WYKáAD 7 i 8. Emocje, stres, psychologia zdrowia

:<.á$'L
(PRFMHVWUHVSV\FKRORJLD]GURZLD
Literatura:
5HG6WUHODX-3V\FKRORJLD3RGU
F]QLNDNDGHPLFNLWRP,,V-385,
393
=LPEDUGR33V\FKRORJLDL*\FLHV-483.
)ROLHGRZ\NáDGXRSUDFQDSRGVWDZLHSRZ\*V]HMOLWHUatury.
EMOCJE
Emocje –]HVSyá]PLDQFLHOHVQ\FKLSV\FKLF]Q\FKLEHKDZLRUDOQ\FK
Z\ZRáDQ\FKSU]H]]GDU]HQLHZD*QHGODRVRE\
FIZJOLOGIA EMOCJI
.RPXQLNDW\Sá\QFH]UHFHSWRUyZSREXG]DMXNáDGVLDWNRZDW\VWUXNWXU
SQLD
mózgu) to on wszczyna alarm ZXNáDGzie nerwowym, który pobudza kolejne
struktury mózgu – SRGZ]JyU]HZ]JyU]HLXNáDGOLPELF]Q\DZMHJRFHQWUXP–
FLDáRPLJGDáRZDWH']L
NLLFKSUDF\Z]JyU]DLSRGZ]JyU]DZRUJDQL(PLH
Z\G]LHODQHVKRUPRQ\ (adrenalina i noradrenalina) SREXG]DMFHSUDF
jednyFKLKDPXMFHSUDF
LQQ\FKQDU]GyZZHZQ
WU]Q\FK
Gdy pobudzenie minie –LQQHVWUXNWXU\81KDPXMZ\G]LHODMKRUPRQ\L
GRSURZDG]DMRUJDQL]PGRhomeostazy.
&LDáRPLJGDáRZDWH to PDJD]\QSDPL
FLHPRFML2QUR]SR]QDMHV\WXDFM
QDMV]\EFLHMQDMV]\EFLHMWH*M ocenia i zmusza organizm do reakcji zanim nowa
LQIRUPDFMDSU]HWZRU]RQD]RVWDQLHSU]H]QDV]XNáDGUDFMRQDOQHJRP\OHQLD6WG
UHDNFMHVVW\PXORZDQHSU]H]FPLJGDáRZDWHVV]\ENLHLF]
VWRQLHGRNáDGQH
DOHZZLHOXZ\SDGNDFKGHF\GXMFHR*\FLXRUJDQL]PX
PODSTAWOWE EMOCJE.
%DGDF]HZ\Uy*QLDMSL
üSRGVWDZRZ\FKHPRFMLPDMF\FKMHGQDNRZHNVSUHVM
HPRFMRQDOQZUy*Q\FKNXOWXUDFK7R
1
FUNKCJA:
- atak lub obrona
=à2û
=0,$1<:25*$1,'0,(
-.UHZQDSá\ZDGRUN– wymierzenie ciosu lub obrona
-:]PDJDVL
U\WPXGHU]HVHUFD– GRWOHQLDQLHRUJDQL]PXSU]HGZDON
- Wydzielanie adrenaliny - SREXG]HQLHLSRM
FLHG\QDPLF]QHJRG]LDáDQLD
1LHKDPRZDQD]áRüPR*HSURZDG]LüGRSUH]HQWRZDQLD]DFKRZD
agresywnych.
