D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie

Sygn. akt III AUa 779/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lutego 2013 r.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Jolanta Hawryszko
Sędziowie:
SSA Romana Mrotek
SSO del. Beata Górska (spr.)
Protokolant:
St. sekr. sąd. Katarzyna Kaźmierczak
po rozpoznaniu w dniu 26 lutego 2013 r. w Szczecinie
sprawy E. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.
o emeryturę pomostową
na skutek apelacji ubezpieczonego
od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 24 sierpnia 2012 r. sygn. akt IV U 902/12
oddala apelację.
SSO del. Beata Górska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek
Sygn. akt III AUa 779/12
UZASADNIENIE
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 29 czerwca 2012 roku (znak: (...)) odmówił
ubezpieczonemu E. M. prawa do emerytury pomostowej z tytułu pracy w warunkach szczególnych wywodząc, że
ubezpieczony nie udowodnił 10 lat pracy wykonywanej w warunkach szczególnych w myśl art 3 ust 1 i 3 ustawy z dnia
19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych. Udowodniony okres pracy w warunkach szczególnych wynosi
jedynie 3 lata, 3 miesiące i 22 dni Organ rentowy nie rozpatrywał okresu pracy w warunkach szczególnych z tytułu
zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...), gdyż ubezpieczony nie przedłożył świadectwa pracy w szczególnych warunkach.
Płatnik składek jest zobowiązany do wystawiania zaświadczeń o okresach pracy w warunkach szczególnych lub o
szczególnym charakterze w rozumieniu art 3 ust. 1 i 3 ww. ustawy za okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 2009
roku.
Ubezpieczony E. M. nie zgodził się z decyzją wydaną przez organ rentowy. Wniósł o jej zmianę poprzez uznanie okresu
nieuwzględnionego w decyzji, jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Wskazał, ze Przedsiębiorstwo
(...) w K. nie istnieje już od wielu lat i w związku z tym ubezpieczony nie może obecnie uzyskać od płatnika składek
świadectwa pracy w szczególnych warunkach.
Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie domagał się jego oddalenia, powtarzając argumenty użyte w uzasadnieniu
decyzji z dnia 29 czerwca 2012 roku. Dodatkowo wskazano, że z dokumentów znajdujących się w aktach rentowych
wynika, że ubezpieczony był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w K. na stanowisku motorzysty okrętowego oraz
mechanika okrętowego, tym samym nie rybaka morskiego.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 24 sierpnia 2012 roku
odwołanie E. M. oddalono.
Sąd Okręgowy w Koszalinie uzasadnienie swojego orzeczenia oparł na następujących ustaleniach faktycznych i
rozważaniach prawnych:
E. M. urodził się w dniu (...). W dniu 18 maja 2012 roku złożył do organu rentowego wniosek o przyznanie mu prawa do
emerytury pomostowej. Na dzień złożenia wniosku ubezpieczony ukończył 55 lat, rozwiązał stosunek pracy, a nadto
udokumentował ponad 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Zdaniem organu rentowego nie został udowodniony 10-letni okres wykonywania pracy w warunkach szczególnych
wymienionej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy pomostowej, albowiem w Przedsiębiorstwie (...) w K. ubezpieczony
pracował na stanowisku motorzysty okrętowego oraz mechanika okrętowego, nie zaś rybaka morskiego.
Przed organem rentowym ostatecznie został udowodniony okres pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 3 lat,
3 miesięcy i 22 dni.
Ze świadectwa pracy wystawionego w dniu 30 maja 1989 roku w K. wynika, że ubezpieczony E. M. w Przedsiębiorstwie
(...) w K. pracował w okresie od 28 października 1980 roku do 31 maja 1989 roku na stanowisku motorzysty
okrętowego i mechanika okrętowego. Firma zajmowała się połowami rybackimi na kutrach rybackich Ubezpieczony
przede wszystkim pracował w charakterze motorzysty okrętowego i mechanika okrętowego jednakże zdarzało się,
ze wykonywał również czynności bezpośrednio przy rybach jako członek załogi. Ze względu na likwidację zakładu,
nie ma już obecnie możliwości wydania świadectwa pracy z zapisami i w formie wymaganej ustawą o emeryturach
pomostowych.
Z umowy o pracę i kartotek wynagrodzeń wynika, ze otrzymywane przez ubezpieczonego wynagrodzenie w okresie
zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w K. odpowiadało ustaleniom poczynionym dla stanowiska motorzysty
okrętowego i mechanika okrętowego w Układzie Zbiorowym Pracy(...) z dnia 17 stycznia 1975 roku według
stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1981 roku wydanego przez Urząd Gospodarski (...)Zarząd Główny Związku
Zawodowego (...).
