Szkoły życia, gnoza, Augustyn, Tomasz

dr Mieczysław Juda
Filozofia z estetyką
Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice
[email protected]
Greckie szkoły życia, gnoza
wczesnochrześcijańska
i powstanie filozofii chrześcijańskiej
a. greckie szkoły życia
b. gnoza wczesnochrześcijańska
c. powstanie filozofii chrześcijańskiej
a. Greckie szkoły życia
a. Greckie szkoły życia
periodyzacja okresu
➀ wczesnoprzyrodniczy racjonalizm grecki:
Milet, ośrodki doryckie na Samos, Efez, kolonie w Italii i na Sycylii, Abdera i Megara
➁ grecki racjonalizm humanistyczny:
sofiści i Sokrates, Akademia Platońska, synteza Arystotelesa
➂ grecka filozofia życia:
epikureizm, stoicyzm, rzymskie kierunki eklektyczne
➃ teistyczna gnoza grecka–rzymska:
hellenistyczna gnoza judejska, gnostyczna wiedza Wschodu, teologiczna gnoza chrześcijańska
stoicy [stoa poikile]:
Zenon z Kitios [336–264 p.n.e.], Kleantes z Aten, Chryzyp z Soloi [280–205 p.n.e.],
Seneka [0–65], Epiktet [50–130], Marek Aureliusz [121–180]
– cel filozofii: ćwiczenie się w cnocie, rola wiedzy
– konstrukcja filozofii: logika, fizyka, etyka; metafora jajka
– rola etyki, zasada: “żyj zgodnie z naturą” – tylko to, co zgodne z naturą jest dobre
– jedyne dobro: cnota, jedyna zło: wada, reszta: obojętna
– reguła wolności od uczuć: uczucia “chorobą duszy”
– cztery cnoty główne: roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie
epikurejczycy:
Epikur z Samos [341–306 p.n.e.], Lukrecjusz [94–54 p.n.e.]:
– filozofia jako osadzona na etyce, eliminacja logiki [dla cnoty wiedza niepotrzebna]
– miara dobra i zła: przeżycia, cel czynu: przyjemność, absolutne zło: cierpienie [moralne gorsze od fizycznego],
– cel życia: przyjemne życie brane jako całość, a nie czyn poszczególny
– wielka dewiza Epikura: lepiej mniej posiada niż więcej potrzebować
b. teistyczna gnoza wczesnochrześcijańska
gnostycy i gnostycyzm
– gnostycy: ci, których nie zadowala prosta wiara, dążenie do poznania [gnossis – gr. wiedza]
– gnostycyzm: ruch religijno–filozoficzny, mieszanina stoicyzmu, platonizmu, religii
wschodnich, chrześcijaństwa, twór synkretyczny
– przyjęcie przełomowego znaczenia Jezusa w dziejach i uroczyste ujmowanie jego postaci
– powody odrzucenia przez Kościół chrześcijański: alegoryczne ujmowania wiary, skrajny dualizm [materia–duch]
– idea możliwości poznania Boga, nazwanie źródła zła [materia], pesymizm
– rola Walentyna [II w.]
c. powstanie filozofii chrześcijańskiej
Aureliusz Augustyn
Tomasz z Akwinu
Aureliusz Augustyn [354 – 430]
– “Afrykańczyk”, filozof, teolog, organizator życia kościelnego, święty Kościoła katolickiego, początkowo manichejczyk, staranne wykształcenie [Tagast, Madaura, Kartagina, Rzym]
– wpływy manicheizmu i neoplatonizmu, okres przedchrześcijański: De pulchro et apto [trójmian augustyński modus species et ordo]
– nawrócenie: Wyznania, O trójcy Świętej, Państwo Boże, chrzest [387], kapłaństwo, biskupstwo
filozofia:
– świat i przyroda – kreacjonizm [creatio ex nihilo]
– problem powstania czasu: przeszłość, teraźniejszość, przyszłość
– rola Boga jako stworzyciela ciągle obecnego i administratora stworzeniem poprzez Kościół
– problem zła
– koncepcja zbawienia
– doktryna optymizmu chrześcijańskiego
teoria poznania – iluminizm
– cel dociekań: recepta życia szczęśliwego
– „uwierz, abyś zrozumiał"
– bezwzględny prymat objawienia nad poznaniem rozumowym
– iluminacja: stan łaski poznania (oświecenia poznawczego)
trójmian augustyński
– umiar, kształt i ład (modus, species et ordo)
znaczenie Augustyna:
– pierwszy system religijno–filozoficzny chrześcijaństwa
– oficjalna ideologia Kościoła aż do XIII w. [św. Tomasz]
– stały punkt odniesień [reformacja, współczesne ruchy rygoryzmu moralnego]
Tomasz z Akwinu [1225 – 1274]
– początki nauki i zainteresowania teologiczne: Monte Cassino, Paryż [Sorbona], Kolonia
– życiowe dzieło: Summa theologiae i Summa contra gentiles
– słabość augustynizmu: wpływ przemian społeczno–ekonomicznych, początki znajomości arystotelizmu, rola tłumaczeń arabskich Arystotelesa
tomistyczna teoria bytu:
– zaczerpnięcie kategorii od Arystotelesa, naczelne – akt i możność
– rola rozumu przyrodzonego w dowodzeniu istnienia Boga [Bóg jako realna tożsamość istoty
i istnienia]
– byt rzeczywisty i byt potencjalny [to, co konieczne i to, co przypadłościowe]
stosunek wiary i rozumu [stanowiska]
➀ Tertulian, II/III w.
➁ Pierre Abelard, XI/XII w.
➂ John z Salisbury, XII w.
➃ Awerroes [Ibn Ruszd, Abu–Walid Muhammad Ibn Ahmed Ibn Muhammad], XII w.
5 dróg św. Tomasza
– z ruchu
– z przyczyny sprawczej
– z hierarchii doskonałości
– z pełni bytu
– dowód teleologiczny
dalsze kwestie
– etyka i estetyka św. Tomasza [pulchra sunt quae visa placent]
– powstanie tomizmu i neotomizm XIX i XX w.
– znaczenie św. Tomasza