Komisja Finansowa NRA - Naczelna Rada Adwokacka

NACZELNA RADA ADWOKACKA
ul. Świętojerska 16, 00-202 Warszawa
tel. +48 22 505 25 00, + 48 22 505 25 01, fax +48 22 505 25 08
e-mail: [email protected] www.adwokatura.pl
Komisja Finansowa N R A
Warszawa, 16 października 2006 r.
Szanowna Pani Dziekan
Szanowny Pan Dziekan
Okręgowej Rady Adwokackiej
Szanowni Państwo
W związku z coraz liczniejszymi pytaniami KoleŜanek i Kolegów Adwokatów,
pojawiającymi się z reguły z powodu toczących się postępowań skarbowych
(kontrolnych) – Komisja Finansowa NRA (w składzie adw. Wojciech
Czerwiński, adw. Marcin Górski i adw. Piotr Sendecki) po przeprowadzeniu
dyskusji postanowiła przedstawić kilka poniŜszych refleksji. Ich przedmiotem
jest, najczęściej podnoszona w pytaniach kierowanych do okręgowych rad i do
NRA, kwestia konieczności respektowania obowiązku zachowania tajemnicy
adwokackiej, w kontekście Ŝądań organów skarbowych (kontrolnych)
przedstawienia danych dotyczących klientów, dokumentów umownych i innych,
które w ocenie tych organów mają znaczenie dla ustalenia prawidłowości i
rzetelności prowadzonych ewidencji, ksiąg i innych urządzeń księgowych.
Pragnę zauwaŜyć, Ŝe niŜej przedstawione uwagi nie mają waloru wytycznych,
którymi mieliby się kierować adwokaci, gdyŜ brak nam zarówno tytułu do ich
formułowania, jak i analizowana materia podlega w niektórych waŜnych
kwestiach rozbieŜnym interpretacjom w naszym środowisku. RóŜnie teŜ bywa
interpretowana przez organy skarbowe (podatkowe). Proponujemy traktować te
uwagi jako z jednej strony przypomnienie pewnych kwestii z pewnością dla
większości adwokatów znanych, z drugiej zaś jako przyczynek i pomoc dla
podjęcia przez KoleŜanki i Kolegów właściwych kroków w przypadku
prowadzonych czynności przez organy skarbowe.
Przedstawiając poniŜej uwagi szczegółowe, zredagowane przez Kol. adw.
M.Górskiego, które co do istoty podzielane były przez wszystkich członków
Komisji – pozwalam sobie zauwaŜyć, Ŝe całe pismo przeznaczone jest
wyłącznie do uŜytku wewnętrznego KoleŜanek i Kolegów.
Pismo to nie powinno zaś słuŜyć jako materiał do cytowania czy do
wykorzystania w innej formie w związku z toczącymi się postępowaniami, poza
– rzecz jasna – zawartością merytoryczną, o ile znajdzie ona uznanie lub okaŜe
się przydatna w danej sprawie.
Mając nadzieję, Ŝe tematyka uwag szczegółowych wywoła dalsze refleksje oraz
licząc na ustosunkowanie się do nich, a równieŜ oczekując Ŝe pojawią się nowe
argumenty zmierzające do zapewnienia pełniejszej ochrony bezwzględnemu
obowiązkowi zachowania tajemnicy adwokackiej - pozostaję z powaŜaniem
adw. Piotr Sendecki
Przewodniczący Komisji Finansowej NRA
I.
Uwagi szczegółowe
1. Zgodnie z art. 6 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze (Dz. U. z
1982 r., Nr 16, poz. 124, ze zm., dalej zwana: Prawem o adwokaturze), adwokat
obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w
związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy
zawodowej nie moŜe być ograniczony w czasie. Adwokata nie moŜna zwolnić
od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których
dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Niniejszy
przepis jest przedmiotem bogatego orzecznictwa sądów powszechnych,
dyscyplinarnych oraz wykładni dokonywanej przez doktrynę prawa. W
szczególności, zgodnie z wyrokiem Sądu NajwyŜszego z dnia 18 grudnia 1964
r. R. adw. 74/64 (Palestra 1965/3 str. 63) „społecznym celem przepisu o
ochronie tajemnicy zawodowej adwokata jest m.in. zagwarantowanie nie tylko
klientowi, ale takŜe kaŜdej osobie, która w związku ze sprawą rozmawia z
adwokatem (...), Ŝe okoliczności rozmowy nie mające wpływu na wynik
pertraktacji bądź stanowiące wyraz emocjonalnych uprzedzeń do klienta nie
zostaną ujawnione przez adwokata na zewnątrz i wykorzystane na szkodę
rozmówcy w sprawie zupełnie innej niŜ sprawa, która się toczy”.
