Dolina Zuberska – dolina walna w słowackiej części Tatr

Dolina Zuberska – dolina walna w słowackiej części Tatr Zachodnich, górna część Doliny Zimnej Wody
Orawskiej.
Jest jedną z trzech największych tatrzańskich dolin i jako jedyna ma przebieg wschodnio-zachodni.
Znajduje się na Orawie, a u jej wylotu znajduje się miejscowość Zuberzec, od której dolina wzięła obecną
polską nazwę. Dolina ma powierzchnię aż 37 km², w najniższym punkcie ma wysokość 875 m n.p.m.,
w najwyższym (Banówka) 2178 m n.p.m. Od południowej strony ogranicza ją 15-kilometrowej długości
odcinek grani głównej Tatr z takimi szczytami jak: Rohacze, Trzy Kopy, Hruba Kopa, Banówka, Pachola,
Spalona Kopa, Salatyny, od wschodu boczny grzbiet biegnący od Wołowca przez Rakoń do Grzesia.
W Zwierówce dolina rozgałęzia się na dwa główne ramiona: północne – Dolinę Łataną i południowe – Dolinę
Rohacką.
Dolina Zuberska charakteryzuje się bogactwem krajobrazów – od alpejskich, polodowcowych okolic Doliny
Smutnej i Spalonej przez „bieszczadzkie” krajobrazy Salatynów po wapienne formy Osobitej i Siwego
Wierchu. Uzupełnieniem krajobrazu są Rohackie Stawy, ukryte w lesie Rohackie Wodospady, najniżej
położone tatrzańskie jezioro – Stawek pod Zwierówką i skalna, eksponowana perć od Jamnickiej Przełęczy po
Banikowską Przełęcz, zwana słowacką Orlą Percią. W dolinie zachowały się jeszcze nienaruszone pierwotne
lasy. Tadeusz Zwoliński pisał w 1930 r. o Dolinie Rohackiej: „...gęsty las, prawdziwą puszczę dziewiczą”.
Również budowa geologiczna doliny jest skomplikowana. Większość stanowią skały krystaliczne, a wśród nich
licznie występują granity tworzące typową wysokogórską rzeźbę polodowcową. W górnych partiach położone
są kotły lodowcowe z ryglami skalnymi, niżej dostrzec można wały moren bocznych i czołowych. Na
obrzeżach doliny (Osobita, Siwy Wierch, Biała Skała) skały osadowe (wapienie i dolomity). Ciekawym
zjawiskiem jest znajdujący się powyżej wylotu doliny duży ponor, w którym giną wody potoku Zimna Woda.
We wzniesieniu, na którym znajdują się Rohackie Stawy, geomorfolodzy doszukują się fragmentu
trzeciorzędowego zrównania przemodelowanego przez lodowiec. Obecnie z większych zwierząt stale żyją tutaj:
niedźwiedź, kozice, świstaki. Z górskich roślin licznie występują m.in. goryczka kropkowana, starzec kraiński,
miłosna górska.
– czerwony szlak z Zuberca obok skansenu, a dalej przez Zwierówkę i Dolinę Rohacką do bufetu
Rohackiego.



Czas przejścia z Zuberca do skansenu: 1 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia ze skansenu do Zwierówki: 1 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia ze Zwierówki do bufetu: 1:30 h, z powrotem tyle samo
– ze Zwierówki przez Przełęcz pod Osobitą na Grzesia, a stamtąd z powrotem w dół do szlaku
żółtego w Dolinie Łatanej.



Czas przejścia ze Zwierówki na przełęcz: 2 h, ↓ 1:30 h
Czas przejścia z przełęczy na Grzesia: 3 h, ↓ 2 h
Czas przejścia z Grzesia do szlaku żółtego: 30 min, ↑ 1 h
– żółty szlak łączący dawny szpital partyzancki na zboczach Salatynów ze Zwierówką oraz Doliną
Łataną, Zabratową Przełęczą i Rakoniem.



