Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu

Artur Adamczyk
Kryzys w kryzysie – społeczne
i polityczne następstwa napływu
migrantów do Grecji
The Crisis in the Crisis – Social and Political Consequences
of the Influx of Migrants to Greece
Abstract: The main aim of this article is to characterize the enormous economic, social and political problems in Greece resulting from the two crises:
the economic crisis and the crisis of the influx of migrants. The article presents
the causes and consequences of the Greek economic crisis, with particular
emphasis on the problem of unemployment, which affected not only Greek
citizens but also foreigners living in this country. It was also pointed to the
direct relationship between rising unemployment in Greece and changing
social and political attitude towards incoming migrants. The author tried to
depict what kind of efforts and reforms have been taken by Greek governments in the field of migration policy and what steps have been implemented to limit the influx of migrants into Greece. Much attention was devoted to
the presentation of an extremely difficult situation of Greece regarding the
refugee crisis in 2015, when Greece received over 840 thousand immigrants.
It was presented that Greece, weakened by the economic crisis, is unable to
financially or organizationally manage the successive waves of incoming foreigners. Greece was once again forced to seek help in solving this problem
within the system of the European Union.
Keywords: Greece, European Union, economic crisis, migration policy, refugees.
Wprowadzenie
Grecka tragedia wciąż trwa. Kraj, w którym od 2009 r. trwa permanentny kryzys gospodarczy, został zmuszony do zmierzenia się z kolejną trudnością – tym razem jest to kryzys spowodowany napływem
nielegalnych migrantów oraz uchodźców z terenu Bliskiego Wschodu
i Afryki Północnej, próbujących dostać się do Unii Europejskiej. Ateny,
które ze względu na katastrofalną sytuację ekonomiczną kraju, podję-
266
Artur Adamczyk
ły się przeprowadzenia szeregu bardzo trudnych reform społecznych
i gospodarczych, nie dysponują wystarczającymi środkami umożliwiającymi stworzenie właściwych warunków dla przybywających do
tego kraju cudzoziemców. Olbrzymie cięcia wydatków socjalnych oraz
redukcja zatrudnienia w administracji państwowej przyczyniły się do
swoistego kryzysu zarządzania w sferze polityki migracyjnej. Grecja
nie jest w stanie sprawnie i efektywnie sterować napływem imigrantów (ocenia się, że w 2015 r. było ich ponad 840 tys.)1, nie jest gotowa
na ich przyjęcie – nie ma na to ani środków, ani wystarczającej ilości
urzędników mogących skutecznie rejestrować cudzoziemców zgodnie z wymogami tzw. rozporządzenia Schengen II. Dodatkowo boryka
się z problemem własnych, dotychczasowych nielegalnych imigrantów, którzy stanowią wielkie wyzwanie dla rządu w Atenach. Grecy
postrzegają napływających cudzoziemców jako źródło destabilizacji
i zagrożenie dla ich rynku pracy oraz jako konkurentów do uzyskania
pomocy społecznej. Ponadto problemem jest fakt, iż przybywający
imigranci są w zdecydowanej większości muzułmanami, co w bardzo
homogenicznym chrześcijańskim (rytu prawosławnego) społeczeństwie Grecji wywołuje ksenofobiczne nastroje.
1.
Kryzys ekonomiczny w Grecji
Źródeł kryzysu ekonomicznego można upatrywać na długo
przed wejściem Grecji do strefy euro. W momencie przystępowania
do Wspólnot Europejskich była najbiedniejszym krajem uczestniczącym w procesie integracji europejskiej. Grecka gospodarka w latach
80. borykała się ze wzrastającym deficytem finansów publicznych,
bardzo złą strukturą ich wydatkowania oraz wysoką inflacją. Kolejnymi negatywnymi elementami wpływającymi na gospodarkę Grecji
były zaniedbania strukturalne: „sztywność rynku pracy, preferencyjne traktowanie przedsiębiorstw państwowych, nadmierny rozwój
drobnej przedsiębiorczości oraz brak przejrzystości instytucjonalnej
i legislacyjnej”2. Na przełomie lat 80. i 90. kolejne rządy Grecji reali1
2
Milion migrantów przypłynęło do Europy. Co czwarty to dziecko, 30.12.2015, http://www.tvn24.pl/
wiadomosci-ze-swiata,2/uchodzcy-wciaz-naplywaja-do-grecji,606781.html [31.12.2015].
M. Rozkrut, R. Woreta, Sukcesy i porażki Grecji na drodze do strefy euro. Wnioski dla nowych krajów
UE, „Materiały i Studia”, 2005, nr 188, s. 14-15.
