Oprac. dr Marta Janina Skrodzka Wydział Prawa Uniwersytet w

Oprac. dr Marta Janina Skrodzka
Wydział Prawa
Uniwersytet w Białymstoku
Mediacje w sektorze publicznym i samorządowym
1. Mediacja – „dogadajmy się”
Jedną z alternatywnych metod rozwiązywania sporów m.in. z zakresu prawa
administracyjnego,
cywilnego
(w
tym
gospodarczego),
zarówno
na
etapie
przedsądowym, jak i sądowym jest mediacja. Nazwa „alternatywna” oznacza, że jest to
przede wszystkim inna obok drogi sądowej, możliwość rozwiązania istniejącego konfliktu.
Ponadto w przeciwieństwie do sformalizowanego procesu sądowego jest to możliwość
bardziej elastyczna i niesformalizowana.
Mediacja może być rozumiana bardzo różnie m.in. jako proces, w którym
bezstronna osoba trzecia – mediator,
ułatwia negocjacje stronom będącym w konflikcie, stronom które próbują
osiągnąć porozumienie.
Histora mediacji i procesów do niej zbliżonych sięga czasów dawnych i obejmuje
swoim zasięgiem różnorodne kultury, od żydowskiej, chrześcijańskiej, hinduskiej,
buddyjskiej, po konfucjańskią, czy państw islamu. Mediację znali m.in.: Chińczycy,
Japończycy, Egipcjanie 2500 lat temu, ale także nowożytni władcy europejscy. Za kolebkę
współczesnego procesu mediacji uznawane są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej, gdzie
ze względu na kryzys sądownictwa oraz chęć zapewnienia większego dostępu do
sprawiedliwości, mediacja zyskała na popularności i rozwinęła się w latach 60-tych i 70-tych
XX wieku. Swój rozwkit instytucja ta przeżywała w latach 80-tych i 90-tych jednocześnie
odnosząc duży sukces. Obecnie jest tam wykorzystywana na szeroką skalę także, w sprawach
z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego.
2. Podstawa prawna
Początki regulacji instytucji mediacji w polskim systemie prawnym sięgają końca lat
90-tych XX wieku oraz początków XXI wieku, kiedy to mediacja została wprowadzona przez
ustawodawcę do prawa administracyjnego, prawa cywilnego, prawa karnego i prawa pracy.
Podmioty mające status publicznoprawnych mogą uczestniczyć w postępowaniu
mediacyjnym w sprawach z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz
sądowoadministracyjnych w oparciu o przepisy art. 115-118 ustawy z dnia 30 sierpnia
2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz.U. z 2012 poz.
270). Jeżeli są uczestnikami typowych stosunków o charakterze cywilnoprawnym (np. w
sytuacji gdy zawierają umowy cywilnoprawne), mogą rozstrzygać spory powstałe w
związku z tak zawartymi umowami w oparciu o przepisy art. 1831-15 ustawy z dnia 17
listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 poz. 101 ze zm.).
Obok wskazanych, ogólnych regulacji postępowania mediacyjnego w sprawach
sądowoadministracyjnych oraz cywilnych, warto zwrócić uwagę, że mediacja w odniesieniu
do administracji publicznej i samorządowej, uregulowana została w sposób szczególny
m.in. w następujących ustawach:
z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (t.j. Dz. U z 2013 r. poz.
1226 ze zm.),
z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2012 poz. 145 ze zm.).
W art. 47 ust.2 prawa łowieckiego została wskazana możliwość prowadzenia
postępowania mediacyjnego przez organ gminy (co do zasady, przewodniczącego rady
gminy), w odniesieniu do szkód łowieckich, które poza wskazaną możliwością,
rozpatrywane są przez sądy w postępowaniu cywilnym, w oparciu o przepisy kodeksu
postępowania cywilnego. Do mediacji w oparciu o przepisy ustawy może dojść w sytuacji, w
której pomiędzy właścicielem lub posiadaczem gruntu, a dzierżawcą lub zarządcą obwodu
łowieckiego powstał spór o wysokość wynagrodzenia za szkody wyrządzone w uprawach i
płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny; oraz przy wykonywaniu
polowania.