Kolejno, Sąd Okręgowy w Koszalinie przywołał przepisy dotyczące warunków nabywania prawa do emerytury
pomostowej, w tym w pierwszej kolejności art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych
(Dz.U. z 2008r., nr 237, poz. 1656), zgodnie z którym prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12,
przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:
1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;
2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;
3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;
4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;
5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze,
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;
6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w
rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;
7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.
Wymagany art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze może ulec skróceniu, jeśli do ubezpieczonego będzie miał zastosowanie art. 8 tejże ustawy.
Zgodnie z tym przepisem, pracownik wykonujący prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20. 22 i
32 załącznika nr 1 do ustawy, który spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7, nabywa prawo do emerytury
pomostowej, jeżeli:
1) osiągnął wiek wynoszący, co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn;
2) ma okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy wynoszący
co najmniej 10 lat
Odnosząc powyższe do ubezpieczonego Sąd Okręgowy w Koszalinie wskazał, że E. M. wiek 55 lat ukończył w dniu
13 marca 2010 roku, a obecnie nie pozostaje w stosunku pracy. Udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w
wymiarze ponad 25 lat. Jednakże nie udowodnił 10 letniego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach
na stanowisku rybaka morskiego (pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych).
Z przedłożonego świadectwa pracy wystawionego przez Przedsiębiorstwo (...) w K. wynika wprost, że praca
ubezpieczonego na kutrach rybackich polegała na obsłudze silników jednostek pływających, byciu mechanikiem,
motorzystą okrętowym, nie zaś rybakiem morskim zajmującym się połowem ryb. Owszem ubezpieczony mógł
pracować w okresie zatrudnienia, jak sam podaje, również przy rybach, tak jak reszta załogi, lecz była to praca
dodatkowa wynikająca z faktu bycia częścią załogi kutra rybackiego aniżeli z faktycznego zatrudnienia na tym
stanowisku. Tym samym praca w charakterze rybaka morskiego nie była pracą wykonywaną w pełnym wymiarze czasu
pracy
Z akt osobowych ubezpieczonego jednoznacznie wynika, że wypłacane wynagrodzenie ubezpieczonemu w okresie
spornym odpowiadało stanowiskom wymienionym w świadectwie pracy a przewidzianym w Układzie Zbiorowym
Pracy (...) z dnia 17 stycznia 1975 roku według stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1981 roku wydanego przez Urząd
Gospodarski(...) Zarząd Główny Związku Zawodowego (...).
Sąd Okręgowy w Koszalinie powołał się również na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 roku II UK 356/10, w
którym wprost wskazano, że charakter pracy na kutrach rybackich na stanowiskach „motorzysta kutrowy” (okrętowy)
lub „mechanik kutrowy” (okrętowy) nie może być utożsamiany ze stanowiskiem stricte rybaka na kutrze, albowiem
samo sporadyczne uczestnictwo w połowach prowadzonych na Bałtyku (choćby zdarzało się to codziennie) nie
stanowi samo w sobie pracy w charakterze rybaka morskiego w pełnym wymiarze czasu pracy. Każdy z członków
załogi pełni przede wszystkim funkcje przypisane mu na kutrze, a dopiero potem bierze udział w połowach. Już
w zarządzeniu resortowym, konkretnie zarządzeniu nr 24 Ministra — Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z
dnia 15 sierpnia 1983 roku rozróżniano prace rybaków morskich zajmujących się połowem ryb od tych rybaków
morskich wykonujących swą pracę w dziale służby mechanicznej. I tak do prac rybaków morskich objętych wykazem B
załącznika zaliczone zostały prace wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej
stanowisku rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie ryb), tym samym prace rybaków
morskich wykonywane na stanowiskach ustalonych w dziale służby mechanicznej i sprowadzające się do obsługi oraz
dozoru maszyn, nie mogą być uznane za prace na stanowisku stricte rybaka pracującego przy połowie ryb i objętego
wykazem B, ale podlegają zakwalifikowaniu do prac rybaków morskich objętych wykazem A załącznika do zarządzenia.
Ze stanu faktycznego sprawy wynika, że odwołujący się wykonywał również prace przypisane ustalonemu w służbie
pokładowej stanowisku rybaka, jednakże nie czynił tego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a prace te miały
charakter dodatkowych. Powyższe przesądziło, że ubezpieczony nie udowodnił ponad okres 3 lat 3 miesięcy i 22 dni
żadnego innego okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, co stanowiło podstawę oddalenia odwołania
ubezpieczonego na mocy art. 47714 §1 k.p.c.
Wniesioną 13 września 2012 roku apelacją ubezpieczonego wyrok Sądu Okręgowego w Koszalinie został zaskarżony
w całości. Powód zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 8 ustawy z dnia 19
grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych oraz pkt 22 załącznika nr 1 do tejże ustawy w związku z poz.
