raport z rocznej działalności szkoły/placówki

Transkrypt

raport z rocznej działalności szkoły/placówki
RAPORT Z ROCZNEJ DZIAŁALNOŚCI SZKOŁY/PLACÓWKI
UBIEGAJĄCEJ SIĘ O PRZYJĘCIE
DO WIELKOPOLSKIEJ SIECI SZKÓŁ PROMUJĄCYCH ZDROWIE *
( szkoła/placówka w okresie przygotowawczym)
RAPORT ZA OKRES OD 11.2013 r. DO 06.2014r.
INFORMACJE PODSTAWOWE O SZKOLE/PLACÓWCE:
Pełna nazwa szkoły/placówki
Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Kleczewie
W przypadku zespołu szkół proszę wpisać,
której szkoły dotyczy raport
Adres
ul. Warszawska 31
62-540 Kleczew
Gmina
Kleczew
Powiat
Konin
Telefon
(63) 270 18 80
fax (63) 246 93 80
Adres mailowy szkoły
[email protected]
Adres mailowy koordynatora
[email protected]
mjał[email protected]
Strona www
www.edukacja.kleczew.pl
Imię i nazwisko dyrektora
Elżbieta Raźna
Imię i nazwisko koordynatora
Małgorzata Sobecka, Marlena Jałoszyńska
Imiona i nazwiska członków
1. nauczyciele: Elżbieta Raźna, Justyna Jarmuż,
szkolnego zespołu
Marlena
Jałoszyńska,
Małgorzata
Sobecka,
Magdalena Kurowska, Jolanta Marek, Arkadiusz
Michalak, Wiesława Michalak, Magdalena Socha.
2. rodzice:
Agnieszka
Trzemkowska,
Waldemar
Dobry.
3. uczniowie: Michalina Bryłka, Agata Matuszak.
4. pracownicy niepedagogiczni: Grażyna
Kaźmierczak.
5. inne osoby: Bożena Kuznowicz- pielęgniarka.
Data podjęcia uchwały
o przystąpieniu do projektu
28.11. 2013 r.
1.
Opis podjętych działań w zakresie diagnozowania potrzeb społeczności szkolnej.
Opis powinien zawierać wyniki diagnozy oraz opis narzędzi za pomocą, których dokonano diagnozy.
W I okresie roku szkolnego 2013/2014 Rada Pedagogiczna, pracownicy, rodzice i uczniowie
wyrazili zgodę na przystąpienie Gimnazjum im. Noblistów Polskich w Kleczewie do Wielkopolskiej
Sieci Szkół Promujących Zdrowie. W gimnazjum przeprowadzono badanie samopoczucia członków
społeczności szkolnej - badanie stopnia zadowolenia ze szkoły wśród nauczycieli, pracowników
rodziców i uczniów. Do tego celu wykorzystano arkusz pt.„Co wpływa na moje samopoczucie?”
dostępny w „Koncepcji i zasadach tworzenia Szkół Promujących Zdrowie” oraz dokonano analizy tego
badania. Stwierdzono, że na dobre samopoczucie badanych wpływają: zadbana szkoła, atmosfera
w klasie, dobre relacje z rówieśnikami i wychowawcą, wyjazdy na wycieczki, zawody, akcje i projekty
realizowane w szkole, mili i sprawiedliwi nauczyciele.
Na podstawie obserwacji gimnazjalistów, ich nawyków żywieniowych, stylu życia i zachowań
prozdrowotnych zespół ds. promocji zdrowia opracował ankiety dla społeczności szkolnej na temat
odżywiania i aktywności fizycznej uczniów, pracowników i rodziców. Po przeanalizowaniu ankiet
wybrano problematykę, którą badani uznali za najważniejszą. Na rok szkolny 2013/2014 przewidziano
działania dotyczące tematyki zdrowia fizycznego człowieka, a dokładniej skoncentrowaliśmy się na
promocji zdrowego odżywiania i aktywnego stylu życia.
2. Plan działań w zakresie promocji zdrowia.
Wpisać plan działań na dany rok wraz z listą osób odpowiedzialnych za realizację planu. Ten punkt można pominąć, jeśli
dołączą Państwo do raportu plan w formie załącznika.
