Program pracy z uczniem zdolnym

Program pracy z uczniem zdolnym
1.Opis ucznia zdolnego
Uczeń zdolny w wielu sytuacjach przewyższa wiedzą i umiejętnościami swoich rówieśników.
Obserwacja dzieci uzdolnionych pozwala na wyodrębnienie pewnych charakterystycznych
dla nich cech. Poza oczywistym ponadprzeciętnym rozwojem intelektu należy wymienić:
• szybkie zapamiętywanie, prawidłowe kojarzenie i rozumowanie,
• ciekawość świata i ludzi, dar bystrej obserwacji otoczenia,
• dociekliwość, zadawanie dużej ilości pytań,
• szeroki wachlarz zainteresowań, dużo wiadomości pozaszkolnych, niekiedy ukierunkowane
uzdolnienia i pasje,
• wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością, umiejętność skupiania uwagi przez
dłuższy czas na tym, co je interesuje,
• bogata wyobraźnia, ciekawe, oryginalne pomysły. Potrzeba wyrażania swoich wrażeń,
myśli, i emocji w różnej formie, np. w muzyce, tańcu, plastyce, w słowie lub piśmie.
• niezależna postawa, obrona swoich poglądów i pomysłów,
• poczucie humoru.
2. Charakterystyka ucznia zdolnego.
Najnowsze badania pedagogiczne i psychologiczne dowodzą, że każdy uczeń jest
zdolny. Nie należy jednak mylić ucznia zdolnego z uczniem wybitnie zdolnym. Uczeń
wybitny potrafi szybciej niż pozostali uczniowie selekcjonować informacje. Ma większą
łatwość w ich zapamiętywaniu i sprawność w rozwiązywaniu problemów. Uczniowie
wybitnie utalentowani posiadają z reguły wiele zainteresowań, są ciekawi świata i dociekliwi.
Ich uwaga jest podzielna. Są to jednostki bardzo zindywidualizowane, samodzielne,
niezależne, krytyczne wobec siebie i otaczającego świata. Mogą osiągnąć bardzo dużo i
często im się to udaje. Przewyższają swoich rówieśników pod względem poziomu zdolności,
poziomu pracy, wyprzedzają ich w tempie pracy i rozwiązywania zadań. Dzieci utalentowane
przejawiają posiadanie rozbudowanej wyobraźni, wybujałej fantazji. Szybkość ich uczenia się
jest wspomagana przez umiejętność wykorzystywania dotychczasowych zasobów, już
przetworzonych informacji. Są to dzieci twórcze i oryginalne w swoim myśleniu.Uczniowie
wybitnie utalentowani łatwo skupiają uwagę, potrafią się mocno skoncentrować na tym, co
ich prawdziwie interesuje. Są wytrwali, posiadają takie cechy charakteru i temperamentu,
które ułatwiają to wytrwałe dążenie do celu, do zamierzonego osiągnięcia. Często jednak
potrzebują pomocy w zbudowaniu i podtrzymywaniu silnej motywacji. Nie wszystkie dzieci
wyjątkowo uzdolnione aktualizują swój potencjał. Nie wszystkie zdobywają dobre stopnie w
szkole. Szkoła dostarcza wielu z nich wielu przykrości i przeszkód. Brak zauważenia takich
dzieci, brak odpowiedniego do nich podejścia, powoduje, że borykają się z trudnościami
adaptacyjnymi do warunków szkolnych. Nie potrafią nawiązać właściwych relacji z
rówieśnikami, przez co obniża się ich poczucie własnej wartości, zaczynają popadać w dwie
skrajności: albo uciekają w naukę i izolują się zupełnie od grupy, stając się przy tym
udowodnić pozostałym uczniom, że są najlepsi, lub też starają się za wszelką cenę upodobnić
do ogółu dzieci, zaprzestając podejmowania wysiłków naukowych. Rezultat jest taki, że nie
urzeczywistniają posiadanych możliwości, zaprzepaszczony zostaje ich wybitny talent.
3.Warunki wspomagające twórcze myślenie oraz rozwój zdolności:
1. Warunki emocjonalne, stwarzające odpowiednia atmosferę w grupie wychowanków i
poczucie bezpieczeństwa:
• akceptacja i uznanie każdego dziecka jako indywidualnej wartości;
• zapewnienie klimatu życzliwości, swobody wyboru działania, osobistego stosunku do
wykonywanych czynności;
• pozytywne reagowanie na wszelkie komunikaty ze strony dzieci;
• stwarzanie okazji do przejawiania przez dzieci ciekawości, własnych zainteresowań, odwagi
w myśleniu i działaniu;
• otwarta postawa nauczyciela i dzieci na otoczenie i bodźce z niego płynące;
• unikanie osądzania, krytykowania, tłumienia inicjatyw.