4 Działu IV Wykazu B stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(zwanego dalej „Rozporządzeniem”) oraz pominięcie Wykazu B, Działu IV poz. 4 pkt 19 stanowiącego załącznik
do Zarządzeniem nr 24 Ministra — Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 roku w
sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (zwanego
dalej „Zarządzeniem”), co doprowadziło do błędnego uznania, że praca na stanowisku motorzysty okrętowego i
mechanika okrętowego, wymienionym w Układzie Zbiorowym Pracy dla rybaków morskich wykonywana na rzecz
przedsiębiorstwa wymienionego w Zarządzeniu stale i w pełnym wymiarze czasu pracy nie stanowi pracy rybaka
morskiego wykonywanej w szczególnych warunkach, o której mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach
pomostowych i nie pozwala na przyznanie emerytury pomostowej po przepracowaniu co najmniej 10 lat.
Ponadto zarzucił naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:
1. art. 233 §1 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie i nieuwzględnienie części materiału dowodowego,
tj.: Układu Zbiorowego Pracy (...)z dnia 17 stycznia 1975 roku według stanu prawnego na dzień 31 grudnia 1981 roku
(dalej zwanego „UZP (...)”) znajdującego się w aktach sprawy, co doprowadziło do błędnego uznania, że praca na
stanowisku motorzysty okrętowego i mechanika okręgowego wykonywana w Przedsiębiorstwie (...) w K. na statkach
łowczych w żegludze bałtyckiej przez ubezpieczonego nie stanowi pracy rybaka morskiego ujętej w wykazie B Dziale
IV poz. 4 Załącznika do Rozporządzenia i pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych,
2. art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie swobody dowodowej i dokonanie dowolnych, błędnych i wewnętrznie
sprzecznych ustaleń stanu faktycznego, polegających na przyjęciu, że ubezpieczony w okresie zatrudnienia od 28
października 1980 roku do 31 maja 1989 roku w Przedsiębiorstwie (...) w K. nie wykonywał stałe i w pełnym wymiarze
czasu pracy rybaka morskiego ujętej w wykazie B Dziale IV poz. 4 Załącznika do Rozporządzenia w warunkach
uprawniających go do skorzystania z uprawnień emerytalnych (emerytura pomostowa) po przepracowaniu co
najmniej 10 lat pracy,
3. art. 228 1 k.p.c. poprzez oparcie rozstrzygnięcia na ustaleniach przyjętych a prori, które nie były elementem
zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i w konsekwencji przyjęcie, że praca wykonywana przez
ubezpieczonego w Przedsiębiorstwie (...) w K. na statkach łowczych w żegludze bałtyckiej nie stanowi pracy rybaka
morskiego ujętej w wykazie B Dziale IV poz. 4 Załącznika do Rozporządzenia i pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o
emeryturach pomostowych,
4. art. 5 k.p.c. poprzez nieudzielenie pouczenia ubezpieczonemu działającemu bez adwokata lub radcy prawnego co
do niezbędnych czynności procesowych i zasady rozkładu ciężaru dowodowego, co doprowadziło do niezłożenia przez
ubezpieczonego wniosków dowodowych oraz nie zebrania pełnego materiału dowodowego niezbędnego do wydania
rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.
W związku z powyższym E. M. wniósł o:
1. zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 sierpnia
2012 roku poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 29 czerwca
2012 roku, znak (...) i ustalenie, że ubezpieczony w trakcie całego okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w
K. stale i w pełnym wymiarze godzin wykonywał w szczególnych warunkach pracę rybaka morskiego wymienioną w
pkt. 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych oraz ustalenie, że ubezpieczonemu przysługuje prawo
do emerytury pomostowej wobec wykazania, że posiada okres pracy na stanowisku rybaka morskiego w szczególnych
warunkach wynoszący powyżej 10 lat.
2. na podstawie art. 382 k.p.c. o dopuszczenie dowodu ze zeznań następujących świadków:
a) J. R. zam. ul. (...), (...)-(...) K.
b) W. L. zam. ul. (...), (...)-(...) K.
c) J. B. zam. ul. (...), (...)-(...) K.,
na okoliczność wykonywania przez ubezpieczonego stale i w pełnym wymiarze czasu w szczególnych warunkach w
okresie od 28 października 1980 roku do dnia 31 maja 1989 roku, pracy rybaka morskiego, ujętej w pkt 22 załącznika
nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych,
3. na podstawie art. 382 k.p.c. o dopuszczenie dowodu z przesłuchania ubezpieczonego na okoliczność wykonywania
w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu w okresie od 28 października 1980 r. do dnia 31 maja
1989 r., pracy rybaka morskiego, ujętej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych,,
4. na podstawie art. 382 k.p.c. o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentu UZP dla (...), wyciągu pływania
na okoliczność wykonywania przez ubezpieczonego pracy rybaka morskiego ujętej w pkt. 22 załącznika nr 1 do ustawy
o emeryturach pomostowych,
5. zasądzenie od zakładu ubezpieczeń na rzecz ubezpieczonego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa
procesowego przed sądem drugiej instancji.