Przyczyny agresjiG]LHOLVL
QDNLONDJUXS
&]\QQLNLELRORJLF]QH
testosteron
•
alkohol
•
ból i dyskomfort
•
)UXVWUDFMDSRWU]HE
.,('<)58675$&-$:<:2à$$*5(6-"
*G\FHOMHVWEOLVNRDFRSU]HV]NDG]DZMHJRRVLJQL
FLX
•
Gdy przeszkoda jest niespodziewana
•
*G\SU]HV]NRGDZ\GDMHVL
QLHX]DVDGQLRQD
•
W sytuacji wzJO
GQHMGHSU\ZDFMLLQQLPDMDMDQLH
•
0HFKDQL]PVSRáHF]QHJRXF]HQLDVL
•
•
•
•
2EHFQRüSU]HGPLRWXZáDFLZRFLVNRMDU]RQHM]V\WXDFMDJUHVML
Deindywiduacja
Specjalne przywileje
0RGHORZDQLHDJUHV\ZQ\FK]DFKRZD
&=<11,.,+$08-&($*5(6-
2EHFQRüDutorytetu (fizycznego lub moralnego)
•
/
NSU]HGNDU
•
8Z]JO
GQLDQLHLQWHQFMLLQQ\FKRVyE
•
6NáRQQRüGRSU]\MPRZDQLDRGSRZLHG]LDOQRFL]DVZHF]\Q\
•
:áDVQHGRZLDGF]HQLDL]LQWHUQDOL]RZDQHVXPLHQLH
•
(PRFMHNRQWUROXMFH– wstyd i poczucie winy
•
2
STRACH
FUNKCJA:JRWRZRüGRXFLHF]NLXNU\FLDVL
=0,$1<:25*$1,'0,(
-.UHZQDSá\ZDGRQyJ– PR*OLZRüXFLHF]NL
-.UHZRGSá\ZD]WZDU]\EODGRüWZDU]\– GRWOHQLDQLHZD*QLHMV]\FKPL
QL
FLDáD
-&LDáR]DVW\JD– WUXGQLHM]REDF]\üáDWZLHMRFHQLüV\WXDFM
- Wydzielanie hormonów – JRWRZRüGRXFLHF]NL
-:\RVWU]HQLH]P\VáyZ– kontrola sytuacji
6=&=&,(
)81.&-$]DKDPRZDQLHSU]\NU\FKHPRFMLLZ]URVWJRWRZRFLGRGDOV]HMSUDF\
=0,$1<:25*$1,'0,(
-$NW\ZQRüRURGNyZSRZVWU]\PXMF\FKQHJDW\ZQHHPRFMH
- Wydzielanie hormonów – uspokojenie
- Wzrost energii – SU]\JRWRZDQLHGRNROHMQHJRG]LDáDQLD
SMUTEK
)81.&-$RSáDNDQLHVWUDW\LSU]HZDUWRFLRZDQLHFHOyZ
=0,$1<:25*$1,'0,(
-2EQL*HQLH]DSDáXLHQHUJLL*\FLRZHMRUD]PHWDEROL]PX– zdobycie czasu i
HQHUJLLQDSURFHV\XP\VáRZH
-QDVLORQ\LGáXJRWUZDá\VPXWHNMHVWF]
VWRREMDZHPGHSUHVML
WSTYD
)81.&-$UHJXODFMDSU]HVWU]HJDQLDQRUPL]DVDGSRMDZLDVL
ZV\WXDFML
QDUXV]HQLDQRUP\ZREHFQRFLLQQ\FKRVyE
=0,$1<:25*$1,'0,(
-.UHZQDSá\ZDGRWZDU]\– reakcja alarmowa
- PrzykurczHQLHPL
QLFLDáD–SRVWDZDXOHJáDSUyEDXQLNQL
FLDNDU\
Kiedy QRUP\]RVWDMXZHZQ
WU]QLRQHVWDMVL
F]
FLQDV]HJRVXPLHQLD–
SRMDZLDVL
Z\*V]DHPRFMD– poczucie winyMDNRZVND(QLNQLHVSHáQLHQLDF]\
WH*QDUXV]HQLDRERZL]XMF\FKQRUPSU]HGVDP\PVRE
3RMDZLHQLHVL
SRF]XFLDZLQ\ZVND]XMHQDSU]HMFLHGRZ\*V]HJRVWDGLXP
rozwoju moralnegoNLHG\SRVW
SXM
PRUDOQLHQLH]HZ]JO
GXQDO
NSU]HG
NDUOHF]]HZ]JO
GXQDVXPLHQLH
FUNKCJE EMOCJI:
• Motywacyjna –SREXG]DQLHGRG]LDáDQLD
• Ukierunkowanie i SRGWU]\PDQLHDNW\ZQRFLNRU]\VWQ\FKGODRUJQS
