Dolina Bystra – dolina w słowackiej części Tatr, znajdująca się

Dolina Bystra – dolina w słowackiej części Tatr, znajdująca się pomiędzy dwiema graniami Bystrej,
najwyższego szczytu Tatr Zachodnich.
Północne ograniczenie doliny tworzą zbocza Bystrej. Południowo-wschodnia grań Bystrej z grzbietem Kobyły,
Szerokiej i Kotłowej oddziela tę dolinę od sąsiedniej Doliny Kamienistej, południowo-zachodnia grań zaś od
Doliny Raczkowej. W południowo-zachodniej grani wyróżniają się takie szczyty, jak: Mała Bystra, Skrajna
Kopa, Zadnia Kopa i Jeżowa Kopa. W porównaniu z dwoma sąsiednimi dolinami dno górnej części Doliny
Bystrej położone jest znacznie wyżej (o ok. 400-450 m). Dno dolnej części opada bardziej stromo. Wylot
doliny znajduje się w słowackiej miejscowości Przybylina (Pribylina). Górą dolina sięga prawie pod grań
główną Tatr, nie jest jednak doliną walną, gdyż od grani głównej oddziela ją krótki grzbiet Bystrej z
Błyszczem.
W najwyższym piętrze doliny z Małej Bystrej odchodzi krótka grzęda zwana Garbate (Hrbáč), która dzieli go
na dwie nieduże kotliny, zachodnia nosi nazwę Suchego Zadka. W kotlinach tych mieszczą się tzw. Bystre
Stawy wypełniające dna kotłów lodowcowych. W Suchym Zadku znajduje się jeden tylko staw Anusine Oczko,
zaś w kotlinie wschodniej trzy: Wielki Staw Bystry, Długi Staw Bystry i Mały Staw Bystry. Poniżej tych kotlin
znajduje się jeszcze jeden, często wysychający Niżni Staw Bystry.
Ma długość 5,75 km i powierzchnię 7,25 km². Jest rzadkim przykładem płytko wciętej, płaskodennej doliny
polodowcowej. W widoku ze wschodniej grani Bystrej uderza duży kontrast pomiędzy głęboko wciętym dnem
Doliny Kamienistej i znacznie wyżej leżącym dnem Doliny Bystrej. Zbudowana jest z łupków krystalicznych z
przewarstwieniami z białych granitów. W jej południowej części wyłaniają się miejscami skały wapienne
będące fragmentem dużo większej niegdyś pokrywy wapiennej przykrywającej łupki. W warstwie łupków
występują żyły zawierające kruszce. Dolina wyrzeźbiona została przez lodowiec. Obydwie górne kotliny
zamknięte są typowymi morenami recesyjnymi. Za nimi znajduje się typowe dla polodowcowego krajobrazu
zwałowisko granitowych głazów. Dnem doliny spływa potok Bystra mający średni spadek ok. 20%. Nazwa
potoku wywodzi się właśnie od jego dużego spadku (jest bystry).
Bystra – szczyt w słowackich Tatrach Zachodnich, leżący w odległości 600 m na południe od grani głównej
Tatr Zachodnich, po której biegnie granica polsko-słowacka.
Jest to najwyższy szczyt Tatr Zachodnich, wznoszący się na wysokość 2248 m n.p.m. ponad trzema dolinami:
Gaborową, Kamienistą i Bystrą. Jest zwornikiem dla trzech grani:



