WODA PRZEZNACZONA DO SPO YCIA PRZEZ LUDZI

WODA PRZEZNACZONA DO SPOŻYCIA PRZEZ LUDZI
Zgodnie z art. 2 pkt 18 ustawy z dnia 07 czerwca 2001 roku o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006r.,
Nr 123, poz. 858) woda przeznaczona do spożycia przez ludzi to:
a) woda w stanie pierwotnym lub po uzdatnieniu przeznaczona do picia,
przygotowywania żywności lub innych celów domowych, niezależnie od jej
pochodzenia i od tego czy jest dostarczana z sieci dystrybucyjnej, cystern,
w butelkach lub pojemnikach;
b) woda wykorzystywana przez przedsiębiorstwo produkcji żywności do
wytworzenia, przetworzenia, konserwowania lub wprowadzania do obrotu
produktów albo substancji przeznaczonych do spożycia przez ludzi.
Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia sprawują organy
Państwowej Inspekcji Sanitarnej na zasadach określonych w przepisach
o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Badania pobranych próbek wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi mogą
wykonywać laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria
o udokumentowanym systemie jakości prowadzonych badań wody
zatwierdzonym przez PIS (art. 12, pkt 1 i 4 ww. ustawy o zbiorowym
zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków).
Podstawą prawną określającą zasady funkcjonowania Inspekcji Sanitarnej jest
ustawa z dnia 14 marca 1985 roku o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS).
Rozdział 1 tej ustawy określa zadania i zakres działania Państwowej Inspekcji
Sanitarnej. Ustawodawca wyraźnie określa, że PIS jest organem powołanym,
między innymi, do nadzoru nad warunkami ochrony środowiska, a zwłaszcza
czystości powietrza atmosferycznego, gleby, wody i innych elementów
środowiska w zakresie ustalonym w odrębnych przepisach.
Elementem bieżącego nadzoru sanitarnego nad jakością wody do spożycia
przez ludzi jest jej monitoring:
Monitoring jakości wody realizują:
• Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny (PPIS) i Państwowy Wojewódzki
Inspektor Sanitarny (PWIS);
• Państwowy Zakład Higieny.
Koordynatorem monitoringu jest Główny Inspektor Sanitarny.
W celu zapewnienia dobrej jakości wody przeznaczonej do spożycia przez
ludzi, PIS prowadzi następujące działania:
• w laboratoriach SSE (PSSE w Nowej Soli i Zielonej Górze oraz WSSE w
Gorzowie Wielkopolskim) wykonywane są badania pobranych próbek wody
przeznaczonej do spożycia przez ludzi, a następnie prowadzona jest analiza
uzyskanych wyników, dokonywana ocena jakości wody i podejmowane są
działania w celu jej poprawy;
1
• wydaje oceny higieniczne materiałów używanych do uzdatniania wody;
• opiniuje i wydaje zgody na wprowadzanie nowych technologii uzdatniania
wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.
Przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne mają obowiązek zgłaszania wszelkich
wprowadzanych zmian dotyczących zarówno preparatów, instalacji, urządzeń
oraz sposobu uzdatniania i dezynfekcji do PIS w celu uzyskania akceptacji.
Celem tych wszystkich wymienionych działań jest ochrona zdrowia ludzkiego
przed działaniem czynników szkodliwych.
Podstawowe parametry mające wpływ na jakość wody przeznaczonej do
spożycia przez ludzi.
O jakości wody i jej przydatności do konsumpcji decydują: cechy
organoleptyczne (smak, zapach), wskaźniki fizyczne (barwa, mętność, pH,
przewodność właściwa), parametry chemiczne (między innymi: amoniak,
azotany, azotyny, mangan, żelazo, chlor wolny, metale ciężkie – chrom, arsen,
kadm, ołów, uboczne produkty dezynfekcji), wskaźniki mikrobiologiczne.
Woda mętna, zabarwiona lub posiadająca przykry smak i zapach stwarza
wrażenie, że zawiera składniki wysoce niebezpieczne dla zdrowia i odstręcza
od jej używania. Konsument pijąc wodę polega całkowicie na swoim odczuciu
w ocenie jej jakości. Cechy estetyczne i organoleptyczne wody podlegają
indywidualnym preferencjom, a także zależą od uwarunkowań społecznych,
ekonomicznych, kulturowych.
