Wprowadzenie do ekonomi i gospodarki

Nie ma takiego okrucieństwa ani takiej
niegodziwości, której nie popełniłby
skądinąd łagodny i liberalny rząd,
kiedy zabraknie mu pieniędzy.
ALEXIS DE TOCQUEVILLE
BUDŻET I POLITYKA FISKALNA
SEKTOR FINANSÓW PUBLICZNYCH
Budżet państw
Sektor finansów publicznych dzieli się na podsektory:
 rządowy, obejmujący organy władzy publicznej, organy
kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
organy administracji rządowej, Polską Akademię Nauk i
tworzone przez nią jednostki organizacyjne oraz jednostki
organizacyjne, dla których organem założycielskim lub
nadzorującym jest organ administracji rządowej albo inna
jednostka zaliczana do podsektora rządowego;
 samorządowy, obejmujący jednostki samorządu
terytorialnego, ich organy oraz związki i jednostki
organizacyjne, dla których organem założycielskim lub
nadzorującym jest jednostka samorządu terytorialnego;
 ubezpieczeń społecznych.
 Roczny plan finansowy zawierający wpływy i
FUNKCJE BUDŻETU
ZASADY POLITYKI BUDŻETOWEJ
- fiskalna - umożliwia utrzymanie aparatu państwowego
• zasada rocznego budżetowania (rok budżetowy),
oraz realizację określonych zadań
- redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie zmian w
podziale dochodu narodowego np. zmniejszenie
dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych
regionów, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania
dochodów różnych grup społecznych
- stymulacyjna - oddziałuje poprzez wpływy i wydatki
budżetowe na życie gospodarcze i społeczne np. na poziom
dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce,
na przyrost naturalny, itp
wydatki państwa związane z realizacją przyjętej
polityki społeczno-gospodarczej
• zasada zupełności (wszystkie dochody i wydatki
państwa),
• zasada jedności (jedno zestawienie),
• zasada jawności (publikowany w Dzienniku
Ustaw RP),
• zasada równowagi budżetowej (dochody =
wydatki, w uchwalonym budżecie może
występować deficyt)
1
STRUKTURA WPŁYWÓW
BUDŻETOWYCH
DOCHODY BUDŻETU 2012
Opłaty, grzywny,
Wpłaty jednostek
Dywidendy i Cło odsetki i inne dochody
samorządu
wpłaty z zysku 0%
niepodatkowe
terytorialnego
3%
5%
1%
Podatek dochodowy od
osób fizycznych
14%
 Podatki
 Cła
 Opłaty sądowe, skarbowe
Środki z Unii
Europejskiej i
z innych
źródeł
niepodlegające
zwrotowi
1%
 Wpływy ze sprzedaży elementów majątku Skarbu
Państwa
 Zyski podmiotów państwowych
Podatek
dochodowy od
osób prawnych
9%
DLACZEGO ISTNIEJĄ
PODATKI?
PODATEK
 Powszechne, obowiązkowe (przymusowe),
bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie na rzecz
państwa, pobierane na podstawie określonych
przepisów prawa
RODZAJE PODATKÓW
Podatki
Bezpośrednie
Dochodowe
- od osób fizycznych,
- od osób prawnych.
Podatki pośrednie
67%
Majątkowe
- od spadków i
darowizn,
- od nieruchomości,
- rolny, leśny,
- od środków
transportu.
Pośrednie
Konsumpcyjne
Konieczność:
1. zdobycia środków na finansowanie wydatków
sektora publicznego
2. dokonywania redystrybucji dochodów
3. ograniczania konsumpcji niektórych dóbr
4. prowadzenia polityki antycyklicznej i
antyinflacyjnej
RODZAJE PODATKÓW
Ze względu na przedmiot opodatkowania
 dochodowe – od dochodu
 majątkowe - płacą osoby będące w posiadaniu
majątku (np. dom itp.), przedmiotem
opodatkowania jest zasób dóbr będących w
posiadaniu podatnika lub zmiana stanu tych
dóbr.
 konsumpcyjne – od konsumowania dóbr
- od towarów i usług,
- akcyzowy.
2
RODZAJE PODATKÓW

1.
2.
Ze względu na podmiot ponoszący ciężar
podatku
bezpośrednie – podmiot odpowiedzialny za
płacenie podatku ponosi jego ciężar
pośrednie – podmiot odpowiedzialny za
płacenie podatku przerzuca jego ciężar na
nabywcę dobra
PODATKI BEZPOŚREDNIE
 dochodowy od osób fizycznych - PIT – Personal
Income Tax
 dochodowy od osób prawnych – CIT – Corporate
Income Tax
 ciężar podatku ponosi podatnik (zmniejsza dochód
podatnika)
 dochód to nadwyżka przychodów nad kosztami
 W 2008 roku CIT w Estonii wynosił 0%
PODATKI BEZPOŚREDNIE
PODATKI POŚREDNIE
 Zalety:
 VAT – podatek od towarów i usług (Value Added
poczucie sprawiedliwości,
 elastyczność w kształtowaniu stóp,
 stała wydajność,
 relatywnie niskie koszty ściągalności.