2. Warunki metodyczne, związane z charakterem wykonywanych przez dzieci zadań i
okolicznościami im towarzyszącymi:
• stwarzanie okazji do swobodnej ekspresji uczuć i myśli;
• troska, by pierwsze kontakty dziecka z nowymi dla niego sposobami działania były
pozytywne, im młodsze dziecko, tym mniej powinno spotykać takich sytuacji, w których
ucząc się czegoś nowego, doznaje niepowodzeń;
• zapewnienie swobody, co do sposobu wykonywania danego zadania;
• przyznanie prawa do błędów, poprawiania tego co robi, czasu na szukanie,
eksperymentowanie, próbowanie;
• rozmawianie o tym, co dziecko zrobiło, co robi i zamierza robić;
• przywiązywanie uwagi nie tyle do efektów działania dziecka, ile do przebiegu i sposobu
realizacji;
• unikanie porównywania między sobą prac twórczych dzieci;
• organizowanie bogatego środowiska zewnętrznego, pobudzającego do gromadzenia różnych
doświadczeń i dzielenia się nimi z innymi;
• wykorzystywanie w toku działalności szkolnej i pozaszkolnej efektów twórczych działań
dzieci.
3. Warunki materialne, umożliwiające dzieciom rozwój zdolności i twórczą działalność z
wykorzystaniem rozmaitych środków:
• zapoznanie z różnymi technikami uczenia się, nazywania i wyrażania własnych myśli i
przeżyć;
• organizowanie wielostronnych kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym, społecznym,
kulturalnym i technicznym w formie poznania bezpośredniego i pośredniego;
• zapewnienie kontaktu z różnorodnymi dziełami sztuki oraz ukazywanie sposobów ich
poznawania, uwrażliwianie na wartości w nich zawarte.
4. Cele ogólne pracy z uczniem zdolnym
1. Identyfikowanie uzdolnień i zainteresowań dzieci.
2. Wyposażenie uczniów w usystematyzowane podstawy wiedzy o przyrodzie,
społeczeństwie, kulturze, ze szczególnym uwzględnieniem wiedzy matematycznej i
przyrodniczej.
3. Rozwinięcie zdolności poznawczych, zwłaszcza zdolności do samodzielnego, krytycznego
myślenia i działania.
4. Wdrożenie uczniów do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania teoretycznych i
praktycznych problemów.
5. Ukształtowanie uzdolnień i zainteresowań kierunkowych.
6. Ugruntowanie umiejętności uczenia się i organizacji pracy samokształceniowej –
indywidualnej i zespołowej.
7. Ukształtowanie poznawczych postaw twórczych.
8. Ukształtowanie postaw społeczno-moralnych.
9. Wyrobienie pożądanych cech charakteru, takich jak: poczucie obowiązku, pracowitość,
wytrwałość, dokładność, systematyczność, odpowiedzialność.
10. Rozwój świadomej dyscypliny i odpowiedzialności za wypełnianie podjętych przez
uczniów zadań.
5. Formy pracy z uczniem zdolnym:
• praca w grupach o podobnym poziomie uzdolnień, gdzie zadawane są zadania trudniejsze
dla grup zdolniejszych,
• praca w grupach, w których uczniowie uzdolnieni pełnią rolę liderów,
• przygotowanie przez uczniów nagrań, prezentacji multimedialnych zawierających
rozszerzony materiał programowy,
• przygotowanie do konkursów i informatycznych poprzez poznawanie nowego, nie objętego
programem materiału,
proponowanie uczniom nowinek książkowych, ciekawych programów w Internecie, kursów
metodą online, ciekawych adresów stron internetowych oraz innych źródeł do wykorzystania
6. Wybrane metody pracy z uczniem zdolnym
1. Metody problemowe
• aktywizujące: dyskusja dydaktyczna (burza mózgów, śnieżna kula), gry dydaktyczne,
metoda ról, drama.
• operatywne: praca z mapą, analizowanie diagramów, schematów, rysunków.
2. Metody eksponujące
• Modelowanie
• ćwiczenia techniczne (wykonywanie map, rysunków, diagramów),
• rozwiązywanie zadań (obliczanie),
• metoda projektu,
• metody badawcze, obserwacje, eksperyment, wywiad).
3. Metody programowe
• z użyciem podręcznika, z użyciem komputera.
7. Działania nastawione na rozwijanie zdolności
1. Szybszy rozwój uczniów zdolnych
• karty samokontrole ułożone tematycznie,
• karty rozwoju (rozszerzające), zawierające materiał o szerszym zakresie i wyższym
poziomie trudności,
• karty samokształceniowe do wyboru przez uczniów,
• karty uzupełniające dla uczniów mających luki w opanowaniu wiedzy.
2. Wyposażenie dzieci w większy zakres wiedzy
• przydziały indywidualne (np. prace twórcze wymagające specjalnych zdolności),
• zajęcia pozalekcyjne poświęcone rozwijaniu szczególnych zdolności.