Zgodnie z przepisem art. 30 prawa wodnego, właściciele gruntów mogą, w drodze
pisemnej ugody, ustalić zmiany stanu wody na gruntach, jeżeli zmiany te nie wpłyną
szkodliwie na inne nieruchomości lub na gospodarkę wodną; przy czym ugoda nie może
dotyczyć wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi. Zawarcie takiej ugody winno zostać
zatwierdzone w drodze decyzji przez wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Tak
sformułowany przepis oznacza przede wszystkim możliwość polubownego rozwiązania sporu
związanego z problematyką wód przez właścicieli gruntów. Ponadto wskazuje bezpośrednio
na czynny udział wójta, burmistrza lub prezydenta miasta, którzy mają prawo do
kontroli i pomocy stronom (np. poprzez mediację między nimi) już na etapie zawarcia
ugody oraz jej sporządzenia.
Oprócz powyższych przykładów szczególną uwagę warto zwrócić na możliwość
prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach wynikających ze sporów
powstałych na tle przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień
publicznych (tj. Dz.U. z 2013 r. poz. 907 ze zm.). Ustawa nie przewiduje wprost możliwości
rozwiązania sporów na drodze postępowania mediacyjnego. Nie wyklucza jednak takiego
rozwiązania i zastosownia przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, odnoszących się do
postępowania mediacyjnego. W związku z tym mediacja powinna być wykorzystywana
przy rozwiązywaniu sporów dotyczących umów, które realizowane są w trybie
zamówień publicznych, zarówno w sporach pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą, jak
i zamawiającym, a wykonawcą zamówienia publicznego. Jest to bowiem skuteczny,
szybki, dużo tańszy od sądowego, a przy tym bezpieczny sposób wyjścia z trudnej
sytuacji, który ponadto daje szansę na kontynuację i zakończenie wykonania spornej
umowy. Należy podkreślić, że zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, Sądów
Apelacyjnych, czy Komisji Orzekających Regionalnych Izb Obrachunkowych,
zawieranie ugód, a przy tym stosowanie postępowania mediacyjnego w sporach
wynikających z umów zawartych w oparciu o przepisy ustawy Prawo zamówień
publicznych nie narusza przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o
odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. dz.U. z 2013 r.
poz. 168).
3. Korzyści z mediacji
Postępowanie mediacyjne podobnie jak postępowanie sądowoadministracyjne, czy
cywilne, mimo dużego stopnia elastyczności prowadzone jest w oparciu o zbiór zasad, które
jednocześnie są jego zaletami. Tymi zasadami są m.in.: dobrowolność, poufność, szybkość i
koszt postępowania mediacyjnego, a także bezstroność i neutralność osoby mediatora,
jak również dążenie do wypracowania porozumienia w oparciu o zaspokojenie interesów
obu stron.
3.1. Dobrowolność udziału w postępowaniu mediacyjnym
Postępowanie sądowe charakteryzuje się formalizmem. Dotyczy to m.in. strony
pozwanej, która bez względu na swoje chęci, nie ma zasadniczo możliwości wycofania się z
rozprawy, jak i sędziego, któremu przewodniczący wydziału przydzielił określoną sprawę do
rozpoznania. Proces
mediacji zaś
cechuje się zarówno elastycznością, jak i
dobrowolnością. Elastyczność, mimo że nie wyrażona wprost w przepisach prawa, wynika z
ogólnego ich sformułowania, a także z idei instytucji mediacji. To oznacza, że strony mają
decydujący wpływ na miejsce, czas i formę całego postępowania, a także osobę
mediatora, to bowiem od woli stron uzależnione są te właśnie elementy.
Ponadto mediacja jest dobrowolna. To ogólne sformułowanie przejawia się w
praktyce tym, że zarówno mediator, jak i strony muszą wyrazić chęć wzięcia udziału w
procesie mediacji, ponadto w każdej chwili mogą zrezygnować z jego kontynuowania
bez zachowania określonej formy rezygnacji, czy też ponoszenia konsekwencji lub
sankcji prawnych.
