Formy pracy na odległość w dobie „Nowej Gospodarki”

Transkrypt

Formy pracy na odległość w dobie „Nowej Gospodarki”
Formy pracy na odległość w dobie „Nowej Gospodarki”
dr Zbigniew E. Zieliński
Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach
[email protected]
W pracy przedstawiono rozważania i wnioski dotyczące elementów i form pracy
na odległość w dobie Nowej Gospodarki. Zastosowanie technologii informacyjnych
powoduje, że coraz więcej wykwalifikowanych specjalistów może wykonywać swoją
pracę nie wychodząc z domu. Spojrzenie na telepracę jak na efektywną formę
zatrudnienia, w chwili kiedy od kilku lat mówi się o społeczeństwie informacyjnym
korzystającym z globalnej sieci jest przykładem kierunku przeciwdziałania bezrobociu.
Współczesne technologie informatyczne nakazują zmianę paradygmatu zatrudnienia
pracownika, czy funkcjonowania firmy w konkurencyjnym otoczeniu.
„Praca wszystko przezwycięża”
Wergiliusz (Publius Vergilius Maro, 70 - 19 p.n.e.)
I. Wprowadzenie
Elementy pracy na odległość są ściśle powiązane z ewolucją technologii
informacyjno-komunikacyjnej, które bez wątpienia zmieniły struktury i system
komunikowania społecznego, transformują procesy gospodarcze polityczne oraz
społeczne. Rozwój technologii przełomu XX i XXI wieku przyniósł nową jakość jaką
jest sieć internet, który stał się najistotniejszym narzędziem technologicznym
współczesnych społeczeństw. Społeczeństwo informacyjne należy traktować jako zespół
wzajemnych związków pomiędzy technikami i technologiami informacyjnymi oraz
przemianami struktur gospodarczych, a polityką państw, organizacji międzynarodowych
a także nowo powstałych społeczności wirtualnych korzystających z możliwości
globalnej sieci poprzez gromadzenie, przetwarzanie, transmisję i dystrybucję informacji,
która jest fundamentalnym źródłem produktywności i władzy.
Społeczeństwo informacyjne jest etapem w rozwoju cywilizacji, w którym
społeczeństwo i gospodarka skoncentrowane są na produkcji, dystrybucji i użytkowaniu
informacji, które to stają się podstawowymi czynnikami produkcji. Do najważniejszych
wyznaczników społeczeństwa informacyjnego należy zaliczyć1:
• traktowanie informacji jako dobra ekonomicznego, podstawowego zasobu i
podstawowej kategorii ekonomicznej,
• upowszechniony dostęp do technologii informacyjnej, tworzącej różne kanały
dystrybucji,
• swobodną cyrkulację różnych kategorii informacji w społeczeństwie i nowe
formy demokratyzacji – demokratyczny dostęp do informacji,
• około 50 % zatrudnionych w sektorze informacyjnym,
1
D. Dziurba, „Przyjazne dla użytkownika społeczeństwo informacyjne”, Problemy społeczeństwa globalnej
informacji, red. A. Szewczyk, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2000, s. 38.
1
około 50 % udziału sektora informacyjnego w PKB – jest to sektor dominujący
w gospodarce,
• warunkowanie przez sektor informacyjny sprawnego funkcjonowania innych
sektorów i działów gospodarki,
• specjalny status nauki i edukacji2.
Ogromny postęp w technologiach teleinformatycznych wywiera wpływ na
wszystkie dziedziny życia, w tym przede wszystkim na gospodarkę. Pojęcie „Nowa
Gospodarka” narodziło się stosunkowo niedawno i nie jest do końca jeszcze
zdefiniowane. Pojęcie to bywa rozumiane na trzy sposoby:
• jako nowa ekonomia, czyli system nowych reguł wyjaśniających
funkcjonowanie podmiotów gospodarczych na rynku,
• jako funkcjonowanie podmiotów gospodarczych w silnie zmienionych
uwarunkowaniach dzięki rozwojowi technologii informatycznej, jest to tzw.
gospodarka oparta na wiedzy (knowledge-based-economy),
• „nowa gospodarka” rozumiana podmiotowo jako określenie przedsiębiorstw
działających w sektorze IT (Information Technology)3.