2. Z kolei, z punktu widzenia przepisów prawa podatkowego, do zagadnienia
dotyczącego relacji pomiędzy tajemnicą adwokacką a dostępem do
dokumentów, które mogą mieć znaczenie dla zagadnień podatkowych
(prawidłowości i rzetelności prowadzonych urządzeń księgowych), będzie miał
zastosowanie art. 286 § 1 pkt 4 oraz § 2 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 1997 r., Nr 137, poz. 926, ze zm., dalej zwana:
Ordynacją podatkową). W myśl tego przepisu, kontrolujący, w zakresie
wynikającym z upowaŜnienia, są w szczególności „uprawnieni do” m.in.
„Ŝądania udostępnienia akt, ksiąg i wszelkiego rodzaju dokumentów związanych
z przedmiotem kontroli oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów,
notatek, wydruków i udokumentowanego pobierania danych w formie
elektronicznej”, jak równieŜ do Ŝądania ich „wydania na czas trwania kontroli
za pokwitowaniem” ... „w razie powzięcia uzasadnionego podejrzenia, Ŝe są one
nierzetelne, lub gdy podatnik nie zapewnia kontrolującym warunków
umoŜliwiających wykonywanie czynności kontrolnych związanych z badaniem
tej dokumentacji, a w szczególności nie udostępnia kontrolującym
samodzielnego pomieszczenia i miejsca do przechowywania dokumentów”.
„Przeglądanie akt postępowania przygotowawczego i sądowego, akt spraw
sądowych, a takŜe dokumentów zawierających informacje stanowiące tajemnicę
państwową, słuŜbową lub zawodową oraz sporządzanie z nich odpisów i notatek
następuje z zachowaniem właściwych przepisów”. Odpowiednikiem wyŜej
wymienionego prawa po stronie kontrolującego jest obowiązek nałoŜony na
kontrolowanego na mocy art. 287 § 3 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym
przepisem, „kontrolowany ma obowiązek w wyznaczonym terminie udzielać
wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli, dostarczać
kontrolującemu Ŝądane dokumenty oraz zapewnić kontrolującemu warunki do
pracy, a w tym w miarę moŜliwości udostępnić samodzielne pomieszczenie i
miejsce do przechowywania dokumentów”. Regulacja ta stosowana jest
odpowiednio do postępowania kontrolnego prowadzonego w ramach kontroli
skarbowej na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o
kontroli skarbowej (Dz. U. z 1991 r., Nr 100, poz. 442, ze zm., dalej zwana:
ustawą o kontroli skarbowej).
3. Kwestia wzajemnej relacji zakresu tajemnicy zawodowej opisanej w art. 6
Prawa o adwokaturze oraz konieczności udostępnienia dokumentów na potrzeby
kontroli podatkowej prowadzonej zgodnie z Ordynacją podatkową albo
postępowania kontrolnego prowadzonego w ramach kontroli skarbowej, zgodnie
z przepisami ustawy o kontroli skarbowej, budziła oraz budzi kontrowersje w
orzecznictwie sądowym oraz w praktyce działania organów podatkowych i
organów kontroli skarbowej.
W szczególności, zgodnie z wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodek Zamiejscowy w Katowicach z dnia 21 września 1998 r. (sygn. akt. I
SA/Ka 2214-2223/96) (publ. ONSA 1999/3 poz. 88, Monitor Podatkowy 1999/5
str. 3, Prawo Gospodarcze 1999/7 str. 24, OSP 1999/12 poz. 212, Monitor
Podatkowy 1999/10 str. 35, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 1999/6 poz.
178, Glosa 1999/12 str. 32). „ (…) tajemnicą adwokacką są niewątpliwie objęte
wszelkie wiadomości, jakie adwokat uzyskał świadcząc pomoc prawną. Przepis
ten jednak nie daje podstawy do twierdzenia, Ŝe tajemnicą objęte są takŜe dane
personalne klientów oraz ogólna informacja o charakterze udzielonej im
pomocy prawnej - przynajmniej w takim zakresie, w jakim niezbędne jest to dla
prawidłowego określenia stawki podatkowej w podatku od towarów i usług.”
(…) „Tajemnicą adwokacką nie są objęte dane personalne klienta i ogólna
informacja (wiedza) o rodzaju świadczonej na jego rzecz usługi prawnej. Ratio
legis omawianego przepisu bowiem sprowadza się do tego, aby tajemnicą objęte
były te wszystkie okoliczności sprawy, które mogą wyrządzić klientowi adwokata
szkodę, a nie sam fakt korzystania z pomocy prawnej oraz taka ogólna wiedza o
rodzaju usługi, która pozwala określić jej charakter na uŜytek prawa
podatkowego.” (…) „Tajemnica adwokacka nie obejmuje danych, które naleŜy
umieszczać na dokumentach finansowych (faktury, rachunki itp.), w związku z
czym podatnik wykonujący zawód adwokata nie ma podstaw do odmowy
okazania takich dokumentów uprawnionym do tego organom, w tym takŜe
organom skarbowym.”