Elastyczność i dobrowolność procesu mediacji w odróżnieniu od zasady
formalizmu procesowego i obowiązku uczestniczenia w postępowaniu sądowym są
niewątpliwymi zaletami tej instytucji. Dzięki nim strony mają duży wpływ na to, co
dzieje się podczas mediacji. To zaś wpływa na dialog i aktywność - zaangażowanie stron,
a w konsekwencji zachęca je do wzięcia odpowiedzialności za własne zachowania. Dzięki
tym zasadom strony w sposób konstruktywny podchodzą do konfliktu, co nierzadko
pozwala im na rozładowanie negatywnych emocji, czy zrozumienie różnic. Na takie
zachowania stron najczęściej nie ma szans podczas postępowania sądowego.
3.2. Poufność postępowania mediacyjnego
Jedną z podstawowych zasad postępowania mediacyjnego jest zasada poufności.
Oznacza ona, że wszystko, co jest poruszane na spotkaniu informacyjnym i posiedzeniu
mediacyjnym jest poufne. W ramach postępowania mediacyjnego zarówno przebieg
mediacji jak i jej rezultaty są objęte tajemnicą i nie są ujawniane osobom trzecim. W związku
z tym mediator nie ujawnia tego, co usłyszał ani osobom prywatnym, ani instytucjom.
Zasada ta odnosi się także do dokumentacji powstałej w toku prowadzonego postępowania
mediacyjnego i oznacza, że mediator lub ośrodek mediacyjny zobowiązane są do
przechowywania dokumentacji z mediacji w sposób respektujący przedmiotową zasadę. W
praktyce oznacza to, że dokumentacja przechowywana przez mediatora lub ośrodek
mediacyjny zawiera dokumenty formalne, m.in.: pisemną zgodę stron na udział w mediacji,
zgłoszenie rejestrujące sprawę mediacyjną, ewentualnie podstawowe dane uzyskane od stron,
czy deklarację przestrzegania zasady poufności przez osoby trzecie obecne na sesjach
mediacyjnych. Nie przechowuje się jednak zapisków i notatek z sesji mediacyjnej
dokonywanych przez skonfliktowane strony i mediatora, gdyż wszystko co zostało
powiedziane (a także zapisane) podczas sesji mediacyjnej pozostaje wyłączną wiedzą stron i
mediatora. Efektem pracy mediatora ze stronami jest spisana ugoda i protokół lub
sprawozdanie. Protokół lub sprawozdanie zawierają jedynie informacje o tym, kto brał
udział w mediacji, ile było spotkań mediacyjnych, gdzie się odbywały. Należy raz jeszcze
podkreślić, że mediator nie zamieszcza nigdzie informacji o przebiegu mediacji. Zasada
poufności oznacza także, że strony muszą wyrazić zgodę na ewentualny udział osób trzecich
w postępowaniu mediacyjnym, a osoby te są również zobowiązane do przestrzegania zasady
pounfności.
Tak sformułowana zasada ma niewątpliwą zaletę. Buduje między stronami a
mediatorem atmosferę zaufania i szczerości. Mediator ma prawo do poufnej rozmowy z
każdą ze stron, podczas której może stronom zadać pytania, których nie może zadać
sędzia podczas procesu sądowego. Dzięki temu strony mają możliwość wyjaśnienia sobie
rzeczywistych powodów konfliktu. Na takie zachowania nie ma szans w trakcie
postępowania sądowego, które ponadto, co do zasady, jest jawne.
3.3. Szybkość i koszt postępowania mediacyjnego
Jedną z ważniejszych zasad postępowania sądowego jest zasada tzw. koncentracji
materiału dowodowego, której głównym celem jest przeciwdziałanie przewlekłości
postępowania. Zgodnie z nią sąd zobowiązany jest do dążenia aby rozstrzygnięcie w każdej
sprawie zapadło na pierwszej rozprawie. Jest to oczywiście postulat ustawodawcy. W
rzeczywistości bowiem bardzo rzadko się zdarza, aby wyrok zapadł już na pierwszej
rozprawie. Przewlekłości postępowania mają przeciwdziałać również przepisy określające
tzw. terminy prekluzyjne oraz dyskrecjonalna władza sędziego. Sędzia ma bowiem
możliwość dyscyplinowania stron i świadków m.in. poprzez wzywanie ich na posiedzenia
sądowe, nakazywanie składania odpowiednich pism, nakładanie kosztów za niesumienne i
oczywiście niewłaściwe postępowanie. Wszystkie te działania mają na celu przyśpieszenie
postępowania.
