The Guardian”, 8 kwietnia 1996 r.
2. Mieszana cenowa elastyczność popytu
Kolejną bardzo użyteczną i powszechnie stosowaną miarą elastyczności jest współczynnik
mieszanej cenowej elastyczność popytu. Mierzy on reakcję popytu na dobro a na zmianę ceny
dobra B.
Współczynnik ten ma następującą postać:
EMD =
D A
D A0
:
PB
PB 0
(3)
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
7
gdzie:
D A
D A0
— procentowa zmiana popytu na dobro A,
PB
PB 0
— procentowa zmiana ceny dobra B, które w stosunku do dobra A jest substytucyjne bądź
komplementarne.
Wartość tego współczynnika pozawala nam określić, w jakiej relacji do siebie są dobra. Znak
ujemny informuje nas, że dobra A i B są wobec siebie komplementarne, znak dodatni oznacza
substytucyjność dóbr. Gdy dobra są od siebie niezależne współczynnik przyjmuje wartość równą
zeru (zob. więcej w: Begg et al. 2000: 132-133).
Przykład 2:
Cena dobra A wzrosła o 16%, w wyniku czego popyt na dobro B spadł o 4%. Ile wynosi cenowa
mieszana elastyczność popytu? Jakiego typu są to dobra? Podaj przykład.
Rozwiązanie:
Ponieważ zmiana ceny jednego dobra spowodowała zmianę popytu na inne dobro należy
skorzystać ze wzoru na mieszaną cenową elastyczność popytu.
W treści zadania podane mamy od razu wartości procentowe (względne), zatem korzystając
z powyższego wzoru otrzymujemy:
EMD = (- 4%) / (16 %),
czyli inaczej:
EMD = (- 0,04) / (0,16) = - 0,25.
Ponieważ otrzymany współczynnik posiada wartość ujemną, dobra A i B są wobec siebie
komplementarne. Jeśli rośnie cena jednego z nich, popyt na drugie spada. Klasycznym
przykładem takich dóbr są benzyna i samochód lub pióro i atrament.
3. Dochodowa elastyczność popytu
Drugim oprócz ceny istotnym czynnikiem determinującym wielkość popytu na dane dobro jest
dochód. Stosując klauzulę ceteris paribus można stwierdzić, że wzrost dochodów nabywców
powoduje wzrost popytu.
Siłę tej reakcji mierzy współczynnik elastyczności dochodowej popytu:
EID =
D
D
:
I
I
,
(4)
gdzie:
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
8
D
D
— procentowa zmiana popytu,
I
I
— procentowa zmiana dochodu.
Na podstawie wartości liczbowych tego współczynnika można dokonać podziału dóbr na
następujące kategorie:

dobra normalne (zwykłe) charakteryzujące się dodatnią elastycznością dochodową
popytu i dobra niższego rzędu, mające ujemną elastyczność dochodową;

dobra pierwszej potrzeby (podstawowe) mające elastyczność dochodową niższą od
jedności
i dobra
luksusowe
(wyższego
rzędu),
które
charakteryzują
się
współczynnikami o wartości większej niż jeden (zob. więcej w: Begg et al. 2000: 134137; Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 59-62).
Analiza przypadku — współczynniki elastyczności popytu na przejazdy autobusami
komunikacji publicznej
Elastyczność cenowa:
0.1
Mieszana cenowa elastyczność ( z cenami samochodów):
+0.3
Elastyczność dochodowa:
- 2.4
Współczynnik elastyczności cenowej na przejazdy autobusowe wynosi 0.1
(<1.0>), czyli popyt na te usługi jest nieelastyczny. Spadek ceny biletów
autobusowych
spowodowałby
niewielki
wzrost
liczby
osób
przemieszczających się autobusami.
Jeśli weźmiemy pod uwagę zależność pomiędzy ceną aut a popytem na
przejazdy autobusem, to okazuje się, że współczynnik mieszanej cenowej
elastyczności
popytu
wynosi
+0.3.
Oznacza
to,
że
auta
i przejazdy
autobusami są dobrami substytucyjnymi. Ponadto wysokość współczynnika
wynoszącego 0.3 (jest mniejsza od 1) oznacza ,że relacja między nimi jest
nieelastyczna. Jeśli ceny aut wzrosną, to spowoduje to niewielki przyrost
osób, które przemieszczać się będą autobusami.
Współczynnik dochodowej elastyczności popytu wynosi -2.4, co oznacza, że
mamy do czynienia z dobrami niższego rzędu i wysoką wrażliwością na
zmiany dochodów.
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
9
4. Cenowa elastyczność podaży
Kolejnym rodzajem elastyczności jest cenowa elastyczność podaży mierząca reakcję
oferowanej ilości towaru na zmianę ceny. Jej miarą jest współczynnik elastyczności cenowej
podaży, który ma następującą postać:
EPS =
S
S0
:
P
P0
,
(5)
gdzie:
S
S0
— procentowa zmiana podaży,
P
P0
— procentowa zmiana ceny.
Elastyczność podaży pozwala ocenić, jak zmieni się cena i oferowana ilość odpowiadające
warunkom równowagi pod wpływem zmian popytu.
Ponieważ krzywe podaży wznoszą się, elastyczność podaży jest dodatnia. Jeśli przesuwamy się
wzdłuż krzywej podaży, wzrostowi cen towarzyszą przyrosty produkcji. Im bardziej podaż jest
elastyczna, tym większy jest procentowy wzrost jej wielkości stanowiący reakcję na daną
procentową zmianę ceny. Zatem krzywe podaży o wysokiej elastyczności są względnie płaskie,
zaś krzywe o niskiej elastyczności — względnie strome (Begg et al. 2000: 247; zob. więcej w:
Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 62-64).
Studenci chcący pogłębić swoją wiedzę mogą przestudiować zagadnienia dotyczące punktowego
i łukowego mierzenia elastyczności oraz mierzenia elastyczności za pomocą metod graficznych
(Milewski, Kwiatkowski (red.) 2005: 64-77).
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
10
Bibliografia:
Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2000): Mikroekonomia, PWE, Warszawa, s. 119-141; 246.
McConnell C.R., Brue S.L., Barbiero T.P. (2005): Microeconomics, McGraw-Hill Ryerson, s. 113.
Milewski R., Kwiatkowski E. (red.) (2005): Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa, s. 58-77.
Rekowski M. (1993): Wprowadzenie do mikroekonomii, Wydawnictwo POLSOFT – AKADEMIA,
Poznań, s. 65-80.
© Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy
11