Bocian biały - Gołdap Odwiedzać Trzeba

Bocian biały
Ciconia ciconia
Bocian biały to ptak z rodziny bocianowatych zamieszkujący tereny trawiaste, stepy, sawanny,
tereny uprawne (często blisko zbiorników wodnych), tereny bagienne, wilgotne lub okresowo
zalewane łąki i pastwiska. Lubi drzewa, na których może gniazdować lub jedynie nocować.
Występuje głównie na nizinach, maksymalnie do 3500 m n.p.m.). Nie unika siedzib ludzkich
i najczęściej gnieździ się na obszarze wsi lub w małych miast. Ostatnio pojawia się też na
wysypiskach śmieci. Bocian biały jest gatunkiem chronionym na mocy Ustawy o Ochronie
Przyrody, Konwencji Bońskiej, Berneńskiej, Ramsarskiej, a także wymienianym w tzw.
Dyrektywie Ptasiej Unii Europejskiej.
Ptak jaki jest, każdy widzi…
Bocian jest ptakiem stosunkowo dużym o białym upierzeniu, z wyjątkiem czarnych lotek (to jest
piór na końcach skrzydeł i ogona). Nogi i dziób ma czerwone, szyję zaś długą, którą w locie
wyciąga do przodu. Skórę wokół oczu ma czarną a tęczówki ciemnobrązowe lub szare. Najczęściej
przemieszcza się lotem szybowcowym, wykorzystując powierzchnię swoich skrzydeł i wznoszące,
ciepłe prądy powietrzne (dlatego nie lata nad morzami). Machania skrzydłami unika, latając tak na
niewielkie odległości. Aby wzbić się w powietrze musi kilka razy podskoczyć, nabierając energii.
W sierpniu i wrześniu zbiera się w duże stada i odlatuje na południe, aby wrócić w marcu lub
kwietniu. Długość ciała bociana sięga 130 cm (w tym długość ogona do 26 cm) przy wysokości do
80 cm. Rozpiętość skrzydeł waha się od 1,5 metra do 2,2 m, a waga od 2,3 do4,4 kg. Jak w
większości u ptaków, tak i tu, samce są przeważnie nieco większe od samic. Dzięki obrączkowaniu,
wiemy jak długo mogą żyć te ptaki. Jak podaje dr Andrzej Kruszewicz, zanotowano samca, który w
wieku 33 lat wychowywał młode.
Śpiewać każdy może…
Bocian nie śpiewa, jak inne ptaki. Charakterystycznie klekoce po powrocie do gniazda, gdy siada
do odpoczynku lub w czasie godów. Wtedy to szczególnie często odchyla głowę do tyłu, kładąc ją
na plecach (przez to zwiększa się pojemność gardła - rezonatora dźwięku) i może głośniej klekotać.
Młode bociany syczą lub piszczą, a kiedy ich dzioby stwardnieją, zaczynają klekotać. Czasami
można usłyszeć w wykonaniu bociana charakterystyczny gwizd, kiedy wypuszczają powietrze
przez tchawicę.
1
Żaby, ale nie tylko…
Żerowiskami bocianów w Polsce są przede wszystkim tereny podmokłe - wilgotne łąki, pastwiska,
płytkie zbiorniki wodne, obrzeża stawów i rzek. Miejsca te są zasobne w pokarm przez cały sezon,
a nawet w szczególnie suche lata. Przy zdobywaniu pożywienia bociany posługują się wzrokiem, z
tego powodu preferują miejsca o niezbyt wybujałej roślinności. Korzystają też jak inne ptaki, z
użytkowanych przez człowieka pól uprawnych, głównie podczas orki i żniw. Bocian biały nie jest
wyspecjalizowanym drapieżnikiem. Poluje na wszystkie stworzenia, które jest w stanie połknąć. W
jego diecie znajdują się m.in.: bezkręgowce (dżdżownice, pijawki, ślimaki, małże, skorupiaki,
chrząszcze, pasikoniki, świerszcze, larwy owadów); ryby; płazy (żaby, traszki); gady (węże,
jaszczurki); pisklęta ptaków gnieżdżących się na ziemi; drobne ssaki (norniki, myszy, krety,
ryjówki). Skład diety bociana można poznać po wypluwkach, które w ich przypadku mają dość
znaczne rozmiary. Wypluwki zawierają niestrawione części zwierząt: chitynowe pancerze owadów,
kości kręgowców, sierść, łuski ryb, pióra, itp. Kiedy bociania para wyprowadza z gniazda 4 młode
(a nie jest to rzadkością – bywają i gniazda w latach obfitości pożywienia, z siedmioma młodymi),
musi dostarczyć im codziennie około 3 kg pożywienia. Pisklęta w pierwszych dniach życia
karmione są głównie dżdżownicami, później rodzice pokarm urozmaicają, na ile pozwalają
pobliskie żerowiska. Aby zapewnić potomstwu odpowiednią porcję pokarmu, żerują nawet 10
godzin dziennie.