W uzasadnieniu apelujący wskazał, że zgodnie z art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych pracownik wykonujący
w szczególnych warunkach pracę rybaka morskiego, wymienioną w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy, nabywa
uprawnienia do emerytury pomostowej po co najmniej 10 latach pracy. Praca rybaka morskiego została wymieniona
w poz. 4 dziale IV wykazie B załącznika do Rozporządzenia. Określenie stanowisk pracy, które obejmuje praca rybaka
morskiego nastąpiło w Zarządzeniu nr 24 Ministra — Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983
roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resoru gospodarki morskiej. W
załączniku nr 1 do Zarządzenia w Wykazie B Dziale IV pkt 4 ppkt 19 do prac rybaków morskich zakwalifikowano także
prace wykonywane w określonych zakładach pracy (m.in. w Przedsiębiorstwie (...) w K.) na „pozostałych etatowych
stanowiskach pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego, wymienione w Układzie Zbiorowym Pracy
(...).
Podniósł, że wydając rozstrzygnięcie Sąd nie odniósł się ani do zakładu pracy, w którym pracował ubezpieczony, ani
do UZP (...) wydanego przez Urząd Gospodarki (...) Zarząd Główny Związku Zawodowego (...), do którego odsyła
załącznik nr 1 do Zarządzanie w wykazie B Dziale IV poz. 4 pkt 19. Należy jednak wskazać, iż w UZP dla rybaków
morskich z dnia 17 stycznia 1975 roku w załączniku nr 1 określono skład załogi na statkach łowczych i statkach
zwiadowczych i wymieniono etatowe stanowiska na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego. Stanowisko
mechanika okrętowego znalazło się w pkt 8—12, zaś motorzysty okrętowego w pkt 30.
Ubezpieczony podkreślił, że zakwalifikowanie stanowiska motorzysty okrętowego oraz mechanika okrętowego do
pracy rybaka morskiego jest w pełni uzasadnione zakresem obowiązków pracowniczych wiążących się z tym
stanowiskiem. W zasadzie każda osoba będąca mechanikiem czy motorzystą w pełni uczestniczyła w pracach na
statkach łowczych ryb i przebywała na morzu z innymi członkami załogi, co wiązało się ze znaczną szkodliwością
warunków pracy dla zdrowia zatrudnionych. Nadto ponosiła odpowiedzialność za działanie maszyn na statku
morskim i dodatkowo poza godzinami pracy, gdy inny rybacy kończyli wykonanie obowiązków, dokonywała czynności
związanych z ich przeglądem i konserwacją. Pomimo znacznego upływu lat, powyższe mogą potwierdzić członkowie
załogi. Zatem należy uznać, że E. M. pracę rybaka morskiego wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasowym.
Odnosząc się do przywołanego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011
roku o sygn. I UK 356/10, apelujący zarzucił niezrozumienie treści uzasadnienia tego wyroku i niezapoznanie się
Sądu ze stanem faktycznym, który stał się podstawą wydania rozstrzygnięcia w tamtej sprawie. Teza tego orzeczenia
głosi, że wykaz A stanowiący załącznik do Rozporządzenia dotyczy prac niewymienionych w wykazie B. W wykazie B
zostały ujęte prace na określonych stanowiskach w poszczególnych podmiotach danej branży, z uwagi na szczególną
szkodliwość dla zdrowia i szczególną uciążliwość warunków panujących przy pracach tego rodzaju właśnie w tym
podmiotach. „Zarządzenie resortowe uznaje za prace rybaków morskich zaliczone do wykazu A załącznika do
rozporządzenia prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę
załogi statku niezależnie od zatrudniającego ich podmiotu (wykaz A, dział VIII, poz. 9 pkt 1 zarządzenia), natomiast
za pracę rybaków morskich wymienione w wykazie B załącznika do rozporządzenia — prace wymienione nie tylko w
określonych podmiotach, ale co istotniejsze — wyłącznie na stanowiskach wymienionych w wykazie B, dziale IV poz.
4 pkt 1-19 zarządzenia”.
W sprawie analizowanej przez Sąd Najwyższy podstawą niezaliczenia wykonywanej pracy rybaka morskiego do pracy
z wykazu B był brak zatrudnienia w podmiocie wymienionym w Zarządzeniu resortowym w wykazie B, dziale IV, a
także nie powołanie się przed sądem I i II instancji, że zajmowane przez niego stanowiska były wymienione w układzie
zbiorowym pracy (...) jako etatowe stanowiska pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego. Wobec tego
Sąd Najwyższy nie rozpatrywał wniosku skarżącego o zakwalifikowanie jego pracy jako pracy rybaka morskiego z
wykazu B na podstawie pkt 19 poz. 4 działu IV Wykazu B zarządzenia resortowego, gdyż okoliczność ta została po raz
pierwszy podniesiona dopiero w skardze kasacyjnej i nie wynikała ze stanu faktycznego sprawy.