4. Zwrócić teŜ wypada uwagę na treść pisma Ministra Finansów z dnia 1
września 1999 r. (nr KS 9/99/1338) (publ. Serwis Podatkowy 2001/2 str. 28), w
którym czytamy, co następuje:
„W przypadku adwokata prowadzącego indywidualną kancelarię, przepisy
wydane na podstawie ustawy - Prawo o adwokaturze, nakładają szczególne
obowiązki w zakresie dokumentowania jego działalności. Zgodnie z art. 58 pkt
12 lit. h ustawy - Prawo o adwokaturze, do zakresu działania Naczelnej Rady
Adwokackiej naleŜy uchwalanie regulaminów dotyczących: zasad wykonywania
zawodu indywidualnie lub w spółkach (...). W przypadku adwokata związanego
tajemnicą adwokacką, wydanie powyŜszej dokumentacji powinno nastąpić bez
naruszenia zasady tajemnicy zawodowej, z uwzględnieniem konieczności
podania danych, które umieszczać naleŜy na dokumentach finansowych. W
Ŝadnym natomiast przypadku nie moŜna z zasad tajemnicy adwokackiej
wywodzić tezy o moŜliwości nie wydania uprawnionym organom dokumentów
pozwalających na określenie podstawy opodatkowania.”
W związku z przywołanym powyŜej przepisem art. 58 pkt 12 lit. h poa, podnieść
naleŜy, Ŝe zgodnie z § 7 aktualnie obowiązującej uchwały Naczelnej Rady
Adwokackiej z dnia 25 stycznia 2003 r. nr 18/03 w sprawie regulaminu
wykonywania zawodu adwokata w kancelarii indywidualnej lub spółkach,
adwokat wykonujący zawód w kancelarii indywidualnej i spółkach z udziałem
adwokata obowiązany jest prowadzić dokumentację w tym rachunkową,
zgodnie z obowiązującymi przepisami, a ponadto akta spraw obejmujące co
najmniej wszystkie pisma upominawcze, procesowe i sądowe doręczone w
sprawie, a takŜe rejestr prowadzonych spraw.
5. Liczyć się naleŜy zatem z tym, Ŝe w przypadku kontroli podatkowej albo
kontroli skarbowej, adwokat spotka się z Ŝądaniami kontrolującego
udostępnienia mu dokumentacji rachunkowej, tj. np. podatkowej księgi
przychodów i rozchodów, ewidencji środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych, ewidencji podatku od towarów i usług, deklaracji
oraz zeznań podatkowych, składanych w związku z rozliczeniem podatku
dochodowego od osób fizycznych oraz podatku od towarów i usług, faktur oraz
rachunków, dokumentujących świadczenie usług oraz dokumentujących zakup
towarów, usług, środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych.
Ponadto, jakkolwiek sceptycznie naleŜy się do tego odnieść, adwokat w trakcie
postępowania skarbowego spotkać się moŜe takŜe z Ŝądaniem udostępnienia
kontrolującemu pozostałej dokumentacji, dotyczącej prowadzonych spraw, tj.
np. rejestru prowadzonych spraw, umów z poszczególnymi klientami oraz
pełnomocnictw udzielonych przez poszczególnych klientów. Zdając sobie
sprawę z trudności podjęcia decyzji w tej kwestii – ze względów zasadniczych
(deontologicznych), jak równieŜ z pewnych konsekwencji, jakie mogą być
wyciągnięte wobec adwokata-podatnika w wypadku odmowy udostępnienia
w/w dokumentów, naleŜy zauwaŜyć, Ŝe takie udostępnienie – jeśli miałoby
nastąpić - to tylko i wyłącznie, o ile jest to niezbędne do ustalenia podstawy
opodatkowania, powstania obowiązku podatkowego, ustalenia stawki
podatku albo innego elementu konstrukcyjnego kontrolowanego podatku
oraz jeŜeli nie będzie skutkować to po stronie Klienta wyrządzeniem
szkody. To ostatnie zastrzeŜenie ma dodatkowy aspekt – chronić ma bowiem
nie tyle adwokata, ile nade wszystko klienta, któremu nie moŜe być wyrządzona
szkoda w związku z prowadzoną kontrolą klienta. Z cała pewnością
ujawnieniu nie będą mogły zaś podlegać szczegółowe informacje dotyczące
prowadzonej sprawy, ujęte w akta adwokackie i dotyczące w szczególności
pism upominawczych, procesowych i sądowych, a takŜe formułowanych na
piśmie opinii, stanowisk, projektów dokumentów itp., o treści udzielanych
porad – rzecz jasna – nie mówiąc.
Ufamy, Ŝe powyŜsze wyjaśnienia okaŜą się pomocne dla podjęcia właściwej
decyzji.
Adw. Marcin Górski