zadania dla ergonomii przy behawioralnych zaburzeniach u chorych

dr n. med. Elżbieta Bittner – Czapińska 1
lek. med. Katarzyna Kępa 1
prof. dr hab. inż. Joanna Lecewicz – Bartoszewska 2
1.
Łodzi SPZOZ Łask Oddział Rehabilitacji
2.
Akademia Sztuk Pięknych im. Wł. Strzemińskiego w Łodzi
ZADANIA DLA ERGONOMII PRZY BEHAWIORALNYCH
ZABURZENIACH U CHORYCH PO UDARZE MÓZGU
Streszczenie. Udary mózgu stanowią bardzo poważny problem społeczny, dotykają coraz
młodszych osób. Niepełnosprawność ruchowa, depresja i postępujące otępienie prowadzą
do poważnych zaburzeń behawioralnych. Wyraźna ekspozycja pomocy ułatwiających
orientacje chorego (kalendarz, zegar, zdjęcie członków rodziny) przeciwdziałają izolacji
poprzez likwidacje barier architektonicznych wpływają na poprawę jakości życia
i zmniejszają ryzyko ponownego udaru.
Budowa i funkcje ośrodkowego układu nerwowego są niezwykle zróżnicowane.
Obejmują olbrzymią liczbę fizjologicznych zjawisk od stosunkowo prostych odruchów,
regulacji czynności wewnętrznych za pośrednictwem układu wegetatywnego, poprzez
złożoną czynność odruchową zaspokajającą elementarne potrzeby istnienia organizmu, jego
dostosowania się do zmian środowiska, aż do niezwykle skomplikowanych procesów
myślenia, funkcji psychicznych (4).
Wielki Słownik Medyczny PAN określa udar jako nagłe wystąpienie mniej lub
bardziej rozległych objawów ogniskowego uszkodzenia mózgu, z utratą lub bez utraty
świadomości, spowodowane krwotokiem mózgowym, zakrzepem lub zatorem tętnic
mózgowych. Określenie udar mózgu jest jedynie skrótem myślowym, stanowiącym
w rzeczywistości bardzo złożone zagadnienie.
Udary mózgu są najczęstszymi chorobami ośrodkowego układu nerwowego, przy
czym udary niedokrwienne stanowią powyżej 85 %.
Zapadalność na udary mózgu jest różna w różnych krajach na świecie. Według WHO
w krajach europejskich i w Stanach Zjednoczonych na udary zapada od 110 do 290 osób na
100 000 mieszkańców, przy czym częściej dotyczy to mężczyzn niż kobiet.
W Polsce zapadalność wynosi ok. 200 osób na 100 000 mieszkańców, co w liczbach
bezwzględnych wynosi od 50 000 do 70 000 udarów rocznie. Częstość udarów wzrasta
z wiekiem. Większość przypadków dotyczy osób po 60 – 70 roku życia, choć zdarzają się
także u osób młodych i dzieci. W związku ze starzeniem się ludności świata, bezwzględna
liczba udarów wzrasta (5).
W Polsce od wielu lat obserwuje się ujemny przyrost naturalny i wzrost liczby osób
niepełnosprawnych. Skłania to do głębokiej refleksji i poczynienia wszelkich starań do
rozwoju rehabilitacji.
Obraz kliniczny pacjenta zależy od umiejscowienia i rozmiarów uszkodzenia mózgu.
Różnorakie objawy pod postacią niedowładów, nietrzymania moczu i stolca, zaburzeń mowy
i widzenia, depresji, upośledzenia samooceny, pamięci i myślenia abstrakcyjnego
doprowadzają do powstania złożonych zespołów niepełnosprawności.
Udar mózgu ma silny i szeroki wpływ na wszystkie aspekty życia, prowadzi do
poważnych zaburzeń behawioralnych, które mogą uniemożliwić przywrócenie osobie
niepełnosprawnej możliwie pełnej sprawności i pełnienia funkcji społecznych (8).
Rehabilitacja osób z uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego należy do bardzo
trudnych zadań, wymagających olbrzymiego zaangażowania zarówno zespołu specjalistów,
jak i samego pacjenta. Leczenie usprawniające tej grupy chorych ma charakter kompleksowy,
z indywidualnym ukierunkowaniem na specyficzne potrzeby chorego (3).
Bardzo ważnym elementem w procesie rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest
ergonomia. Przystosowanie otoczenia i przedmiotów życia codziennego do potrzeb chorego
w dużym stopniu łagodzi zaburzenia behawioralne i poprawia ogólną sprawność.
Jednym z naczelnych zadań jest przeciwdziałanie społecznej izolacji, poprzez
umożliwienie choremu swobodnego przemieszczania się, dostępu do miejsc publicznych, co
wiąże się z likwidacją barier architektonicznych (2).
Zgodnie z zaleceniami WHO należy dążyć do tworzenia grup integrujących osoby
niepełnosprawne. Możliwość wymiany doświadczeń, terapie zajęciowe pozytywnie wpływają
na stan psychiczny pacjenta.
