Rozwojowy charakter kształtowania się mowy dziecka

Rozwojowy charakter kształtowania się mowy dziecka
Mowa nie jest umiejętnością wrodzona dziecko przyswaja ja od najbliższego
otoczenia drogą naśladownictwa.
Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę kształtowania się
i rozwoju osobowości. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający je świat,
natomiast dzięki umiejętności mówienia może wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia,
a przede wszystkim potrzeby.
Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu wyodrębniły się pewne okresy,
których czas trwania u dziecka normalnie rozwijającego się można określić
w przybliżeniu w sposób następujący:
-
od urodzenia do 1 roku życia - okres melodii;
-
od 1 do 2 roku życia - okres wyrazu;
-
od 2 do 3 roku życia - okres zdania;
-
od 3 do 7 roku życia - okres swoistej mowy dziecięcej. Początkowo dziecko komunikuje
się z dorosłymi za pomocą krzyku.
Po krzyku matka poznaje, że dziecko jest głodne, mokre, zimno mu, itp.
Niektóre dźwięki zbliżone są do takich samogłosek jak : a, o, u.
W 2 lub w 3 miesiącu życia pojawiają się przypadkowe dźwięki nazwane
„głużeniem”. Głużenie przekształca się ok. 6 miesiąca w „gaworzenie”, które polega na tym,
że dziecko powtarza dźwięki wydawane przez nie przypadkowo lub posłyszane z otoczenia.
Dziecko bawiąc się wytwarzaniem dźwięków, wymawia prawie wszystkie samogłoski i wiele
spółgłosek np. p, b, t, d, k, g, n, l, u, r. sylaby wymawiane mechanicznie nie mają żadnego
znaczenia.
Dopóki dziecko nie jest biologicznie i psychicznie dojrzałe do rozpoczęcia nauki
mówienia posługuje się czterema naturalnymi formami przedwerbalnymi, zastępującymi
komunikowanie się za pomocą słów: krzykiem, gestami, gaworzeniem
i ekspresją emocji. Ujmując zagadnienie perspektywicznie gaworzenie jest najważniejsze,
ponieważ stanowi podstawę dalszego rozwoju mowy.
Około 7 - 8 miesiąca życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Początkowo główną
rolę odgrywa melodia tzn. ton mówiącego do dziecka. I tak np. na ton ostry dziecko reaguje
płaczem; uśmiecha się, gdy przemawia się do niego pieszczotliwie.
Z końcem pierwszego roku życia dziecko dużo już rozumie, spełnia proste polecenia.
Pojawiają się pierwsze wyrazy - „mama”, „tata”, „baba”. Rozwój owy w tym okresie
1
postępuje równolegle z rozwojem fizycznym; fazie głużenia odpowiada umiejętność
unoszenia głowy, gaworzeniu - umiejętność siadania, pierwszym wyrazom - pozycja pionowa
i stawanie.
Na przełomie 1 i 2 roku życia rozpoczyna się okres rozwoju mowy właściwej,
w którym wyodrębnia się zazwyczaj jeszcze stadia np. stadium wyrazu (1-2 rok życia),
później stadium zdania (2-3 rok życia).
Istotnym osiągnięciem rozwojowym dziecka w wieku poniemowlęcym jest opanowanie
elementarnego zasobu słów oraz podstaw systemu gramatycznego języka ojczystego. Z istoty
porozumiewania się ze swoim otoczeniem głównie za pomocą ruchów ekspresyjnych
- gestów i mimiki, którym towarzyszą niekiedy dźwięki, pozbawione określonego znaczenia
(głużenie i gaworzenie).
W okresie wyrazu dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek, prócz
nosowych. Pojawia się najczęściej samogłoska „a”, później „u”, „i”, ze spółgłosek wymawia:
„p”, „b”, „m”, „t”, „d”, „n”, „k”, „ś”, czasem „ć”. Są to takie wyrazy jak: „mama”, „tata”,
„papu”, „da”. Pierwsze wyrazy nie są kojarzone z żadnym desygnatem. W mowie dziecka
pojawiają się głoski stopniowo i nabycie umiejętności wytwarzania wszystkich głosek trwa
długo, bo aż parę lat.