Obecnie powszechną akceptację zyskuje pogląd, że rozwój i rozpowszechnianie
się technologii informatycznych zasadniczo zmienia praktykę biznesu, zarządzania,
marketingu, zaś pojawiające się terminy jak np. telepraca, marketing wirusowy, portal,
e-biznes, wirtualna organizacja powstały dla opisania nowego środowiska prowadzenia
działalności gospodarczej4.
Internet będący czynnikiem kształtującym nową gospodarkę ma wpływ na
wysoki stopień przejrzystości działalności firm gdzie w zmienionych warunkach
otoczenia przedsiębiorstwa, partnerzy biznesowi, a także klienci mogą łatwiej
porównywać swe działania na rynku czy ceny produktów. Na funkcjonowanie firm,
działalność pracowników oraz decyzje klientów ma szczególne znaczenie czynnik
pozyskania informacji i umiejętnego posługiwania się nią. Jest to cecha determinująca
obecnie pracownika posługującego się technologią informatyczną w dobie nowej
gospodarki.
•
II. Powstanie telepracy
Gwałtowny rozwój technik teleinformatycznych powoduje, że coraz więcej
specjalistów może wykonywać swoją pracę poza siedzibą firmy. Przedsiębiorstwa coraz
częściej godzą się na pracę poza biurem, jednak szansę taką otrzymują głównie
pracownicy wolnych zawodów lub pracownicy o wysokich kwalifikacjach. Dzięki
internetowi wiele osób może rozpocząć własny biznes, bądź poszukać pracy przez sieć
za pomocą serwisów firm rekrutacyjnych, vortali pracy, kariery czy edukacji.
Taka forma pracy na odległość z wykorzystaniem internetu powstała dzięki
rozwojowi nowych technologii, mediów, teleinformatyki. W sytuacji kiedy wiedza,
informacja są czynnikiem dominującym i umożliwiającym znalezienie pracy – znaczenie
tradycyjnych elementów takich jak ziemia, kapitał czy praca fizyczna maleje. Wiedza
staje się nową podstawą zamożności, powodzenia i kontrola nad nią – jak kiedyś
2
B. Gregor, M. Stawiszyński, „e-Commerce”, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Łódź 2002, s.20.
A. Sznajder, „Marketing wirtualny”, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002, s. 13.
4
B. Gregor, M. Stawiszyński, „e-Commerce”, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Łódź 2002, s.23.
3
2
władanie ziemią, surowcami, fabrykami – jest szczególnie istotna. Wcześniejsze
rewolucje także były oparte na epokowych wynalazkach, jednak z wprowadzaniem
obecnych technologii wiążą się nowe procesy, jak globalizacja gospodarki (w
zaopatrzeniu, produkcji i zbycie), utrata częściowej suwerenności przez rządy i osiąganie
wpływów przez globalne korporacje transnarodowe5. Poniższy rysunek obrazuje
znaczenie posługiwania się informacją i posiadaniem wiedzy w nowej gospodarce.
Rysunek 1 - Znaczenie różnych czynników produkcji dla gospodarki rolniczej, przemysłowej oraz dla nowej
6
gospodarki
W chwili gdy większość społeczeństwa zajmuje się przetwarzaniem informacji,
miejsce pracy staje się sprawą mniej istotną. Wykorzystywanie narzędzi
teleinformatycznych eliminuje konieczność pracy w ściśle określonej przestrzeni.
Współczesne modele biznesowe, a w szczególności przedsiębiorstwo działające w
przestrzeni wirtualnej, funkcjonujące w czasie rzeczywistym (Real-Time Enterprice),
dzięki wykorzystaniu technologii opartych na internecie, umożliwiają integrację
wyników pracy pochodzącej z różnych źródeł7.
Za prekursora telepracy (telework) uważa się Jacka Nillesa, amerykańskiego
fizyka, który swojej idei nadał nazwę „praca zdalna”, który w latach 70-tych podczas
kryzysu paliwowego dowodził, że elektroniczny przesył danych jest bardziej opłacalny
5
L. C. Thurow, „Building Watch. The New Rule of Individuals”, Companies and Nations in a KnowledgeBased Economy, New York 1999.