Załącznik nr 1
3. Sprawozdanie z realizacji podjętych działań.
Opisać krótko, w jaki sposób zostały zrealizowane poszczególne punkty planu działań z zakresu
promocji zdrowia.
W roku szkolnym 2013/2014 realizowaliśmy działania związane z promowaniem zdrowego
odżywiania i aktywnego stylu życia. Odbyła się rada szkoleniowa - „Każdy nauczyciel promotorem
zdrowia – realizacja edukacji zdrowotnej w szkole”.
We wrześniu 2013 r. gimnazjum nawiązało współpracę z Polskim Towarzystwem Dietetyki
w Warszawie. Dzięki temu wzięliśmy udział w programie edukacyjno- badawczym „Mądre żywienie,
zdrowe pokolenie". Jego celem było:
o promowanie racjonalnego odżywiania,
o edukacja młodzieży szkolnej w zakresie zasad prawidłowego żywienia i zdrowego stylu życia,
o aktywizacja młodzieży i nauczycieli poprzez organizowanie konkursów,
o wsparcie wychowawców w edukacji prozdrowotnej uczniów.
W związku z tym uzyskaliśmy dostęp do interesujących lekcji o zdrowym stylu życia i kreatywnym
myśleniu. Nauczyciele korzystając z przesłanych scenariuszy przeprowadzili cykl zajęć oraz
opracowali formularz ewaluacyjny.
Wzięliśmy także udział w konkursie na młodych redaktorów portalu www.zdrowepokolenie.com.pl.
Konkurs - wpis na bloga na temat „Od dziś zaczynamy mądre żywienie” wymagał od uczniów
przedstawienia w dowolnej formie np. fotostory, felieton, reportaż, komiks, swojego pomysłu na
zdrowe odżywianie. Za zaangażowanie i udział w tym programie gimnazjum oraz dwóch nauczycieli
otrzymało odpowiedni certyfikat.
W styczniu zorganizowano Językową Olimpiadę Zdrowia w ramach obchodów Święta Języków
Obcych. Udział w niej wymagał od uczestników nie tylko umiejętności językowych, ale i wiedzy na
temat zdrowego stylu życia oraz sprawności fizycznej. Na językowo - zdrowotne potyczki
gimnazjalistów, rozegrane w ramach „Językowej Olimpiady Zdrowia”, składało się wiele konkursów,
m.in. quiz na temat zdrowego odżywiania się i dbania o kondycję fizyczną (w wersji angielskiej
i niemieckiej) oraz konkurencje sportowe.
W zakresie promowania zdrowego odżywiania wzięliśmy także udział w innych programach
i akcjach edukacyjnych takich jak, np. „Trzymaj formę”, „Mój piękny uśmiech”, „Dzień bez papierosa”.
Od grudnia w ramach realizacji programu „Trzymaj formę” uczennice naszego gimnazjum
rywalizowały w kolejnych etapach ogólnopolskiego konkursu o zdrowym stylu życia. Tematem
przewodnim konkursu były zasady zdrowego stylu życia obejmujące prawidłowe zbilansowanie diety
i aktywność fizyczną. W wyniku zmagań konkursowych uczennica klasy III a wzięła udział w finale
tego konkursu, który odbył się w Warszawie w dniach 7-9 maja 2014 roku.
W styczniu gimnazjaliści uczestniczyli w eliminacjach do XI Konińskiego Konkursu
Informatycznego przygotowując prezentacje pod tytułem "Zdrowie na talerzu”. Najlepsi reprezentowali
naszą szkołę w kolejnym etapie tego konkursu.
W marcu w naszym gimnazjum zrobiło się marchewkowo, a to za sprawą zorganizowanej przez
uczennice akcji pod hasłem „Marchewkowy zawrót głowy”. Było to jedno z zadań, w ramach projektu
edukacyjnego pt. „Czy wiesz, co jesz?”. Przygotowania rozpoczęły się przeprowadzeniem wśród
mieszkańców naszego miasta ankiety dotyczącej odżywiania. Okazało się, że wielu badanych nie
stosuje zasad prawidłowego żywienia - je nieregularnie, spożywa zbyt mało warzyw i owoców. W akcji
wzięli udział wszyscy uczniowie, nauczyciele i inni pracownicy szkoły. Do współpracy zachęcono
rodziców, którzy pomogli przygotować poczęstunek – upiec ciasta, kupić i obrać marchewki. Rada
Rodziców zakupiła soki marchewkowe. W tym dniu odbył się także konkurs plastyczny oraz konkurs
na najbardziej marchewkowe ubranie.