Nie można jednak opierać ocen na subiektywnym odczuciu jako jedynym
kryterium jakości wody. Wiadomo bowiem, że brak ujemnych cech
organoleptycznych nie daje gwarancji, że woda jest bezpieczna dla zdrowia.
Dlatego też prowadzony monitoring kontrolny jakości wody do spożycia
obejmuje wszystkie wskaźniki fizyczne wymienione w punkcie A załącznika
nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 19 listopada 2002 roku.
Są to: smak, zapach, przewodność właściwa, pH, mętność, barwa.
• Barwa – jest zazwyczaj spowodowana obecnością barwnych substancji
organicznych (zwłaszcza kwasów humusowych i fulwowych ) związanych
z frakcją humusową gleby. Barwa w znacznym stopniu zależy od zawartości
żelaza i innych metali, może również być spowodowana zanieczyszczeniem
wody przez ścieki przemysłowe i może być pierwszym wskaźnikiem
zagrożenia.
• Smak, zapach – pochodzą z naturalnych i biologicznych źródeł lub procesów
(np. mikroorganizmów wodnych), z zanieczyszczeń chemicznych i mogą być
również ubocznym skutkiem uzdatniania wody (np. chlorowania); mogą także
powstawać w trakcie magazynowania i dystrybucji wody.
Nietypowy smak lub zapach mogą być wskaźnikiem obecności
potencjalnie szkodliwych substancji.
2
• Mętność – jest wywoływana obecnością drobnych cząsteczek stałych, które
mogą znajdować się w wodzie na skutek nieodpowiedniego uzdatniania lub
z powodu unoszenia cząstek osadów pochodzących z sieci wodociągowej;
może być również spowodowana obecnością nieorganicznych substancji
stałych w niektórych wodach podziemnych. Woda o wysokiej mętności może
chronić mikroorganizmy przed działaniem dezynfekcyjnym i może pobudzać
wzrost bakterii. Dlatego zaleca się , aby mętność wody była utrzymywana na
możliwie najniższym poziomie ze względu na jej znaczenie dla jakości wody
pod względem mikrobiologicznym .
• pH – wskaźnik ten jest jednym z najbardziej istotnych eksploatacyjnych
parametrów jakości wody, chociaż jego zmiany nie są bezpośrednio odczuwane
przez konsumentów. Konieczne jest kontrolowanie pH wody na wszystkich
etapach uzdatniania w celu zapewnienia zadowalającego jej oczyszczenia
i dezynfekcji, a także przy wtłaczaniu wody do sieci wodociągowej w celu
zminimalizowania korozji tej sieci i instalacji wewnętrznych.
Poza wymienionymi wyżej monitoring kontrolny obejmuje oznaczanie:
amoniaku, azotynów, azotanów, chloru wolnego, glinu (w przypadku ich
stosowania), manganu, żelaza.
Wpływ tych substancji na jakość wody jest następujący:
• Amoniak – w wodach naturalnych amoniak może pochodzić ze spływów
z pól nawożonych solami amonowymi, z procesów redukcji azotynów
i azotanów, z rozkładu biochemicznego związków organicznych, a także ze
ścieków miejskich i przemysłowych. Amoniak pochodzenia mineralnego
powstaje w wodach podziemnych wskutek redukcji azotynów i azotanów przez
siarkowodór, siarczki, związki żelaza lub substancje humusowe.
Naturalne stężenia amoniaku w wodach podziemnych i powierzchniowych
zazwyczaj nie przekraczają 0,2 mg/l; pozbawione tlenu wody podziemne mogą
zawierać nawet do 3 mg/l.
Amoniak w wodzie do picia nie stwarza bezpośredniego zagrożenia
zdrowotnego, natomiast jego obecność jest niepożądana, ponieważ może:
zmniejszać skuteczność jej dezynfekcji (powstają chloraminy, które posiadają
słabsze właściwości bakteriobójcze, a jednocześnie nadają wodzie bardzo
nieprzyjemny smak i zapach), przyczyniać się do powstawania azotynów w
sieci wodociągowej, powodować nieskuteczne usuwanie manganu.