 Wady:
 traktowane jako konfiskata,
 niesystematyczność wpływów,

ściąganie wymaga wykwalifikowanej kadry.
Tax),
 akcyza
 ciężar podatku ponosi finalny nabywca
produktów i usług, czyli konsumenta
 są neutralne dla przedsiębiorstw
 są narzędziem oddziaływania państwa na strukturę
popytu (funkcja ta zanikałaby w miarę
ujednolicania stawek podatku VAT)
PODATKI POŚREDNIE
PODATEK VAT
Zalety:
 brak świadomości poboru,
 wrażliwość na wahania koniunktury,
 stałe obciążenie konsumpcji - stały dochód.
Wady:
 niesprawiedliwość dotyka najuboższych,
 mogą krępować działalność gospodarczą.
 dotyczy sprzedaży większości nowo
wytworzonych towarów i usług w każdej fazie
obrotu, poczynając od producenta a kończąc na
handlu detalicznym.
 obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wydania
lub dostarczenia towaru lub wykonania usługi.
 VAT nie jest stosowany np. w USA, Kanadzie i
Australii. Po raz pierwszy wprowadzony we
Francji w 1954r.
3
AKCYZA
WPŁYW PODATKÓW NA
CENY
 podatek dodawany do ceny towaru, pobierany
przy jego zakupie.
 Akcyzę stosuje się do towarów luksusowych,
energii lub dóbr negatywnych (np. alkohol,
papierosy itp.).
 Akcyza przekazywana jest do budżetu państwa
przez producentów i importerów i jest wliczana w
cenę towaru.
WPŁYW PODATKÓW NA
CENY
PODATEK
Podatki można podzielić na:
progresywne
- zakłada wzrost
stopy oprocentowania
wraz ze wzrostem
dochodów podatnika
Rodzaje podatków
Ze względu na podmiot pobierający
 centralne (państwowe)
 lokalne (gminne):




od nieruchomości
Leśny
Rolny
od spadków i darowizn
proporcjonalne
- zakłada stałą stopę
podatkową
niezależnie od
dochodów
degresywne
- opiera się na
malejącej stopie
podatkowej
kwotowe
- nie zależy od
wysokości dochodów
i jest określany stałą
dla wszystkich
podatników kwotą
SYSTEM PODATKOWY
 System podatkowy powinien być neutralny wobec
działalności gospodarczej.
 Optymalny system podatkowy – charakteryzuje
się dominującą rolą podatków pośrednich i
niskimi podatkami dochodowymi, które ponadto
mają jedną stawkę, bez żadnych ulg i preferencji.
 Wysoki efektywny poziom opodatkowania istotnie
obniża zdolność rozwoju gospodarczego
4
DOBRY SYSTEM PODATKOWY WG
ADAMA SMITHA
POLSKI SYSTEM
PODATKOWY
 Podatki powinny być sprawiedliwe i nie
Do 1989 r. – dochody budżetu w 80-90 % pochodziły z
opodatkowania przedsiębiorstw państwowych i
spółdzielczych
1989 r. – zasadnicza zmiana w podatku dochodowym od osób
prawnych – wprowadzono opodatkowanie liniowe (40%)
oraz zniesiono sektorowe zróżnicowanie podmiotów
gospodarczych
1 stycznia 1992 r. – wprowadzono podatek dochodowy od
osób fizycznych (20, 30 i 40 %)
5 lipca 1993 r. – wprowadzono podatek od towarów i usług
(VAT) oraz podatek akcyzowy
KRZYWA LAFFERA
KRZYWA LAFFERA
ilustruje zależność między stawką opodatkowania a
przychodami budżetowymi państwa z tytułu podatków;
opracowana w latach 70. XX w przez amerykańskiego
ekonomistę Arthura Laffera;
dylemat czy obniżyć stawkę podatku by szybciej rósł PKB i
wpływy podatkowe (od niższej bazy) czy zwiększyć stawkę
ale wtedy podatek będzie rósł wolniej ze względu na
wolniejszy przyrost PKB?
 przy stawce opodatkowania równej t = 0%
KRZYWA LAFFERA
ZMNIEJSZENIE DOCHODU
 Wzrost stawki opodatkowania wyzwala dwa
 zmniejszeniem motywacji do podejmowania pracy
przekraczać możliwości podatnika
 Wysokość podatków powinna być z góry
określona
 Sposób i warunki płatności powinny być z góry
określone
 Koszty poboru podatku powinny być niskie, a
podatki nie powinny wpływać hamująco na
aktywność i przedsiębiorczość podatników („czyli
wówczas, gdy istnieje największe
prawdopodobieństwo, że ma je czym zapłacić”)
przeciwstawne efekty:
zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach
podmiotów gospodarczych,
 zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania
dochodu podmiotów gospodarczych.

