Program ponadgimnazjalne

Na skrzydłach wiary i rozumu
Program zajęć dodatkowych
poświęconych zagadnieniom
wiary i nauki
szkoła
ponadgimnazjalna
Warszawa 2015
Autor
mgr lic. Michał Małek
Koordynator projektu
dr Aneta Rayzacher-Majewska
Projekt realizowany ze środków
Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych
Projekt okładki
Michał Plewka
Skład i łamanie
ks. Mateusz Bajak
http://www.facebook.com/racjonalnieowierze
e-mail: [email protected]
Copyright © 2015
Koło Naukowe Katechetyków UKSW & Copernicus Center
Wstęp
Wiara i rozum (Fides et ratio) są jak dwa skrzydła, na
których duch ludzki unosi się ku kontemplacji prawdy. Sam Bóg
zaszczepił w ludzkim sercu pragnienie poznania prawdy, którego
ostatecznym celem jest poznanie Jego samego, aby człowiek —
poznając Go i miłując — mógł dotrzeć także do pełnej prawdy o
sobie – pisał papież Jan Paweł II w encyklice o relacjach między
wiarą i rozumem. Oba te obszary – religii i nauki – w sposób
szczególny spotykają się w przestrzeni edukacyjnej – szkoła w
swej podstawowej funkcji służy przekazowi wiedzy, zaś dzięki
lekcjom religii, posiada istotne odniesienie do spraw Bożych.
Wielka odpowiedzialność za troskę o racjonalne podstawy
wiary i głoszenie jej prawd zgodne z osiągnięciami współczesnej
nauki ponoszą katecheci. Jak zauważa ks. prof. Michał Heller,
laureat nagrody Templetona: Dzisiaj elementy światopoglądu
naukowego przesiąkają od najmłodszych lat do ludzi poprzez
telewizję, środki masowego przekazu, a szczególnie przez
Internet. Jeśli dziecko nie będzie do tego przygotowane zwłaszcza w swoich poglądach, w swojej edukacji religijnej, jeśli
będzie zbyt prymitywnie uczone podstaw katechizmu - to potem
nie wytrzyma konfrontacji z danymi naukowymi. Dlatego
katecheza od najmłodszych lat powinna na miarę możliwości
dziecka uwzględniać te elementy wpływu poglądów naukowych
na wyobrażenia religijne”1.
Aby wspomóc katechetów w tym wielkim dziele, jako
członkowie
Koła
Naukowego
Katechetyków
UKSW
przystąpiliśmy do konkursu grantowego ogłoszonego przez
Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych ks. prof.
Michała Hellera. Dzięki wsparciu finansowemu Copernicus
Center, opracowaliśmy programy zajęć dodatkowych dla
uczniów na wszystkich etapach edukacyjnych. Zajęcia te można
http://www.niedziela.pl/artykul/13931/Ks-Heller-zacheca-katechetow-by
(13.08.2015).
1
realizować w ramach kół zainteresowań lub tzw. „godzin
karcianych”, czyli zajęć dodatkowych wynikających z art. 42 ust.
2 pkt. 2 Ustawy Karta Nauczyciela. Programy stanowią
propozycję, którą każdy prowadzący może dowolnie
modyfikować. Będziemy wdzięczni za wszelkie opinie i sugestie
na temat programów. Życzymy owocnej pracy z uczniami!
Autorzy
2
Cele ogólne:
 -rozbudzanie zainteresowania zagadnieniami z obszaru
wiary i rozumu;
 budowanie w uczniach właściwego rozumienia zagadnień
kluczowych dla relacji wiary i nauki;
 wyrabianie w uczniach ciekawości poznawczej wobec
otaczającego świata;
 przezwyciężanie rozdźwięku pomiędzy nauką i religią w
świadomości dzieci i młodzieży;
 kształtowanie spójnego obrazu rzeczywistości, w której
wiara i rozum stanowią dwie drogi do odnalezienia
prawdy.