3. Umożliwienie dzieciom zdolnym uzyskania wiedzy o wyższym poziomie trudności,
zgodnie z ich poziomem rozwoju intelektualnego, poziomem zdolności i uzdolnień
• kształcenie wielopoziomowe – różnicowanie poziomu trudności,
• łączenie problemowej metody kształcenia z wyodrębnieniem grup dzieci o różnych
predyspozycjach do nauki,
• dobór właściwych środków dydaktycznych w celu wywołania przeżyć uczniów.
4. Kształtowanie uczniów zdolnych myślenia twórczego, rozwijanie oryginalności
• zachęcanie uczniów do poszukiwania nowych rozwiązań (stosowanie nauczania
problemowego),
• rozwijanie cech osobowości uznanych jako szczególnie potrzebne w procesie myślenia
twórczego: wytrwałości, niezależności sądów, silnej motywacji do działania, do zachowań
oryginalnych),
• rozwijanie dyspozycji twórczych u uczniów uzdolnionych artystycznie.
8. Etapy pracy z uczniem zdolnym
1. Organizacja wstępna
• wyłonienie z całej grupy uczniów zdolnych,
• wprowadzenie w techniki pracy,
• ustalenie kanałów wymiany informacji,
• przygotowanie i przedstawienie uczniom zadań do wykonania i programu pracy.
2. Praca samodzielna i niezależna oraz w różnym stopniu indywidualna
• ustalenie programu działań, form i organizacji pracy oraz sposobów demonstrowania jej
rezultatów,
• realizacja planu pracy indywidualnej i grupowej,
• konsultacje z nauczycielem,
• wspólne sesje, poświęcone omawianiu przebiegu pracy i ocenie jej rezultatów,
3. Podsumowanie wyników i sformułowanie wniosków
• ponowne przemyślenie omawianego problemu,
• krytyczne ocenienie prac własnych i cudzych.
9. Efekty działań - uczeń potrafi:
- samodzielnie i aktywnie uczestniczy w lekcjach,
- ma rozbudzoną potrzebę samorealizacji (bierze udział w konkursach, olimpiadach),
- potrafi i chce samodzielnie korzystać z dodatkowych źródeł wiedzy,
- w pełni wykorzystać swoją wiedzę i pomaga innym w rozwiązywaniu problemów,
- bierze czynny udział w życiu innych,
- chętnie uczestniczą w zajęciach pozalekcyjnych;
-rozwijają umiejętności myślenia twórczego;
-konsekwentnie realizują zadania o różnym charakterze;
- prezentują wyniki pracy twórczej ( udział w różnego rodzaju konkursach przedmiotowych,
artystycznych; sportowych itp.),
-umacniają się w poczuciu własnej wartości.
10. Trudności w pracy z uczniem zdolnym.
Pierwszy problem z jakim spotyka się nauczyciel w pracy z uczniem zdolnym jest trudność
związana z rozpoznawaniem i identyfikacją uczniów wybitnie zdolnych. Potrzeba jest
wielkiego skupienia nauczyciela, koncentracji jego sił, aby móc przeprowadzić rzetelną
obserwację i zastosować badania testowe. Następnie nauczyciel pośród wielu obowiązków
musi znaleźć czas na opracowanie konkretnego planu i programu pracy z uczniem zdolnym.
Trudno jest znaleźć czas zarówno na koncentrację na tych najsłabszych uczniach, by ich
podnosić i wspierać, jak i dla tych najzdolniejszych. Nauczyciel musi się zmierzyć z tym
problemem. Kolejną sprawą jest sama osoba ucznia zdolnego. Uczniowie wybitni są
najczęściej odrzucane i izolowane przez rówieśników. Nie znaczy to jednak, że nie posiadają
potrzeby przynależności do społeczności klasowej, czy szkolnej. Kwestia identyfikacji z
grupą jest dla nich istotna, nawet jeśli przejawiają zachowania, które sugerowałyby, że sami
się izolują od rówieśników. Rówieśnicy często mają im za złe, że się wywyższają, że są
zarozumiali, że nieustannie absorbują uwagę nauczyciela, że nie są tolerancyjni dla słabszych,
że są egoistami. Takie uwagi rówieśników wysuwane wobec ucznia zdolnego w mniej lub
bardziej delikatny sposób, na pewno nie pozostają bez oddźwięku w jego rozwoju
emocjonalnym i społecznym, a czasem również bywają powodem zahamowań w rozwoju
zainteresowań. Nauczyciel staje przed trudnym zadaniem wprowadzenia ucznia zdolnego w
klasę, a także pracy nad nim samym, aby poprawić jego stosunki z reszta dzieci, a tym samym
poprawić atmosferę klasową i polepszyć warunki uczenia się.
Opracowała: Beata Malicka