W sprawie ubezpieczonego E. M. zaistniał całkowicie odmienny stan faktyczny. Przede wszystkim ubezpieczony w
spornym okresie zatrudniony był Przedsiębiorstwie (...) w K., które zostało wymienione w dziale IV Wykazu B
załącznika do Zarządzenia. Tym samym zgodnie z rozumowaniem Sądu Najwyższego był zatrudniony w podmiocie,
w którym panowały szczególnie uciążliwe warunki pracy, które narażały zatrudnionych na szczególną szkodliwość
dla zdrowia. Ponadto ubezpieczony już w odwołaniu od decyzji ZUS wyraźnie wskazał, iż stanowiska służbowe przez
niego zajmowane były wymienione w wykazie B dziale IV poz. 4 pkt 19 jako etatowe stanowiska pracy na statku do
wykonywania rybołówstwa morskiego, ujęte w Układzie Zbiorowym Pracy (...)z dnia 17 stycznia 1975 roku, wydanym
przez Urząd Gospodarki (...) Zarząd Główny Związku Zawodowego (...).
Apelujący podkreślił również, że Sąd Okręgowy w Koszalinie posiadał w aktach niniejszej sprawy UZP dla rybaków
morskich, jednak nie przeprowadził z niego dowodu w postanowieniu wydanym na rozprawie z dnia 24 sierpnia 2012
roku. Materiał dowodowy ograniczył wyłącznie do akt osobowych ubezpieczonego oraz akt ZUS (k. 23). Pominięcie
tak istotnego materiału dowodowego w sytuacji, gdy ubezpieczony w oparciu o jego treść formułował zarzut w
odwołaniu od decyzji ZUS wskazuje, iż Sąd Okręgowy rozpatrując przedmiotową sprawę dopuścił się wyraźnego i
oczywistego naruszenia art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c., które skutkowało negatywnym dla ubezpieczonego
rozstrzygnięciem.
Powyższe doprowadziło do wewnętrznie sprzecznych, godzących w zasady logiki ustaleń co do charakteru pracy
ubezpieczonego. Otóż w zasadzie praktycznie ta sama praca wykonywana w dwóch przedsiębiorstwach wymienionych
w Załączniku nr 1 do Zarządzenia w dziale IV w poz. 4 została raz uznana za pracę wykonywaną w szczególnych
warunkach ujętą w wykazie B. drugi zaś za ujętą w wykazie A. Ubezpieczony zatem podkreśla, że zbliżony zakres
obowiązków służbowych ubezpieczony posiadał na poprzednio zajmowanym stanowisku służbowym młodszego
motorzysty okrętowego w Przedsiębiorstwie (...), a zarówno organ rentowy, jak i Sąd uznał, że w okresach od 29
października 1975 roku do 23 kwietnia 1976 roku oraz od 18 sierpnia 1977 roku do 12 czerwca 1980 roku wykonywał
on pracę w szczególnym charakterze ujętą w wykazie B do Rozporządzenia (na podstawie działu IV, poz. 4 pkt 19
Załącznika nr 1 do Zarządzenia). Jedyna różnica polega na tym, że w związku z likwidacją zakładu pracy ubezpieczony
nie jest obecnie w stanie przedstawić świadectwa pracy w szczególnych warunkach. Skoro zatem i organ rentowy i sąd
uznali pracę na stanowisku motorzysty okrętowego w Przedsiębiorstwie (...) za pracę wykonywaną w szczególnych
warunkach, to samo powinno dotyczyć pracy motorzysty (...) Przedsiębiorstwie (...) w K..
Argumentując brakiem zawodowego pełnomocnika w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji ubezpieczony
wskazał, że nie miał wiedzy na temat zasad rozkładu ciężaru dowodowego i konieczności składania wniosków
dowodowych. Stąd też materiał dowodowy przez niego zgromadzony przed sądem pierwszej instancji nie był
wyczerpujący. Ubezpieczony nie został również pouczony przez sąd o skutkach braku przedłożenia dokumentu, na
który strona powołuje się przed sądem. Gdyby tak się stało, mógłby jeszcze podczas rozprawy złożyć odpowiedni
wniosek dowodowy lub poprosić o odroczenie rozprawy w celu przedłożenia dokumentu. Ubezpieczony nie wiedział
także, gdzie miałby znaleźć układ zbiorowy pracy w sytuacji, gdy zakład pracy został już dawno zlikwidowany.