6
Andersen Business Consulting – http://www.andersen.pl/nowe_czasy
7
T.Teluk, „IT w firmie”, Wydawnictwo OnePress, Gliwice 2004, s. 32.
3
od transportu siły roboczej. Jednak dopiero w latach 90-tych rozwój informatyki,
internetu i sieci rozległych sprawił, że praca na odległość zaczęła trwale wpisywać się w
krajobraz nowej rzeczywistości zdominowanej przez technologię8. Pracodawcy zaczęli
dostrzegać szereg korzyści wynikających z wykonywania czynności zawodowych poza
siedzibą firmy (co wiązało się z radykalnymi reformami zarządzania
przedsiębiorstwem). Hierarchiczne biurokracje w organizacjach zastępowano
elastycznymi, płaskimi strukturami opartymi na pracy zespołowej, co jednocześnie
wiązało się z budową sieci korporacyjnych, szerokopasmowego dostępu do inernetu, czy
powstaniem technologii mobilnych. Dzięki technologiom możliwe stało się dostarczanie
wyników pracy bez względu na odległość, przy jednoczesnym utrzymywaniu łączności9.
Praca na odległość wiązała się także z oszczędnościami związanymi z wynajmem
powierzchni biurowych, organizacją stanowiska pracy, wydatkami na dojazd do pracy,
posiłkami regeneracyjnymi, urlopami zdrowotnymi. Pracownicy zdalni zwracają uwagę
na nowy sposób aktywności zawodowej ze względu na poprawę życia rodzinnego,
zwiększanie elastyczności godzin pracy, zmniejszenie stresów, polepszenie koncentracji
– wynikiem było zwiększenie wydajności tej grupy zawodowej od 15 do 50 procent w
zależności od wykonywanego zajęcia.
III. Definicja i formy telepracy
O telepracy mówimy, gdy przy użyciu dostępnych technik informatycznych i
telekomunikacyjnych wykonywana jest praca w dowolnej odległości od miejsca, w
którym oczekuje się na efekty tej pracy lub gdzie w tradycyjnym systemie zatrudnienia
praca ta byłaby wykonana. Telepraca bywa nazywana również „pracą zdalną”, „pracą na
odległość”, „e-pracą”, a żartobliwie „wyrkom”. Pojęcie to obejmuje:
• telepracę domową (inna propozycja to wyrkom od wyrobnictwo komputerowe),
gdzie pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura
praco- lub zleceniodawcy;
• telepracę mobilną, gdzie personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci,
dzięki technikom teleinformatycznym, większość czasu spędzać mogą u
klienta. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany
byłby personel biurowy, a klient musiałby przyjechać do siedziby firmy;
• telecentra, zapewniające dostęp do wszelkich ułatwień wirtualnego biura
osobom, które nie chcą pracować w domu, ale nie mogą tracić czasu na dojazdy
do siedziby firmy i pragną uniknąć związanych z tym niewygód i wydatków;
• „telechatki”, zapewniające obywatelom lokalnych społeczności możliwość
podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dostęp do zaawansowanych technik
informatycznych i telekomunikacyjnych, pracy sieciowej oraz tzw. aspekt
społeczny, którego może brakować osobie pracującej w domu;
• relokalizacja funkcjonalna, gdzie funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem
lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i
świadczone na odległość. Za przykład niech posłużą "główne biuro handlowe"
(sprzedaż prowadzona dotychczas w centrum większych miast, teraz
realizowana jest telefonicznie lub przez sieci komputerowe), oraz "zaplecze"
8
9
Internetowa Witryna Telepracy, http:// http://www.telepraca.wsi.edu.pl/main.php3
T.Teluk, „IT w firmie”, Wydawnictwo OnePress, Gliwice 2004, s. 32.
4
(serwis i konserwacja, poprzednio wykonywane na miejscu, teraz mogą być
świadczone z dowolnego miejsca na Ziemi za pomocą zdalnego dostępu do
systemu).