Faktem jest jednak, że postępowania sądowe są dużo dłuższe niż postępowania
mediacyjne. Mimo, że wśród przepisów prawa nie ma zasady koncentracji materiału
dowodowego w odniesieniu do postępowania mediacyjnego, to statystyki (S. Pieckowski,
Mediacja w sprawach gospodarczych, Warszawa 2012 s. 5-8. Publikacja w wersji elektronicznej dostępna na
stronie Ministerstwa Sprawiedliwości pod adresem: http://ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/mediacje/publikacje-aktyprawne-statystyki/ (10.05.2013))
wskazują, że dzięki swojej elastyczności, mediacja zwłaszcza w
odniesieniu do spraw gospodarczych, jest procesem szybszym i tańszym od procesu
sądowego.
Bazując
na
przykładzie
mediacji
wykorzystywanej
w
sprawach
gospodarczych, zgodnie ze wspomnianymi statystykami, mediacja gospodarcza w
Polsce: jest blisko 13 razy szybsza od postępowania sądowego; generuje blisko 5 razy
mniejsze koszty niż postępowanie sądowe; jest ponad 8 razy szybsza niż arbitraż;
generuje ponad 3,5 razy mniejsze koszty niż arbitraż. Mimo to stanowi nadal nieznaczny
ułamek 1% spraw gospodarczych (zob. powołane statystyki).
3.4. Neutralność i bezstronność mediatora
Przepisy prawa, w odniesieniu do postępowania mediacyjnego nie formułują wprost
zasady równości stron, która jest jedną z podstawowych zasad postępowania sądowego.
Jednak w oparciu o zasadę bezstronności i neutralności mediatora, należy wskazać, że
również w trakcie procesu mediacji to mediator jako osoba bezstronna czuwa aby strony
były traktowane w taki sam sposób, sprawiedliwie. Przy czym w odniesieniu do procesu
mediacji zasada równości polega na stosowaniu przez mediatora odpowiednich technik m.in.
umiejętnym zadawaniu pytań, konstruowaniu efektywnego dialogu za pomocą tzw.
aktywnego słuchania. Ponadto mediator jako osoba bezstronna nie staje po żadnej ze
stron, jako osoba neutralna zaś nie narzuca stronom swojego rozwiązania. Sędzia
wydając wyrok opowiada się po jednej ze stron, narzucając pewne rozwiązanie. Co więcej,
sędzia związany zasadą formalizmu procesowego nie może korzystać z technik, które są
dozwolone a nawet zalecane do stosowania podczas postępowania mediacyjnego. Osoba
sędziego ma zagwarantować równość stron, przy zachowaniu bezstronności, bez
aktywnego zaangażowania w spór. Podczas gdy sędzia stoi na straży równości stron
wykorzystując do tego środki prawne, mediator także stając na straży równości stron,
aktywnie angażuje się w proces, będąc jego częścią, wykorzystując do tego posiadane
przez siebie umiejętności i wiedzę. Mediator jest zatem aktywnym strażnikiem równości
stron – sędzia biernym strażnikiem tej zasady. Pomimo jednakowego celu zasady, to
aktywność mediatora sprawia, że podczas procesu mediacji łatwiej jest osiągnąć
porozumienie satysfakcjonujące obie strony, zbudować relacje i usunąć źródła konfliktu
- zapobiec im w przyszłości, nauczyć strony rozmawiać ze sobą. Sędzia mimo, że jest
gwarantem równości stron, nie odnosi takiego efektu jak mediator.
3.5. Wspólny interes stron
W
przepisach
odnoszących
się
do
instytucji
mediacji
w
sprawach
sądowoadministracyjnych, czy tych z zakresu prawa cywilnego i gospodarczego brak jest
takich, które bezpośrednio formułują zasadę prawdy, która jest jedną z podstawowych zasad
postępowania
sądowego.