Czas przejścia od szpitalu do schroniska w Zwierówce: 55 min, ↑ 1:25 h
Czas przejścia ze schroniska na przełęcz: 2:45 h, ↓ 2:15 h
Czas przejścia z przełęczy na Rakoń: 30 min, z powrotem tyle samo
– żółty z Zuberca na Palenicę Jałowiecką. Czas przejścia: 3:15 h, ↓ 2:45 h
– niebieski ze Zwierówki przez Skrajny Salatyn na Brestową. Czas przejścia: 3 h, ↓ 2 h
– żółty z Adamculi przez Dolinę Spaloną na Banikowską Przełęcz. Czas przejścia: 3:05 h, ↓ 2:15 h
– niebieski od bufetu Rohackiego na Smutną Przełęcz. Czas przejścia: 2:10 h, ↓ 1:30 h
– zielony z Zabratowej Przełęczy koło bufetu Rohackiego i Rohackich Stawów na Banikowską
Przełęcz i Banówkę.


Czas przejścia z Zabratowej Przełęczy do bufetu: 30 min, ↑ 45 min
Czas przejścia od bufetu na Banikowską Przełęcz: 3:35 h, ↓ 2:35 h
– niebieski z Adamculi nad Wyżni Staw Rohacki. Czas przejścia: 1:20 h, ↓ 1 h
Adamcula – niewielka polana w Dolinie Rohackiej w Tatrach Zachodnich. Znajduje się przy szosie,
prowadzącej od Zwierówki do bufetu Rohackiego, powyżej parkingu dla samochodów. Od głównej drogi
odbija tu na prawo krótki odcinek prowadzący do Rohackiego Potoku i znajdującego się przed nim,
nieczynnego już parkingu samochodowego. Przy drodze słupek z tabliczkami szlaków turystycznych, wiata
i ławka. W kierunku południowym i wschodnim widoczne szczyty: Trzy Kopy, Hruba Kopa, Banówka,
Spalona Kopa, Mały Salatyn, Salatyn, Brestowa. Widoczne na pierwszym planie duże i zalesione wzniesienie
to Przednie Zielone, znajdują się na nim słynne Rohackie Stawy.
Nazwą Adamcula określano dawniej szałas (kolebę) należący do Adamca z Ziemiańskiej Dziedziny na Orawie.
Przenoszono go w zależności od potrzeb na różne miejsca doliny, w końcu nazwa ustaliła się dla tej polanki,
mimo że dawno nie było już na niej szałasu. Dawniej nazywana była także Skoruszową Polanką (ta nazwa
pochodziła od gwarowego określenia rosnącej tutaj skoruszy, czyli jarzębiny).
Asfaltowa szosa oraz zarastający trawą plac znajdujący się poniżej głównej drogi (przez kilka lat był to parking
dla samochodów) są pozostałością po niezrealizowanych planach budowy w Dolinie Rohackiej i Dolinie
Zuberskiej wielkiego ośrodka przeznaczonego dla turystów, narciarzy, sportowców i do rekreacji. Miały być
wybudowane biura turystyczne, sklepy, 2 skocznie narciarskie, poczta, szkoła sportowa, 2 duże kolejki linowe
i 8 wyciągów narciarskich, restauracje oraz całe osiedle hotelowo-mieszkalne na 1750 miejsc noclegowych.
Na szczęście dla przyrody Tatr zrezygnowano z zatwierdzonych już w 1973 r. planów tej rozbudowy.
– czerwony z Zuberca i Zwierówki obok parkingu i przez Adamculę do bufetu Rohackiego. Ze
schroniska na Zwierówce na polanę 3,5 km.


Czas przejścia ze Zwierówki na Adamculę: 1 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia z Adamculi do bufetu: 30 min, z powrotem tyle samo
– żółty obok Rohackich Wodospadów przez Dolinę Spaloną na Banikowską Przełęcz.


Czas przejścia z Adamculi do wodospadów: 30 min, ↓ 25 min
Czas przejścia od wodospadów na Banikowską Przełęcz: 2:35 h, ↓ 1:50 h
– niebieski obok Rohackich Wodospadów do Rohackich Stawów. Czas przejścia: 1:30 h, ↓ 1:10 h
Banikowska Przełęcz – znajdująca się na wysokości 2040 m n.p.m. przełęcz w grani głównej Tatr
Zachodnich pomiędzy Banówką (2178 m) a Pacholą (2167 m). Północne zbocza spod przełęczy opadają do
polodowcowego kotła Doliny Spalonej, zbocza południowe zaś do Doliny Parzychwost.
Rejon przełęczy zbudowany jest ze skał krystalicznych (głównie granitów). W grani prowadzącej na szczyt
Banówki znajdują się dwa skalne garby, które szlak turystyczny omija po prawej stronie. Przełęcz jest ważnym
węzłem szlaków turystycznych.
– czerwony biegnący granią Tatr Zachodnich z Huciańskiej Przełęczy przez Białą Skałę, Siwy
Wierch, Brestową, Salatyński Wierch, Mały Salatyn, Spaloną Kopę i Pacholę na Banikowską Przełęcz,
z niej przez Banówkę, Hrubą Kopę, Trzy Kopy, Smutną Przełęcz i Rohacze na Wołowiec.