XQLNDQLHERG(FyZQLHNRU]\VWQ\FKLG*HQLHGRSR]\W\ZQ\FK
3
• ,QIRUPXMMHGQF]\SRGHMPRZDQHG]LDáDQLDV]JRGQH]SRWU]HEDPLRUJ
czy nie (-)
• ,QIRUPXMRLVWRWQRFL]GDU]HQLDGODQDVVDP\FK
• :]PDFQLDMLUHJXOXMLQWHUDNFMHVSRáHF]QH
• 3REXG]DMGR]DFKRZDSURVSRáHF]Q\FKGREU\QDVWUyMSRF]XFLHZLQ\
wstyd –ZL
FHM]DFKSURVSRáHF]Q\FKSRSLHFK]D]á\QDVWUyMVPXWHN
REQL*DMLORü]DFKRZDSURVSRáHF]Q\FK
• .RPXQLNXMSRVWDZ\QDVWDZLHQLDLSODQRZDQH]DFKRZDQLDNRPXQLNDW\
niewerbalne)
(02&-($352&(6<80<6â2:(
DWIE OGÓLNE ZASADY:
• 3URFHV\HPRFMRQDOQHG]LDáDMDNW\ZL]XMFRQDQDV]XP\VáSU]\F]\QLDMF
VL
GRSU]\VSLHV]HQLD]DDQJD*RZDQLDLV]HUV]HJRSU]HWZDUzania informacji
XF]HQLHVL
FLHNDZHJRLQXGQHJRPDWHULDáX
• ']LDáDMZ\ELyUF]RQDWUHüSURFHVyZLQWHOHNWXDOQ\FKSU]\F]\QLDMFVL
GR
Z\VW
SRZDQLDVNRMDU]H]JRGQ\FK]WUHFLHPRFML
• 3R]\W\ZQHSU]H*\FLDHPRFMRQDOQHSURZDG]GRSRELH*QHJR
przetwarzania informacji,SRVáXJLZDQLDVL
VWHUHRW\SDPLLVFKHPDWDPL
.RQVHNZHQFMQHJDW\ZQ\FKSU]H*\ü emocjonalnych jest bardziej
systematyczne i racjonalneSU]HWZDU]DQLHLQIRUPDFML]XZ]JO
GQLHQLHP
V]F]HJyáyZ
7RZMDNLPVWRSQLXHPRFMD]DG]LDáD]DOH*\RG
6Lá\HPRFML
• Stan neutralny –EUDNZSá\ZX
• Umiarkowany –SURPRZDQLHWUHFLHPRFMLEá
G\ZRFHQLHVSRVWU]H*HQD
NRU]\üDNWXDOQLHRGF]XZDQHMHPRFML
• :\VRNDLQWHQV\ZQRü –EORNRZDQLHGRSá\ZXLQIRUPDFML]]HZQWU]
X]JDGQLDQLH]DZV]HWUHFLHPRFML]SU]HWZDU]DQ\PLLQIFRwzmaga jeszcze
emocje.
• Maksimum –FDáNRZLWDEORNDGDSURFHVyZSR]QDZF]\FK– porwanie
emocjonalne.
Cech procesu poznawczego:
• 3RGDWQRü]DOH*QDMHVWWXRGstopnia ustrukturalizowania i zorganizowania
PDWHULDáXFHFKSURFHVXSR]QDZF]HJR –LPPQLHMQLHMDVQRFL tym mniejszy
ZSá\ZHPRFML
4
Cech psychicznych jednostki:
• Czym VáDELHMXNV]WDáWRZDQHVVWUXNWXU\SR]QDZF]HW\PVLOQLHMG]LDáDM
emocje –QLHPD]DSOHF]DUDFMRQDOQ\FKP\OLQSG]LHFLQDMEDUG]LHMSRGDWQH
na przekazy emocjonalne)
(02&-($635$:12#ý'=,$â$1,$
Silne pobudzenie emocjonalne powoduje:
• 8SURV]F]HQLHWRNXP\OHQLD
• ']LDáDQLHVFKHPDW\F]QHVWHUHRW\SRZH
W zakresie XF]HQLDVL
VSRVWU]HJDQLDSREXG]HQLHHPRFMRQDOQHRUD]
SR]LRPPRW\ZDFMLSROHSV]DZ\NRQDQLH]DGDáDWZ\FKDXWUXGQLD
wykonanie zadDWUXGQ\FK. To prawo Yerkesa-Dodsona.
STRES
Stres –RJyOQDUHDNFMDRUJDQL]PXQD]GDU]HQLDNWyUH]DNáyFDMUyZQRZDJ
RUJDQL]PXLZ\VWDZLDMQDSRZD]QSUyE
OXESUU]HNUDF]DMDPR*OLZRFL
radzenia sobie.