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
zowały politykę wyrównywania poziomu płac w społeczeństwie, która
przyczyniła się do jeszcze większego ograniczenia elastyczności rynku
pracy. Podwyższano pensje, co skutkowało wyższymi kosztami pracy oraz trudnościami (ze względu na wysokie odprawy) w zwalnianiu pracowników3. Specyficzną, negatywną cechą gospodarki Grecji
była systematyczna rozbudowa administracji, co nie wynikało z realnych potrzeb państwa, ale związane było z multiplikowaniem etatów urzędniczych, co z kolei łączyło się z klientelistycznym systemem
funkcjonowania państwa4. Szybki wzrost wynagrodzeń i zwiększające
się koszty pracy przyczyniły się do utraty międzynarodowej konkurencyjności gospodarki Grecji5.
Rosnące wydatki państwa oraz ograniczone wpływy do budżetu
powodowały bezustanne zadłużanie Grecji. W drugiej połowie lat 90.
jej rząd podjął się przeprowadzenia szeregu reform uzdrawiających
gospodarkę kraju w związku z ambitnymi planami wejścia do strefy
euro i spełnienia kryteriów konwergencji. Reformy te miały jedynie
doraźny charakter, ukierunkowane były tylko na wejście do Eurolandu, nie zaś na rzeczywiste uzdrawianie finansów publicznych (w poprawianiu wyników gospodarczych Grecji pomogła także kreatywna
księgowość greckiego urzędu statystycznego).
Grecja osiągnęła swój cel i stała się członkiem strefy euro w 2002 r.,
bez rozwiązania jednak swoich zasadniczych problemów, wśród których do najważniejszych należały systematyczna utrata konkurencyjności i wzrastający deficyt budżetowy. Państwo to cały czas zaciągało
długi na światowych rynkach finansowych i przeznaczało je głównie
na konsumpcję, nie zaś na inwestycje i poprawianie konkurencyjności. W 2009 r. deficyt budżetowy wyniósł aż 12,7% PKB6. Rząd kon-
3
J. Karnowski, Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, „Materiały i Studia”, 2009, nr 6, s. 13-16.
4 A. Adamczyk, Wykorzystanie Funduszy Strukturalnych UE na przykładzie Grecji, w: A. Adamczyk, J. Borkowski (red.), Regionalizm, polityka regionalna i Fundusze Strukturalne w Unii Europejskiej, Warszawa 2005, s. 62-63.
5 Szerzej na temat kryzysu finansowego w Grecji zob. w: T. Sporek, Globalne konsekwencje kryzysu finansowego w Grecji, „Studia Europejskie”, 2013, nr 3; A. Visvizi, Greece: Eurozone’s Weak Link,
w: A. Gostyńska, P. Tokarski, P. Toporowski, D. Wnukowski (red.), Eurozone Enlargement in Times
of Crisis: Challenges for the V4 Countries, PISM, Warsaw 2014.
6 Kryzys grecki – geneza i konsekwencje, Ministerstwo Finansów, Biuro Pełnomocnika Rządu ds.
Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską, Warszawa, 26.10.2010, https://polskawue.gov.
pl/files/polska_w_ue/Euro/Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf [27.10.2015].
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
267
268
Artur Adamczyk
sekwentnie ukrywał problem zamiast przystąpić do reformowania
finansów publicznych. Kiedy w 2009 r. doszło do rewizji danych statystycznych greckiej gospodarki, okazało się, że kraj ten nie jest w stanie
obsłużyć zadłużenia zagranicznego. W celu ratowania finansów Grecji
oraz w obawie o przeniesienie zagrożenia kryzysem finansowym na
inne kraje strefy euro, Unia Europejska podjęła wysiłki zmierzające do
uzdrowienia sytuacji finansowej Grecji i uchronienia jej od bankructwa oraz wykluczenia z Eurolandu. Pomoc Unii Europejskiej polega
na przekazywaniu kolejnych transz finansowych, w zamian jednak za
konsekwentne wprowadzanie reform gospodarczych. Pomimo wielu perturbacji społeczno-ekonomicznych i związanych z tym zmian
politycznych w Grecji, kraj ten stara się wprowadzać reformy poprawiające stan finansów państwa, niezwykle bolesne dla społeczeństwa
i rynku pracy.
2.
Polityka migracyjna Grecji
w czasach kryzysu ekonomicznego
Od 2010 r. kolejne rządy greckie podejmowały działania mające naprawić sytuację ekonomiczną państwa. W rezultacie konsultacji z Komisją
Europejską, Europejskim Bankiem Centralnym i Międzynarodowym
Funduszem Walutowym Grecja zobowiązała się do przeprowadzenia
surowych dla społeczeństwa reform. Zmniejszono wynagrodzenia
o 1/3 w sferze publicznej, zredukowano liczbę etatów w administracji
centralnej i lokalnej, zlikwidowano wiele instytucji (agencji) podlegających rządowi, zwiększono podatki, wydłużono wiek emerytalny
i zlikwidowano wiele odstępstw umożliwiających wcześniejsze przejście na emeryturę. Obniżono także o blisko 1/3 wydatki na emerytury.