Telepraca wpływa znacząco na proces tzw. „wyprowadzania pracy na
zewnątrz” (outsourcing), w tym sensie, że stwarza możliwości wykonywania wielu
rodzajów prac z odległości tysięcy kilometrów, ponad granicami państwowymi. O
telepracy mówi się również, że wprowadza „rozproszoną pracę zespołową”, w ramach
której, na przykład, biuro projektowe korzysta z trzech lub więcej zespołów w różnych
strefach czasowych, aby przez 24 godziny na dobę prowadzić prace nad pilnym
zleceniem. W takim układzie jeden zespół na zakończenie dnia roboczego przekazuje
zadanie następnemu zespołowi10.
IV. Zastosowanie telepracy w realiach nowej gospodarki
W krajach zachodnich ta nowa forma zatrudnienia staje się coraz bardziej
doceniana, a przez to wciąż zyskuje na popularności. Oczywistym jest, że ma ona
związek z możliwościami, jakie obecnie daje internet oraz inne zdobycze techniki:
telefon, faks, komputer itp. Badacze tej dziedziny przewidują, że w najbliższych latach
telepraca stanie się bardzo wygodnym rozwiązaniem zarówno dla wielu pracodawców,
jak i pracowników.
Coraz więcej firm interesuje się telepracą. Najczęściej są to te, które muszą
robić wiele bilansów, raportów, sprawozdań, tłumaczeń. Praca na odległość przyjęła się
w redakcjach, towarzystwach ubezpieczeniowych, księgowości, w bankach, biurach
projektów. Pracownicy zatrudnieni na odległość parają się szeroko pojętym
zarządzaniem, usługami finansowymi, księgowością, konsultingiem, badaniami,
przetwarzaniem danych komputerowych, pracami biurowymi, projektowaniem,
szkoleniami i kształceniem na odległość, dziennikarstwem, tłumaczeniami,
programowaniem, grafiką, sprzedażą, marketingiem itd. Odbieranie materiałów, a potem
przesyłanie gotowych dokumentów do macierzystych placówek pracy, nie stanowi tu
żadnego problemu.
Według specjalistów na świecie na odległość pracuje kilkadziesiąt milionów
osób – niespełna 30 milionów w USA i porównywalna liczna w Europie. Już teraz udział
telepracowników w wytwarzaniu dochodu narodowego per capita jest wyższy w
Skandynawii niż za oceanem.
Organizacja telepracy przybiera różne formy. Najpopularniejszą formą jest
praca w domu, która dotyczy głównie przedstawicieli wolnych zawodów. Obecność w
firmie może być okresowa, jednak większość prac wykonuje się samodzielnie, a jej
wyniki przesyła się np. pocztą elektroniczną do centrali. Telepracownicy mobilni to
zwykle przedstawicie handlowi i kurierzy. Wykonują oni swoją pracę w terenie,
natomiast z firmą komunikują się w celu uzyskania danych, przekazania informacji,
dokonania rozliczeń. Najbardziej zbliżoną do formy tradycyjnej są biura satelickie, np.
centra telemarketingowe. Nadzór nad pracownikami jest ograniczony, są to placówki
oddzielne, wykonujące usługi na zlecenie klientów zewnętrznych11.
10
11
European Telework Online Polska, http:// http://www.telepraca-polska.pl/eto/
T.Teluk, „IT w firmie”, Wydawnictwo OnePress, Gliwice 2004, s. 33.
5
W zachodnioeuropejskich przedsiębiorstwach telepracownicy przeważnie
zachowują etaty, które dodatkowo zapewniają im technologię, sprzęt komputerowy,
dostęp do internetu i łączność poprzez telefonię gsm. W Polsce wykorzystywany jest
głównie model SOHO (Small Office Home Office), czyli małe domowe biuro. Osoby
pracujące na odległość zakładają własną firmę, prowadzą działalność gospodarczą
wykraczającą poza świadczenie usług tylko jednemu klientowi. Często za
telepracowników są uważane osoby, które zabierają pracę z biura do domu. Przykładem
mogą być graficy, informatycy, agenci ubezpieczeniowi, którzy starają się coraz więcej
zajęć wykonywać poza siedzibą firmy, co może rodzić konflikt z pracodawcą, gdyż
rzadsza obecność w firmie przez konserwatywnych szefów może być często traktowana
jako unikanie pracy, co może skutkować nawet zwolnieniami. Dlatego inicjatywa pracy
na odległość musi zawsze wychodzić ze strony pracodawcy12.