W ramach realizacji programu „Szkoła Promująca Zdrowie” zorganizowaliśmy konkurs plastyczny
na największe warzywo i owoc pod hasłem: "Odżywiam się zdrowo i bezpiecznie". Reprezentanci klas
mieli za zadanie wykonać, dowolną techniką, największe warzywo lub owoc. Prace zostały później
wyeksponowane na holu szkolnym.
Nasza szkoła już po raz trzeci wzięła udział w akcji „Żyj smacznie i zdrowo”, której celem było
propagowanie wśród młodzieży gimnazjalnej dobrych nawyków związanych z prawidłowym
odżywianiem, w szczególności takich, jak przeciwdziałanie marnowaniu pożywienia, świadome
dokonywanie zakupów spożywczych, prawidłowe przechowywanie produktów spożywczych,
umiejętność komponowania smacznych posiłków oraz uświadamianie korzyści wynikających z ich
wspólnego spożywania. Uczniowie podczas lekcji wychowawczych zapoznali się z w/w
zagadnieniami, co było jednym z warunków udziału w konkursie. Ponadto młodzież biorąca udział
w konkursie musiała wykonać jedną pracę konkursową w formie plakatu, filmu lub wydarzenia
społecznego, zgodnie z tematyką konkursu. W tegorocznej akcji klasa I d zorganizowała biesiadę pod
hasłem „Marchewkowy zawrót głowy”, a uczniowie z klas II a i II d wykonali plakaty pod tytułem
„Zdrowym być” oraz „Jedząc kolorowo, żyjesz smacznie i zdrowo”. Gimnazjaliści wykazali się dużą
pomysłowością i zaangażowaniem w działaniach na rzecz konkursu, czego efektem jest fakt, że klasa
Id jest wśród wygranych w kategorii „Wydarzenie Społeczne”. Podczas uroczystości wręczania
nagrody młodzież spotkała się z dietetykiem i uczestniczyła w quizie dietetycznym. Kolejną atrakcją
dla gimnazjalistów były warsztaty taneczne prowadzone przez finalistkę programu You Can
Dance, Paulinę „Figę” Figińską. Wszyscy doskonale się bawili, a przy okazji też wiele się nauczyli.
Ponadto za udział w programie otrzymaliśmy nagrodę dodatkową w postaci jabłek i soków dla całej
społeczności uczniowskiej (po trzy jabłka i dwa soki dla każdego).
W kwietniu uczniowie klas drugich uczestniczyli w spotkaniu z dietetyczkami. Panie Jolanta
Knapkiewicz oraz Ewa Wilczewska z Zespołu Szkół Ekonomiczno – Usługowych w Żychlinie
przedstawiły zasady prawidłowego żywienia oraz zbilansowanej diety. Zwróciły uwagę na spożywanie
warzyw i owoców według zasady pięciu kolorów. Prelegentki zapoznały młodzież z najczęściej
pojawiającymi się błędami w żywieniu.
W kwietniu odbył się Tydzień Zdrowia, podczas którego w ramach współpracy z PSSE w Koninie
oraz w związku z realizacją programu "Trzymaj formę”, uczniowie naszej szkoły brali udział
obchodach Światowego Dnia Zdrowia. Członkowie koła biologicznego wykonali na holu szkolnym
gazetkę o tym, co to jest zdrowie oraz o najbardziej rozpowszechnionych na świecie chorobach
wektorowych. Uczniowie klas I przygotowali prezentacje multimedialne na temat profilaktyki różnych
chorób, przedstawiali je swoim kolegom na lekcjach biologii, przygotowali także plakaty o zdrowiu
oraz hasła reklamujące zdrowy styl życia.
W szkole odbyła się szkolna Olimpiada o zdrowiu, w której 18 uczestników musiało wykazać się
wiedzą na temat zdrowego odżywiania, wpływu aktywności fizycznej na stan zdrowia, profilaktyki
uzależnień oraz różnorodnych chorób, w tym chorób wektorowych. Uczniowie wykonali również
prezentacje multimedialne na temat GMO i chorób genetycznych.