krótka grań w północnym kierunku ze znajdującym się w grani głównej zwornikiem Błyszcz (2158 m).
Grań ta stromo opada do Doliny Pyszniańskiej (górne piętro Doliny Kościeliskiej)
południowo-zachodnia grań Bystrej z kilkoma wierzchołkami.
południowo-wschodnia grań ze szczytem Kotłowa (1985 m)
Pod południowymi ścianami Bystrej znajduje się kilka Bystrych Stawów.
Bystra zbudowana jest z łupków krystalicznych i przewarstwień z białego granitu. W przeszłości jej strome
zbocza były wypasane i to aż pod wierzchołek. Rudziejący już w połowie lata sit skucina przebarwia je na
czerwonawo. Ze zboczy tych, o bardzo dużej wysokości względnej i niemal w całości trawiastych zsuwają się
ogromne lawiny, jedne z największych w Tatrach.
Bystra od dawna była zwiedzana przez turystów od polskiej strony. Nie sposób podać pierwszego jej
zdobywcę. Pierwsze znane wejście zimowe – A. Świderska z przewodnikiem Klimkiem Bachledą. Przed II
wojną światową była bardzo popularnym celem wycieczek, wspinano się na nią również nocą, by podziwiać
wschód słońca. Turyści nocowali w nieistniejącym już schronisku w Dolinie Pyszniańskiej (spalonym przez
Niemców w czasie wojny), a w jeszcze dawniejszych czasach w leśniczówce i gospodzie na Starych
Kościeliskach. Była malowana przez znanych malarzy, m.in. J. N. Głowackiego, W. Gersona. Bystra była też
jednym z ważniejszych punktów triangulacyjnych podczas sporządzania kartograficznych pomiarów Tatr.
Dawniej nazywana była przez górali Pyszną, gdyż wznosiła się nad halą o tej nazwie. Na mapie B. Hacqueta z
1796 r. opisana jest jako Pysna Mons. R. Zannoni w 1772 r. nazywał ją Bistro, tak samo M. Bel w 1736 r.
Widok z Bystrej należy do wybitnych. W 1928 r. Jerzy Młodziejowski pisał o Bystrej: "Wszystko chciałoby się
zapamiętać... Bo też widok z Bystrej jest tak wspaniały, że nie tylko geografa, ale i zwykłego turystę zdoła
poruszyć." Wśród szczytów Tatr Wysokich, jakie stąd widać, wyróżniają się swoją strzelistą sylwetką Świnica i
Krywań. W zachodnim kierunku widać podłużne, ułożone harmonijkowo grzbiety Tatr Zachodnich, po
północnej stronie wyróżniają się masywne wapienne ściany Czerwonych Wierchów i Kominiarskiego Wierchu.
– żółty szlak od Tatrzańskiej Drogi Młodości (nr 537) w miejscowości Przybylina przez Dolinę
Bystrą na szczyt Bystrej. Czas przejścia: 4 h, ↓ 3 h
– niebieski szlak przebiegający południowymi zboczami szczytów w grani głównej i prowadzący od
zielonego szlaku (Pod Klinem – Liliowy Karb) w Dolinie Gaborowej na Banistą Przełęcz, a z niej
stokami Błyszcza na szczyt Bystrej.