Mały biały domek…
Gniazda bocianie są znacznych rozmiarów konstrukcjami z patyków, słomy, darni, sierści, a nawet
szmat i sznurków (te ostatnie są bardzo niebezpieczne dla młodych, często okręcają się wokół nóg
doprowadzając do martwicy z powodu niedokrwienia!). Jego średnica waha się od 90 do 200 cm, a
wysokość może przekraczać nawet 2 m. Do budowy, względnie odnowienia gniazda, bociany
przystępują zaraz po przylocie z zimowiska. Dawniej, gdy na domach dominowały strzechy,
bociany na nich lokalizowały swoje gniazda. Wraz ze zmianą pokryć na dachówki, eternit czy
wreszcie blachę, ilość gniazd zakładanych na budynkach zmalała. Pojawiło się ich więcej na
drzewach i słupach energetycznych.
„Bocian kiszka…”
Wśród ludów z różnych rejonów Europy bocian był uważany za ptaka przynoszącego szczęście,
pomyślność w rodzinie, dobry urodzaj itp. Wierzono także, że obecność bociana na dachu budynku
chroni od uderzenia pioruna. Jednak ten przesąd nie potwierdza się – średnio ok. 3% bocianich
2
piskląt ginie wskutek porażenia piorunem. Mówiono, że bocian może zemścić się za doznaną
krzywdę, przynosząc do ludzkiego obejścia żywą żmiję (jest to możliwe, bo przecież żywi się
również nimi). Powrót bocianów był zawsze utożsamiany z budzeniem się przyrody do życia po
ciężkiej zimie, zwiastował rychłą wiosnę. Ptakom tym przypisywano też niejasne związki z
„przynoszeniem” dzieci, a Słowianie wierzyli, że po śmierci dusza człowieka zamienia się w
bociana.
Nie sama dobroć…
Mimo wielowiekowego przyjaznego współistnienia, ze strony człowieka spotyka bociany wiele
złego. Nauka latania młodych często kończy się na drutach elektrycznych lub pod kołami
samochodów. Środki chemiczne stosowane w rolnictwie powodują zatrucia pokarmowe. Gniazdo
użytkowane wiele lat „rozrasta się” i przybiera na wadze, stanowiąc kłopotliwy dodatek do
budynku (rekordowe konstrukcje przekraczały masą 1000 kg i sięgały dwóch ton). Często w takich
sytuacjach, bywa po odlocie mieszkańców niszczone. Niekiedy gniazdo pod własnym ciężarem
zapada się lub bywa zrzucane przez wiatr. Sporadycznie zdarza się, że płonie od przypadkowych
iskier. Wycinanie starych suchych lub samotnych drzew pozbawia bociany możliwości budowy
gniazd, a trzeba wiedzieć, że liczba bocianów systematyczne rośnie. W akcje pomocy bocianom w
sytuacjach zagrożenia, naprawę i przenoszenie gniazd, budowę specjalnych platform (głównie
problem energetyków), zbieranie sznurków po pracach polowych zaangażowanych jest wiele
organizacji pozarządowych. Prym wiodą m. in. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro
Natura”, Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych,
Liga Ochrony Przyrody Okręg Zielona Góra, Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, Towarzystwo
Przyrodnicze „Bocian”, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Północnopodlaskie
Towarzystwo Ochrony Ptaków.