Członkowie koła biologicznego w ramach realizacji projektu ,,Gimnazjalista na tropie II śniadania
gimnazjalisty” podczas zajęć przygotowywali zdrowe śniadanie dla gimnazjalisty (pełnoziarniste tosty
ze zdrowymi dodatkami), obliczali jego wartość kaloryczną i oceniali, czy ich skład jest właściwy.
Testowali także ulubione przez młodzież fast-foody i starali się przygotować je w taki sposób, aby
spełniały wszystkie normy zdrowej żywności. Na spotkaniu z panią pielęgniarką młodzież dowiedziała
się, jak ważne dla prawidłowego funkcjonowania na lekcjach jest I i II śniadanie, regularność
spożywania posiłków oraz uzupełnianie wody w organizmie po intensywnych lekcjach wychowania
fizycznego. Na podsumowanie projektu uczniowie przygotowali zdrowe kanapki z własnoręcznie
przygotowanych past, koktajle owocowe i musli z jogurtem.
Na lekcjach wychowania do życia w rodzinie dyskutowano na temat okresu dojrzewania i roli
zdrowego trybu życia w przemianach zachodzących w organizmie, wpływie stresu na zdrowie
człowieka oraz sposobach radzenia sobie z nim. Uczennice klas I i II brały udział w programie
,,Akademia dojrzewania”. Oprócz uczestnictwa w zajęciach na temat okresu dojrzewania i problemów
z nim związanych otrzymały one ulotki dla siebie i swoich mam oraz próbki płynu do higieny intymnej.
Gimnazjalistki z klasy Ia i IId przygotowały poradnik dla mam, jak rozmawiać z córkami o problemach
dojrzewania.
W II okresie nauczyciele wychowania fizycznego i Samorząd Uczniowski przygotowali prezentację
multimedialną na temat zdrowego odżywiania. Została ona zaprezentowana na holu szkolnym
podczas długiej przerwy.
Na przełomie kwietnia i maja w naszej szkole odbył się konkurs poetycki pt. „Nakręć się na
zdrowie”, który miał na celu promocję zdrowia w nietypowy sposób - poprzez wiersz, fraszkę.
Organizatorom zależało na dotarciu do grupy młodych ludzi - poetów piszących „do szuflady”
i zaprezentowaniu ich dorobku twórczego.
W maju nauczyciele informatyki i techniki zorganizowali konkurs na szkolne logo Szkoły Promującej
Zdrowie. Jedna z prac została wybrana jako logo naszej szkoły.
Rozpowszechnianie aktywnego stylu życia to kolejny obszar oddziaływań, którym obejmowaliśmy
społeczność szkolną. Od września wszyscy mieli możliwość skorzystania z różnych form
przygotowanych przez szkołę. Należy nadmienić, że lekcje wychowania fizycznego były dostosowane
do możliwości uczniów. Gimnazjaliści bardziej zainteresowani sportem mieli możliwość
uczestniczenia w zajęciach sportowych pozalekcyjnych. Ponadto w ramach innowacji, utworzono
klasę o zwiększonej liczbie godzin zajęć sportowych pozalekcyjnych, w których dyscypliną wiodącą
dla dziewcząt była piłka ręczna, a dla chłopców – piłka nożna.
Akcję "Stop zwolnieniom z WF-u" zapoczątkowało wraz z nowym rokiem szkolnym Ministerstwo
Sportu i Turystyki. Nauczyciele oraz uczniowie postanowili dołączyć do tej akcji. W związku z tym
nakręciliśmy film promujący zajęcia wychowania fizycznego, na którym można zobaczyć jak
przyjemnie i aktywnie spędza się czas podczas lekcji. Film zaprezentowaliśmy między innymi
podczas spotkania z rodzicami i uczniami klas szóstych szkoły podstawowej – na Dniu Otwartym.