• Azotany, azotyny – związki te powinny być rozpatrywane łącznie, ponieważ
w przyrodzie następują przemiany jednych w drugie. Azotany są szeroko
rozpowszechnione. Są produktem utleniania azotu organicznego przez bakterie
obecne w wodzie i w glebie w obecności tlenu. Mogą być pochodzenia
mineralnego z gleby nawożonej nawozami azotowymi, ze ścieków
przemysłowych lub bytowych. W czasie uzdatniania wody azotany mogą
3
powstawać z amoniaku przy napowietrzaniu wody, podczas odżelaziania lub
dostawać się do niej z opadami atmosferycznymi lub ściekami.
Są one produktem nietrwałym, łatwo przekształcającym się w azotyny, np.
w czasie chlorowania wody. W wodach nie zanieczyszczonych ilość azotynów
jest minimalna. W wodach podziemnych obserwuje się wzrost ilości azotanów
(nawet ponad 100 mg/l) – w wyniku intensyfikacji rolnictwa.
Zbyt duża koncentracja azotanów w pożywieniu człowieka może stwarzać
zagrożenia zdrowotne i być niebezpieczna dla zdrowia i życia, szczególnie
dla populacji wrażliwych takich jak niemowlęta i małe dzieci. Niemowlęta
są szczególnie wrażliwe na zawartość azotanów i azotynów w wodzie używanej
do przygotowywania posiłków. Niska kwasota soku żołądkowego umożliwia
rozwój bakterii, które redukują azotany do azotynów, dlatego też niemowlęta
łatwiej i szybciej ulegają zatruciu. Azotyny działają utleniająco na żelazo
zawarte w hemoglobinie, w wyniku czego powstaje methemoglobina. W tych
warunkach utrudniony jest transport tlenu w organizmie, powodując
niedotlenienie, którego objawem jest sinica. W skrajnych przypadkach
następuje silne rozszerzenie obwodowych naczyń tętniczych, co może
prowadzić do zapaści. Zwiększone ilości azotanów i azotynów w wodzie do
spożycia mogą także powodować niedobór witaminy A, zahamowanie wzrostu,
obniżoną reakcję na bodźce dźwiękowe i świetlne. Kolejnym zagrożeniem, za
przyczynę którego uważane są azotyny, jest ich wpływ na powstawanie guzów
układu limfatycznego czy raka żołądka na skutek tworzenia się nitrozoamin
i nitrozoamidów .
• Chlor wolny - chlor jest produkowany w dużych ilościach i szeroko
wykorzystywany do dezynfekcji i wybielania, zarówno w przemyśle, jak
i w gospodarstwie domowym. W szczególności jest on często używany do
dezynfekcji basenów kąpielowych i jest powszechnie stosowanym środkiem
dezynfekcyjnym i utleniającym w uzdatnianiu wody do spożycia. Chlor i jego
związki dodane do wody wchodzą w reakcje ze związkami organicznymi
i nieorganicznymi.
Charakterystyczne ilości chloru zużywane do dezynfekcji drobnoustrojów
i wytwarzanych przez nie związków obecnych w wodzie nazywamy
zapotrzebowaniem na chlor. Chlor, który pozostaje w wodzie, to chlor wolny.
Spełnia on rolę trwałego czynnika bakteriobójczego, zabezpieczającego wodę
przed wtórnym skażeniem mikroorganizmami.
Uboczne produkty utleniania powstające w tym procesie mają charakter
toksyczny, mutagenny, a nawet rakotwórczy. Prekursorami związków
chloroorganicznych są głównie naturalne związki organiczne występujące
w wodzie, takie jak: chlorofil, kwasy humusowe i fulwowe oraz związki
organiczne pochodzące ze ścieków przemysłowych (hydroksykwasy, kwasy
mono-, di-, trikarbonylowe, aromatyczne kwasy karboksylowe).
Największe ilości chlorowanych pochodnych związków organicznych powstają
w wyniku reakcji prekursorów z czynnym chlorem w postaci chloru gazowego,
kwasu podchlorawego i podchlorynu.
4
• mangan – jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych metali w skorupie
ziemskiej i zwykle występuje łącznie z żelazem. Pochodzi z reszek roślinnych,
z pokładów skorupy ziemskiej oraz zanieczyszczeń (głównie przemysłowych).