Realizacja programu zajęć
Tematy (treść) spotkań
I SEMESTR
Wrzesień
1. Wiara i nauka – dwa skrzydła, na których duch ludzki
unosi się do poznania Boga – Zapoznanie uczniów z
tematem
objawienia
naturalnego
i nadprzyrodzonego. Ukazanie, że świat stworzony
i jego harmonia mogą prowadzić człowieka do poznania
Boga. Jako pomoc dydaktyczną można wykorzystać
fragment filmu przyrodniczego dotyczącego powstawania
świata, zdjęcia głębokiego kosmosu lub zwierząt i inne
materiały, które mogą sprawić, że uczniowie zachwycą się
światem stworzonym.
2. Jak we właściwy sposób odczytywać Pismo Święte? –
przypomnienie treści z gimnazjum dotyczących
właściwego odczytywania Pisma Świętego. Wyjaśnienie
Natchnienia biblijnego oraz opisu stworzenia świata i
człowieka zawartego w Piśmie Świętym. Za pomoc może
posłużyć tekst „Bogurodzicy”, który chociaż pisany w
języku polskim nie jest od razu zrozumiały dla
współczesnego człowieka. Pomoże to zobrazować
uczestnikom, że do prawidłowego odczytania niektórych
tekstów potrzeba głębszej refleksji i specjalistycznej
wiedzy.
3. Czy Kościół katolicki jest przeciwny nauce? –
zapoznanie uczniów ze stosunkiem Kościoła do nauk
empirycznych. Przywołanie fragmentów encykliki fides et
ratio oraz z sylwetkami wybranych chrześcijańskich
uczonych (ks. prof. Michał Heller, Max Planck itp.)
4. Propaganda przeszkodą nauki – zajęcia dotyczą
zbytniego ideologizowania nauki, które może być łatwo
zaobserwowane w dzisiejszych czasach. Przedstawienie
negatywnego wpływu ideologii komunistycznej na
wizerunek „zacofanego” Kościoła, który często pokutuje
do dnia dzisiejszego.
Październik
1. Bóg urojony – urojenia Dawkinsa - Przedstawienie
książki „Bóg urojony” oraz tego, że autor polemizuje
z wizją Boga, którą sam wytworzył. Prowadzący może
posiłkować się książką „Bóg nie jest urojeniem. Złudzenie
Dawkinsa”.
2. Granice nauk – czy naukowiec musi być ateistą? zapoznanie uczestników z podziałem nauk, ich
metodologią oraz obszarem badawczym. Zwrócenie
uwagi, ze człowiek posługuje się różnymi narzędziami,
aby
badać
określone
zagadnienia
i dziedziny wiedzy. Z tego powodu nauki empiryczne nie
powinny
wykraczać
poza
swoje
uprawnienia
i twierdzić, że Bóg nie może istnieć.
4
3. Ciemnota i zacofanie? – zapoznanie uczniów
z manipulacjami w twierdzeniach, że epoki teocentryczne
były pozbawione rozwoju.
4. Dlaczego świat nauki nie przyjmował teorii Kopernika?
– powszechnie panuje przekonanie, że negatywne
przyjęcie teorii heliocentrycznej stanowi dowód zacofania
Kościoła. Tymczasem teoria heliocentryczna nie była
przyjmowana przez sam świat ówczesnej nauki z uwagi
na brak mocnych dowodów oraz fakt, że geocentryczna
teoria Ptolomeusza funkcjonowała i była powszechnie
uznawana.
Ostateczne
potwierdzenie
teorii
heliocentrycznej było związane z prawami Keplera, które
zostały ogłoszone w XVII w.
Listopad
1. Nagroda Templetona – katolicki Nobel – zapoznanie
uczniów z zasadami przyznawania Nagrody Templetona
oraz z wybranymi postaciami z listy laureatów.
2. Przygotowanie gazetki szkolnej dotyczącej Nagrody
Templetona – uczniowie z przygotowanych wcześniej
przez siebie i nauczyciela materiałów wykonują gazetkę
szkolną, której treść ma dotyczyć Nagrody Templetona i
wybranych laureatów.
