Średniowieczny taniec śmierci.

Zamość, 12.01.2007r.
S C E NAR I U S Z
lekcji z języka polskiego
prowadzonej metodami aktywizującymi
I A - klasa technikum elektronicznego
Temat :
Średniowieczny taniec śmierci w „Rozmowie Mistrza
Polikarpa ze Śmiercią”.
Cele :
•
•
•
•
•
•
•
poznanie średniowiecznych wyobrażeń na temat śmierci
zdefiniowanie pojęć i formuł : dance makabre, memento mori, ars bene
moriendi, alegoria
rozpoznawanie w tekście utworu średniowiecznych wyobrażeń na temat
śmierci
charakteryzowanie wizerunku średniowiecznego człowieka w „Rozmowie ...”
określanie koncepcji człowieka i świata - na podstawie utworu
dostrzeganie i określanie podobieństw i różnic w ujmowaniu w literaturze i
malarstwie toposu tańca śmierci (dokonanie przekładu intersemiotycznego)
zainspirowanie przemyśleń nad życiem i rolą człowieka w świecie
Metoda :
• heureza
• drama
• wykład
Forma pracy :
• jednostkowa,
• grupowa.
Jednostka lekcyjna :
• 1 godzina.
Konspekt lekcji języka polskiego - Średniowieczny taniec śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
I.
2
Część przygotowawcza.
1. Rycerz - asceta - podobieństwa i różnice. Przypomnienie wiadomości - na
podstawie „Pieśni o Rolandzie” i „Legendy o św. Aleksym”. Zwrócenie uwagi
pytanego ucznia na moment śmierci św. Aleksego i Rolanda. (Obaj szczególnie się
do niej przygotowują, ponadto temu momentowi towarzyszą liczne cuda)
II.
Uświadomienie celów i zadań.
1. Poznanie średniowiecznych wyobrażeń na temat śmierci i człowieka. Zdefiniowanie
pojęć i formuł : dance makabre, ars moriendi, memento mori, alegoria. Określenie
podobieństw i różnic w ujmowaniu w literaturze i malarstwie toposu tańca śmierci.
III.
Słowne sformułowanie trudności.
1. Podanie i zapisanie tematu.
IV.
Poznanie nowych treści.
1. W średniowieczu ludziom towarzyszyła myśl o śmierci.
• Sami napominali się „memento mori” tzn. pamiętaj o śmierci. Bali się śmierci
nagłej, której nie poprzedzą odpowiednie obrzędy. Nie wszyscy musieli lękać się
jednak śmierci. Asceta umierał pogodnie, miał świadomość iż śmierć otwiera mu
drogę do nieba. Uprzednio do tego momentu się przygotował, napisał list. Jego
odejściu ze świata towarzyszyły liczne cuda. Na śmierć przygotowany był także
rycerz walczący z niewiernymi. Śmierć Rolanda to rozbudowana ceremonia.
Obaj byli do śmierci przygotowani i prezentują tzw. ars bene moriendi tzn. sztukę
dobrego umierania.
• „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” powstała ok. 1463-65 , wyrasta
również z długotrwałej chrześcijańskiej tradycji rozważań o śmierci. Rozważania
te obejmowały krą tzw. czterech spraw ostatecznych tzn. mękę, agonię, (śmierć
samą), Sąd Ostateczny, piekło, niebo.
2. Odwołując się do pełniejszej wersji „Rozmowy ...”. Przedstaw Mistrza Polikarpa i
wyjaśnij o co prosił Boga.
• To wykształcony człowiek - mistrz znakomity. Błagał on Boga by mógł zobaczyć
śmierć. Pan spełnia prośbę. Mistrz widzi śmierć.
3. Jak wygląda śmierć?
• Jest ona kobietą czyli mamy do czynienia z personifikacją śmierci. Jest ona
osobą chudą, bladą, ma żółte policzki, jest w stanie rozkładu – odpadł jej koniec
nosa. Przepasana jest chustą. Ma kosę. W jej opisie powtarza się epitet
„szkaradny”. Śmierć budzi odrazę i przeraża. Wygląd jej ma przerażać i
Konspekt lekcji języka polskiego - Średniowieczny taniec śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
3
nakłaniać do pobożnego życia. Sam Mistrz na jej widok upadł na ziemię i leżał
„jako wiła” – błazen, komediant.
4. Przedstawcie kogo dosięga śmierć i jakie wady mają ci ludzie.
Śmierć dosięga każdego : sędziów, lekarzy, mnichów ...