Bocian symbolem Polski
3
Od 1994 roku realizowany jest przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody „pro Natura” z
Wrocławia Program Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk. W projekcie biorą udział
także organizacje partnerskie. Jest to wielopłaszczyznowy program podjęty dla ochrony
jednego z największych ptaków naszego kraju, który stał się symbolem Polski na arenie
międzynarodowej. W ramach działań programu, nakierowanego w dużym stopniu na szkoły
(projekt edukacyjny BOCIAN), prowadzi się ochronę gniazd bocianich, ochronę żerowisk,
buduje sieć współpracowników i szerzy wiedzę o bocianach. Ponadto w wielu akcjach
promocyjnych Polski za granicą bocian występuje jako symbol lub maskotka. W 2003 roku
wigilia Dnia Dziecka - 31. maja - ogłoszona została przez Polskie Towarzystwo Przyjaciół
Przyrody "pro Natura" Dniem Bociana. Ptak, który ma u nas największe zagęszczenie w
świecie, zdaniem inicjatorów pomysłu zasługuje na to. Dzień Bociana stanowi doskonałą
okazję do zwrócenia uwagi na szczególne miejsce, jakie zajmuje on w polskiej kulturze i
krajobrazie, na jego zagrożenia i potrzebę ochrony.
Turystyka z bocianem w tle
W Polsce bocian od stuleci cieszył się szacunkiem. Populacja europejska bociana białego
szacowana jest na 160 tys. par. Liczenie w 1995 roku wykazało obecność ponad 40 tysięcy par na
terenie całego kraju. Możemy zatem twierdzić, że co czwarty bocian jest Polakiem. Znaczna część
polskiej populacji bociana żeruje w dolinach i rozlewiskach rzek Warmii, Mazur i Podlasia.
„Bocianie wsie", czyli takie, w których jest od 10 do kilkudziesięciu gniazd, zgrupowały się
główniw w północno-wschodniej Polsce. We wsi Lwowiec, niedaleko Kętrzyna, bociany tworzą
kolonię liczącą ok. 40 zajętych gniazd. W miejscowości Lejdy k. Bartoszyc w jednym z
gospodarstw jest aż 8 gniazd, w tym 4 na jednej stodole. Na terenach południowego Podlasia
istnieje ponad 1300 gniazd bociana białego. Najwięcej - na terenach nadbużańskich oraz Pojezierza
Łęczyńsko-Włodawskiego. Z licznej obecności bocianów słyną takie miejscowości, jak Mosty,
Kostomłoty, Sosnowica, Tyśmienica czy Ostrów koło Janowa Podlaskiego. Jeszcze do niedawna
rekord zagęszczenia bocianich gniazd (45) należał do warmińskiej wsi Żywkowo. Od czasu
otwarcia tego miejsca dla turystów, w kwietniu 1999 roku, odwiedza je corocznie ok. 2 tys. osób z
całego świata. Obecnie największa bociania wioska w Polsce znajduje się w położonej 60 km od
Zielonej Góry miejscowości Kłopot. Ta licząca ok. 200 mieszkańców wioska ma pierwsze w Polsce
Muzeum Bociana Białego.
Ostatnie liczenie białych bocianów w EGO ujawniło 2334 zasiedlonych gniazd. W gminach
rozkłada się to następująco:
1. Banie Mazurskie
134
4
2. Dubeninki
166
3. Ełk
275
4. Gołdap
356
5. Kalinowo
469
6. Kowale Oleckie
200
7. Olecko
174
8. Prostki
188
9. Stare Juchy
178
10. Świętajno
114
11. Wieliczki
80
W Stańczykach, tuż przy słynnych wiaduktach dawnej linii kolejowej, kończy swój bieg
północny odcinek Podlaskiego Szlaku Bocianiego. Tykocin - wieś leżąca na trasie południowego
odcinka Podlaskiego Szlaku Bocianiego (biegnącego od Białowieskiego Parku Narodowego przez
Biebrzański PN do Narwiańskiego PN) nosi prestiżowy tytuł Europejskiej Wioski Bocianiej.
Wskazuje on na wyjątkowe walory ekologiczne tej miejscowości, o czym może świadczyć to, że w
jednym z gospodarstw kolonii Pentowo nad Narwią obok Tykocina zamieszkało aż 19 bocianich
par. Ptaki pobudowały gniazda we wszystkich możliwych miejscach – na dachach, słupach i
okolicznych drzewach. Aby można było bezpiecznie obserwować ptaki, we wsi wybudowano
specjalną 12-metrową „bocianią” wieżę.
W ramach działań Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania – „Lider w EGO”
zaprojektowano (rfd) przebieg trzeciego odcinka Podlaskiego Szlaku Bocianiego, od Stańczyk,
skrajem Puszczy Rominckiej, przez Krainę Węgorapy, do Żywkowa. Kontynuacja tej idei pozwoli
uatrakcyjnić Krainę EGO również w tym obszarze.
5