Przeprowadzono wiele zmian strukturalnych, np. uwolniono zawody,
które wcześniej były koncesjonowane, uproszczono procedury administracyjne związane z rozpoczęciem i realizacją działalności gospodarczej. Obniżki płac w sektorze publicznym przyczyniły się rzecz
jasna do spadku płac w sektorze prywatnym7.
7
A. Triandafylidou, Greece: How a State in Crisis Manages its Migration Crises?, Centre for Migration
and Citizenship, March 2012, s. 3-4, https://www.ifri.org/en/publications/enotes/notes-de-lifri/
greece-how-state-crisis-manages-its-migration-crisis [3.12.2015].
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
W efekcie kryzysu doszło w Grecji do olbrzymiego bezrobocia,
sięgającego w 2011 r. blisko 18%, w 2012 r. blisko 25%, w 2013 r. ponad
27% i w 2014 r. ok. 26,5%8. Niestety blisko połowę spośród bezrobotnych w kolejnych latach stanowili ludzie młodzi – do 25 roku życia.
Wykres 1. Bezrobocie w Grecji w latach 2010-2015 (w %)
Źródło: http://www.statista.com/statistics/263698/unemployment-rate-in-greece/.
Bezrobocie w dużym stopniu dotknęło także imigrantów, którzy do
tej pory byli zatrudniani w sektorach związanych z budownictwem,
transportem, gastronomią, turystyką, rolnictwem oraz usługami domowymi (wszystkie te zawody charakteryzowano jako tzw. 3D – dirty,
dangerous i demanding)9. W 2011 r. przeprowadzono spis powszechny,
który wykazał, że w Grecji przebywa ok. 912 tys. cudzoziemców. Największą grupę stanowili Albańczycy (ok. 480 tys.), kolejne Bułgarzy
(75 tys.), Rumuni (46 tys.), Pakistańczycy (34 tys.), Gruzini (27 tys.),
Ukraińcy (17 tys.)10. Warunkiem uzyskania/przedłużenia pozwolenia
na pobyt imigranta i jego rodziny w Grecji było udokumentowanie
8 http://www.statista.com/statistics/263698/unemployment-rate-in-greece/ [3.12.2015].
9 A. Triandafylidou, Migration in Greece, Recent Developments in 2014, Hellenic Foundation for
European & Foreign Policy, October 6-8, 2014, s. 7, http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/10/Migration-in-Greece-Recent-Developments-2014_2.pdf [3.12.2015].
10 A. Triandafylidou, Migration in Greece, Developments in 2013, Report prepared for the OECD Network of International Migration Experts, Hellenic Foundation for European & Foreign Policy,
November 13, 2013, s. 7, http://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/10/Migration-in-Greece-Recent-Developments-2013_2.pdf [3.12.2015].
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
269
270
Artur Adamczyk
ciągłości jego zatrudnienia i ubezpieczenia, dokonywanego co roku.
Wielu cudzoziemców po utracie pracy straciło legalny status imigranta i siłą rzeczy znalazło się poza marginesem społecznym, zawyżając
w ten sposób statystyki dotyczące pobytu nielegalnych imigrantów
w Grecji11.
Wykres 2. Bezrobocie wśród cudzoziemców spoza UE przebywających w Grecji
w latach 2005-2014 (w %)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Hellenic Statistical Authority, www.statistics.gr/.
Zarówno sytuacja wewnętrzna Grecji związana z coraz poważniejszym problemem nielegalnych imigrantów, jak i sytuacja na granicy
wynikająca z napływu coraz większej rzeszy osób, które deklarowały
się jako uchodźcy, zmusiła kolejne rządy w Atenach do reformy polityki imigracyjnej i azylowej.
W 2010 r. doszło do nowelizacji prawa azylowego w Grecji, dzięki której miało nastąpić odblokowanie 45 tys. wniosków azylowych
zgromadzonych w ciągu ostatnich lat. Następnie w 2011 r. uchwalono ustawę dotyczącą ustanowienia dwóch agencji: Agencji Azylowej
i Agencji Pierwszego Przyjęcia (First Reception), których celem było
odseparowanie nielegalnych imigrantów od uchodźców ubiegających
się o azyl. Decyzje w tej sprawie miały podejmować specjalne komisje,
a nie jak dotychczas funkcjonariusze policyjni. Pierwsze regionalne
11 A. Triandafylidou, Greece: How a State in Crisis Manages its Migration Crises?
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
biura Agencji Azylowej powstały dopiero w 2013 r. w Aleksandropulos,
Salonikach, na Rodos i Lesbos. Od 2011 r. rząd grecki wprowadził także
„politykę jednego okienka”, polegającą na stworzeniu specjalnych biur,
gdzie imigranci mogą składać bądź przedłużać wnioski o legalność
swojego pobytu. Najwięcej takich punktów powstało w najbardziej
licznych skupiskach cudzoziemców, a więc w Atenach i Salonikach.