W listopadzie nasz wniosek o przystąpienie do Ogólnopolskiej Akcji MEN "Ćwiczyć każdy może"
organizowanej w ramach Roku Szkoły w Ruchu został zaakceptowany i zostaliśmy wpisani na mapę
szkół i przedszkoli biorących udział w tej akcji. Wszystkie działania, które były podejmowane
promowały aktywność fizyczną i zdrowy tryb życia, były to np.: nauka gry w minigolfa, zajęcia w parku
linowym, lekcja otwarta z piłki siatkowej na zajęciach wychowania fizycznego z udziałem zawodnika
klubu Luks Wilki Wilczyn i inne. Uczniowie mogli wykazać się dużą pomysłowością i sprawnością.
Zgodnie z nową podstawą programową wychowania fizycznego w naszej szkole realizowany był
oddzielny blok edukacyjny - „edukacja zdrowotna”. Celem wychowania zdrowotnego było
dostarczenie wiedzy o zdrowiu, wyrobienie właściwych nawyków potrzebnych do jego zachowania,
wykształcenie odpowiednich sprawności, pobudzenie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania
sprawami zdrowia. Zagadnienia te realizowano stosując różnorodne formy i metody pracy np.
wykonując prezentacje, broszury, plakaty, oglądając filmy oraz przygotowując kolorowe kanapki
i surówki.
Z okazji Europejskiego Dnia bez Samochodu zorganizowano rajd pieszy na trasie Kleczew –
Sławoszewek - Kleczew. Impreza miała na celu promowanie proekologicznych postaw, poznanie
najbliższych okolic, aktywnego spędzenia wolnego czasu, a także integrację młodzieży z różnych
klas.
W lutym uczniowie klas II wybrali się na lodowisko w ramach Ogólnopolskiej Akcji MEN ,,Ćwiczyć
każdy może". Wśród uczniów znalazły się osoby, które już świetnie jeździły na łyżwach oraz tacy,
którym jazda na nich sprawiała trochę problemów, ale z wielką chęcią stawiali pierwsze kroki na
lodzie. W ramach zajęć uczniowie dowiedzieli się jak dbać o własne bezpieczeństwo i zdrowie
w czasie zabaw na śniegu i lodzie.
Dużym zainteresowaniem wśród uczniów cieszyły się zajęcia taneczne i sportowe. Wprowadzanie
elementów tanecznych oraz aerobiku, urozmaicanie zajęć fragmentami tańców towarzyskich,
zachęcanie do improwizacji tanecznych i realizacji własnych pomysłów w mini układach tanecznych
zaspokajały niewątpliwie potrzebę ruchu i tworzenia. W podobnego typu zajęciach uczestniczyli
również rodzice i pracownicy szkoły.
Zgodnie z planem uczniowie mieli możliwość aktywnego spędzania czasu podczas licznych
wycieczek, biwaków i rajdów. W kwietniu uczestniczyli w rajdzie pieszym do Lasu Krążel w ramach
obchodów „Dnia Ziemi” W maju przez trzy dni mieli okazję wypoczywać na terenie Ośrodka
Wypoczynkowego w Skorzęcinie, znajdującego się w obrębie Powidzkiego Parku Krajobrazowego.
Uczniowie odpoczywali w aktywny sposób. Dominowały zajęcia rekreacyjno-sportowe np. chłopcy
rozgrywali mecze piłkarskie, natomiast dziewczyny grały w tenisa ziemnego, kometkę i koszykówkę.
W maju odbyły się wycieczki w Góry Świętokrzyskie i do Trójmiasta, podczas których gimnazjaliści
poznali niezwykle urokliwe miejsca, zabytki i otaczającą przyrodę. Kształtowali zainteresowania
krajoznawcze, turystyczne i sportowe.
W czerwcu zorganizowano w szkole Dzień Dziecka na sportowo. Reprezentanci każdej klasy
rywalizowali w różnych dyscyplinach sportowych. Po zmaganiach każdy mógł zjeść apetyczną
i zdrową kanapkę przygotowaną przez rodziców. Od wielu lat Dzień Dziecka w Kleczewie ma również
charakter integracyjny. Na stadionie miejskim odbyła się olimpiada, w której wzięli udział uczniowie z
naszego gimnazjum, w tym także uczniowie niepełnosprawni.
Dużym zainteresowaniem wśród gimnazjalistów i nauczycieli cieszył się tegoroczny rajd rowerowy
pod hasłem „Bądź trzeźwy na drodze”, zorganizowany przez Gminną Komisję Profilaktyki
i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Uczestnicy pokonali trasę z Kleczewa do Dankowa
i wzięli udział w licznych konkursach przygotowanych przez organizatorów.