podatnicy nie płacą żadnych podatków, zatem
budżet państwa nie odnotowuje żadnych
przychodów z podatków.
 Przy poziomie opodatkowania t = 100% ustają
wszelkie bodźce do pracy i prowadzenia
działalności gospodarczej podlegającej
opodatkowaniu
i działalności gospodarczej –
 zwiększeniem skłonności do ukrywania swoich
dochodów i wchodzenia w szarą strefę
 zwiększeniem skłonności do przeniesienia całości
lub znacznej części czynników produkcji za
granicę, do tzw. rajów podatkowych.
5
ZASTOSOWANIA KRZYWEJ
LAFFERA
KRZYWA LAFFERA
Wpływy podatkowe do budżetu
 W 1925 r. USA obniżono najwyższą stawkę PIT z 73% do
0%
Stopa maksymalizująca
wpływy
100%
Krańcowa stopa
podatkowa
WYDATKI BUDŻETOWE
 finalne – środki pieniężne skierowane do sektora
publicznego, przeznaczone na zakup określonych
dóbr i usług,
 transfery bezpośrednie – są to wydatki kierowane
do sektora prywatnego gospodarki, składają się na
takie elementy jak: świadczenia socjalne, różnego
rodzaju subsydia oraz obsługa długu publicznego.
25%. Dochody budżetowe z tytułu tego podatku wzrosły, a
udział ówczesnych ludzi bogatych (zarabiających ponad 50
tys. USD rocznie) w całości przychodów z podatku
zwiększył się z 44% w roku 1921 do 78% w 1925.
 W Polsce podwyżki stawek akcyzy na wyroby spirytusowe
w latach 1999-2002 przyczyniły się do obniżenia
dochodów budżetu państwa z tego tytułu (tzw. mrówki).
Obniżka stawki akcyzy w roku 2002 skutkowała
zwiększeniem przychodów.
WYDATKI SEKTORA FINANSÓW
PUBLICZNYCH 2012
środki własne Unii
Europejskiej
2%
obsługa długu
publicznego
7%
wydatki
kapitałowe
14%
dotacje do zadań
gospodarczych
1%
wydatki socjalne
bez transferów
wewnątrz sektora
publicznego
36%
inne wydatki
bieżące
40%
WYDATKI BUDŻETU
MOŻLIWE STANY BUDŻETU
Ze względu na przeznaczenie:
 Wydatki związane z pełnieniem przez państwo
takich funkcji, jak: obrona narodowa,
administracja i wymiar sprawiedliwości
 Wydatki na cele społeczne „państwa dobrobytu”
 Wydatki wynikające z pełnienia funkcji
interwencyjnych w gospodarce
 Równowaga budżetowa
 Nadwyżka budżetowa – dodatnia różnica miedzy
dochodami a wydatkami budżetu państwa
 Deficyt budżetowy – ujemna różnica miedzy
dochodami a wydatkami budżetu państwa
6
FINANSOWANIE DEFICYTU
DEFICYT BUDŻETOWY wg %
PKB 2010
Redukcja wydatków i zwiększenie przychodów:
Podwyżka podatków

prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
 Zaciągnięcie długu publicznego

sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na
rynku krajowym i zagranicznym,

kredyty zaciągane w bankach krajowych i
zagranicznych,

pożyczki,
 Dodruk „pustego” pieniądza (dodatkowa emisja pieniądza)
- inflacja


DŁUG PUBLICZNY
DŁUG PUBLICZNY w relacji do
PKB 2010
nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów
publicznych z tytułu:
 wyemitowanych papierów wartościowych opiewających
na wierzytelności pieniężne
 zaciągniętych kredytów i pożyczek
 przejętych depozytów
 wymagalnych zobowiązań jednostek budżetowy
 zobowiązań wynikających z ustaw, orzeczeń sądu
 udzielonych poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.
RODZAJE DŁUGU
PUBLICZNEGO
1.
Krajowy
2.
Zagraniczny
PROGI OSTROŻNOŚCIOWE
DŁUG
SKUTKI
PUBLICZNY
>50% PKB
>55% PKB
>60% PKB
Rada Ministrów musi zaproponować projekt budżetu, w którym
stosunek deficytu do dochodów budżetowych nie może być większy
niż w roku poprzednim
Rada Ministrów musi zaproponować projekt budżetu, który pozwoli
na obniżenie długu
Począwszy od 7 dnia od ogłoszenia o przekroczeniu progu
podmiotom sektora finansów publicznych nie wolno udzielać
nowych poręczeń i gwarancji
Rada Ministrów przedstawia Sejmowi w terminie 30 dni program
uzdrowienia finansów publicznych
W kolejnym roku budżetowym nie wolno udzielać nowych poręczeń
i gwarancji
Projekt budżetu na kolejny rok budżetowy nie może przewidywać
deficytu
7
SKUTKI ZADŁUŻENIA
SKUTKI ZADŁUŻENIA
 wewnętrznego - redystrybucja dochodu
 zewnętrznego – zależy od sposobu wykorzystania:
narodowego w obrębie danego społeczeństwa –
decyduje rozłożenie obligacji i pożyczek
państwowych między różne grupy społeczne oraz
struktura podatków,
 Efekt wypychania
 Nasilenie presji inflacyjnych w gospodarce;