Pomimo licznych prób uszczelnienia granic Grecja wciąż boryka
się z problemem obecności nielegalnych imigrantów na terenie kraju. Jak wspomniano wcześniej, po to, by zalegalizować pobyt, należy
przedstawić zaświadczenie o zatrudnieniu i posiadaniu ubezpieczenia. Kryzys ekonomiczny spowodował, że wiele osób, które straciło
pracę, automatycznie utraciło status legalności pobytu. W Grecji od
lat mieszkają także tysiące nielegalnych imigrantów, pracujących „na
czarno” i unikających kontroli policyjnych. W celu rozwiązania tego
problemu greckie rządy kilkakrotnie podejmowały działania, aby zalegalizować pobyt tych cudzoziemców. W kwietniu 2014 r. wprowadzono nowe przepisy migracyjne (Migration Code, Law 4251/2014),
które regulowały zasady wjazdu, pobytu i integrowania cudzoziemców
z państw spoza UE12. Jedną z ważniejszych zmian zawartych w nowych przepisach jest możliwość zalegalizowania pobytu dla osób, które w sposób legalny wjechały do Grecji w ciągu ostatnich trzech lat
od wprowadzenia przepisów, ale w międzyczasie utraciły prawo do
legalnego pobytu. Także osoby, które mogą udowodnić, że mieszkały
w Grecji przez ostatnie dziesięć lat, ale utraciły legalny status, mogą
ubiegać się o zalegalizowanie pobytu. W obu tych przypadkach władze wydając pozwolenie na pobyt, biorą pod uwagę związki tych osób
z Grecją, znajomość języka, kultury, powiązań rodzinnych itd. Nowelizacja dotyczyła także dzieci nielegalnych imigrantów, czyli drugiego
pokolenia, które także mogły skorzystać z ułatwień w zakresie legalizacji pobytu. Nowe przepisy zabraniają greckiej administracji publicznej
udzielania jakiejkolwiek pomocy osobom, które nielegalnie wjechały
i przebywają w kraju, z wyjątkiem sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia i opieki zdrowotnej dla dzieci poniżej 18 roku życia13.
12 F. Kalantzi, Securitisation of Migration in Greece: The Role of Europeanisation, University of Macedonia, Greece, May 2015, s. 5-6, http://www.lse.ac.uk/europeanInstitute/research/hellenicObservatory/ [3.12.2015].
13 A. Triandafylidou, Migration in Greece, Recent Developments in 2014, s. 22-24.
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
271
272
Artur Adamczyk
3.
Próby uszczelnienia granic
Od 2010 r. kolejne greckie rządy próbowały uszczelnić granice
kraju. Na szczególną uwagę zasługuje w tym kontekście granica grecko-turecka. Turcja złagodziła swoją politykę wizową wobec państw
Afryki Północnej i krajów arabskich (m.in. Maroka, Libii i Iranu),
ułatwiając obywatelom tych krajów dostęp do swojego terytorium,
a tym samym do granic z Grecją. Co prawda Grecja ma podpisaną
umowę o readmisji z Turcją (z 2001 r.), jednak Ankara nie przyjmowała greckich wniosków o readmisję nielegalnych imigrantów, którzy nie posiadali dokumentów. Dopiero wspólne kontrole greckich
służb granicznych i FRONTEX zapoczątkowane w 2010 r. na granicy
lądowej z Turcją zmusiły Ankarę do większej akceptacji wniosków,
ale i tak rząd turecki zgadza się na readmisję z Grecji tylko osób pochodzących z krajów, które graniczą z Turcją. Stanowi to zaledwie
ok. 10% wszystkich greckich wniosków w skali roku14. W 2012 r. rząd
Grecji przeprowadził spektakularną operację „Tarcza” (gr. Aspida),
przerzucając ponad tysiąc pracowników służb mundurowych na granicę lądową z Turcją w celu uszczelnienia granic. 200-kilometrową
granicę lądową jest łatwiej kontrolować, gdyż częściowo przebiega
ona na rzece Evros, a reszta została naszpikowana minami i wzmocniona w efekcie akcji „Tarcza” podwójnym płotem z drutu kolczastego oraz rowem przeciwczołgowym – jest to pokłosie złych relacji
między dwoma krajami. Drugą równie spektakularną akcją greckiego rządu była operacja „Gościnny Zeus” (Xenios Zeus), której celem
była weryfikacja tożsamości osób budzących podejrzenia, prowadzona na terenie całej Grecji, ale głównie w największych skupiskach
imigranckich, m.in. w Atenach15. Należy podkreślić, że nielegalny
wjazd i pobyt w Grecji traktowany jest jak przestępstwo, za które
grożą 3 miesiące więzienia i wysoka kara finansowa. Zazwyczaj jednak stosuje się natychmiastową deportację16. W wyniku akcji wiele
osób zostało wydalonych z Grecji. Operacje przeprowadzone przez
14 M. Stryjek, Grecka brama do Europy, „Biuletyn Migracyjny”, październik 2012.
15 F. Crepeau, Raport of the Special Rapporteur on the rights of migrants. Mission to Greece, United
Nations General Assembly, A/HRC/23/46/Add.4, April 17, 2013, s. 4-5.
