wyk³ad VI.1 ³tp

Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013
Wykład VI
Formuły łacińskie: Ogólna refleksja nad prawem, filozofia i teoria prawa (I)
I. Maximae, sententiae, regulae iuris
1. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure quod est regula fiat [Paulus, D.
50.17.1] – Reguły nie tworzą prawa, lecz się z niego wywodzą.
• por. Non est regula, quin fallit [ex Iavolenus, D. 50.17.202] – nie ma
reguły, która nie potrafi wprowadzić w błąd
• por. Omnis definitio in iure civili periculosa est: parum est enim,
ut non subverti potest [Iavolenus, D. 50.17.202] = Wszelka
definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się
zdarza, by nie można było jej obalić.
• zob. Zasady Praktyki prawodawczej, załącznik do rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 (Dz.U. 100 poz. 908:
W ustawie lub w innym akcie normatywnym formułuje się definicje
danego określenia, jeżeli: 1. Dane określenie jest wieloznaczne; 2.
Dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego
nieostrości; 3. Znaczenie danego określenia nie jest powszechnie
zrozumiałe; 4. Ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje
potrzeba ustalenia nowego znaczenia danego określenia.
Paul. 16 ad Plaut. D. 50.17.1: Regula est,
quae rem quae est breviter enarrat. non ex
regula ius sumatur, sed ex iure quod est
regula fiat. per regulam igitur brevis rerum
narratio traditur, et, ut ait Sabinus, quasi
causae coniectio est, quae simul cum in aliquo
vitiata est, perdit officium suum.
Regułą jest to, co krótko przedstawia
istniejący stan rzeczy; nie prawo
wynika z reguły, ale regułę tworzy się z
istniejącego prawa; za pomocą reguły
krótko przedstawiany jest stan rzeczy i,
jak twierdzi Sabinus, sprawa jest jakby
wyjaśniona; jeśli tylko reguła w
jakiejkolwiek części jest wadliwa, traci
swoją ważność [użyteczność].
II. Słuszność a prawo
1. Aequitas non facit ius, sed iuri auxiliatur = Słuszność nie stanowi
prawa, lecz prawo wspomaga.
2. Ius respicit aequitatem = Prawo ma na względzie słuszność.
3. Aequitas sequitur legem = Słuszność podąża za ustawą.
4. In omnibus quidem, maxime tamen in iure aequitas spectanda est
[Paulus, D. 50.17.90] = We wszystkim wprawdzie, najbardziej jednak w
prawie, należy zwracać uwagę na słuszność.
1
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013
• art. 4172 k.c.: Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy
publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany
może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy
okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy
lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego
względy słuszności.
C. 3.1.8: Imperatores Constantinus et
Licinius.: Placuit in omnibus rebus
praecipuam esse iustitiae aequitatisque quam
stricti iuris rationem. [314 n.e.]
Jest przyjęte we wszystkich sprawach
bardziej uwzględniać zasady
sprawiedliwości i słuszności niż
brzmienie przepisu prawa.
III. Generalne reguły i „prawnicze prawdy”
1. Hominum causa omne ius constitutum sit [Hermogenianus, D. 1.5.2]
= Wszelkie prawo powinno być stanowione ze względu na człowieka.
• por. art. 30 Konst. RP: Przyrodzona i niezbywalna godność
człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela.
Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest
obowiązkiem władz publicznych.
2. Ubi ius, ibi remedium = Gdzie prawo, tam i środek do jego realizacji.
3. De maiore et minore non variant iura = Prawa nie zmieniają się w
zależności od większego lub mniejszego znaczenia osoby.
• Quaestio fit de legibus non de personis = Rzecz w tym, jakie są
prawa, a nie jakie osoby.
• por. Ovidius: Inde datae leges, ne fortior omnia posset = Prawa
dane są po to, aby silniejszy nie mógł wszystkiego.
• wykładnia: lex non distinguit = « ustawa nie rozróżnia »
• art. 32 ust. 1 Konst. RP: Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy
mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.
• art. 32 ust. 2 Konst. RP : Nikt nie może być dyskryminowany w życiu
politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek
przyczyny.
• art. 14 EKPC: [Zakaz dyskryminacji]: Korzystanie z praw i wolności
wymienionych w niniejszej konwencji powinno być zapewnione bez
2
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013
dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor
skóry, język, religia, przekonania polityczne i inne, pochodzenie
narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej,
majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.
• art. 26 MPPOiP [Prawo do ochrony prawnej]: Wszyscy są równi
wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej
ochrony prawnej. Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna
być ustawowo zakazana oraz powinna być zagwarantowana przez
ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją
z takich względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy
polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja
majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.
IV. Tworzenie prawa: uchwalenie – uchylenie aktu normatywnego
1. Lex non obligat nisi promulgata [Tomasz Akwinata, Summa Theologiae] =
Ustawa nie obowiązuje, jeżeli nie jest ogłoszona.
2. Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio = W takich samych
okolicznościach należy stosować takie samo rozwiązanie prawne
• por. § 11 Zasad Techniki Prawodawczej: Do oznaczenia jednakowych
pojęć używa się jednakowych określeń, a różnych pojęć nie oznacza się
tymi samymi określeniami.
3. Cuius est condere, eius est abrogare = Kto może stanowić [prawo], ten
może [je] uchylić.
4. Eius est tollere legem, cuius est condere = Ten może znieść ustawę, kto
może ja ustanowić.
5. Lex lege tollitur = Ustawa znosi ustawę.
• por. art. 188 Konst. RP: Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1)zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2)zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których
ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3)zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4)zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5)skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
• por. art. 71 Ust. o TK: 1. Orzeczenie Trybunału powinno zawierać:
3
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013
1) wymienienie składu orzekającego i protokolanta,
2) datę i miejsce wydania,
3) wymienienie wnioskodawcy i innych uczestników postępowania,
4) dokładne określenie aktu normatywnego, którego dotyczy orzeczenie,
5) przedstawienie zarzutów wnioskodawcy lub składającego skargę konstytucyjną,
6) rozstrzygnięcie Trybunału.
2. Jeżeli Trybunał postanowi, że utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego
nastąpić ma po dniu ogłoszenia orzeczenia stwierdzającego niezgodność z
Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, w orzeczeniu
określa się termin utraty mocy obowiązującej tego aktu.
3. Trybunał jest obowiązany, nie później niż w ciągu jednego miesiąca od
ogłoszenia orzeczenia, sporządzić jego uzasadnienie w formie pisemnej;
uzasadnienie podpisują sędziowie Trybunału, którzy głosowali nad orzeczeniem.
4. Jeżeli którykolwiek z sędziów, o których mowa w ust. 3, nie może podpisać
uzasadnienia, przewodniczący składu orzekającego zaznacza na orzeczeniu
przyczynę braku podpisu; jeżeli uzasadnienia nie może podpisać przewodniczący
składu orzekającego, przyczynę braku podpisu zaznacza na orzeczeniu najstarszy
wiekiem z głosujących sędziów Trybunału.
• por. art. 149 ust. 2 Konst. RP: „Minister kierujący działem
administracji rządowej wydaje rozporządzenia. Rada Ministrów, na
wniosek Prezesa Rady Ministrów, może uchylić rozporządzenie lub
zarządzenie ministra.”
6. Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata = Uchylenie ustawy
uchylającej ustawę nie przywraca mocy obowiązującej uchylonej ustawy.
• OTK 12.06.2006, K 38/05, Dz.U. Nr 108 poz. 747
7. Cessante ratione legis cessat ipsa lex [ex Papinianus, D. 35.1.72.6] = Gdy
ustaje przyczyna wydania ustawy, traci moc i sama ustawa.
• por. ratio legis est anima legis = sens – zamysł ustawy jest jej duszą.
• por. sensum, non verba spectamus [Ulpianus, D. 34.4.3.9] =
patrzymy na sens, a nie na słowa.
8. Dormiunt aliquando leges, numquam moriuntur = Ustawy niekiedy
drzemią, ale nigdy nie przestają obowiązywać.
Iulianus 84 dig. D. 1,3,32 pr.: De quibus W tych zaś przypadkach, gdzie nie
causis scriptis legibus non utimur, id custodiri stosujemy prawa pisanego, przestrzegać
oportet, quod moribus et consuetudine
należy tego, co zostało wprowadzone
inductum est […] 1. Inveterata consuetudo
zwyczajami i obyczajami; […] 1. Nie bez
pro lege non immerito custoditur, et hoc est ius przyczyny długotrwałego zwyczaju
4
Paulina Święcicka: Łacińska terminologia prawnicza 2012/2013
quod dicitur moribus constitutum. nam cum
ipsae leges nulla alia ex causa nos teneant,
quam quod iudicio populi receptae sunt,
merito et ea, quae sine ullo scripto populus
probavit, tenebunt omnes: nam quid interest
suffragio populus voluntatem suam declaret an
rebus ipsis et factis? quare rectissime etiam
illud receptum est, ut leges non solum suffragio
legis latoris, sed etiam tacito consensu omnium
per desuetudinem abrogentur.
przestrzega się tak jak ustawy; i to jest
prawo, które nazywamy „ustanowione
obyczajami”; ponieważ zaś same ustawy
wiążą nas, bowiem przyjęte zostały przez
akceptację ludu, słusznie to, co nie
spisując, lud zaakceptował, wszystkich
wiązać będzie; czyż bowiem ma to
znaczenie, jak lud swą wolę okaże: przez
głosowanie, czy na drodze faktów, czy
działania?; dlatego też słusznie uznano, że
ustawy mogą być uchylane nie tylko
decyzją prawodawcy, ale i milczącą zgodą
wszystkich, wyrażoną przez zaniechanie
jej stosowania.
5