Czas przejścia od rozdroża ze szlakiem zielonym na przełęcz: 1 h, ↓ 40 min
Czas przejścia z przełęczy na Bystrą: 40 min, ↓ 25 min
Oba te szlaki otwarte są dla turystów tylko w okresie od 16 VI do 31 X. Na Bystrą prowadzi też ścieżka z
Błyszcza (15 min, ↓ 10 min), nie stanowiąca jednak oficjalnego szlaku turystycznego.
Błyszcz – słabo odgraniczone zakończenie północnej grani Bystrej, najwyższego szczytu w Tatrach
Zachodnich. Z formalnego punktu widzenia sam nie jest szczytem, ponieważ ma zerową minimalną
deniwelację względną, czyli nie istnieje żadne obniżenie grani pomiędzy nim a Bystrą. Ma wysokość 2159 m
n.p.m. i zbudowany jest z granitów i gnejsów. Wznosi się ponad dolinami: Pyszniańską, Kamienistą i
Gaborową.
Błyszcz leży w głównym grzbiecie Tatr, którym biegnie tu polsko-słowacka granica; pomiędzy dwoma
wybitnymi szczytami: Kamienistą i Starorobociańskim Wierchem. Od położonej na wschód Kamienistej
oddzielony jest Pyszniańską Przełęczą. Ze Starorobociańskim Wierchem łączy go niska, poszarpana grań, w
której wyróżnia się jeszcze jeden niewybitny szczyt – Siwy Zwornik i grań Liliowych Turni, ograniczona
dwoma niewielkimi przełęczami: Liliowym Karbem i Banistą Przełęczą. Od północnej, polskiej strony jego
stroma, 400-metrowa ściana opada do Doliny Pyszniańskiej, tworząc w niższych partiach skalne żebra, tzw.
Grzędy. Błyszcz i Bystra widoczne są z wielu miejsc w Dolinie Kościeliskiej, doskonale widać je ze schroniska
PTTK na Hali Ornak i znad Smreczyńskiego Stawu. Skaliste zbocze Błyszcza często błyszczy się w
promieniach światła, stąd jego nazwa. Nazwę tę upowszechnił Walery Eljasz-Radzikowski – twórca jednego z
pierwszych przewodników po Tatrach. Szczyt wcześniej nazywany był Pyszną z racji swojego położenia nad
halą o tej nazwie.
Błyszcz i Bystra były pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX w. popularnym obiektem turystycznych
wypraw. Pierwsi turyści korzystali z gospody na polanie Stare Kościeliska, później z nieistniejącego już
schroniska na Hali Pysznej. Po utworzeniu w 1947 r. rezerwatu przyrody Tomanowa-Smreczyny Błyszcz przez
długi czas był nieosiągalny dla turystów polskich. Obecnie jest dostępny z Banistej Przełęczy.
Rejon Błyszcza porasta ciekawa flora. Występują tutaj m.in. mietlica alpejska, ukwap karpacki i saussurea
wielkogłowa, występujące w Polsce tylko w Tatrach i to na nielicznych stanowiskach.
– czerwony szlak biegnący główną granią przez Liliowy Karb, Liliowe Turnie, Banistą Przełęcz i
Błyszcz do Pyszniańskiej Przełęczy. Jest nieczynny od 1 XI do 15 VI.


Czas przejścia z Liliowego Karbu na Błyszcz: 55 min, ↓ 35 min
Czas przejścia z Błyszcza na Pyszniańską Przełęcz: 40 min, ↑ 55 min
– niebieski szlak (tylko po słowackiej stronie) od zielonego szlaku (Pod Klinem – Liliowy Karb) w
Dolinie Gaborowej na Banistą Przełęcz, od której biegnie na Bystrą zachodnimi zboczami Błyszcza tuż
pod jego grzbietem, inną ścieżką niż graniczny szlak czerwony (można to zobaczyć na zdjęciu). Jest
nieczynny od 1 XI do 15 VI.