16 Report to the Greek Government on the Visit to Greece Carried Out by the European Committee
for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from
4 to 16 April 2013, Council of Europe CPT/Inf (2014) 26, http://www.refworld.org/docid/543f7ba54.
html [3.12.2015].
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
greckie służby celne i policyjne nie przyniosły jednak oczekiwanych
rezultatów. Imigranci wciąż napływają, zwiększyły się jedynie opłaty
za transport osób z Turcji do Grecji17.
Wykres 3. Porównanie liczby osób zatrzymanych przez grecką policję
za nielegalny wjazd lub pobyt w Grecji w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy w 2014 i 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych greckiej policji, http://www.astynomia.gr/.
Dużo trudniej jest monitorować granicę morską, gdzie nie ma
możliwości zwiększenia kontroli ze względu na wielość wysp oraz
fakt, że greckie służby graniczne nie posiadają odpowiedniego sprzętu. Ze względu na kryzys i cięcia budżetowe rząd grecki ma ograniczone możliwości oddelegowania, nie mówiąc już o dodatkowym
zatrudnieniu, większej liczby urzędników w rejon Morza Egejskiego, przez które – niczym przez sito – przedostają się kolejne grupy
imigrantów. Należy podkreślić, że weryfikacja dokumentów i proces
readmisji są utrudnione, gdyż przemytnicy (głównie Turcy) cudzoziemców instruują ich, aby niszczyli swoje dokumenty i twierdzili,
że są uchodźcami.
17 Według nieoficjalnych danych za transport z Turcji do Grecji drogą morską (czyli na wyspy greckie) trzeba zapłacić przemytnikom ludzi 5 tys. euro od osoby, za: M. Stryjek, Grecka brama do
Europy, s. 3.
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
273
274
Artur Adamczyk
Wykres 4. Ilość zatrzymanych nielegalnych imigrantów na poszczególnych granicach Grecji, styczeń-wrzesień 2015 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych greckiej policji, http://www.astynomia.gr/.
4.
Społeczne i polityczne skutki
kryzysu imigracyjnego w Grecji
Negatywne nastawienie społeczeństwa wobec cudzoziemców uwidoczniło się po przejęciu władzy przez prawicową partię Nowa Demokracja, kierowaną przez Kostasa Karamanlisa, w 2004 r. (sprawował
urząd premiera do 2009 r.). Sytuacja gospodarcza zaczęła się pogarszać, a liczba imigrantów – stopniowo wzrastać, natomiast oskarżenia
w stosunku do napływających cudzoziemców, „ponoszących” odpowiedzialność za pogarszającą się sytuację finansową w kraju, były
jednym ze sloganów wyborczych Nowej Demokracji. Negatywny wizerunek imigrantów kształtowany był także przez Grecki Kościół Prawosławny. Należy podkreślić, iż społeczeństwo greckie jest religijne
i dostojnicy kościelni cieszą się wielkim szacunkiem wśród Greków.
Ówczesny zwierzchnik Kościoła greckiego arcybiskup Christodulos
(w latach 1998-2008) wyraźnie podkreślał, że greckość jest równoznaczna z prawosławiem, a religia to gwarancja spójności i jedności
narodu. Odwoływanie się w kazaniach do nacjonalizmu umacniało
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
wrogie nastroje wobec imigrantów, szczególnie wyznających inne
religie, a nawet wyznania, niż prawosławne. Kościół grecki wywierał
szczególny wpływ na urzędników greckich, którzy mieli decydować
o wznoszeniu świątyń dla imigrantów, zablokowano w ten sposób kilka prób budowania meczetów w Atenach18.
Negatywny stosunek do imigrantów obecny był w wypowiedziach
polityków, dziennikarzy i duchownych. Ugruntowywał się on wraz
z narastającą recesją ekonomiczną, a z całą mocą uwidocznił się w czasie kryzysu gospodarczego w 2009 r. Jeszcze w latach 2009-2011 kolejny rząd PASOK, na czele z Jeorjosem Papandreu, próbował łagodzić
radykalizujące się nastroje społeczne wobec imigrantów. Jednak od
momentu, kiedy ster władzy w 2012 r. ponownie przejęła prawicowa
Nowa Demokracja, kierowana przez Andonisa Samarasa, nieprzychylne nastawienie społeczeństwa wobec obcych znów stało się bardzo wyraźne – zaczęto szukać winnych katastrofalnej sytuacji Grecji.