3. Granice moralne w nauce – lekcja dotycząca bioetyki. Jej
celem jest ukazanie uczestnikom, że nie zawsze to co
możliwe
naukowo
jest
moralne
(klonowanie,
hybrydyzowanie istot rozumnych, in-vitro).
4. Naprotechnologia a in-vitro - zajęcia odnoszą się do
metody sztucznego zapłodnienia in-vitro i różnych jej
odmian oraz leczenia niepłodności - naprotechnologii.
5
Grudzień
1.
Przeszczepy – spotkanie odnosi się do przeszczepów
organów. Jego celem jest ukazanie negatywnych aspektów
takich jak handel organami itd. oraz pozytywów np.
dawstwo krwi czy szpiku. Pomocą mogą być historie osób,
u których zbyt wcześnie zdiagnozowano śmierć pnia
mózgu oraz fragment filmu dokumentalnego dotyczącego
handlu organami.
2. Godność ludzkiego życia w świetle rozwoju medycyny –
celem zajęć jest ukazanie, że rozwój medycyny nie
powinien prowadzić do zjawisk takich jak aborcja czy
eutanazja, ponieważ zależą one od utylitarnego
postrzegania
człowieka
nie
w kategoriach personalnych oraz nie są zgodne
z przysięgą Hipokratesa. Pomocą w przeprowadzeniu zajęć
może być tekst oryginalnej przysięgi Hipokratesa.
3. Czy człowiek będzie mógł stać się stwórcą? – Spotkanie
dotyczy eksperymentu przeprowadzonego przez zespół
pod kierownictwem J.C. Ventera w wyniku, którego
stworzono pierwszą w historii komórkę, która w całości
powstała w laboratorium. Celem zajęć jest ukazanie
młodzieży, że człowiek nie może stać się stwórcą,
ponieważ nigdy nie będzie potrafił stwarzać czegoś z
niczego. Zawsze będzie musiał korzystać z materiałów,
które zostały stworzone przez Boga.
4. 10 przykazań najdoskonalszym kodeksem prawnym –
przypomnienie i analiza 10 przykazań poparta
przykładami podawanymi przez młodzież w celu
wykazania, ze stanowią one najdoskonalszy kodeks
prawny, a ich przestrzeganie eliminuje zło. Ich stosowanie
jest potrzebne również w ramach nauk empirycznych
szczególnie tych, które bezpośrednio mogą wpłynąć na
istotę ludzką. Metodą zastosowaną w trakcie zajęć może
być dyskusja, która pomoże zaktywizować uczestników.
6
Styczeń
1. Dokumenty
Kościoła
katolickiego
poruszające
zagadnienia bioetyczne – Celem zajęć jest zapoznanie i
uporządkowanie wiedzy uczestników dotyczących
dokumentów KK odnoszących się do zagadnień
bioetycznych np. Humanae Vitae, Evangelium Vitae,
Salvifici doloris, Quaestio de abortu, Persona Humana,
Iura et bona, Donum Vitae, Dignitas personae,
2. Przygotowanie
materiałów
multimedialnych
dotyczących bioetyki.
3. Kiedy rozum nie wystarcza – spotkanie odnosi się do
cudów i kryteriów ich uznawania. Można poruszyć
również zagadnienia objawień prywatnych. Materiałem
źródłowym służącym do przeprowadzenia zajęć mogą
stać się historie cudownie uzdrowionych ludzi oraz
świadectwa
z Fatimy.
4. Niezniszczalna – zajęcia dotyczą św. Bernadetty i jej ciała,
które nie ulega rozkładowi. W trakcie spotkania
uczniowie powinni się zapoznać z zapiskami medycznymi
dotyczącymi
ekshumacji
i
sekcji,
które
były
przeprowadzane i wykazały, że nie istnieje medyczne
wyjaśnienie tego fenomenu. Za materiał źródłowy mogą
posłużyć
zdjęcia
relikwiarza,
w którym znajduje się ciało św. Bernadetty oraz raporty z
przeprowadzonych autopsji.