Stężenia
rozpuszczonego
manganu
w
wodach
podziemnych
i powierzchniowych ubogich w tlen mogą sięgać kilkunastu mg/l.
Jego obecność w wodzie może wpływać pośrednio na powstawanie
niekorzystnych zmian cech wody. Nawet w wodach o małej zawartości
manganu mogą rozwinąć się bakterie manganowe, które nadają jej
nieprzyjemny, stęchły smak i zapach. W sieci wodociągowej tworzy się błona
z tych bakterii, które zużywają chlor wolny, same przy tym nie ginąc, co bardzo
utrudnia dostarczenie konsumentom wody bezpiecznej pod względem
bakteriologicznym. Ponadto bakterie manganowe utrudniają pracę filtrów
i wodomierzy. Mangan powoduje też ciemnienie jasnych tkanin podczas prania
oraz powstawanie ciemnych osadów na urządzeniach sanitarnych.
• Żelazo – w wodach podziemnych żelazo występuje w postaci związków
żelazawych, dobrze rozpuszczalnych w wodzie. Przy obecności w wodzie tlenu
lub substancji utleniających żelazo dwuwartościowe ulega łatwo utlenieniu do
trójwartościowego lub tlenków żelaza, powodując zmętnienie lub brunatnienie
wody (już stężenie 0,05-0,10 mg żelaza w litrze wody powoduje powstawanie
mętności, co dyskwalifikuje ją jako niezdatną do dezynfekcji). W naturalnych
wodach słodkich pierwiastek ten znajduje się w stężeniach od 0,5 do 50 mg/l.
Woda zawierająca żelazo w ilościach powyżej 0,3 mg/l powoduje powstawanie
plam na urządzeniach sanitarnych, na pranej bieliźnie, w czasie gotowania
może zmienić swe cechy fizyczne i wpływać na apetyczność potraw (posmak
metaliczno- stęchło- mulisty zaczyna się pojawiać powyżej 0,3 mg żelaza
w litrze wody). Obecność związków żelaza jest szczególnie niepożądana
w wodzie przeznaczonej dla niektórych gałęzi przemysłu. Jeżeli woda zawiera
zwiększone ilości żelaza, w sieci wodociągowej mogą rozwijać się nitkowate
bakterie żelaziste. Oprócz zwiększenia barwy i mętności nadają one wodzie
przykry smak i zapach, a sieć wodociągowa traci stopniowo sprawność
z powodu jej zatykania się masami żywych i obumierających bakterii.
Wskaźniki bakteriologicznej jakości wody:
• bakterie grupy coli, bakterie grupy coli typ kałowy – bakterie z tej grupy
znajdują się w dużych ilościach w odchodach ludzkich i zwierzęcych,
występują tez w ściekach surowych, ściekach oczyszczonych i we wszystkich
wodach naturalnych oraz glebach zanieczyszczonych niedawno odchodami,
zarówno pochodzenia ludzkiego, rolniczego lub od dzikich zwierząt.
Woda przeznaczona do konsumpcji i używana w gospodarstwie domowym nie
może zawierać organizmów chorobotwórczych przenoszonych drogą wodną.
Badanie mikrobiologiczne stanowi najbardziej czułą metodę wykrywania
skażenia zasobów wody pitnej. Zwiększona liczba bakterii z grupy coli
wskazuje na nieodpowiednie uzdatnienie wody, wtórne jej zanieczyszczenie
5
lub nadmierną zawartość substancji odżywczych. Skład mikrobiologiczny wody
informuje o potencjalnym zagrożeniu zdrowia ze strony bakterii
chorobotwórczych. Wykorzystanie wody zanieczyszczonej bakteriologicznie
bezpośrednio do spożycia lub przygotowania posiłków, kontakt z nią podczas
mycia lub kąpieli może stanowić zagrożenie dla zdrowia osób z niej
korzystających.
• ogólna liczba bakterii w 22°C po 72 godz. – występowanie kolonii bakterii
w wodzie do spożycia w 22°C po 72 godz. Świadczy o dużej zasobności wody
w organiczną substancję pokarmową. Ten skład mikrobiologiczny wody
informuje o potencjalnym zagrożeniu ze strony bakterii chorobotwórczych.
przygotowała:
mgr inż. Beata Szambora
6