Rola odżywiania w zapobieganiu nowotworom

Dieta a prewencja nowotworów
Dieta moŜe być zarówno źródłem naszego zdrowia, jak i przyczyną choroby.
Racjonalne odŜywianie dostarcza organizmowi niezbędnych składników odŜywczych
i pozwala zachować dobrą formę pomimo naraŜenia na róŜnorakie obciąŜenia, z którymi się
styka. Przykładem są tu pokarmy bogate w antyoksydanty, istotne między innymi
w profilaktyce nowotworów, gdyŜ blokują wolne rodniki, ograniczając ich szkodliwe
oddziaływanie na organizm ludzki. Jeśli bowiem te aktywne formy tlenu występują
w organizmie w nadmiarze, powodują szereg uszkodzeń w kodzie genetycznym i strukturach
pojedynczej komórki. Organizm nie jest w stanie naprawić tak wielu uszkodzeń i wówczas
moŜe dojść do niekontrolowanego rozrostu uszkodzonej komórki i w konsekwencji
do rozwoju nowotworu.
Złe
nawyki
Ŝywieniowe
natomiast
powodować
mogą
szereg
zaburzeń
w funkcjonowaniu organizmu prowadząc do wystąpienia choroby. Jednymi z największych
zagroŜeń nieracjonalnej diety są nadwaga i otyłość, które będąc same w sobie zaburzeniami
powodują szereg konsekwencji zdrowotnych, między innymi: cukrzycę, schorzenia układu
krąŜenia i nowotwory.
Zasady
racjonalnego
odŜywiania formułowane są
obecnie w oparciu o dietę
śródziemnomorską, poniewaŜ
szereg badań prowadzonych w
ostatnich
XX
dziesięcioleciach
wieku
dowiodło
jej
korzystnego
wpływu
na
umacnianie
zdrowia
i
zapobieganie
chorobom
cywilizacyjnym.
Na
tej
podstawie stworzono model
piramidy zdrowia, u podnóŜa
której znajduje się aktywność
ruchowa,
rozmieszczone
a
powyŜej
są
grupy
produktów Ŝywnościowych uporządkowane według liczby zalecanych porcji.
Istnieje obecnie kilka modeli piramidy zdrowia, róŜniących się najczęściej sposobem
przedstawienia ilości porcji poszczególnych produktów Ŝywnościowych zalecanych dziennie,
bądź tygodniowo.
Wszystkie schematy podkreślają jednak konieczność spoŜywania co najmniej pięciu
porcji warzyw i owoców dziennie. Te dwie grupy Ŝywności zapewniają organizmowi
bogactwo
witamin
i
minerałów,
niezbędnych
dla
funkcjonowania
organizmu,
wspomagających układ immunologiczny w walce z czynnikami szkodliwymi. WaŜne jest,
aby podaŜ witamin i minerałów była ciągła, dlatego teŜ zaleca się spoŜywanie tych produktów
w kilku porcjach rozłoŜonych w ciągu całego dnia.
To warzywa i owoce są najbogatszym źródłem przeciwutleniaczy neutralizujących
wolne rodniki, głównie witamin A, C, E i beta-karotenu.
Witamina A naleŜąca do karotenoidów oprócz działania antyoksydacyjnego
(blokującego wolne rodniki) odpowiada za prawidłowe widzenie o zmroku i prawidłowy stan
naskórka. Dzieci z niedoborem witaminy A rosną nieprawidłowo.
Witamina C wpływa na wytwarzanie i zachowywanie kolagenu, ułatwia gojenie się
ran, złamań, hamuje tworzenie się sińców, powstawania krwotoków, krwawień dziąseł,
podnosi odporność na zakaŜenia, uszkodzenia oraz na choroby, szczególnie w okresach
przeciąŜenia fizycznego, skraca czas trwania zakaŜenia. Poza tym jest znanym „zamiataczem”
wolnych rodników.
Witamina E poza rolą przeciwutleniacza chroni
czerwone krwinki przed
przedwczesnym rozpadem, odpowiada za płodność, chroni przed zaburzeniami mięśniowymi,
miaŜdŜycą oraz chorobami serca, opóźnia procesy starzenia się organizmu.
Poza witaminami antyoksydacyjnymi warzywa i owoce dostarczają wielu innych
waŜnych dla funkcjonowania organizmu witamin.
W procesie przemiany materii powstaje wiele substancji zakwaszających organizm,
czego objawami mogą być: bóle głowy, apatia, przewlekłe zmęczenie, kłopoty z cerą.