Czas przejścia od rozdroża ze szlakiem zielonym na przełęcz: 1 h, ↓ 40 min

Czas przejścia z przełęczy na Bystrą: 40 min, ↓ 25 min
Gaborowa Przełęcz – znajdująca się na wysokości 1938 m n.p.m. niewybitna przełęcz w grani głównej
Tatr Zachodnich pomiędzy Siwym Zwornikiem (1965 m) a Starorobociańskim Wierchem (2176 m) Na
niektórych mapach opisana jest jako Gaborowa Przełęcz Niżnia. Nazwa przełęczy pochodzi od Doliny
Gaborowej, znajdującej się po południowej stronie przełęczy.
Z nazewnictwem tej przełęczy oraz sąsiedniej we wschodnim kierunku przełęczy Liliowy Karb istniało wiele
nieporozumień. Gaborowa Przełęcz nazywana była dawniej Gaborowym Zadkiem lub Raczkową Przełęczą, co
wprowadzało zamieszanie, gdyż Słowacy Raczkową Przełęczą (Račkovo sedlo) nazywają przełęcz pomiędzy
Starorobociańskim Wierchem i Kończystym Wierchem (po polsku Starorobociańską Przełęcz). Według
Wielkiej Encyklopedii Tatrzańskiej obydwie te nazwy są błędne. Józef Nyka w popularnym przewodniku Tatry
polskie używa nazwy Raczkowa Przełęcz bez precyzyjnego uściślenia, czy nazwa ta dotyczy Gaborowej
Przełęczy, czy Liliowego Karbu, zaznacza jednak, że nazwa ta jest wypierana przez Gaborową Przełęcz.
Przez szczyty te i przełęcz główną granią biegnie granica polsko-słowacka. Po północnej stronie stoki przełęczy
opadające do górnej części Doliny Starorobociańskiej podcięte są stromymi urwiskami, tzw. Wielkimi Jamami.
Po południowej, słowackiej stronie stoki łagodnie opadają do wysoko położonej Doliny Gaborowej. Rejon
przełęczy zbudowany jest ze skał krystalicznych
Wariant I
Siwa Przełęcz – niewielka przełęcz w grzbiecie Ornaku pomiędzy jego ostatnim na południe szczytem –
Kotłową Czubą (1840 m) a granią Siwych Turni w Tatrach Zachodnich. Przełęcz położona jest na wysokości
1812 m n.p.m. i ma postać długiego, trawiastego grzbietu. Rozdziela on Dolinę Pyszniańską (górne
odgałęzienie Doliny Kościeliskiej) od Doliny Starorobociańskiej (górne odgałęzienie Doliny Chochołowskiej).
Z przełęczy i całego grzbietu Ornaku roztaczają się rozległe widoki, zarówno na Tatry Wysokie, jak
i Zachodnie. Szczególnie okazale prezentuje się stąd Kamienista, Błyszcz z Bystrą i Starorobociański Wierch.
Jest to też doskonałe miejsce do podziwiania niedostępnych dla turystów rejonów Doliny Pyszniańskiej
i Tomanowej. Widoczny jest Smreczyński Staw. Poniżej przełęczy, na wschodnich stokach Ornaku dostrzec
można niewielkie Siwe Stawki, położone w Siwej Kotlince.
Rejon przełęczy porasta niska murawa z z sitem skuciną, którego rudziejące pędy zabarwiają już w połowie lata
stoki na czerwonawy kolor. W murawie zakwitają liczne gatunki granitolubnych roślin alpejskich, np. dzwonek
alpejski, kuklik górski. Obszar przełęczy i całe stoki Ornaku były niegdyś wypasane. Pojawiające się po
zaprzestaniu wypasu kępy kosodrzewiny wskazują, że wkrótce cały ten obszar straci charakter hali górskiej
i stanie się piętrem kosówki.
Nazwę przełęczy wymyślił w 1910 Mariusz Zaruski.
Na Siwej Przełęczy znajduje się krzyżówka szlaków turystycznych:
– czarny szlak na przełęcz, prowadzący z Doliny Chochołowskiej (początek przy leśniczówce)
Doliną Starorobociańską przez Starorobociańską Polanę, Starorobociańską Rówień i Żleb pod Pyszną.
Czas przejścia: 2:30, ↓ 2 h
– zielony szlak biegnący z Iwaniackiej Przełęczy przez cały grzbiet Ornaku, Siwą Przełęcz i Siwe
Turnie na przełęcz Liliowy Karb.


Czas przejścia z Iwaniackiej Przełęczy na Siwą Przełęcz: 2 h, z powrotem 1:40 h
Czas przejścia z Siwej Przełęczy na Liliowy Karb: 20 min, ↓ 15 min.
Wariant II
Kończysty Wierch dawniej nazywany Kończystą nad Jarząbczą – szczyt o wysokości 2002 m n.p.m.
w Tatrach Zachodnich, leżący w grani głównej Tatr, pomiędzy Starorobociańskim Wierchem, oddzielony od
niego Starorobociańską Przełęczą (1975 m), i Jarząbczym Wierchem, od którego oddziela go Jarząbcza
Przełęcz (1954 m). Przez szczyty te i przełęcze biegnie granica polsko-słowacka. Kończysty Wierch jest też
szczytem zwornikowym – w kierunku północnym odchodzi od niego północna grań Kończystego Wierchu,
w której wyróżnia się szczyt Czubika (oddzielony od Kończystego Wierchu Dudową Przełęczą)
i Trzydniowiański Wierch. Grań ta oddziela od siebie doliny: Starorobociańską i Jarząbczą. Od południowej
strony Kończysty Wierch wznosi się nad Zadnią Doliną Raczkową.
Zbudowany jest ze skał krystalicznych, głównie graniodiorytów rohackich. Kopulasty wierzchołek porośnięty
jest niską murawą z sitem skuciną. Od północnego wschodu jego stoki (Nieskorniaki), sąsiadujące ze stokami
Czubika, podcięte są niewielkim kotłem lodowcowym zwanym Dudową Kotliną, leżącym w górnej części
Starorobociańskiej Doliny. Znajduje się w nim kilka niewielkich Dudowych Stawków. Grań pomiędzy
Kończystym Wierchem a Starorobociańskim Wierchem jest w charakterystyczny sposób rozdwojona, znajduje
się w niej podłużny rów grzbietowy. Nazwa szczytu występuje już na mapach z 1796 r. jako Koncisti.
Na szczycie krzyżuje się kilka szlaków turystycznych:
– czerwony biegnący główną granią od Wołowca przez Łopatę i Jarząbczy Wierch na Kończysty
Wierch, stąd dalej na Starorobociański Wierch i przełęcz Liliowy Karb.