Wynika
to
z
faktu,
że
mediacja
jest
procesem
niesformalizowanym, elastycznym, a mediator prowadząc postępowanie mediacyjne nie
opiera się na dowodach. Jego zadaniem jest pomoc w usprawnieniu wadliwej
komunikacji między stronami. Dowody są zatem niepotrzebne. Strony podczas procesu
mediacji mają możliwość swobodnej wymiany myśli na temat zaistniałego problemu,
mediator zaś czuwa nad przebiegiem procesu komunikowania się między stronami. W
odróżnieniu od postępowania sądowego, który oparty jest bardziej na prawach i
obowiązkach stron oraz dążeniu sądu do odkrycia prawdy procesowej, mediacja oparta
jest na odkryciu interesu stron i doprowadzenia do zgody – wypracowania takiego
rozwiązania, które satysfakcjonuje obie strony. W procesie mediacji nie jest ważne kto
ma rację, a kto się myli, ważne jest aby strony usłyszały się nawzajem i uwzględniły w
kręgu swoich potrzeb także potrzeby strony przeciwnej. Zadaniem sędziego w procesie
cywilnym jest osądzenie i wydanie wyroku zgodny z prawem, w oparciu o
zaprezentowane dowody. Zadaniem mediatora zaś jest doprowadzenie stron do
pojednania i wypracowania konsensusu satysfakcjonującego obie strony. Podczas gdy
sąd rozstrzyga o tym co było, mediacja nastawiona jest na przyszłość – w jej ramach
zapadają decyzje o tym co będzie.
3.6. Porozumienie w postępowaniu mediacyjnym
Jedną z podstawowych zasad postępowania sądowego jest zasada kontradyktoryjności
nazywana jest inaczej zasadą sporności. Zakłada ona, że między stronami procesu toczy się
spór i to na stronach ciąży obowiązek udowodnienia swoich racji. W tak rozumianym
procesie sąd odgrywa jedynie rolę arbitra, który wydaje wyrok, co w praktyce oznacza, że nie
powinien on prowadzić postępowania dowodowego i udzielać informacji stronom.
Przeciwieństwem zasady kontradyktoryjności jest już idea procesu mediacji,
której głównym celem jest wyjście ze sporu i znalezienie płaszczyzny wspólnego
porozumienia. Zaletą postępowania mediacyjnego jest zatem sama formuła instytucji,
gdzie dąży się do dialogu i osiągnięcia satysfakcji obu stron, podczas gdy
kontradyktoryjne postępowanie sądowe nastawia strony na walkę i dążenie do stanu
wygrany - przegrany.
4. Skutki zawarcia ugody
W postępowaniu mediacyjnym toczącym się w oparciu o przepisy ustawy Prawo o
postępowaniu przed sądami administracyjnymi, w sytuacji gdy strony dojdą do porozumienia
i ustalą jego wynik, tak sformułowany rodzaj ugody jest podstawą do autoweryfikacji
stanowiska pierwotnie zajętego przez organ prowadzący spór. Poprzez przyjęcie ustaleń co
do sposobu załatwienia sprawy, które następnie są spisywane w protokole mediacyjnym,
organ podejmuje decyzję polegającą na uchyleniu lub zmianie zaskarżonej decyzji.
Organ może także wykonać lub podjąć inną czynność, w zależności od właściwości,
kompetencji i okoliczności sprawy. Warto zaznaczyć, że druga strona sporu ma nadal
możliwość (pomimo podjęcia środków prawnych przez organ, zgodnych z ustaleniami
zapisanymi w protokole mediacyjnym) wnieść skargę na czynności organu do sądu
administracyjnego.
W przypadku postępowania mediacyjnego toczącego się w oparciu o przepisy
Kodeksu postępowania cywilnego, w sytuacji gdy takie postępowanie kończy się zawarciem
ugody, jest ona, co do zasady, składana w sądzie przez mediatora - celem jej zatwierdzenia.
