bocian biały (ciconia ciconia)

CO ZROBIĆ GDY…
a. Znajdziemy osobnika rannego lub pisklę wyrzucone z gniazda? W przypadku
znalezienia osobnika rannego porady możemy szukać w Ptasim Azylu Warszawskiego
ZOO (tel: 0-22 670 22 07) lub w organizacjach pozarządowych, które zajmują się
ochroną ptaków (np. Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian” – tel 0 -22 822 54 22).
b. Zauważymy ptaka zaplątanego w sznurki używane do wiązania siana i słomy? W
takiej sytuacji można spróbować ptaka uwolnić ze sznurków, najlepiej o pomoc
poprosić strażaków, którym łatwiej będzie dotrzeć do wysoko umieszczonego gniazda.
c. Spadnie gniazdo? Gdy gniazdo z młodymi spadnie i ptakom uda się przeżyć, należy
jak najszybciej zainstalować platformę lub gniazdo jak najbliżej miejsca, na którym
było zbudowane to, które uległo zniszczeniu.
d. Znalazłem bociana z obrączką? Należy skontaktować się ze Stacją Ornitologiczną
Muzeum i Instytutu Zoologii Polskiej Akademii Nauk i wypełnić formularz danych
ponownego stwierdzenia http://www.stornit.gda.pl/formobr.html lub skontaktować się tel 0 58 308 07 59.
PRAWNE ASPEKTY OCHRONY BOCIANA BIAŁEGO
a. Gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej – Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko
występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
b. Status zagrożenia w Europie: V gatunek narażony na wyginięcie
c. BirdLife Internetional: SPEC 2. Kategoria SPEC 2 (Concentraced In Europe with
unfavourable conservation status) obejmuje gatunki ptaków, których populacje
są skoncentrowane w Europie, których status ochronny w Europie jest uznany
za niekorzystny.
d. Dyrektywa 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia).
Artykuł 4.1, Załącznik I – gatunki ptaków, które powinny zostać objęte szczególnymi
środkami ochronnymi, obejmującymi także ochronę ich siedlisk, mającymi na celu
zapewnienie przetrwania i rozrodu tych gatunków w miejscach ich występowania.
e. Konwencję o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk (Konwencja
Berneńska) - Załącznik II obejmujący ściśle chronione gatunki fauny
f. Konwencję o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt (Konwencja Bońska)
- Załącznik II obejmujący gatunki o niekorzystnym stanie zachowania.
g. Porozumienie AEWA - porozumienie regionalne w sprawie ochrony afrykańskoeuroazjatyckich wędrownych ptaków wodnych (AEWA - African-Eurasian Waterbird
Agreement).
Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
Oddział w Warszawie
Al. Niepodległości 186 00-608 Warszawa
-
BOCIAN BIAŁY (CICONIA CICONIA)
OGÓLNY OPIS GATUNKU
Bocian biały Ciconia ciconia należy do rzędu brodzących i rodziny bocianowatych.
Dorosły ptak jest biały z czarnymi lotkami, a dziób i nogi mają kolor czerwony. Dziób i
nogi u ptaków młodych są czarne, czerwony kolor pojawia się po kilku miesiącach
życia. Samica i samiec są jednakowo ubarwione, samce są jedynie nieco większe
i cięższe od samic. Bociany białe żyją średnio 8 – 9 lat (wyjątkowo do 25 lat). Bocian
biały występuje na obszarze całego kraju, jego gniazda znajdowane są nawet na
wysokości do 800 m. n.p.m.
OKRESY LĘGOWE
Po raz pierwszy do lęgów bociany przystępują w 4 lub 5 roku życia. Gniazda
zakładane są na słupach linii energetycznych (ponad 60 % par w Polsce), na
budynkach i na drzewach. Z zimowisk bociany przylatują od połowy marca do połowy
maja. Ptaki te mają tylko jeden lęg w sezonie. W końcu kwietnia lub w maju samice
składają 3 - 4, rzadko 6 jaj. Wysiadywanie trwa od 33 – 34 dni, następnie młode
karmione są przez obojga rodziców i pozostają w gnieździe przez 60 – 65 dni. Potem
młode ptaki karmione są przez rodziców jeszcze 2 – 3 tygodnie poza gniazdem.
ZACHOWANIE
Bocian biały prowadzi dzienny tryb życia. Bociany są terytorialne – samce i samice
walczą o miejsce do gniazdowania. Gniazduje zazwyczaj pojedynczo, czasem w
rejonach zasobnych w pokarm tworzone są tzw. kolonie bocianie. Bociany spędzają
w Polsce około 5 miesięcy, po czym odlatują na zimowiska w ostatniej dekadzie
sierpnia. Przed odlotem dorosłe ptaki zbierają się na łąkach lub w dolinach rzek w
tzw. sejmiki bocianie, wspólnie wtedy żerują i odpoczywają. Wyjątkowo pojedyncze
osobniki zimują w Polsce. Na afrykańskie zimowiska ptaki docierają pod koniec
września. Wędrówka powrotna bocianów rozpoczyna się pod koniec lutego. Młode,
jeszcze niedojrzałe płciowo ptaki pozostają na zimowiskach, w Afryce na następny
rok i na lęgowiska przylatują w trzecim roku życia.