Czas przejścia z Wołowca na Kończysty Wierch: 2:15 h, z powrotem 2:15 h
Czas przejścia z Kończystego Wierchu na Liliowy Karb: 1:15 h, z powrotem 1:15 h
– zielony poniżej wierzchołka Czubika na Trzydniowiański Wierch. Czas przejścia: 45 min, ↑ 1 h
– kilkadziesiąt metrów na wschód od wierzchołka na stronę słowacką odchodzi z przełęczy żółty
szlak, biegnący Zadnią Doliną Raczkową przez Polanę pod Klinem, a dalej Doliną Raczkową do
Niżniej Łąki w Dolinie Wąskiej. Czas przejścia: 3:15 h, ↑ 4:20 h
Dolina Chochołowska – najdłuższa i największa dolina w polskich Tatrach, znajdująca się na zachodnim
skraju polskich Tatr Zachodnich. Zajmuje obszar ponad 35 km² i ma długość ok. 10 km. Jest doliną walną.
Administracyjnie leży na terenie wsi Witów.
W dolnej części, o długości ok. 4 km tworzy głęboki wąwóz, na którym podobnie jak w Dolinie Kościeliskiej
występują przewężenia, zwane bramami. Są dwa takie przewężenia: Niżnia Brama Chochołowska i Wyżnia
Brama Chochołowska. Górna część doliny rozdziela się na trzy główne ramiona: Dolinę Starorobociańską,
Dolinę Chochołowską Wyżnią i Dolinę Jarząbczą. Oprócz tych głównych odgałęzień Dolina Chochołowska
posiada jeszcze wiele mniejszych dolin: Mała Sucha Dolina, Wielka Sucha Dolina, Dolina Huciańska, Dudowa,
Trzydniowiańska, Głębowiec, Długa, Kryta, Wielkie Koryciska, Małe Koryciska oraz wiele żlebów.
Dolina Chochołowska zbudowana jest z dwóch głównych rodzajów skał. Część południową (górną), powyżej
Wyżniej Bramy Chochołowskiej budują skały krystaliczne – gnejsy i granity. Część północną (dolną) budują
skały osadowe – łupki, wapienie kredowe i dolomity triasowe. Różne jest też pochodzenie geologiczne tych
części doliny. W górnej części, powyżej Bramy Chochołowskiej Wyżniej dominują formy geologiczne
wytworzone przez lodowiec, w części dolnej, gdzie nie sięgał lodowiec, powierzchnia modelowana była
głównie przez Potok Chochołowski i zjawiska krasowe. Efektem tych zjawisk krasowych są również liczne
jaskinie z największą Szczeliną Chochołowską na czele, jednak żadna z nich nie nadaje się do udostępnienia
turystycznego.
Z Zakopanego dojechać można licznymi busami do Siwej Polany. Od tego miejsca Dolina Chochołowska jest
zamknięta dla ruchu pojazdów zmechanizowanych. Na Siwej Polanie płatny parking. Dalej przemieszczać się
można:




pieszo. Czas przejścia do Polany Chochołowskiej: 2:10 h, ↓ 1:45 h
kolejką "Rakoń", która kursuje co pół godziny i dojeżdża do Polany Huciska
rowerem. Działa wypożyczalnia rowerów, którymi można dojechać dalej niż kolejką traktorową, bo do
leśniczówki
bryczką góralską, którą można dojechać jeszcze dalej – do samej Polany Chochołowskiej
Za wstęp na dolinę, podobnie jak w całych Tatrach, pobierane są kilkuzłotowe opłaty – bilety wydaje tu jednak
nie TPN, lecz Wspólnota Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi.
– opis wędrówki dnem doliny, którym od Siwej Polany wiedzie zielony szlak turystyczny. Czasy przejścia i
odległości są podane od punktu opłat na Siwej Polanie, na podstawie mapy i przewodnika J. Nyki.


Roztoki (osiedle wsi Witów) – wylot Doliny Chochołowskiej przy szosie Zakopane – Chochołów
1 km od szosy – Siwa Polana – do tego miejsca dojechać można samochodem. Dalej pieszo, rowerem,
dorożką konną lub kolejką traktorową. Na południowo-zachodnim krańcu polany do szosy dołącza
zielony szlak z Kir (przedłużenie Drogi pod Reglami)
– czas przejścia do Kir: 50 min w obie strony
– czas przejścia od tego punktu do schroniska: 1:55 h, ↓ 1:30 h




400 m – Siwiańskie Turnie – po prawej stronie dwie strzeliste turnie
50 min – Polana Huciska – do tego miejsca dojeżdża kolejka traktorowa z Siwej Polany
55 min – Niżnia Brama Chochołowska – ciasny wąwóz skalny. Tuż powyżej niego, po lewej stronie
ścieżka do ogromnego wywierzyska – Wywierzyska Chochołowskiego
1:10 h – Polana pod Jaworki – niewielka polana z malowniczymi skałami
– z lewej strony szlak czarny (Ścieżka nad Reglami) do Doliny Kościeliskiej przez Niżnią Polanę
Kominiarską i Przysłop Kominiarski. Czas przejścia na Cudakową Polanę: 2:05 h, z powrotem 2 h


1:25 h – Wyżnia Brama Chochołowska – po raz drugi dolina ścieśnia się w skalny wąwóz
1:30 h – na lewo odgałęziają się dwa szlaki turystyczne:
– żółty do schroniska PTTK na Hali Ornak przez Iwaniacką Przełęcz. Czas przejścia: 2:20 h, z
powrotem 2:25 h
– czarny na Siwą Przełęcz przez Starorobociańską Polanę i Starorobociańską Rówień. Czas
przejścia: 2:30 h, ↓ 2 h

1:45 h – Polana Trzydniówka – na lewo odgałęzienie:
– czerwony szlak przez Krowiniec i Kulawiec na Trzydniowiański Wierch, stamtąd Doliną
Jarząbczą na Polanę Chochołowską. Czas przejścia na Trzydniowiański Wierch: 2 h, ↓ 1:45 h

2:10 h (od wylotu doliny 6,5 km) – schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej. Z różnych miejsc
polany wychodzą dalsze szlaki turystyczne:
– żółty Bobrowieckim Żlebem na Grzesia. Czas przejścia: 1:30 h, ↓ 1 h
– przedłużenie zielonego szlaku, prowadzące Doliną Chochołowską Wyżnią na grzbiet między
Rakoniem i Wołowcem. Czas przejścia: 2:15 h, ↓ 1:45 h
– czerwony szlak na Trzydniowiański Wierch przez Wyżnią Jarząbczą Polanę, stamtąd zejście przez
Kulawiec i Krowi Żleb na Polanę Trzydniówka. Czas przejścia na Trzydniowiański Wierch: 2:20 h,
↓ 1:55 h
– żółto-biały Szlak Papieski do Doliny Jarząbczej przez Wyżnią Jarząbczą Polanę, biegnący razem
ze szlakiem czerwonym. Czas przejścia: 50 min, ↓ 45 min