Warzywa i owoce dostarczają wiele składników mineralnych, które odkwaszają organizm
(m.in. potas, sód, magnez i wapń). Zapewniają one takŜe równowagę wodno-elektrolitową
(sód, potas), oraz prawidłowe funkcjonowanie wszystkich układów organizmu.
Istotną rolą zarówno warzyw, jak i owoców jest dostarczanie błonnika pokarmowegosubstancji zawierającej części komórek roślinnych, które nie są trawione przez organizm
ludzki. Wśród zadań błonnika najwaŜniejsze to:
☺ Poprawa perystaltyki jelita, co przeciwdziała zaparciom
☺ Pozytywny wpływ na rozwój prawidłowej bakteryjnej flory jelitowej
☺ Ograniczenie procesów gnilnych w jelicie poprzez skrócenie czasu
przebywania w nim pokarmu
☺ Zatrzymywanie wzrostu patogenicznych bakterii w jelicie oraz zwiększanie
absorpcji wapnia, magnezu, Ŝelaza i cynku- waŜnych składników organizmu
przez fruktany zawarte w błonniku
☺ Stymulowanie produkcji kwasów tłuszczowych, co wpływa na obniŜenie
cholesterolu
☺ Hamowanie uczucia głodu, co wspomaga osiągnięcie, bądź utrzymanie
właściwej masy ciała.
W kaŜdej z piramid zdrowia znacznie ograniczona jest liczba zalecanych porcji
produktów mięsnych i tłuszczów zwierzęcych ze względu na zwiększanie przez nie ryzyka
nadwagi i otyłości, rozwoju chorób serca oraz nowotworów.
Mięso konserwowane zawiera azotany sodu i potasu, które ulegają przemianie w
kancerogenne azotyny. SmaŜone mięso (przede wszystkim wołowe) jest źródłem
wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych-substancji rakotwórczych. Dlatego
zalecany jest umiar w spoŜywaniu mięsa, szczególnie czerwonego- naleŜy jeść je jedynie
kilka razy w miesiącu, natomiast drób nie częściej niŜ kilka razy w tygodniu.
Do przygotowywania potraw powinno się uŜywać tłuszczów roślinnych, głównie
oliwy z oliwek, oleju rzepakowego, słonecznikowego i sojowego, poniewaŜ zawierają one
korzystne dla zdrowia niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, tzw. NNKT. Są one
istotnym elementem profilaktyki przeciwmiaŜdŜycowej.
Produkty zboŜowe, będące u podstawy piramidy zróŜnicowane są co do wartości
odŜywczych w zaleŜności od stopnia ich oczyszczenia. Najwartościowsze dla człowieka są
produkty z grubego przemiału, kasze, ciemne pieczywo, poniewaŜ są bogatym źródłem
witamin z grupy B, składników mineralnych i błonnika. Białe pieczywo „ogołocone” jest
z wielu wartościowych składników odŜywczych i dostarcza nadmiar energii prowadząc
do wzrostu ryzyka nadwagi i otyłości.
Mleko i nabiał są takŜe niezbędne w codziennej diecie dostarczając przede wszystkim
białka, ale takŜe witamin i minerałów. Dla osób dorosłych zalecane są produkty o obniŜonej
zawartości tłuszczu ze względu na profilaktykę przeciwmiaŜdŜycową oraz zapobieganie
nadwadze.
Podsumowując, dla profilaktyki przeciwnowotworowej najistotniejsze w Ŝywieniu są:
☺ róŜnorodność spoŜywanych pokarmów, co pozwala organizmowi na zdobywanie
wszystkich składników odŜywczych potrzebnych do zachowania równowagi
wewnątrzustrojowej i skutecznej obrony przed czynnikami szkodliwymi
☺ wysoka podaŜ warzyw i owoców rozłoŜona równomiernie w ciągu dnia
☺ wysoka podaŜ błonnika, nie tylko z warzyw i owoców lecz takŜe z
gruboziarnistych kasz, ciemnego pieczywa
☺ zasada spoŜywania produktów jak najmniej przetworzonych; unikanie smaŜenia
☺ profilaktyka nadwagi i otyłości, które sprzyjają występowaniu pewnych
nowotworów (m.in. rak sutka).
Te zasady potwierdza podawana w literaturze propozycja Ŝywienia, stosowanego
w profilaktyce przeciwnowotworowej, w postaci schematu „500-500-30-30” -co oznacza
dzienne spoŜycie:
☺ niemniej niŜ 500 g warzyw i owoców
☺ przynajmniej 500 ml mleka lub 2 porcje nabiału
☺ nie mniej, niŜ 30 g błonnika
☺ nie więcej, niŜ 30% energii z tłuszczów.