LICZBA MŁODYCH
Duża śmiertelność młodych powoduje, że bociany w Polsce odchowują najczęściej
3 lub 2 młode. Rzadziej wychowywane jest jedno, cztery czy pięć młodych w ciągu
jednego sezonu. Odchowanie 6 piskląt jest przypadkiem niezwykle rzadkim.
WIELKOŚĆ POPULACJI BOCIANÓW W POWIECIE WOŁOMIŃSKIM NA TLE
POPULACJI WOJEWÓDZTWA I CAŁEGO KRAJU
Według danych z 2004 roku w Polsce było 52550 par bociana białego. Na terenie
województwa mazowieckiego liczebność bociana białego wynosiła 7142 par.
Powiat wołomiński zamieszkiwało 211 par bociana białego (3 % populacji
województwa i 0,4 % populacji krajowej). Zagęszczenie bociana białego w powiecie
wołomińskim (22,0 par/ 100 km2) jest wyższe niż zagęszczenie dla województwa
mazowieckiego (20,1 par/100 km2) oraz dla Polski (16,8 par/100 km2). W latach
2004 – 2005 liczebność światowej populacji lęgowej bociana oceniono na 230 000
par, z czego 52 550 gniazdowało w Polsce. Polska populacja bociana białego
stanowi ok. 25 % populacji europejskiej. Tak więc, co czwarty bocian na świecie
zamieszkuje i rozmnaża się w Polsce.
ŚRODOWISKO WYSTĘPOWANIA
Bocian biały zakłada gniazda w obrębie lub sąsiedztwie osad ludzkich.
Pokarmu poszukuje na terenach otwartych - łąkach, pastwiskach, w wodach
płynących lub stojących oraz na polach.
POKARM
Bocian jest mało wyspecjalizowanym drapieżnikiem. W skład jego diety
wchodzą zwierzęta, które wyszukuje na ziemi lub w płytkiej wodzie. W skład
jego diety wchodzą: owady (pasikoniki, szarańcze i chrząszcze), drobne ssaki
(myszy, norniki, krety),
dżdżownice, pijawki, płazy, jaszczurki, węże, mięczaki (głównie ślimaki) i niekiedy
ryby, padlina oraz pisklęta i jaja ptaków budujących gniazda na ziemi. Skład
pokarmu zmienia się w zależności od rejonu, pory roku i panujących warunków, w
tym pogody. Żaby są ważnym składnikiem diety tylko na przedwiośniu, gdy owady i
gryzonie są jeszcze nieliczne, a płazy przystępują do godów. Podczas zimowania,
w Afryce, głównym pokarmem są owady (szarańcza i inne prostoskrzydłe).
BOCIAN JAKO GATUNEK PARASOLOWY
Gatunek parasolowy (umbrella species), to gatunek (najczęściej łatwy do
zauważenia, obecny w świadomości społecznej, "priorytetowy" z jakiegokolwiek
punktu widzenia), którego ochrona automatycznie pociąga za sobą ochronę wielu
innych, zazwyczaj mniej efektownych i mniej "charyzmatycznych" zwierząt i roślin.
Dla zachowania populacji bociana białego konieczne jest utrzymanie siedlisk
stanowiących żerowiska tych ptaków. Do tych obszarów należą: podmokłe łąki,
ekstensywnie użytkowane pastwiska, oczka wodne oraz fragmenty naturalnych
dolin rzecznych. Tereny te są niezbędne również dla wielu innych grup zwierząt
takich jak: ptaki wodno – błotne (żuraw, czajka, kszyk), płazy, gady, owady
(pasikoniki, ważki, motyle), a także ssaki (wydry, bobry, zające, sarny) i wiele
innych.
ZAGROŻENIA POPULACJI BOCIANA BIAŁEGO
a. Zmniejszenie się powierzchni żerowisk i ilości ofiar (obniżanie się poziomu wód
gruntowych, melioracje, regulacje rzek, niewłaściwe zagospodarowywanie dolin
rzecznych, zarastanie, stosowanie środków chemicznych w rolnictwie);
b. Kolizje z napowietrznymi liniami energetycznymi i telefonicznymi;
c. Śmiertelność piskląt z powodu zaplątania w przynoszone do gniazd sznurki
wykonane z tworzywa sztucznego;
d. Zmniejszenie ilości miejsc gniazdowych z powodu przebudowy dachów,
likwidowania platform na słupach itp.
SPOSOBY OCHRONY POPULACJI BOCIANA BIAŁEGO
a. Ochrona gniazd (konstruowanie platform na słupach energetycznych
lub wolnostojących słupach, izolowanie przewodów elektrycznych przy słupach
energetycznych, zastąpienie sznurków plastikowych, sznurkami wykonanymi z
materiału podlegającego biodegradacji oraz renowacja gniazd);
b. Ochrona siedlisk (utrzymanie naturalnego systemu ekologicznego doliny, koszenie
lub wypas łąk i pastwisk, tak by zachowały one charakter otwarty, unikanie osuszania
użytków zielonych, zaniechanie zalesiania terenów otwartych i łąk, tworzenie użytków
ekologicznych, a także wykup i dzierżawa terenów).