7
Ocena przydatności realizowanych zajęć
w odniesieniu do założonych celów
Uwaga! Poniższa ocena jest jedynie wzorem, który może być
dowolnie modyfikowany i rozwijany tak, aby odzwierciedlał
rzeczywistość konkretnego koła zainteresowań
Zajęcia organizowanie w I semestrze roku szkolnego
…./….
wykazały
wielkie
zainteresowanie
młodzieży
zagadnieniami dotyczącymi wiary i nauki. Uczniowie w ich toku
zarówno zgłębiali wiedzę na różne tematy, jak również
zapoznawali się ze stanowiskiem Kościoła katolickiego
w omawianych kwestiach. Regularny i liczny udział uczniów
potwierdził potrzebę tego typu zajęć a także zintegrował
uczestników wokół idei poszukiwania prawdy na dwóch
niewykluczających się drogach – religii i nauki. Ciekawe formy
przekazu oraz aktywne metody zastosowane podczas zajęć
spowodowały
znaczny
przyrost
wiedzy
uczniów
i poszerzenie ich świadomości, zgodnie z założonymi celami.
Działalność podejmowana w ramach zajęć wzbogaca nie
tylko samych uczestników, ale także pozostałych uczniów, z
którymi uczestnicy dzielą się refleksją podejmowaną w toku
spotkań. Należy więc stwierdzić, iż organizowane zajęcia nie
tylko są przydatne w aspekcie realizacji założonych celów, ale
znacznie te cele przekraczają. W II semestrze należy więc
konsekwentnie realizować założenia programowe w sposób
analogiczny do dotychczas podejmowanej pracy.
8
II Semestr
Luty
1. Cuda eucharystyczne – Spotkanie odnosi się do
najbardziej znanych cudów eucharystycznych np.
Lanciano, Sienie, Macaracie itp. Należy ukazać uczniom, że
badania medyczne potwierdzają, iż krew i fragmenty
mięśnia sercowego są pochodzenia ludzkiego, a grupa
krwi jest zgodna z tą obecną na Całunie Turyńskim.
2. Relikwie Pana Jezusa – zajęcia dotyczą Całunu
Turyńskiego. W ich trakcie powinna nastąpić prezentacja
uczestnikom zdjęć Całunu Turyńskiego oraz szczegółowa
analiza widocznej na nim postaci mężczyzny.
3. Cud życia – celem zajęć jest ukazanie jak wielkim cudem
jest nie tylko życie człowieka, ale również sam fakt
istnienia życia. Dodatkowo można poruszyć tematykę
ewolucji, stosunku jaki do niej ma Kościół katolicki i
innych teorii wyjaśniających istnienie tak wielkiej
różnorodności istot żywych. Uczestnicy powinni zostać
wprawieni w zachwyt nad fenomenem życia. Można
posłużyć się zróżnicowanymi metodami takimi jak
prezentacja
materiałów
multimedialnych,
które
unaocznią bogactwo ziemskiego ekosystemu.
4. Przygotowanie gazetki dotyczącej cudów – uczestnicy
zajęć przygotowują gazetkę szkolną dotyczącą cudów i ich
różnych odmian.
Marzec
1. Środowisko naturalne – wielki dar Boga – celem zajęć
jest ukazanie uczniom, że środowisko naturalne stanowi
wielki dar Boga. Pomocą w przeprowadzeniu zajęć może
być film lub prezentacja multimedialna dotycząca
omawianego zagadnienia.
9
2. Dlaczego nie każda ekologia jest dobra? – celem zajęć
jest ukazanie uczniom właściwego ujęcia ekologii
rozumianej jako roztropnej troski o środowisko
naturalne. W takim ujęciu nie pokutuje pogląd, że
człowiek powinien powrócić do stanu pierwotnego życia.
Ludzkość może korzystać z rozwoju cywilizacyjnego
jednak w sposób, który w jak najmniejszym stopniu
będzie
ingerował
w środowisko. Należy pamiętać, że środowisko naturalne
jest dobrem również tych ludzi, którzy się jeszcze nie
narodzili. Zajęcia można przeprowadzić posiłkując się
zaczerpniętymi z Internetu postulatami niektórych
skrajnych grup ekologicznych, które nie są możliwe do
pogodzenia z godnością osobową człowieka.