Poziom bezrobocia w Polsce na stan luty 2005 wynosi 19,4 %, w tym 22,1 %
wynosi stopa bezrobocia w województwie świętokrzyskim. Liczba pozostających bez
zatrudnienia wśród młodzieży i absolwentów należy do najwyższych w Europie (w
samym województwie świętokrzyskim jest to 20,7 % bezrobotnych w wieku do 25 roku
życia)13. Globalna sieć z pewnością nie przyczyni się do rozwiązania problemów
społecznych, aczkolwiek można wykorzystać internet jako narzędzie do generowania
miejsc pracy, samozatrudnienia lub przynajmniej poszukiwania miejsc pracy,
potencjalnego pracodawcy.
Rysunek 2 – Internetowa Giełda Pracy14
12
tamże, s. 33.
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, http://www.wup.kielce.pl/
14
Internetowa Giełda Pracy, http://www.wsh-kielce.edu.pl/gielda/
13
6
W dniach 25-26 stycznia 2005 roku Wyższa Szkoła Handlowa w Kielcach wraz
z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Kielcach zorganizowała pierwszą w regionie
Internetową Giełdę Pracy, która to inicjatywa miała na celu promocję nowych sposobów
poszukiwania pracy i poruszania się po rynku pracy. Działanie to było również formą
realizacji założeń wynikających ze "Strategii rozwoju województwa świętokrzyskiego w
zakresie budowy społeczeństwa informacyjnego".
W ciągu trzech dni funkcjonowania serwis Internetowej Giełdy Pracy
odwiedziło blisko 7000 osób przeglądając, komunikując się i wysyłając swoje oferty do
150 pracodawców. Stronę odwiedzały osoby z Lublina, Tarnobrzega, Warszawy,
Sandomierza, Bydgoszczy i Wrocławia, jednakże największe zainteresowanie (najwięcej
odsłon strony giełdy) było z Kielc i województwa świętokrzyskiego.
Znamiennym jest zamieszczenie blisko 15 ofert pracy przez pracodawców
poszukujących osób chcących pracować zdalnie – na odległość. Oferty te były
skierowane do grafików, administratorów sieci komputerowych, webmasterów,
programistów i informatyków. Postęp technologiczny wymusza coraz większe
zainteresowanie pracodawców dla tego typu form pracy – pracy na odległość. Tą drogą
skutecznie podąża Estonia, która jest modelowym przykładem liberalizmu i nowych
technologii, gdzie dostęp do internetu traktowany jest jako podstawowe prawo
obywatelskie (do sieci podłączane są nawet niewielkie wyspy na Morzu Bałtyckim).
Rysunek 3 – Montreal Centrum Multimedialne15
Klasycznym przykładem udanego przedsięwzięcia bazującego na
teleinformatyce jest Montreal w Kanadzie. Na początku lat 90-tych miasto to wyglądało
15
Montreal Centrum Multimedialne, http://www.citemultimedia.com/english/home/home.asp
7
jak wiele polskich miast: upadające fabryki branż przemysłowych, wysokie bezrobocie,
brak perspektyw. Obecnie symbolem miasta stało się centrum multimedialne
(www.citemultimedia.com) skupiające podmioty związane z nowymi technologiami.
Renesans Montrealu nastąpił dzięki inwestycjom w nową gospodarkę przy dużym
udziale państwa. Lokalny sektor multimediów zatrudnia 13 tysięcy ludzi i generuje
przychody rzędu 7,5 mld dolarów kanadyjskich rocznie. Informatyka generuje kolejne
23 mld dolarów, call centers 1,2 mld, kultura i media 11,4 mld, a biofarmacja 3,5 mld.
Dochody młodych ludzi związanych z technologiami są średnio o 50 % wyższe niż w
innych sektorach16.