Chorzy po udarze mózgu często cierpią na zaburzenia pamięci. Zapominają zakręcić
kran, zamknąć drzwi. Montowanie urządzeń sygnalizujących niewłaściwie wykonaną
czynność (poprzez bodziec świetlny lub dźwiękowy) w znacznym stopniu polepszyłyby
funkcjonowanie chorego i zwiększyły poziom samooceny.
Zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni to kolejny problem tej grupy chorych.
W terapii pacjenta niezbędne jest wykorzystanie takich przedmiotów jak kalendarz, zegar,
zdjęcia członków rodziny i samego pacjenta odpowiednio wyeksponowane w otoczeniu
chorego (5).
Poczucie choroby i niepełnosprawności w znacznym stopniu obniża nastrój chorego,
a nawet przyczynia się do wystąpienia depresji. Wyżej wymienione zaburzenia mogą
doprowadzić do poważnych przesunięć rytmu okołodobowego i zaburzeń wzorca snu. Stąd
tak bardzo ważne jest stworzenie odpowiedniego otoczenia ( dostosowanie pomieszczeń ).
Oświetlenie jest ważnym elementem modulującym rytm okołodobowy. Poprawę wzorca snu
można uzyskać zwiększając ekspozycję na światło popołudniu i we wczesnych godzinach
wieczornych. Właściwe oświetlenia (kąt padania, natężenie ) pozwala uniknąć błędnej
interpretacji bodźców (1).
Istotne znaczenie ma także identyfikacja i eliminacja czynników wyzwalających
pobudzenie, a nawet agresję chorego (izolacja dźwiękowa pomieszczeń) (5).
Jednym z głównych zadań leczenia usprawniającego jest stymulowanie pacjenta do
aktywnego działania. Oddziaływanie na doznania pacjenta poprzez otaczające go przedmioty
( barwa, kształt, ruch ) skłania go do wykonywania prostych lub bardziej złożonych czynności
(7).
Częstym zaburzeniem występującym u pacjentów po udarze mózgu jest korowe
osłabienie czucia. Pomocny w procesie usprawniania jest odpowiedni dobór pod względem
kształtu i rodzaju tworzywa przedmiotów życia codziennego. Stymulacja zakończeń
czuciowych skóry i torowanie nerwowych dróg dośrodkowych korzystnie wpływa na
funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego (5).
Człowiek znajduje się pod ciągłym wpływem otaczającego go świata, w każdej chwili
odbiera i analizuje sygnały z zewnątrz.
W przypadku osób niepełnosprawnych właściwe, indywidualne przystosowanie
otoczenia może mieć decydujący wpływ na przebieg i efekt procesu rehabilitacji.
Prezentowane podczas referatu zdjęcia przedstawiają, zrealizowane w trosce o dzieci
po udarze mózgu oraz ich opiekunów, koncepcyjne projekty wzornicze: dogodnej do
2
ubierania odzieży, fotela stabilizującego postawę, uniwersalnego stolika do ćwiczeń, zabawki
rehabilitacyjnej oraz zestawu do ćwiczeń i nauki chodzenia nauki.
LITERATURA
1. Brola W. , Szafraniec L. , “Depresja jako powikłanie udaru” Przegląd Lekarski, 1996.
2. Gresham G.E. , Duncan P.W. , Stason W.B., “Rehabilitacja po udarze: ocena stanu
pacjenta, wskazania do rehabilitacji i sposób postępowania” Rehabilitacja Medyczna,
1997.
3. Harvey R.L. “Dostosowanie leczenia po udarze mózgu do możliwości chorego”
Medycyna po Dyplomie, 1999.
4. Kiwierski J. “Wprowadzenie do problemów rehabilitacji po udarach mózgu” Postępy
Rehabilitacji, 1999.
5. Laidler P. , “Rehabilitacja po udarze” PZWL, 1994.
6. Lecewicz- Bartoszewska (opieka dydaktyczna): Prace semestralne studentów
zrealizowane w Katedrze Ergonomii WFP ASP w Łodzi.1999-2000.
7. Prusiński A. , Domżał T. , Kozubski W. , Szczudlik A. , “Niedokrwienne udary
mózgu”, α - medica press, 1994.
8. Stroińska – Kuś B. “Profilaktyka i leczenie udaru mózgu” Nowa Medycyna, 1999.
ERGONOMIC TASKS IN CASE OF BEHAVIORAL DISORDERS IN
PATIENTS AFTER CEREBRAL STROKE
Abstract. Cerebral stroke is a serious social problem and concerns younger and younger
persons. Motor disability, depression and progressing dementia lead to significant
behavioral disorders. Distinct display of objects which make easier the patients'
orientation (calendar, clock, picture of the family) counteract isolation through liquidation
of architectural barriers, improve the quality of life and decrease the risk of another
stroke.
3