rehabilitacja a PPS _1

http://postpolio.ofoonr.lublin.pl
Rehabilitacja ruchowa a PPS
Zespół PPS nie jest schorzeniem, który wymaga ściśle określonych metod rehabilitacji
ruchowej. Zespół ten cechuje szeroka gama objawów, do których dołączają się kolejne
dolegliwości o charakterze przewlekłych zmian zwyrodnieniowo-przeciąŜeniowych, zmian
pourazowych, czy nasilenia niewydolności oddechowej z powodu pogłębiającej się skoliozy i
osłabienia mięśni oddechowych. Dlatego rehabilitacja musi być dobrana w sposób
indywidualny, dostosowany do rozległości i cięŜkości niedowładów/poraŜeń, aktualnych
deficytów siły mięśniowej oraz schorzeń towarzyszących. Trzeba ocenić zarówno stan
fizyczny, jak i psychiczny pacjenta i dostosować program terapeutyczny do jego aktualnych
moŜliwości psychofizycznych. Program rehabilitacji ruchowej w przypadku pacjentów po
polio moŜe więc opierać się na róŜnym wzorcu czynnościowym, trzeba tylko mądrze
planować zalecaną aktywność fizyczną.
W przypadku pacjentów po polio zaleŜy nam przede wszystkim na utrzymaniu lub poprawie
wytrzymałości mięśni na codzienne obciąŜenia oraz na zahamowaniu postępujących zaników
mięśniowych i narastającego osłabienia mięśni. Osoby po polio chcą jak najdłuŜej utrzymać
swoją sprawność fizyczną i niezaleŜność. Temu nadrzędnemu celowi powinna słuŜyć
rehabilitacja ruchowa.
KINEZYTERAPIA czyli leczenie ruchem, tak obecnie modne i promowane w odniesieniu
do wszystkich grup wiekowych i schorzeń, jest dla osób po polio szczególnie waŜne. Ruch
poprawia metabolizm mięśni zaoszczędzonych przez wirus, powstrzymuje postępujące ich
osłabienie i zanik, hamuje przerastanie włókien mięśniowych tkanką łączną i tłuszczową oraz
utrzymuje prawidłową ruchomość stawów.
Tradycyjna rehabilitacja opierała się zazwyczaj na ćwiczeniach w obciąŜeniu lub bez,
jednak zwykle tylko w jednej płaszczyźnie.
Wiadomo natomiast, Ŝe naturalny ruch człowieka odbywa się jednocześnie w trzech
płaszczyznach i ten fakt wykorzystuje obecnie zalecana tzw. rehabilitacja funkcjonalna.
Rehabilitacja funkcjonalna zakłada stymulację wielopłaszczyznową, która odzwierciedla
zachowania w naszych codziennych czynnościach. Jej nadrzędnym celem jest umoŜliwienie
pacjentowi sprawniejszego funkcjonowania poprzez przywracanie utraconych funkcji w
stopniu, w jakim jest to tylko moŜliwe. Zaletą rehabilitacji funkcjonalnej jest to, Ŝe moŜe być
prowadzona w róŜnych warunkach i nie wymaga specjalnych urządzeń, moŜna więc ćwiczyć
siedząc, stojąc, na schodach, w basenie itp.
Rehabilitacja funkcjonalna oparta jest na znanych faktach, dotyczących funkcjonowania
naszego organizmu:
- ruch odbywa się w trzech płaszczyznach (strzałkowej, czołowej i poprzecznej). W kaŜdej
z tych płaszczyzn ruch przebiega w dwóch kierunkach: w strzałkowej - do przodu i do tyłu
(zginanie, prostowanie), w czołowej - w stronę prawą i lewą (przywodzenie, odwodzenie), w
poprzecznej - obrót (rotacja) w lewo i w prawo. Ćwiczenia ograniczone do jednej płaszczyzny
nie zapewniają mięśniom ich optymalnej funkcjonalności.
http://postpolio.ofoonr.lublin.pl
- stale jesteśmy poddawani sile grawitacji, która działa na nasze ciało w zaleŜności od
pozycji, w jakiej się znajdujemy. Wykonywanie ćwiczeń wyłącznie w pozycji leŜącej nie
odzwierciedla rzeczywistości, w której funkcjonujemy.
- dysfunkcja w jednym stawie moŜe prowadzić do dysfunkcji w innych stawach i/lub
mięśniach. KaŜdy ruch pociąga za sobą szereg reakcji w innych stawach.
Jedną z metod rehabilitacji funkcjonalnej jest PNF (Prorioceptive Neuromuscular
Facilitation) - metoda zakładająca pracę nad funkcją, której chory potrzebuje, wykorzystując
do terapii zdrowe części ciała.
Osoby z głębokimi niedowładami i duŜym deficytem siły mięśniowej, zwłaszcza osoby na
wózku, mogą potrzebować indywidualnej pomocy rehabilitanta i odpowiednich urządzeń
do samodzielnego wykonywania ćwiczeń.