Czas przejścia z Brestowej na Mały Salatyn: 1:10 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia z Małego Salatyna na Banikowską Przełęcz: 2:15 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia z Banikowskiej Przełęczy na Smutną Przełęcz: 2:30 h, z powrotem tyle samo
Czas przejścia ze Smutnej Przełęczy na Wołowiec: 2:50 h, z powrotem 2:30 h
– żółty przez Dolinę Spaloną obok Rohackich Wodospadów do polany Adamcula w Dolinie
Rohackiej. Czas przejścia: 2:15 h, ↑ 3:05 h
– zielony od Schroniska Żarskiego w Dolinie Żarskiej przez Jałowiecką Przełęcz i Banówkę na
Banikowską Przełęcz, dalej Doliną Spaloną wspólnie ze szlakiem żółtym i obok Rohackich Stawów do
Bufetu Rohackiego.


Czas przejścia ze Schroniska Żarskiego na Banikowską Przełęcz: 3:30 h, ↓ 2:30 h
Czas przejścia z przełęczy do bufetu: 2:35 h, ↑ 3:35 h
– niebieski przez Dolinę Parzychwost do skrzyżowania szlaków w Dolinie Jałowieckiej. Czas
przejścia: 2 h, ↑ 2:30 h
Palenica Jałowiecka – rozległa przełęcz położona na Słowacji, w grani głównej Tatr Zachodnich,
pomiędzy Siwym Wierchem (1805 m) i Zuberskim Wierchem (1753 m). Wysokość 1570 i 1574 m n.p.m. (dwa
obniżenia). Jest to najniższa przełęcz w całej grani głównej Tatr (aż do Siwego Wierchu). Dawniej ważne
przejście z Orawy do Liptowa. Niegdyś istniała, obecnie już zarośnięta, droga wozowa z przełęczy do Zuberca.
Porośnięty kosodrzewiną rejon przełęczy znajduje się w grani zataczającej łuk ponad górną częścią Doliny
Bobrowieckiej Liptowskiej. Przeciwległe, północno-zachodnie zbocza opadają do tzw. Doliny Klinów – górnej
części Doliny Przybyskiej.
W plejstocenie miało tu miejsce zjawisko transfluencji, czyli przelewania się lodowca z kotła Zadnich Kotlin
przez grań. Śladem po tym są wały morenowe na zboczach.
– czerwony z Wyżniej Huciańskiej Przełęczy przez Białą Skałę, Siwy Wierch, Jałowiecką Palenicę i
dalej przez Brestową granią główną Tatr Zachodnich.


Czas przejścia z Wyżniej Huciańskiej Przełęczy na Palenicę Jałowiecką: 3:35 h, ↓ 2:50 h
Czas przejścia z Palenicy na Brestową: 1 h, ↓ 0:50 h
– żółty z Zuberca na przełęcz i dalej na liptowską stronę grani przez Dolinę Jałowiecką do
miejscowości Jałowiec.