W wieku 14-15 miesięcy dziecko zaczyna wypowiadać więcej pojedynczych
wyrazów. Związane jest to z rozwojem jego uwagi, spostrzegawczości, pamięci, czyli
z rozwojem umysłowym oraz fizycznym (dziecko zaczyna wtedy chodzić) Rozwija się
również zdolność różnicowania dźwięków mowy słuchem, czyli słuch fonematyczny. Uważa
się, że u dziewczynek początki mowy są wcześniejsze niż i chłopców, ponieważ dojrzewanie
organizmu żeńskiego następuje szybciej. Początkowo każde słowo kojarzy się ściśle
z konkretnym przedmiotem,
np. wyraz lalka użyty dla oznaczenia jakiejś innej lalki niż ta, którą dziecko dotychczas znało
może być przez nie niezrozumiały. Większość dzieci półtorarocznych potrafi już spełniać
proste polecenia, można też zaobserwować u nich początki mowy spontanicznej. Wyrazy
zaczynają zastępować gesty, którymi dziecko posługiwało się dotychczas wyrażając swoje
życzenia. Wyraz pełni funkcję całej wypowiedzi. Dziecko zaczyna używać słów dla
oznaczenia przedmiotów, które są nieobecne. Przy końcu drugiego roku życia dziecko
próbuje wypowiadać swoje doznania. Z końcem tego okresu słownik dziecka zawiera
kilkadziesiąt wyrazów, których większość stanowią rzeczowniki używane w mianowniku
2
i będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka. Kolejność sylab w wyrazie
często bywa jeszcze przestawiana, a jeśli jest zachowana, to poszczególne głoski ulegają
różnym modyfikacjom lub są zastępowane innymi.
Badania nad językiem małych dzieci wykazały, że pierwsze słowa odnoszą się do
obiektów pozostających w ruchu, a więc osób, zwierząt i pojazdów. Dla dziecka bowiem
najbardziej interesujące jest dzianie się. Do opisania swego świata małe dziecko używa
przede wszystkim rzeczowników (50 %), a następnie dochodzą czasowniki i zaimki. Niewiele
jest w wypowiedziach (i nie tylko) przymiotników
i innych części mowy służących do określenia właściwości rzeczy i zjawisk.
Od 2-3 roku życia dziecko wchodzi w okres zdania. Zaczyna rozumieć mowę
rodziców dotyczącą członków rodziny, przedmiotów interesujących je lub aktualnych
wydarzeń. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i wyłącznie twierdzące. Dosyć szybko jednak
pojawiają się proste zdania pytające i rozkazujące. Dzieci dwuletnie używają kilkunastu
przymiotników i zaczynają posługiwać się spójnikami, używają rzeczowników, czasowników.
Użycie przypadków często jest jeszcze niewłaściwe. Artykulacja daleka jest jeszcze od
prawidłowej; głoski, których wymowa sprawia dziecku trudność zastępuje innymi,
łatwiejszymi. Mowa dziecka staje się zrozumiała. Najwięcej nowych słów dziecko przyswaja
sobie w tym właśnie wieku. Dalsze lata przynoszą zwiększenie zasobu słownictwa
i umiejętności stosowania odpowiednich form gramatycznych oraz lepsze odtwarzanie
brzmienia wyrazów. W drugiej połowie 2 roku życia coraz częściej pojawiają się u dziecka
wypowiedzi dwuwyrazowe. Pojawienie się tych wypowiedzi jest ważnym momentem w
procesie gramatyzacji mowy dziecka, są to jednak początki tego procesu. Najwięcej nowych
słów dziecko przyswaja sobie w drugim i trzecim roku życia. Okres ten jest przełomem, gdyż
następuje w nim przyswojenie podstaw systemu leksykalnego, fonetycznego
i morfologicznego języka, jakim mówi otoczenie. Kolejne lata przynoszą tylko jego
doskonalenie tzn. zwiększenie zasobu słownictwa i umiejętności stosowania odpowiednich
form gramatycznych a także lepsze odtwarzanie brzmienia wyrazów.
Rozmowy dzieci trzyletnich zawierają już nie tylko pytania i odpowiedzi, ale także
komentarze, potwierdzenia.
Od 3-7 roku życia to okres swoistej mowy dziecięcej. Wymowę dziecka
wstępującego do przedszkola charakteryzuje już duża umiejętność odtwarzania wszystkich
elementów słowa. Dzieci czteroletnie zaczynają zdobywać umiejętność słuchania rozmówcy.
W wieku przedszkolnym rozwijają się zdolności nawiązywania
i podtrzymywania interakcji z partnerem. Dzieci są wrażliwe na przerwy, brak odpowiedzi
3
w rozmowie a także pominięcia czy naruszenia porządku zwracania się do siebie uczestników
dyskursu. Rozwój komunikacyjnych zdolności dziecka znajduje wyraz także w umiejętności
dostosowywania się w rozmowie do swego rozmówcy.
I tak na przykład wypowiedzi kierowane do młodszego rozmówcy są formułowane
w języku dziecinnym, natomiast wypowiedzi kierowane do rówieśników i starszych kolegów
nie różnią się między sobą. Mowa dziecka pod koniec tego okresu staje się mową
kontekstową, ponieważ jest zrozumiała.
Literatura:
-Demelowa G.: „Elementy logopedii”
-Hurlock E.: „Rozwój dziecka”
-Kielar –Turska M. :”Język dziecka w poznawaniu i interpretacji świata”-(Wychowanie w
przedszkolu) 1997/3
-Styczek I. :”Logopedia”
-Wojtyniak R.: „O rozwoju mowy dziecka”-(Wychowanie w przedszkolu) 1996/5
Opracowała:
Joanna Kopczyńska
Nauczyciel Przedszkola Nr 3
W Chorzowie.
4