Takim urządzeniem jest UGUL (Uniwersalny Gabinet Usprawniania Leczniczego), który
umoŜliwia wykonywanie indywidualnych ćwiczeń, w tym ćwiczeń czynno-biernych,
czynnych w odciąŜeniu, czynnych z oporem i zastosowaniem systemu bloczkowocięŜarkowego oraz tzw. ćwiczeń samo-wspomaganych. Potrzebna jest fachowa pomoc
terapeuty, który odpowiednio ustawi ćwiczoną kończynę stosując system podwieszek oraz
nada jej właściwy kierunek ruchu.
Ćwiczenia czynne w odciąŜeniu pomagają utrzymać pełny zakres ruchu w danym stawie,
utrzymują i/lub wzmacniają sprawność czynnościową osłabionych mięśni, ponadto odŜywiają
i utrzymują elastyczność chrząstki stawowej, ścięgien i więzadeł. W ten sposób zapobiegają
przykurczom i zanikom mięśni.
Ćwiczenia czynne w odciąŜeniu z oporem przyczyniają się do wzmocnienia siły mięśniowej
oraz powiększenia zakresu ruchomości w stawie. Wyeliminowanie cięŜaru kończyny pozwala
na odpowiednie dawkowanie siły oporu.
Ćwiczenia samo-wspomagane umoŜliwiają, poprzez ruch jednej grupy mięśni i stawów,
wspomagać pracę innej grupy mięśni.
Istotą ćwiczeń wykonywanych w UGULu jest samodzielne wykonywanie ruchów w
moŜliwie pełnym zakresie w określonych stawach przy ich odciąŜeniu, a więc
wyeliminowaniu siły grawitacji. Ruch w większości wykonywany jest w jednej
płaszczyźnie, równoległej do podłoŜa, w istniejącym zakresie ruchu. OdciąŜenie i precyzyjny
system podwieszeń, stabilizujący kończynę, umoŜliwia ruch w danym stawie. UGUL jest
bardzo przydatny po urazach, kiedy trzeba wzmocnić siłę mięśniową unieruchomionej
kończyny i zapobiegać powstawaniu przykurczy. Ćwiczenia w UGULu są równieŜ zalecane
pacjentom z głębokim niedowładem, którzy nie mogą wykonać samodzielnie ruchów bez
odciąŜenia, gdyby dodatkowo musieli pokonać cięŜar własnej kończyny.
Dla osób po polio istnieją więc pewne wskazania do ćwiczeń w UGULu, między innymi:
- niedowłady ze znacznym zanikiem i deficytem siły mięśniowej, uniemoŜliwiające
pokonanie cięŜaru własnej kończyny/sił grawitacji
- zapobieganie ograniczeniom w ruchomości stawów u osób z utrwaloną, często
nieprawidłową, pozycją np. osób na wózku
http://postpolio.ofoonr.lublin.pl
- zespoły bólowe w obrębie narządu ruchu, wynikające z przeciąŜenia aparatu stawowomięśniowego i postępujących zmian zwyrodnieniowych.
Ćwiczenia w UGULu zapobiegają przykurczom, zwiększają zakres ruchu w stawach,
przeciwdziałają zanikom mięśni i powodują przyrost ich siły. Wpływają korzystnie na
metabolizm i trofikę tkanek, poprawiają elastyczność i napięcie tkanek miękkich, zwiększają
wydzielanie mazi stawowej. Dzięki temu przeciwdziałają wtórnym zmianom w układzie
kostno-mięśniowym, ale równieŜ zapobiegają powikłaniom w układzie krąŜenia i oddychania.
Oczywiście w kaŜdej rehabilitacji ruchowej pacjentów po polio obwiązuje naczelna zasada:
NIE WOLNO PRZEKROCZYĆ OKREŚLONEGO PROGU ZNUśENIA MIĘŚNI.
Dlatego teŜ w przypadku mięśni ze znacznym osłabieniem siły najodpowiedniejsze są
ćwiczenia izometryczne, dające tylko wzrost napięcia mięśnia bez zmiany jego długości.
Takie ćwiczenia moŜna wykonywać w róŜnych warunkach; nawet podczas rozmowy
telefonicznej lub oglądania telewizji moŜna napinać wybrane grupy mięśni np. mięsień
czworogłowy uda lub mięśnie pośladkowe. W przypadku mięśni o zachowanej średniej sile
mięśniowej optymalne są ćwiczenia izotoniczne, polegające na stałym napinaniu mięśnia,
który kurcząc się powoduje ruch np. zgięcie kończyny. MoŜna tu zastosować odciąŜenie i/lub
odpowiednio dobrane obciąŜenie mięśni.