Był przekonany, że sąd zmierzając do wnikliwego rozpatrzenia sprawy, odpowiednio przeprowadzi postępowanie
dowodowe. Jak się później okazało UZP (...) było w aktach, lecz sąd nie przeprowadził z niego dowodu. Ponadto
pełnomocnik ZUS podczas rozprawy przywołał także orzeczenie Sądu Najwyższego, którego nie znał ubezpieczony i
do którego nie mógł się odnieść na rozprawie. Tym samym ubezpieczony został niejako pozbawiony prawa obrony
swoich interesów i właściwego wyartykułowania swojego stanowiska.
Wobec powyższego na etapie postępowania apelacyjnego konieczne stało się uzupełnienie materiału dowodowego
i na podstawie art. 382 k.p.c. wniósł o dopuszczenie nowego materiału dowodowego w postaci zeznań świadków,
przesłuchania powoda oraz dowodu z dokumentu - UZP dla R. M.i wyciągu pływania.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie zważył, co następuje:
Apelacja E. M. okazała się nieuzasadniona.
Na wstępie wskazać należy, iż postępowanie apelacyjne ma merytoryczny charakter i jest dalszym ciągiem
postępowania rozpoczętego przed sądem pierwszej instancji. Zgodnie z treścią art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji
rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność
postępowania. Rozważając zakres kognicji sądu odwoławczego, Sąd Najwyższy stwierdził, iż sformułowanie „w
granicach apelacji” wskazane w tym przepisie oznacza, iż sąd drugiej instancji między innymi rozpoznaje sprawę
merytorycznie w granicach zaskarżenia, dokonuje własnych ustaleń faktycznych, prowadząc lub ponawiając dowody
albo poprzestaje na materiale zebranym w pierwszej instancji, ustala podstawę prawną orzeczenia niezależnie od
zarzutów podniesionych w apelacji oraz kontroluje poprawność postępowania przed sądem pierwszej instancji,
pozostając związany zarzutami przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę
nieważność postępowania, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania (por. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., sygn. akt III CZP 49/07, niepubl.).
Dodatkowo należy wskazać, iż dokonane przez sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, sąd drugiej instancji może
podzielić i uznać za własne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1998 r., sygn. akt II CKN 923/97,
publ. OSNC 1999/3/60).
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że Sąd Okręgowy w Koszalinie
prawidłowo ustalił stan faktyczny, a swe ustalenia oparł na należycie zgromadzonym materiale dowodowym, którego
ocena nie wykraczała poza granice wskazane w art. 233 §1 k.p.c. Zwrócić przy tym uwagę należy, że stan faktyczny
w niniejszej sprawie, tj. charakter pracy powoda (mechanik, motorzysta okrętowy), członkostwo w załodze kutra
rybackiego, nazwa pracodawcy, jak i okres zatrudnienia nie stanowiły przedmiotu sporu stron przedmiotowego
postępowania.
W szczególności podkreślić należy, że sam ubezpieczony przyznawał, także w treści apelacji, że w okresie spornego
zatrudnienia wykonywał przede wszystkim pracę motorzysty i mechanika okrętowego na kutrze rybackim. Praca
rybaka zaś była przez niego wykonywana w ramach dodatkowych obowiązków i nie miała charakteru pracy
wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.
Złożone w apelacji wnioski dowodowe E. M. (o przesłuchanie ubezpieczonego oraz trzech świadków) na okoliczność
wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy rybaka morskiego, ze względu na treść twierdzeń powoda nie
mogły zostać uwzględnione.
W pierwszej kolejności podkreślenia jednak wymaga, że wbrew twierdzeniom E. M., był on pouczony i to w pierwszym
piśmie procesowym (ubezpieczony odebrał je osobiście w dniu 26 lipca 2012 roku) o prawie do przytaczania
okoliczności faktycznych i dowodów na uzasadnienie swoich wniosków aż do zamknięcia rozprawy, jak również o
treści art. 217 §1, 2 i 3 k.p.c. (pominięcie twierdzeń i dowodów powoływanych jedynie dla zwłoki lub w przypadku ich
dostatecznego wyjaśnienia).
Nawet przyjmując usprawiedliwione złożenie przedmiotowych wniosków dowodowych dopiero w postępowaniu
apelacyjnym, Sąd i tak nie miał podstaw do ich uwzględnienia. Wnioski te miały na celu wykazanie, że w okresie od
28 października 1980 roku do 31 maja 1989 roku E. M. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał obowiązki
rybaka morskiego. Tymczasem, jak wskazywał sam ubezpieczony, w czasie przedmiotowego zatrudnienia pracował
on w charakterze motorzysty i mechanika okrętowego. Żadna ze stron nie kwestionowała przy tym, że wykonując tego
rodzaju obowiązki i ponosząc odpowiedzialność za prawidłowe działanie maszyn na statku, przebywał na statkach
razem z innymi członkami załogi, w trudnych warunkach.