Cudzoziemców obwiniano o wszelkie zło. Najbardziej popularnym
sloganem używanym przez niechętnych imigrantom było oskarżenie
ich o inwazję ekonomiczną i spowodowanie katastrofy na rynku pracy
– to cudzoziemcy byli winni wysokiego bezrobocia. Premier Samaras
oskarżał w swoich wypowiedziach nielegalnych imigrantów o okupację centrów greckich miast, jako przykład podawał Ateny, które –
jego zdaniem – trzeba wyzwolić z obcej okupacji. To właśnie w czasie
jego rządów przeprowadzono akcję „Gościnny Zeus”19. W tym samym
czasie greccy urzędnicy wprowadzali utrudnienia na przejściach granicznych, gdzie ograniczano aplikowanie o azyl i masowo odrzucano
wnioski azylowe. Stosowano zatrzymania imigrantów w specjalnych
ośrodkach na granicy państwa, gdzie panowały trudne warunki egzystencjalne20. W mediach pojawiały się informacje o zagrożeniu epidemicznym, ogniskującym się w ośrodkach dla imigrantów. Rząd grecki
wprowadził wówczas ustawę mówiącą o szybkiej deportacji cudzo-
18 G. Karyotis, S. Patrikos, Religion, securitization and anti-immigrants attitudes: The case of Greece,
„Journal of Peace Research”, 2010, vol. 47, no. 1, s. 47-48.
19 Samaras visits Omonia as Xenios Zeus continues, „Kathimerini”, 1.09.2012, http://www.ekathimerini.com/144299/article/ekathimerini/news/samaras-visits-omonia-as-xenios-zeus-continues
[5.12.2015].
20 V. Papastergiou, E. Takou, Migration in Greece. Eleven Myths and Even More Truths, Rosa Luxemburg Stiftung, June 2014, s. 22-23, http://rosalux.gr/sites/default/files/publications/migration.pdf
[3.12.2015].
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
275
276
Artur Adamczyk
ziemców podejrzanych o choroby zakaźne, ze względu na zagrożenie
dla obywateli Grecji. Z relacji członków organizacji Lekarze bez Granic wynikało jednak, że pojawiające się wśród imigrantów choroby
są efektem panujących w ośrodkach fatalnych warunków higienicznych i przeludnienia21.
Głównym celem greckiego rządu było wysłanie informacji do potencjalnych imigrantów – nie przyjeżdżajcie do nas, sytuacja socjalna
w naszym kraju dla was jest fatalna, Grecja nie jest państwem opiekuńczym. Należy jednak podkreślić, że sygnał ten wynikał z krytycznej sytuacji budżetowej, z jaką zmagał się grecki rząd, negocjowano
bowiem kolejne transze pomocy finansowej i nie było możliwości, by
pozyskiwać dodatkowe wsparcie dla imigrantów. Stąd też apele greckich polityków na forum różnych instytucji UE o stworzenie Europejskiej Polityki Migracyjnej.
Radykalne nastroje wśród społeczeństwa wzmocniły pozycje skrajnie prawicowych ugrupowań w Grecji. W 2012 r. po raz pierwszy w wyborach parlamentarnych neofaszystowska partia Złoty Świt uzyskała
7-procentowe poparcie i weszła do greckiego parlamentu (zdobyła
21 miejsc). Popularność tej partii utrzymuje się na stałym poziomie,
w ostatnich wrześniowych (2015 r.) wyborach parlamentarnych uzyskała ponownie 7% głosów i 18 miejsc w Vouli. W programie Złotego
Świtu dominują hasła antyimigranckie, obarczające cudzoziemców
odpowiedzialnością za „całe zło”, które spotkało Grecję. Niestety działacze tego ugrupowania zachowują się bardzo agresywnie wobec obcokrajowców i dokonują ataków rasistowskich, głównie na wyznawców
islamu – Pakistańczyków i Afgańczyków22. Drugą skrajnie prawicową partią, o poglądach podobnych do Złotego Świtu, jest LAOS (Ludowe Zgromadzenie Prawosławne). Partia ta w ostatnich wyborach
nie dostała się do Vouli, ale cieszy się poparciem na poziomie ok. 5%.
Ostanie wybory parlamentarne w Grecji wygrała ponownie SIRIZA (Koalicja Radykalnej Lewicy), kierowana przez Aleksisa Tsiprasa.
Premier Grecji, o wyraźnie lewicowo zdefiniowanych poglądach, zapo-
21 Tamże, s. 32.
22 Przywódca Złotego Świtu w trakcie kampanii wyborczej we wrześniu 2015 r. apelował do mieszkańców Lesbos, żeby oddali głosy na jego partię, gdyż inaczej zostaną drugim Pakistanem, za:
Wybory w Grecji: partia Złoty Świt rośnie w siłę, http://wiadomosci.onet.pl/swiat/wybory-w-grecji-partia-zloty-swit-rosnie-w-sile/ljvp2k [5.12.2015].