EFEKT WYPYCHANIA
wydatki na inwestycje umożliwiające wzrost dochodu
narodowego i efektywny eksport –unowocześnienie
gospodarki i spłata kredytów
Wydatki na nieefektywne programy inwestycyjne lub
na cele konsumpcyjne – przerzucą ciężar długu
publicznego na przyszłe pokolenia (redystrybucja
między pokoleniami
redystrybucja między krajami
utrata wiarygodności kredytowej przez kraj, wyższe
stopy procentowe dla tego kraju i wzrost kosztów
obsługi długu
DYLEMATY i PARADOKSY
 Deficyt powodują wzrost zapotrzebowania
 Co lepsze dług czy wzrost podatków?
państwa na kredyty.
 Wzrost popytu na kredyt prowadzi do wzrostu
stopy procentowej.
 Wysoka stopa procentowa zmniejsza
zainteresowanie sektora prywatnego inwestycjami.
 Inwestycje prywatne maleją
 Przedsiębiorstwa, gdy zaciągają pożyczki na zakup nowych




POLITYKA BUDŻETOWA
 zestaw celów realizowanych za pomocą narzędzi
gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych
 Cele









gromadzenie środków w budżecie
dostarczenie publicznych dóbr i usług
oddziaływanie na wtórny podział dochodu narodowego
rozwijanie przedsiębiorczości
zmniejszanie inflacji
obniżanie wahań koniunkturalnych
stworzenie warunków do oszczędzania
oddziaływanie na prywatyzację
wspomaganie konsumpcji prywatnej
maszyn, nie pogarszają swojej sytuacji bo z pożyczonych
pieniędzy zwiększają swoje aktywa.
Konsument zamienia kredyt na dom.
Rząd gdy inwestuje np. w infrastrukturę może być zmuszony do
zwiększenia swojego deficytu.
Sytuacja budżetu poprawia się, gdy państwo się wyprzedaje
(prywatyzacja)
Ważne jest jednak nie o ile rośnie zadłużenie ale czy rośnie
szybciej czy wolniej niż PKB
PASYWNA POLITYKA
BUDŻETOWA
 pewne elementy dochodów i wydatków państwa
automatycznie reagują na zmiany sytuacji
gospodarczej w celu wywołania impulsów
stabilizujących (automatyczne stabilizatory
koniunktury)
8
AUTOMATYCZNE STABILIZATORY
KONIUNKTURY
PASYWNA POLITYKA
BUDŻETOWA
- podatki od ludności
Zalety:
 samoczynny charakter reakcji,
 skuteczna forma reagowania na zmiany
koniunktury
- podatki od przedsiębiorstw
- podatki pośrednie
- zasiłki dla bezrobotnych
- programy pomocy dla rolnictwa
PASYWNA POLITYKA - WADY
 automatyczne stabilizatory zmniejszają wahania




koniunkturalne tylko w krótkim okresie
nie stwarzają warunków do wzrostu – ich zadaniem jest
utrzymanie dotychczasowego poziomu aktywności
gospodarczej
w długim okresie prowadzi do wzrostu udziału wydatków
budżetowych w dochodzie narodowym
zmiany legislacyjne prowadzą do opóźnień w działaniu
instrumentów polityki fiskalnej
tendencja do powstawania deficytu budżetowego w okresach
recesji oraz nadwyżek budżetowych w okresach ożywienia
gospodarczego
AKTYWNA POLITYKA
BUDŻETOWA
 rząd stosuje wybrane środki w celu
przeciwdziałania wahaniom cyklicznym oraz w celu
stabilizowania gospodarki np. przez zmiany stawek
podatkowych, zmiany systemów pomocy
społecznej, zmiany wydatków rządowych
Zalety:
 można aktywnie przekształcać strukturę
Wady
 opóźnienie czasu działania
 Inflacjogenność
9