Skoro sam wnioskodawca przyznawał, że na statkach morskich pracował on nie w charakterze rybaka, a motorzysty i
mechanika okrętowego, które stanowiły oś jego obowiązków pracowniczych, niemożność wykluczenia wykonywania
poza ww. także obowiązków rybaka morskiego, w żaden sposób nie mogła prowadzić do uznania, że obowiązki stricte
rybaka morskiego wykonywane były przez E. M. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Powyższe znajduje swoje
pełne odzwierciedlenie także w zebranym w niniejszej sprawie materiale dowodowym.
Tym samym, przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków i ubezpieczonego na okoliczność wykonywania pracy
rybaka morskiego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prowadziłaby jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia
postępowania, które i tak nie mogłoby spowodować wydania orzeczenia o innej treści niż to, które zapadło w dniu
24 sierpnia 2012 roku.
Zważywszy na treść apelacji, która sprowadzała się w istocie do tego, że jako motorzysta i mechanik okrętowy
ubezpieczony wykonywał pracę rybaka morskiego, gdyż razem z rybakami pracował na statkach morskich, w trudnych
warunkach uzasadniających uznanie, że wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracę rybaka morskiego, w
pierwszej kolejności podkreślić należy, że rybakiem morskim w świetle przepisów o uprawnieniach emerytalnych nie
są wszystkie osoby pracujące na statku (rybackim).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie przepisy przyznające prawo do emerytury pomostowej art. 49 w zw. z
art. 4 i art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych uprawniające do emerytury we wcześniejszym wieku 55 lat,
należy interpretować ściśle, bowiem nabycie prawa do takiej emerytury jest swoistym przywilejem i nie można
stosować wykładni rozszerzającej powyższych przepisów, a w szczególności jeżeli chodzi o rodzaj pracy i jej charakter
czy też stanowisko pracy. Także Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach podkreślał, że przepisy regulujące system
zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej (por. np. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia: 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13 - 14, poz. 218; 23 października 2006 r.,
I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23 - 24, poz. 359; 29 stycznia 2008 r., I UK 239/07, OSNP 2009 nr 7 - 8, poz. 103;
4 marca 2008 r., II UK 129/07, OSNP 2009 nr 11 - 12, poz. 155; 19 maja 2009 r., III UK 6/09, LEX nr 509028).
Innymi słowy, dla przyznania prawa do emerytury pomostowej niezbędne jest łączne spełnienie wszystkich warunków
otrzymania tego prawa, w tym także warunków objętych treścią art. 4 i 8 ustawy. Oznacza to, że dany ubezpieczony
musi wykazać pracę na stanowisku odpowiadającym ściśle stanowisku wykazanym w poz. 20, 22 lub 32 załącznika
nr 1 do ustawy. W przedmiotowej sprawie, ubezpieczony wykonujący pracę mechanika i motorzysty w żaden sposób
nie spełnia warunków wskazanego artykułu.
Sąd Apelacyjny nie podziela przy tym stanowiska ubezpieczonego, że motorzysta kutrowy i mechanik kutrowy na
kutrze rybackim jest rybakiem morskim, bowiem każdy z członków załogi kutra miał przypisany swój własny zakres
czynności. Gdyby zamiarem ustawodawcy w przypadku ustawy pomostowej było rozszerzenie zakresu jej stosowania
na inne stanowiska zawiązane z pracą na morzu, to stanowiska w innych specjalnościach zostałyby wymienione w
tej ustawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego skoro tylko prace rybaków morskich zostały wymienione w załączniku nr 1
poz. 22 do ustawy o emeryturach pomostowych, to tylko prace na tym stanowisku zostały uznane za charakteryzujące
się szczególnym stopniem szkodliwości i uciążliwości, bądź jako prace wymagające szczególnie wysokiej sprawności
psychofizycznej, odpowiedzialności – jako prace wykonywane w trudnych warunkach atmosferycznych, na pokładzie
kutra, przy połowie ryb i ich patroszeniu.
Tym samym, dla oceny zasadności apelacji E. M. nie miała znaczenia treść Układu Zbiorowego Pracy(...)nr 42 z 17
stycznia 1975 roku oraz fakt zaliczenia motorzystów i mechaników okrętowych do członków załogi statków rybackich.
Na marginesie wskazać przy tym należy, że układy zbiorowe pracy są źródłami prawa, w związku z czym nie mogą one
stanowić dowodu, a jedynie podstawę rozstrzygnięcia w oparciu o ustalony stan faktyczny.