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
wiadał zamknięcie ośrodków zatrzymań i deportacji imigrantów oraz
humanitarne traktowanie napływających cudzoziemców. Popierał likwidację zapór granicznych pomiędzy Grecją i Turcją oraz utrudnień
w przemieszczaniu się imigrantów po kraju. Głosił potrzebę wzmocnienia przestrzegania praw człowieka w stosunku do cudzoziemców.
W trakcie kampanii wyborczej obiecywał zlikwidowanie restrykcji granicznych wynikających z obowiązków członkostwa w Schengen, oczywiście poprzez renegocjacje tzw. regulacji dublińskich, które zbytnio
obciążały państwa złożenia pierwszego wniosku azylowego. W sytuacji narastającego kryzysu imigracyjnego postulował proporcjonalną
dystrybucję azylantów do krajów europejskich, czyli relokację. Jego
głównym hasłem było stworzenie Wspólnej Europejskiej Polityki Migracyjnej23. Okazało się, że po wygranych wyborach obietnice Tsiprasa
pozostały puste i że kontynuuje on politykę imigracyjną poprzednich
rządów24. Olbrzymie fale imigrantów przybywających od strony granicy z Turcją przerastają możliwości greckiego rządu zarządzania setkami tysięcy osób. Jedynym ratunkiem jest ułatwienie im przepływu
przez terytorium Grecji i przekazanie problemu innym krajom europejskim. Taka polityka nie może być jednak zaakceptowana przez
UE, która chce pomóc Grecji, ale żąda od niej uszczelnienia granic.
Wydaje się jednak, że problem ten leży przede wszystkim po stronie
Turcji, która do tej pory ułatwiała cudzoziemcom transport do Grecji.
Zakończenie
Grecja przechodzi bardzo trudny okres, jeżeli nie najtrudniejszy w nowożytnej historii swojej państwowości. Zapoczątkowany w 2009 r. kryzys finansowy przyczynił się do katastrofalnej sytuacji gospodarczej,
bliskiej niewypłacalności kraju, ogromnego bezrobocia oraz pauperyzacji społeczeństwa. Bankructwo Grecji oraz eksmisja ze strefy euro
zostały powstrzymane dzięki pomocy Unii Europejskiej oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Ta swoista kroplówka finanso-
23 Szerzej zob. C. Katsiaficas, A New Day for Greek Migration Policy? The New Government and
Prospects for Reform, „BREF Commentary”, 2015, no. 33, http://www.bridgingeurope.net/uploads/8/1/7/1/8171506/brefcommno.33_ckatsiaficas.pdf [5.12.2015].
24 Syriza continues immigration Policy of previous Greek government, World Socialist Website,
30.03.2015, https://www.wsws.org/en/articles/2015/03/30/syri-m30.html [5.12.2015].
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
277
278
Artur Adamczyk
wa uwarunkowana była jednak wdrożeniem programów naprawczych
związanych m.in. z redukcją zatrudnienia w sektorze publicznym,
zmniejszeniem płac w budżetówce oraz ograniczeniem wydatków
socjalnych. W rezultacie trwającego już 6 lat procesu naprawczego
państwa udało się doprowadzić do ustabilizowania budżetu państwa
(oczywiście bez uwzględnienia spłaty zadłużenia). Wychodzące powoli
z zapaści państwo dopadł niestety kolejny kryzys związany z napływem
ogromnej fali migrantów próbujących dostać się do Unii Europejskiej
przez Grecję (w 2015 r. było to ok. 840 tys. osób). Grecja nie jest w stanie sprawnie i efektywnie zarządzać napływem imigrantów, nie jest
gotowa na ich przyjęcie – nie ma na to środków ani też wystarczającej
ilości urzędników mogących skutecznie rejestrować cudzoziemców
zgodnie z wymogami tzw. rozporządzenia Schengen II. Dlatego też
ponownie liczy na wsparcie UE w tej kwestii. W trakcie listopadowego szczytu (11-12 listopada 2015 r.) Rady Europejskiej podjęto decyzję
o pomocy dla tzw. państw frontowych UE, w tym przede wszystkim
Grecji, poprzez podjęcie działań mających na celu zapobieganie masowemu napływowi imigrantów do Europy, w tym w zakresie uszczelnienia granic oraz relokacji migrantów. Grecja najbardziej liczy jednak
na to, że jej wschodni sąsiad, Turcja, podejmie skuteczne kroki w celu
kontroli swoich granic i walki z przemytnikami, którzy przeprawiają
imigrantów na greckie wyspy. Do takich działań Ankara zobowiązała
się w trakcie listopadowego szczytu UE–Turcja25.
Bibliografia
Adamczyk A., Wykorzystanie Funduszy Strukturalnych UE na przykładzie
Grecji, w: A. Adamczyk, J. Borkowski (red.), Regionalizm, polityka regionalna i Fundusze Strukturalne w Unii Europejskiej, Warszawa 2005.