3. Św. Franciszek patron ekologów – zajęcia dotyczą
postaci św. Franciszka.
4. Czy chrześcijanin może być wegetarianinem? –
Spotkanie dotyczy właściwego stosunku do zwierząt.
Należy wskazać uczniom, że dręczenie i rozmyślne
zadawanie cierpienia zwierzętom stanowi grzech. Pomoc
zwierzętom jest moralnie dobra, jednak nie należy ich
stawiać w miejscu należnym człowiekowi.
Kwiecień
1. Jak czynić sobie ziemie poddaną? – Zajęcia dotyczą
zrównoważonego rozwoju, jakim powinny cechować się
społeczeństwa. Należy wskazać uczniom, że właściwie
rozumiana ekologia nie jest przeciwieństwem rozwoju. Za
pomoc
w przeprowadzeniu zajęć mogą posłużyć materiały
dotyczące rejonów ziemi objętych katastrofą ekologiczną.
2. Jak każdy może wypełniać swoją powinność moralną
wobec środowiska? – zajęcia dotyczą możliwości ochrony
środowiska jakie może wykonywać każdy człowiek.
Celem spotkania jest jak największa aktywizacja uczniów.
10
Sami powinni wskazać możliwe formy ochrony
środowiska, których mogą przestrzegać. Formą pracy
może być burza mózgów, a jej wyniki można zapisać na
dużych blokach papieru.
3. Rola zakonów dla rozwoju życia codziennego
i cywilizacji – zakony oprócz znacznego wkładu w rozwój
myśli ludzkiej przyczyniły się również do zmian w życiu
codziennym. Niewiele osób wie, że w średniowiecznej
Europie kuchnia została zapoczątkowana właśnie przez
zakony. Działo się tak, ponieważ to zakonnicy jako pierwsi
zaczęli produkować więcej pożywienia niż potrzebowali,
tym samym musieli szukać metod jego przechowywania.
Jednocześnie ziemia, którą dostawali mnisi rzadko kiedy
należała do urodzajnych, co zmuszało braci do szukania
nowych rozwiązań w rolnictwie. Do dzisiejszego dnia sieć
najlepszych restauracji na zachodzie europy pokrywa się
z siecią zakonów. Zajęcia dotyczą wielkiego wkładu
zakonów w rozwój rolnictwa, gastronomii i szeroko
pojętego życia codziennego. Ich celem jest ukazanie
uczniom, że praca zakonników nie dotyczyła jedynie sfery
religijnej.
4. Wykonanie gazetki szkolnej dotyczącej Boga
i ekologii – uczestnicy zajęć przygotowują gazetkę
dotyczącą najważniejszych zagadnień poruszanych w tym
dziale.
Maj
1. Rola ks. Stanisława Konarskiego i ks. Hugona Kołłątaja
oraz bp Ignacego Krasickiego dla rozwoju postępowej
myśli polskiej – celem zajęć jest przybliżenie młodzieży
dokonań księży, którzy tworzyli w okresie oświecenia.
Ukazanie zasług tych księży dla rozwoju oświaty w Polsce.
2. Tematyka religijna w twórczości największych
artystów renesansu – celem zajęć jest przedstawienie
wybranych dokonań największych artystów renesansu
11
np. Michała Anioła (Bazylika św. Piotra), Rafaela
(Madonna
Sykstyńska),
Leonardo
da
Vinci.
W trakcie zajęć powinna nastąpić prezentacja wraz
z omówieniem wybranych dzieł.
Czerwiec
1. Wielcy Polacy o Bogu – celem zajęć jest zaznajomienie
uczestników z postaciami wielkich Polaków, którzy byli
wierzący. Można posłużyć się przykładami: króla
Bolesława Chrobrego, Jana Kochanowskiego, Jana III
Sobieskiego, Ignacego Paderewskiego, Jana Pawła II,
kardynała Stefana Wyszyńskiego, ks. prof. Michała
Hellera.