Wreszcie, odnosząc się do zarzutu apelacji odnośnie błędnej interpretacji przez Sąd Okręgowy w Koszalinie treści
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2011 roku, II UK 356/10, lex nr 901608 wyjaśnić należy, że poza
wskazywanym w apelacji uzależnieniem zaliczenia pracy rybaków morskich do wykazu A oraz wykazu B załącznika
do rozporządzenia od rodzaju zatrudniającego ich podmiotu, Sąd Najwyższy zwrócił również uwagę na to, że
choć "praca rybaka morskiego jest pracą na statkach morskich osoby posiadającej odpowiednie kwalifikacje, nie
zaś pracą definiowaną przez wykonywane zadania", powyższe konstatacja prowadzić może jedynie do zaliczenia
wszystkich prac rybaków morskich do wykazu A załącznika do rozporządzenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy, przyjęcie,
że "wszyscy pracownicy wchodzący w skład załogi morskiego statku rybackiego wykonują pracę w tych samych
ciężkich i szkodliwych dla zdrowia warunkach i dlatego nieracjonalne byłoby różnicowanie ich uprawnień do nabycia
wcześniejszej emerytury" powodowałoby niemożność zakwalifikowania poszczególnych prac rybaków morskich do
wykazów A lub B załącznika do rozporządzenia. Jak dalej argumentował Sąd Najwyższy „Nie można (…) utożsamiać,
jak czyni to skarżący, wszystkich prac rybaków morskich, a więc wszelkich czynności związanych z wykonywaniem
rybołówstwa morskiego, z pracami wykonywanymi na stanowisku rybaka”. Sąd ten nakazywał również przyjęcie, że
to kryteria znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy
emerytalnej, a nie stwierdzenie posiadania odpowiednich kwalifikacji do zajmowania stanowisk na statku, decydują
o zakwalifikowaniu prac danego rodzaju do prac wymienionych w wykazach A lub B załącznika do rozporządzenia,
których wykonywanie uprawnia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, przy uwzględnieniu stopnia ich
wpływu na wcześniejszą utratę zdolności do wykonywania zatrudnienia. Z uwagi na ww. przesłanki, nie wszystkie
prace rybaków morskich zostały ujęte w dziale IV wykazu B załącznika do rozporządzenia, ale tylko te charakteryzujące
się szczególnie wysokim stopniem szkodliwości i uciążliwości, bądź wymagające szczególnie wysokiej sprawności
psychofizycznej, co znajduje wyraz w resortowym wykazie stanowisk pracy, na których obciążenia te występują.
Skoro w zarządzeniu resortowym do prac rybaków morskich objętych wykazem B załącznika do rozporządzenia
zaliczone zostały prace wynikające z rodzaju czynności wykonywanych na ustalonym w służbie pokładowej stanowisku
rybaka (niewątpliwie prace wykonywane bezpośrednio przy połowie ryb), to prace rybaków morskich wykonywane
na stanowiskach ustalonych w dziale służby mechanicznej i sprowadzające się - jak sam wnioskodawca określił swoje
podstawowe obowiązki na tych stanowiskach - do obsługi oraz dozoru maszyn, nie mogą być uznane za prace na
stanowisku rybaka i objęte wykazem B, ale podlegają zakwalifikowaniu do prac rybaków morskich objętych wykazem
A załącznika do rozporządzenia.
W odniesieniu do emerytury pomostowej oraz spełnienia warunku wykonywania pracy objętej załącznikiem nr 1 poz.
22 (prace rybaków morskich) do ustawy o emeryturach pomostowych, który to warunek musi być interpretowany
ściśle, Sąd Apelacyjny w Szczecinie podzielił stanowisko Sądu Okręgowego w Koszalinie co do braku podstaw
do przyjęcia, że praca rybaków morskich na stanowiskach motorzysty i mechanika okrętowego jest pracą rybaka
morskiego w rozumieniu ww. przepisów.
Nie ma przy tym znaczenia, że za okres pracy w D. ubezpieczony otrzymał świadectwo wykonywania pracy
w szczególnych warunkach, gdyż z treści tego świadectwa, obejmującego inny okres zatrudnienia oraz innego
pracodawcę w żaden sposób nie można wnioskować o charakterze pracy powoda w Przedsiębiorstwie (...) w K..
Powyższe prowadzi zaś wprost do stwierdzenia braku podstaw do przyjęcia, że E. M. w okresie od 28 października
1980 roku do 31 maja 1989 roku pracował na stanowisku rybaka morskiego i przyznania mu prawa do emerytury
pomostowej ze względu na niespełnienie przez wnioskodawcę przesłanki wymaganej przez art. 49 ustawy o
emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008 roku (Dz. U. z 2008 r., Nr 237, poz. 1656) tj. nie wykazał 10letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.
Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację E. M. jako nieuzasadnioną.
SSA Romana Mrotek SSA Jolanta Hawryszko del. SSO Beata Górska