Krytykuje ona :
• mnichów; nie dbają oni o czystość swej duszy, bardzo lubią jeść, pić piwo i
zbytkować;
• sędziów, którzy wydają fałszywe wyroki;
• lekarzy, którzy są oszustami i okłamują chorych mówiąc, że lekarstwa obronią
ich od śmierci;
• kobiety, które są rozpustne;
• kupców, oszustów czyli tych którzy przywiązują zbyt dużą wagę do dóbr
materialnych a nie dbają o stan duchowy.
Śmierć dosięga każdego.
5. Gdy czytamy kogo dosięga śmierć mamy wrażenie, że wszyscy ci ludzie otaczają
ją kołem, a ona ich dosięga kosą. Fakt, iż śmierć dotyczy każdego obrazowano w
literaturze ale też malarstwie za pomocą toposu „dances makabres” czyli tańca
śmierci.
W średniowieczu taniec śmierci był jednym z elementów teatralnych widowisk
kościelnych. Była procesja połączona z tańcami. Najważniejszą postacią w
pląsającym tłumie była śmierć – osoba odpowiednio ucharakteryzowana : maska z
wymalowana na niej trupią czaszką oraz ubrana w obcisłą szatę koloru żółtego, na
której namalowany jest szkielet. Te procesje – widowiska odbywały się pod
krzyżem na cmentarzach.
Dances makabres również pojawiał się w sztuce plastycznej. Obrazy o tej tematyce
umieszczano na murach cmentarzy, na ścianach kościołów.
Taniec śmierci pojawia się w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
Porównajcie jak ten motyw jest zobrazowany w malarstwie.
6. Zwróćcie uwagę na obraz Bernta Notke (ok. 1436-1509) „Taniec śmierci”. To
fragment mającego ponad 7m malowidła w kościele św. Mikołaja w Tallinie.
Podobnie motyw ten jest przedstawiony na freskach w bazylice św. Roberta we
Francji.
Na obrazie
• Tutaj szkielet przygrywa do tańca śmierci na dudach. Inny
Bernta
kościotrup dźwigający grobową płytę pociąga za skraj szaty
Notke
papieża.
Freski
• Ukazany tutaj jest korowód obejmujący przdstawicieli różnych
stanów i godności: arystokracji, mieszczan, rzemieślników. Do
upiornego tańca ściąga ich śmierć – kościotrup.
• Na tych malowidłach śmierć ma postać kościotrupa –
szkieletu, wciągającego wszystkich do tańca.
• Pojawia się w dziełach plastycznych ten sam element co w
„Rozmowie ...”. Śmierć każdego dosięgnie lecz sama jest ona
inaczej ukazana. Nie jest jak w „Rozmowie ...” rozkładającą
się kobietą, ale ma postać szkieletu. W czasach rozkwitu
Konspekt lekcji języka polskiego - Średniowieczny taniec śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
4
średniowiecza śmierć ukazywano jako rozkładające się ciało
kobiety, dopiero w XIVw. była wyobrażana jako szkielet (pod
koniec średniowiecza)
7. Jednoznacznie wskazaliście, że taniec śmierci zarówno w literaturze jak i w
malarstwie przedstawia, iż śmierć dotknie każdego. Ta jednoznaczność wskazuje,
iż taniec śmierci jest alegorią.
Alegoria – figura artystyczna, która przedstawia określony obraz odsyłający do
określonego sensu. Alegorię można zawsze jednoznacznie odczytać, tak jak
uczyniliście. (Taniec śmierci – alegoria równości wszystkich wobec śmierci)
V.
Podsumowanie.
1. Spróbujcie wczuć się w przedstawicieli społeczeństwa średniowiecznego - na
podstawie „Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” i utworzyć taniec śmierci. Na
kogo wskażę będzie próbował wczuć się w wybraną postać i powiedzieć o swym
stosunku do życia i śmierci.
VI.
Praca domowa
1. Przeczytajcie wiersz Wisławy Szymborskiej „O śmierci bez przesady”. Proszę
zinterpretować pisemnie ten utwór i porównać przedstawioną tu wizję śmierci i
życia ludzkiego z ukazanymi w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią”.
Koncepcja życia i śmierci w „Rozmowie Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” i w
wierszu Wisławy Szymborskiej „O śmierci bez przesady”.
2. Proszę przeczytać F.Villon „Wielki testament”.