Sąd zatwierdza ugodę, jeżeli jest ona poprawnie sformułowana, w sposób zrozumiały
oraz gdy nie jest sprzeczna z prawem, zasadami współżycia społecznego lub nie zmierza
do obejścia prawa. Tak zatwierdzona ugoda ma moc prawną ugody zawartej przed
sądem.
5. Gdy mediacja zawiedzie
Głównym celem prowadzonej mediacji jest ułatwienie komunikacji między stronami
sporu i wypracowanie wspólnego rozwiązania satysfakcjonującego je. Oznacza to, że
postępowanie mediacyjne może zakończyć się zawarciem ugody. Może jednak zdarzyć się
tak, że strony sporu nie znajdą wspólnego rozwiązania problemu i nie dojdą do porozumienia,
w związku z czym nie dojdzie między nimi do zawarcia ugody. W takiej sytuacji, bez
względu na rodzaj prowadzonego postępowania mediacyjnego (prowadzonego w oparciu o:
klauzulę zawartą w spornej umowie, czy umowę o mediację; lub też będącego wynikiem
decyzji sądu) zarówno w sprawach sądowoadministracyjnych, jak i cywilnych, strony mają
prawo, bez ponoszenia dodatkowych konsekwencji swojej decyzji, do skierowania sprawy na
drogę sądową.
Skorzystanie zatem z postępowania mediacyjnego nie wyklucza możliwości
dochodzenia swoich roszczeń przed sądem i nie zamyka drogi sądowej.
6. Podsumowanie
Wskazane zasady mają zasadniczy wpływ na sposób organizacji postępowania
mediacyjnego oraz wyznaczają sposoby zachowania mediatora w jego trakcie, a w związku z
tym kształtują kulturę samego procesu mediacji. Dzięki tak ukształtowanej kulturze
postępowania, mediacja charakteryzuje się szeregiem zalet. Przede wszystkim istnienie
opisanej kultury procesu mediacji pozwala m.in: na prowadzenie dyskusji i negocjacji
tak, by umożliwić uczciwe i sprawiedliwe rozwiązanie sporu. Ponadto tak
skonstruowana kultura procesu mediacji pozwala zachować stronom kontrolę - tak nad
samym procesem, jak i nad treścią ugody, gdyż żadna decyzja nie zostaje podjęta bez ich
zgody. Dzięki przestrzeganiu opisanych zasad mediator może skoncentrować się na
zaspokojeniu interesów każdej ze stron, co najczęściej prowadzi do sytuacji obopólnej
wygranej a także pozwala na wypracowanie stosunkowo szybkiego i ostatecznego
kompromisowego rozwiązania. Wreszcie zaś strony przestrzegające i rozumiejące
kulturę procesu mediacji w dużym stopniu stosują się do powziętych ustaleń z uwagi na
to, że same uzgodniły te ustalenia.
Powyższe zalety, wybrane spośród szerokiego ich grona, pozwalają na
sformułowanie stwierdzenia, że mediacja, obok charakterystycznej elastyczności oraz
nieformalności jaką się cechuje, jest procesem rozwiązywania sporów nakierowanym na
strony sporu, uwzględnia bowiem ich oczekiwania i potrzeby. W związku z tym odgrywa
ważną rolę w rozwiązywaniu konfliktów i stanowi prawdziwą alternatywę dla drogi
sądowej.
Jedną z możliwości uniknięcia długotrwałego i kosztownego postępowania
sądowego w sytuacji zaistnienia sporu, jest zamieszczenie w umowie zawieranej między
stronami tzw. klauzuli mediacyjnej o następującej treści:
„Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub pozostające w związku z nią będą rozwiązywane w trybie postępowania mediacyjnego przez mediatorów ............(nazwa
ośrodka mediacyjnego) przy ..................................... (nazwa instytucji, przy której działa
ośrodek mediacyjny), w oparciu o Regulamin ......... (nazwa regulaminu).
Jeżeli spór nie zostanie rozwiązany zgodnie z Regulaminem ................ (nazwa
regulaminu) w terminie ................... dni od złożenia wniosku o przeprowadzenie mediacji
lub w innym terminie uzgodnionym pisemnie przez strony, każda ze stron może poddać spór
pod rozstrzygnięcie właściwego sądu.”