Czas przejścia z Zuberca na Palenicę Jałowiecką: 3:25 h, ↓ 2:45 h
Czas przejścia z Palenicy do wylotu Doliny Jałowieckiej: 2:30 h, ↑ 3 h
Siwy Wierch – szczyt położony na Słowacji, w grani głównej Tatr Zachodnich w pobliżu jej zachodniego
końca. Ma wysokość 1805 m n.p.m. i jest ostatnim ku zachodnowi wybitniejszym szczytem Tatr Zachodnich.
W grani głównej znajduje się pomiędzy Siwą Kopą, oddzielony od niej przełęczą Siwy Przechód, a Zuberskim
Wierchem, od którego oddziela go szeroka przełęcz Palenica Jałowiecka (1579 m). Jest też szczytem
zwornikowym; w południowym kierunku odchodzi od niego boczna grań Ostrej i Babek. Najbliższym
wzniesieniem w tym grzbiecie jest Mała Ostra, oddzielona od Siwego Wierchu trawiastym siodłem Siwej
Przehyby.
Od południowego zachodu wznosi się ponad Doliną Suchą Sielnicką, najbardziej na zachód wysuniętą doliną
walną Tatr. Wschodnie zbocza masywu opadają do Doliny Bobrowieckiej Liptowskiej, górnego piętra Doliny
Jałowieckiej, zaś północne do dwóch odgałęzień Doliny Zuberskiej: Doliny Suchej Zuberskiej (Doliny Suchego
Potoku) oraz Doliny Siwej, przedzielonymi grzbietem Czoła odchodzącym od grani głównej nieco na zachód
od głównego wierzchołka.
Rozległy masyw zbudowany jest z wapieni i dolomitów płaszczowiny choczańskiej, które tworzą tzw. miasto
skalne. Jest to noszący nazwę Rzędowych Skał labirynt turni i baszt skalnych, poprzedzielanych rozpadlinami.
W 1842 polski geolog Ludwik Zejszner prowadził tutaj badania geologiczne. Tereny krasowe zajmują
powierzchnię ok. 30 km², stwierdzono tu obecność ponad 30 jaskiń. Największa z nich to Studnia w Siwym
Wierchu o łącznej długości korytarzy 250 m. Z racji odrębności masywu Siwego Wierchu i sąsiednich
szczytów niektórzy topografowie wydzielają je z Tatr Zachodnich w osobną jednostkę – Grupę Siwego
Wierchu.
Na wapiennych skałach występuje bardzo bogata roślinność. Była ona badana przez polskiego botanika
Bolesława Kotulę. Tylko tutaj w obrębie całych Tatr występuje rzadka roślina – goździk lśniący, nigdzie poza
tym miejscem nie występujący ani na Słowacji, ani w Polsce. W 1974 r. utworzono rezerwat przyrody o
powierzchni 112 ha, chroniący swoistą florę i faunę (szczególnie bezkręgowców).
Polacy wnieśli spory wkład w badania naukowe Siwego Wierchu. Również pierwsze wejście zimowe należy do
Polaków. Dokonał go Józef Grabowski z towarzyszami w 1914 r. Dokument z 1615 r. określa Siwy Wierch
nazwą Biała Skała, Matej Bel w 1736 r. w swym dziele pt. Notitia Hungariae novae historico geografica
nazwą Szczyt Sywy, albo Mons Griseus, Ludwik Zejszner nazwą Siwa Góra.
– czerwony granią główną Tatr Zachodnich z Wyżniej Huciańskiej Przełęczy przez Białą Skałę, Siwy
Wierch, Palenicę Jałowiecką i Brestową. Na odcinku pomiędzy Siwą Kopą a Siwym Wierchem pewne
trudności techniczne – 2 trudne do przejścia odcinki ubezpieczone łańcuchami.


Czas przejścia od szosy z Wyżniej Huciańskiej Przełęczy na Siwy Wierch: 3 h, ↓ 2h
Czas przejścia z Siwego Wierchu na Palenicę Jałowiecką: 30 min, ↑ 40 min
– zielony szlak ze wsi Jałowiec przez Babki, Wielką Kopę i Ostrą na Siwy Wierch. Czas przejścia od
wylotu doliny na Siwy Wierch: 3 h, ↓ 2:30 h
Huciańska Przełęcz – położona na wysokości 905 m n.p.m. szeroka (ok. 1 km) przełęcz, stanowiąca
zachodnią granicę Tatr.
Huciańska Przełęcz oddziela masyw Kopca (1251 m) w Pogórzu Orawskim od Jaworzyńskiej Kopy (1277 m)
oraz Białej Skały (1378 m) w Tatrach Zachodnich.
Przełęcz Huciańska stanowi przejście z Doliny Huciańskiej do jednego z odgałęzień Doliny Borowej Wody,
a tym samym z liptowskiej wsi Huty (od której pochodzi nazwa przełęczy) do orawskiego Zuberca. Przez
przełęcz przechodzi stara droga, będąca jedną z trzech łączących te dwie wsie. Obok drogi znajduje się na
przełęczy krzyż z kamienia z inskrypcją: "In Honorem Dei et B.V.M. Erexit Comunitas HVTTENSIS" oraz
datą 1819. Nowa szosa łącząca wsie przekracza grzbiet w Wyżniej Huciańskiej Przełęczy, położonej
o ok. 20 min drogi z (Niżniej) Huciańskiej Przełęczy w kierunku południowo-wschodnim.
Na niektórych mapach słowackich nazwą Hutianské sedlo jest błędnie oznaczana pobliska Jaworzyńska
Przełęcz.