Zdarzenia stresowe –WRUy*QRURGQHZDUXQNL]HZQ
WU]QHQSPLHUüEOLVNLHM
RVRE\EG(ZHZQ
WU]QHPRMDFKRUREDRNUHODQHPLDQHPstresorów. Stresory
Z\PDJDMMDNLHMreakcji zaradczej od organizmu.
-5Ð'â$675(68
ƒ=PLDQ\V\WXDFML*\FLRZHMQDZHWDZDQVORVQDORWHULL
ƒ0R*OLZRü]PLDQ\*\FLRZHMZ\SURwadzki, zmiany pracy)
ƒ*URPDG]HQLHGUREQ\FKVWUHVyZ*\FLRZ\FK
ƒ&KURQLF]QHV\WXDFMHVWUHVRZHSU]HOXGQLHQLH$,'6VND*HQLHURGRZLVND
itd.)
2*Ð/1<=(63Ðâ$'$37$&-,
%DGDQLHPGáXJRWUZDáHJRVWUHVX]DMáVL
Hans Selye.
6WZLHUG]LáRQ*HZLHOHUy*Q\FKstresoryZZ\ZRáXMHW
VDPUHDNFM
RUJDQL]PX
RNUHODQPLDQHPadaptacji, czyli przywrócenia homeostazy – równowagi
organizmu.
6HO\H]DMáVL
EDGDQLHPRJyOQHJR]HVSRáXDGDSWDFMLRUJDQL]PX w czasie
G]LDáDQLDVWUHVRUD
5
6NáDGDVL
RQ]WU]HFKVWDGLyZ
- reakcja alarmowaNWyUDFKDUDNWHU\]XMHVL
]PQLHMV]RQRGSRUQRFL
organizmu]GROQRFLDSRSDGDQLDZUy]QHFKRURE\ZW\PF]DVLHUyZQLH*
XUXFKRPLRQH]RVWDM]PLDQ\IL]MRORJLF]QHJZDUDQWXMFHprzywrócenie
RGSRUQRFL do normalnego poziomu.
- 2GSRUQRüHIHNW\ZQD –MHOLVWUHVRUWUZDQDGDOWRRGSRUQRüQDWHQ
szczególny stersor Z]PDJDVL
, lecz spada dla innych stresorówMHOLVWUHV
VL
SU]HGáX*DWRKRUPRQ\VL
Z\F]HUSXMLMHGQRVWNDZFKRG]LZWU]HFLID]
- Wyczerpania – SRQRZQDUHDNFMDDODUPRZDRUJDQL]PXVSDGHNRGSRUQRFL,
]PLDQ\QLHRGZUDFDOQHFKRUREDLPLHUü
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM
Radzenie sobie]HVWUHVHPWRSURFHVXSRUDQLDVL
]SU]HFLZQRFLDPLNWyUH
VSRVWU]HJDQHVMDNRSU]HZ\*V]DMFHPR*OLZRFLLURGNLGRVW
SQHRVRELH
Strategie radzenia sobie ze stresem:
- nastawione na UR]ZL]DQLHSUREOHPX (walka, ucieczka, negocjacje) –
VNXWHF]QHZV\WXDFMDFKJG\MHGQRVWNDPDZSá\ZLPR*OLZRü]PLDQ\
VWUHVRUDQS]áHMRFHQ\]HVSUDZG]LDQXQLVNLFK]DURENyZ
- nastawione na radzenie sobie z emocjamiF]\OLáDJRG]HQLHSU]\NU\ch
GR]QD]ZL]DQ\FK]HVWUHVHP– skuteczne w sytuacjach gdy jednostka nie
PDZSá\ZXLPR*OLZRFL]PLDQ\VWUHVRUDQSXWUDWDEOLVNLHMRVRE\
Skuteczna strategia to ta, która jest dopasowana do wymogów sytuacji i
DNWXDOQ\FKPR*OLZRFLMHGQRVWNL
Poznawcze strategie radzenia sobie ze stresem:
- ]PLDQDRFHQ\VWUHVRUyZLQQHP\OHQLHRVWUHVRUDFKZ\REUD*DQLHLFKZ
LQQ\PNRQWHNFLH
- restrukturyzacja procesów poznawczych: wzrost poczucia kontroli i
ZLHG]\GRW\F]FHMV\WXDFML
Tworzenie VLHFLZVSDUFLDVSRáHF]QHJoDNW\ZQLH]ZL
NV]DPR*OLZRFLUDG]HQLD
sobie ze stresem
6