V. Wnioski
Ewidentnym dobrem, które niesie ze sobą praca na odległość jest szansa na
zatrudnienie i zarobkowanie m.in. ludzi niepełnosprawnych, kobiet wychowujących
dzieci, czy ludzi z terenów objętych wysokim współczynnikiem bezrobocia. Dzięki
telepracy następuje zjawisko lepszej integracji tych osób ze społeczeństwem. Każdy
pracujący w tym systemie ma dużą swobodę organizacji swojego czasu i miejsca, by w
ten sposób dostosować go do swoich potrzeb i rytmu życia. Nie musi dojeżdżać do firmy
i nie musi mieć odpowiedniego ubioru, czy w przypadku kobiet, makijażu. Pracodawca
oszczędza na powierzchni biurowej, a więc na czynszu. Wydaje też mniej na
wyposażenie i obsługę w siedzibie firmy. Na telepracy zyskuje również środowisko
naturalne, gdyż zmniejsza się emisja spalin i oszczędza się paliwo i papier.
Do złych stron pracy zdalnej zalicza się najczęściej duże inwestycje
początkowe, jakie nakłada na zainteresowanych przygotowanie stanowiska pracy, obawa
pracodawcy o efekty pracy i jej terminowość, mniejsze zaangażowanie telepracownika
w problemy firmy, czy trudności w oddzieleniu obowiązków zawodowych od
rodzinnych, jego mniejsza chęć dzielenia się z innymi nowymi pomysłami i
osiągnięciami. Dużym problemem - przede wszystkim dla niepełnosprawnych - jest brak
bezpośredniego kontaktu z ludźmi, a przez to większe poczucie osamotnienia.
Według Petera Druckera17 – jednego z guru zarządzania, przez wielu uważany
za ojca sukcesu ekonomicznego Ameryki i Japonii - kluczowym surowcem Nowej
Gospodarki jest wiedza, która nie zna granic, jest nieskończenie mobilna i napędzająca
konkurencję. Pracownik XXI wieku będzie „technologiem wiedzy”, człowiekiem
wykonującym wolny zawód łączący wiele specjalności. Do najszybciej rozwijających
się zawodów można zaliczyć: informatyków, projektantów, analityków, technologów,
prawników18.
Istotnym czynnikiem by móc pracować na odległość są także odpowiednie
kwalifikacje, jakie musi posiadać telepracownik, gdyż nie wszystkie umiejętności można
nabyć bez kontaktu z ludźmi – doświadczenia wyniesione podczas pracy z ludźmi są
bezcenne. Dlatego też większość telepracowników posiada wysokie kwalifikacje
zawodowe poparte co najmniej kilkuletnim stażem u renomowanych pracodawców.
16
T.Teluk, „IT w firmie”, Wydawnictwo OnePress, Gliwice 2004, s. 35.
Peter Drucker On The Web, http://www.peter-drucker.com/
18
T. Teluk, „E-biznes. Nowa gospodarka”, OnePress, Gliwice 2002, s. 111.
17
8
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
6.
D. Dziurba, „Przyjazne dla użytkownika społeczeństwo informacyjne”, Problemy
społeczeństwa globalnej informacji, red. A. Szewczyk, Uniwersytet Szczeciński,
Szczecin 2000,
B. Gregor, M. Stawiszyński, „e-Commerce”, Oficyna Wydawnicza Branta, BydgoszczŁódź 2002.
A. Sznajder, „Marketing wirtualny”, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.
L. C. Thurow, „Building Watch. The New Rule of Individuals”, Companies and Nations
in a Knowledge-Based Economy, New York 1999.
T.Teluk, „IT w firmie”, Wydawnictwo OnePress, Gliwice 2004.
T. Teluk, „E-biznes. Nowa gospodarka”, OnePress, Gliwice 2002.
Netografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Andersen Business Consulting – http://www.andersen.pl/nowe_czasy
Internetowa Witryna Telepracy, http:// http://www.telepraca.wsi.edu.pl/main.php3
European Telework Online Polska, http:// http://www.telepraca-polska.pl/eto/
Peter Drucker On The Web, http://www.peter-drucker.com/
Wojewódzki Urząd Pracy w Kielcach, http://www.wup.kielce.pl/
Internetowa Giełda Pracy, http://www.wsh-kielce.edu.pl/gielda/
Montreal Centrum Multimedialne,
http://www.citemultimedia.com/english/home/home.asp
9

Podobne dokumenty