Bocian

Mało kto wie, że 31 maja uznawany jest za "Dzień Bociana".
Bocianie święto obchodzone jest w Polsce od 2003 roku, dzięki
inicjatywie Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Przyrody "pro
Natura". W ten sposób przyrodnicy chcą zwrócić uwagę na
zagrożenia i potrzebę ochrony ptaków, a także na miejsce, jakie
bocian biały zajmuje w polskim krajobrazie i kulturze.
Polskę zasiedla niemal jedna czwarta światowej populacji bociana
białego. Niestety liczebność tego gatunku z roku na rok ulega
drastycznym wahaniom, zmienia się także zasiedlony przez niego
areał i dostęp do zasobów pokarmowych. Wszelkie zmiany w
środowisku mają pośrednio wpływ na efekty
jego lęgów. Przyszłość tego gatunku w dużej mierze zależy od
warunków i bezpieczeństwa, jakie zapewnimy ptakom w Polsce.
Bocian biały Ciconia ciconia jest gatunkiem chronionym na mocy Ustawy o Ochronie Przyrody,
Konwencji Bońskiej, Berneńskiej, Ramsarskiej, a także wymienianym w tzw. Dyrektywie Ptasiej
Unii Europejskiej. Polska jest krajem, w którym gniazduje największa światowa populacja (w
roku 2004 gniazdowało w Polsce około 50 000 par bociana białego). Gniazdo bocianie jest
dobudowywane co roku i potrafi mieć wysokość do 2 m, a wtedy ciężar wynosi nawet 2 tony!
Średnio gniazdo bociana ma około 0,5 metra wysokości i waży około 50 do 100 kg. Gniazdo
zbudowane jest z wyściółki słomianej i korony gniazda zbudowanej z gałązek i właściwie
wszelkich materiałów, które można wpleść, to znaczy, że bociany są „śmieciarzami” prawie jak
sroki. Często znajduje się w ich gniazdach stare sznurki, skarpetki, bieliznę, szmaty, elementy
plastikowe: torebki foliowe, plastikowe tasiemki. Jest to szczególnie niebezpieczne dla piskląt,
które mogą zaplątać się w tą urozmaicona wyściółkę.
W Polsce przyloty bocianów zaczynają się pod koniec marca i trwają do połowy maja.
Zazwyczaj pierwszy przylatuje samiec i zajmuje gniazdo. Potem przylatuje samica i wybiera
sobie gniazdo z samcem. Jeśli przyloty są z jakiegoś powodu opóźnione, często pary tworzą
się po drodze i wspólnie zajmują gniazdo.
Obydwoje rodziców wysiaduje jajka i opiekuje się potomstwem. Kwiecień i maj to okres dużego
ruchu w kolonii bocianiej. Szczególnie widowiskowe są walki o gniazda, kiedy spóźnione
bociany chcą przejąć zajęte już gniazdo, lub odpędzić samicę z gniazda. Podczas walk często
bociany ranią się, wyrzucane są także już złożone jaja. Samica składa jaja co dwa dni.
Maksymalnie może złożyć w roku 5 jaj i jeśli wszystkie zostaną wyrzucone podczas bójki albo
zniszczone w inny sposób, w tym sezonie nie będzie miała więcej potomstwa. Wysiadywanie
jaj zajmuje rodzicom około 30-33 dni.
Pisklęta wylęgają się w odstępie paru dni (zazwyczaj od połowy do końca maja) i zawsze któreś
z nich jest słabsze i młodsze. Jeśli w tym roku jest dużo pożywienia i nie jest ani za zimna ani
za ciepło, wtedy bociany mogą odchować nawet pięcioro piskląt. Jeśli brakuje pożywienia albo
warunki atmosferyczne są niedogodne, zazwyczaj najsłabsze i najmłodsze pisklęta są
wyrzucane z gniazda lub wręcz pożerane przez rodziców i rodzeństwo (kiedy brakuje pokarmu,
każde białko jest cenne).
Pisklęta rosną bardzo szybko i już pod koniec lipca zaczynają naukę latania. Są już wtedy
wielkości rodziców i jedynym znakiem rozpoznawczym są ich czarne dzioby i nogi. W połowie
sierpnia wszystkie zdrowe pisklęta są gotowe do odlotu. Zazwyczaj młode odlatują jako
pierwsze, bez pomocy rodziców pokonują trasę na zimowiska.
Bocian jest narażony na cały szereg zagrożeń powodowanych przez człowieka i jego działalność.
Należą do nich m.in.: obniżenie poziomu wód gruntowych, melioracje odwadniające, przekształcenia
użytków zielonych w pola uprawne, "zadrutowanie krajobrazu", zmiany pokryć dachowych i związane
z tym przenoszenie się bocianów na czynne słupy energetyczne, stosowanie w rolnictwie plastikowych
sznurków używanych do wiązania siana i słomy. Bocian jest gatunkiem bezpośrednio reagującym na
zmiany środowiska, a zwłaszcza na zmieniającą się dostępność zasobów pokarmowych. Wszelkie
zmiany w środowisku mają bezpośredni wpływ na efekty lęgów u tego gatunku.
Stan bocianiej populacji oddaje bardzo dobrze stan środowiska i w związku z tym bocian jest
wykorzystywany jako gatunek wskaźnikowy. Na wielu powierzchniach próbnych prowadzone są
systematyczne badania bocianiej populacji. Wyniki tych badań pozwalają przygotowywać programy
ochrony określonych terenów. Ponadto bocian jest tak zwanym gatunkiem osłonowym. Oznacza to, że
chroniąc jego tereny żerowiskowe i miejsca gniazdowania chroni się wiele rzadkich gatunków roślin i
zwierząt nieznanych przeciętnemu człowiekowi. Odbywa się to bez ponoszenia dodatkowych
nakładów. Ochrona terenów podmokłych, oczek wodnych, wilgotnych łąk, starorzeczy itp., które są
głównymi żerowiskami bociana pozwala zachować najcenniejsze siedliska z całym zespołem roślin i
zwierząt np. ptaki siewkowate czy rzadkie storczyki.
W niektórych krajach europejskich bardzo wcześnie dostrzeżono zagrożenia dla bocianiej populacji i w
związku z tym rozpoczęto programy ochrony tego gatunku. W Szwajcarii np. gdzie bocian wyginął już
w roku 1950 prowadzi się program reintrodukcji oparty na hodowli i wypuszczaniu młodych na
wolność. Podobne działania prowadzono w Alzacji i Lotaryngii, Niemczech, Holandii, Szwecji. Od roku
1995 w Polsce jest prowadzony ogólnopolski program pt. “Ochrona bociana białego i jego siedlisk”.