2. Podsumowanie zajęć – Celem zajęć jest podsumowanie
całego roku pracy.
Ocena przydatności realizowanych zajęć
w odniesieniu do założonych celów
Uwaga! Poniższa ocena jest jedynie wzorem, który może być
dowolnie modyfikowany i rozwijany tak, aby odzwierciedlał
rzeczywistość konkretnego koła zainteresowań
Realizując program zajęć misyjnych w II semestrze roku
szkolnego …./…. zorganizowano … spotkań, zróżnicowanych
zarówno pod względem przekazywanych treści, jak
i organizacji oraz stosowanych metod. Uczniowie chętnie
uczestniczyli w spotkaniach, angażując się w rozmaite formy
pracy. Zapoznali również wiele zagadnień z obszaru nauki i
religii, które mogą być rozpatrywane na obu tych płaszczyznach.
W
trakcie
zajęć
uczestnicy
wykazywali
szczególne
zainteresowanie …. Pogłębili także dotychczas dobrze sobie
znane treści, poszerzając je o nowy punkt widzenia – wiary i
12
rozumu. Cykl podejmowanych spotkań przyczynił się do wzrostu
wiedzy uczniów – zarówno religijnej, jak również bardziej
sprawnego znajdowania argumentów dla istotnych kwestii z
zakresu nauk ścisłych i przyrodniczych. Podsumowując należy
stwierdzić, iż zajęcia te okazały się niezmiernie przydatne, zaś
założone cele zostały w pełni zrealizowane.
Lista osób, o których można wspomnieć
na zajęciach
ks. prof. Michał Heller, Max Planck, ks. Stanisław Konarski, ks.
Hugo Kołłątaj, Jan Paweł II, John Templeton, Matka Teresa z
Kalkuty, Michael Novak, Paul Davies, Freeman Dyson, John
Polkinghorne, Tomas Halik.
Bibliografia
Pozycje książkowe
Racjonalne podstawy wiary, pr. zbiorowa, Wyd. Agape, Poznań
2012.
Euve F., Darwin i chrześcijaństwo, Wyd. WAM, Kraków 2010.
Garon H.A., Mistyka kosmosu, Wyd. WAM, Kraków 2010.
Polkinghorne J.C., Nauka i Opatrzność, Wyd. WAM, Kraków 2008
(oraz pozostałe książki z serii „Wiara i nauka” WAM)
Janusz R., Lisiak B., Poznański J., Nauka-wiara-katecheza. Jak
mówić o relacjach nauka-wiara w katechezie?, Kraków 2002.
Mallard Ch., Myślę, więc wierzę. Wierzę, więc myślę. Wiara i rozum
w życiu chrześcijanina, Kraków 2003.
13
Artykuły
Benedykt XVI, Racjonalność wiary,
http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/audi
encje/ag_21112012.html#
Pelpliński M., O cenności racjonalności w wierze religijnej,
„Roczniki Filozoficzne” z.1/2003, s. 219-244,
http://www.academia.edu/11995039/O_cenności_racjonalności
_w_wierze_religijnej_On_How_Precious_Rationality_is_in_Religiou
s_Belief_2003
Rucki M., Racjonalne podstawy wiary,
http://adonai.pl/rozwazania/?id=136
Wszołek B., Wiara naukowców,
http://www.astronomianova.org/nowosci_artykuly.php?artykul
=wiara_naukowcow
Czachorowski S., Czy naukowiec może być wierzący? Czy nauka
może zajmować się cudami?,
http://czachorowski.blox.pl/2013/10/Czy-naukowiec-mozebyc-wierzacy-Czy-nauka-moze.html (polecamy także inne wpisy
Autora)
Strony www
http://www.copernicuscenter.edu.pl
https://www.naukaireligia.pl/nir_front
https://znanichrzescijanie.wordpress.com/category/naukowcy/
http://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/kwartalnik.html
http://www.fidesetratio.pl/pl
http://www.fides-ratio.pl
14