Ale tak naprawdę najwaŜniejsze jest, aby zachować aktywność ruchową w kaŜdy moŜliwy
sposób, i aby przy niewielkim obciąŜeniu lub bez obciąŜenia nie doprowadzać mięśni do
znuŜenia i nasilenia dolegliwości bólowych. Rodzaj, intensywność, wielkości obciąŜenia i
czas trwania ćwiczeń - powinny być dostosowane nie tylko do występujących deficytów
mięśniowych, ale równieŜ do aktualnej kondycji psychofizycznej. Liczba powtórzeń powinna
być ograniczona np. do 10-20 dla jednej serii ćwiczeń, którą moŜna znowu powtórzyć po
okresie odpoczynku. Ćwiczenia powinny być róŜnorodne tak, aby wysiłek róŜnych grup
mięśni wykonywany był w róŜnych płaszczyznach, zgodnie z załoŜeniami rehabilitacji
funkcjonalnej. JeŜeli dodamy do tego określoną, niezbyt duŜą liczbę powtórzeń, aby nie
wywołać zmęczenia mięśni i ich późniejszego osłabienia, to będzie to zgodne ze wskazaniami
dla osób po polio.
WaŜne jest więc, aby ćwiczenia były niezbyt forsowne lecz systematyczne. Nie wystarczy
zatem raz na 5 lat pojechać do sanatorium na maraton fizjoterapeutyczny lub raz do roku
zapisać się na codzienną, wielogodzinną rehabilitację w pobliskiej poradni. Lepiej kilka razy
na tydzień lub najlepiej codziennie wykonywać odpowiednio dobrane ćwiczenia. Niestety
wymaga to pewnej samodyscypliny. Oczywiście osoby bardziej sprawne fizyczne, z lekkimi
niedowładami, poruszające się samodzielnie lub z pomocą kul/lasek, „ćwiczą” równieŜ w
czasie stania i chodzenia oraz w trakcie wykonywania codziennych czynności. Tak jest
jednak tylko w pewnym zakresie. Aktywności ruchowe związane z czynnościami dnia
codziennego niewątpliwie są pewną formą ćwiczeń, lecz zwykle angaŜują tylko określone
grupy mięśni, nadmiernie przeciąŜając inne. I tak np. chodzenie przy niedowładach pewnych
grup mięśni sprzyja nadmiernemu przeciąŜeniu jednych stawów i mięśni, wywołując w nich
zmiany zwyrodnieniowo-przeciąŜeniowe, podczas gdy inne, nieczynne, mogą podlegać
http://postpolio.ofoonr.lublin.pl
atrofii. Nadmierne przeciąŜenie moŜe z kolei wywoływać lub nasilać objawy PPS,
szczególnie zespoły bólowe. Tak więc, osoby po polio w swojej codziennej aktywności
fizycznej powinny zachować umiar oraz korekcję nieprawidłowej postawy i chodu poprzez
stosowanie ortez, lasek, kul lub innych pomocy ortopedycznych, które zmniejszają
przeciąŜenie aparatu kostno-stawowego i mięśni szkieletowych.
Niemniej wszelki ruch, ten przy wykonywaniu codziennych czynności, jak i ten podczas
umiarkowanych ćwiczeń z zachowaniem dyscypliny oszczędzającej, będzie słuŜyć
utrzymaniu, w miarę sprawnych jeszcze, mięśni. Tak naprawdę ćwiczyć moŜna wszędzie i
kaŜda chwila na ruch jest dobra.
Motywacja jest najwaŜniejszym elementem w podejmowaniu decyzji o rehabilitacji. Czasem
dopiero paniczny lęk przed utratą sprawności, gwarantującej dotychczasową samodzielność,
działa jak rozrusznik przy rozładowanym częściowo akumulatorze. Tak bywa w przypadku
róŜnych chorób, podczas których pacjenci nie stosują się do zaleceń medycznych. Dlatego
obawa o coś, co do tej pory mieliśmy, a co moŜemy stracić, staje się motorem działania.
Ewa
Post scriptum:
To, Ŝe musimy powoli rezygnować ze swoich dawniejszych aktywności, Ŝe stopniowo
zmniejszamy swoją aktywność w Ŝyciu zawodowym i prywatnym, Ŝe pewne atrakcyjne
sposoby spędzania wolnego czasu i sporty są juŜ dla nas niedostępne itd., nie wynika
wyłącznie z powodu przebytego polio i/lub obecnego PPS. To równieŜ efekt upływającego
czasu, „zuŜycia materiałów”, obniŜenia sprawności zarówno intelektualnej, jak i fizycznej,
spadku zainteresowań, obniŜenia napędu itp. A ten proces przebiega niezaleŜnie od tego, czy
ćwiczymy, czy teŜ nie. Dlatego i inne formy terapii, w tym tak miła dla ćwiczących stron
„dogoterapia”, moŜe okazać się efektywną formą rehabilitacji ruchowej i wynik końcowy „na
mecie” moŜe być podobny...
Niemniej póki moŜemy, póki chcemy, póki starcza nam sił i motywacji, póki mamy jeszcze
resztki entuzjazmu, namiętności…. ćwiczmy, stosujmy terapię ruchem, oszczędnie
gospodarując siłami, z pełną akceptacją swojego aktualnego stanu zdrowia.