Crepeau F., Raport of the Special Rapporteur on the rights of migrants. Mission to Greece, United Nations General Assembly, A/HRC/23/46/Add.4,
April 17, 2013.
25 Szczyt UE–Turcja. Zatrzymanie uchodźców za zbliżenie?, 29.11.2015, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/szczyt-ue-turcja-negocjacje-ws-zatrzymania-migrantow,598070.html [30.12.2015].
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5
Kryzys w kryzysie – społeczne i polityczne następstwa napływu migrantów do Grecji
Kalantzi F., Securitisation of Migration in Greece: The Role of Europeanisation,
University of Macedonia, Greece, May 2015, http://www.lse.ac.uk/europeanInstitute/research/hellenicObservatory/ [3.12.2015].
Karnowski J., Polityka gospodarcza Hiszpanii, Portugalii i Grecji w drodze do
Unii Gospodarczej i Walutowej. Analiza doświadczeń na tle teorii, „Materiały i Studia”, 2009, nr 6.
Karyotis G., Patrikos S., Religion, securitization and anti-immigrants attitudes: The case of Greece, „Journal of Peace Research”, 2010, vol. 47, no. 1.
Katsiaficas C., A New Day for Greek Migration Policy? The New Government
and Prospects for Reform, „BREF Commentary”, 2015, no. 33, http://www.
bridgingeurope.net/uploads/8/1/7/1/8171506/brefcommno.33_ckatsiaficas.pdf [5.12.2015].
Kryzys grecki – geneza i konsekwencje, Ministerstwo Finansów, Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospolitą Polską,
Warszawa, 26.10.2010, https://polskawue.gov.pl/files/polska_w_ue/Euro/
Ramy_dok_uzupelniajacy_grecja.pdf [27.10.2015].
Milion migrantów przypłynęło do Europy. Co czwarty to dziecko, 30.12.2015,
http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/uchodzcy-wciaz-naplywaja-do-grecji,606781.html [31.12.2015].
Papastergiou V., Takou E., Migration in Greece. Eleven Myths and Even More
Truths, Rosa Luxemburg Stiftung, June 2014, http://rosalux.gr/sites/default/files/publications/migration.pdf [3.12.2015].
Report to the Greek Government on the Visit to Greece Carried Out by the
European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment (CPT) from 4 to 16 April 2013, Council
of Europe CPT/Inf (2014) 26, http://www.refworld.org/docid/543f7ba54.
html [3.12.2015].
Rozkrut M., Woreta R., Sukcesy i porażki Grecji na drodze do strefy euro.
Wnioski dla nowych krajów UE, „Materiały i Studia”, 2005, nr 188.
Samaras visits Omonia as Xenios Zeus continues, „Kathimerini”, 1.09.2012,
http://www.ekathimerini.com/144299/article/ekathimerini/news/samaras-visits-omonia-as-xenios-zeus-continues [5.12.2015].
Sporek T., Globalne konsekwencje kryzysu finansowego w Grecji, „Studia Europejskie”, 2013, nr 3.
Stryjek M., Grecka brama do Europy, „Biuletyn Migracyjny”, październik 2012.
Syriza continues immigration Policy of previous Greek government, World Socialist Website, 30.03.2015, https://www.wsws.org/en/articles/2015/03/30/
syri-m30.html [5.12.2015].
Szczyt UE–Turcja. Zatrzymanie uchodźców za zbliżenie?, 29.11.2015, http://
www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/szczyt-ue-turcja-negocjacje-ws-zatrzymania-migrantow,598070.html [30.12.2015].
Triandafylidou A., Greece: How a State in Crisis Manages its Migration Crises?, Centre for Migration and Citizenship, March 2012, https://www.ifri.
org/en/publications/enotes/notes-de-lifri/greece-how-state-crisis-manages-its-migration-crisis [3.12.2015].
Ro c z nik Ins tytutu Europy Środkowo-W schodniej • Rok 14 (2016) • Zeszy t 5
279
280
Artur Adamczyk
Triandafylidou A., Migration in Greece, Developments in 2013, Report prepared for the OECD Network of International Migration Experts, Hellenic
Foundation for European & Foreign Policy, November 13, 2013, http://
www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/10/Migration-in-Greece-Recent-Developments-2013_2.pdf [3.12.2015].
Triandafylidou A., Migration in Greece, Recent Developments in 2014, Hellenic Foundation for European & Foreign Policy, October 6-8, 2014, http://
www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2014/10/Migration-in-Greece-Recent-Developments-2014_2.pdf [3.12.2015].
Visvizi A., Greece: Eurozone’s Weak Link, w: A. Gostyńska, P. Tokarski, P. Toporowski, D. Wnukowski (red.), Eurozone Enlargement in Times of Crisis:
Challenges for the V4 Countries, PISM, Warsaw 2014.
Roczni k I nstytutu Eu ro p y Ś ro d ko wo -W s ch o d n iej • Ro k 1 4 (2 01 6) • Zes z y t 5