W ciągu całego roku w różny sposób zachęcamy młodzież i dorosłych do spędzania czasu na
świeżym powietrzu. Dotyczy to zarówno czasu wolnego, zajęć wychowania fizycznego, czy też przerw
śródlekcyjnych. Problematyka zdrowego odżywiania i aktywnego stylu życia była często omawiana na
lekcjach wychowawczych, biologii, chemii, wychowania fizycznego oraz podczas realizacji projektów
edukacyjnych. W tym roku szkolnym gimnazjaliści wzięli udział w projektach np. „Ruch to zdrowie”,
„Czas wolny na sportowo”, „Cz wiesz co jesz?”, „Lektura dobrego tonu nie zaszkodzi nikomu- apetyt
na zdrowy rozwój”. Informacje na ten temat pojawiały się na gazetkach na korytarzu szkolnym,
a odpowiednia literatura została zgromadzona w utworzonym „Kąciku Zdrowia” w bibliotece szkolnej.
Promowanie zdrowego odżywiania widać również w asortymencie sklepiku szkolnego, w którym
pojawiły się różnorodne soki i owoce suszone.
Podczas uroczystości klasowych gimnazjaliści także starają się uwzględnić tą problematykę np.
chłopcy z klasy I b na Dzień Kobiet zakupili dla koleżanek świeże truskawki.
4. Monitoring podjętych działań.
Opisać krótko, w jaki sposób monitorowano podjęte działania, kto był odpowiedzialny za monitorowanie poszczególnych
działań.
Wszystkie działania były systematycznie monitorowane przez koordynatorów i zespół ds. promocji
zdrowia oraz nadzorowane przez dyrektora szkoły. Do każdego zaplanowanego działania
przydzielone zostały odpowiedzialne za nie osoby. Ich obowiązkiem było przygotowanie
sprawozdania z realizacji powierzonego zadania, łącznie ze zdjęciami potwierdzającymi jego
wykonanie. Informacje o podejmowanych działaniach zamieszczone zostały na stronie internetowej
szkoły oraz lokalnych mediach. Zespół ds. promocji zdrowia opracował także prezentację.
5. Informacja na temat ewaluacji podjętych działań.
Opisać krótko, w jaki sposób przeprowadzono ewaluację podjętych działań, kto był za nią odpowiedzialny i jakie wyciągnięto
wnioski z ewaluacji.
Pod koniec roku szkolnego przeprowadzona została ewaluacja działań w ramach programu Szkoła
Promująca Zdrowie. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji społeczności szkolnej, wywiadu
i analizy dokumentacji: sprawozdania, dzienniki lekcyjne, pozalekcyjne, protokoły Rady
Pedagogicznej zespół ds. Szkoły Promującej Zdrowie stwierdził, że cała społeczność szkolna licznie
brała udział w szerokiej ofercie zajęć ujętych w planie działań w zakresie promocji zdrowia. Młodzież,
rodzice, nauczyciele i pracownicy chętnie uczestniczyli w akcjach, konkursach, wycieczkach,
biwakach, rajdach, zajęciach sportowych i tanecznych.
Zwiększono również świadomość społeczną na temat wpływu żywienia i zdrowego stylu życia na
zdrowie. Uczniowie chętniej spożywają owoce i warzywa, więcej młodzieży pije wodę mineralną
i spędza aktywnie wolny czas na świeżym powietrzu.
Ze względu na duże zainteresowanie społeczności szkolnej zaproponowanymi zajęciami należy w
przyszłym roku szkolnym kontynuować działania mające na celu promowanie zdrowia, właściwego
odżywiania i aktywnego stylu życia oraz realizować treści związane z bezpieczeństwem w szkole i
poza szkołą.
Podpis dyrektora:
mgr Elżbieta Raźna
………………………………….
Podpis koordynatora szkolnego:
mgr Małgorzata Sobecka, mgr Marlena Jałoszyńska
……………………………………………………
Kleczew, dnia 01.07.2014 r.
……………………………………………………………………………………………….
miejscowość, data
* Wersję elektroniczną i papierową raportu proszę przesłać do właściwego koordynatora rejonowego oraz umieścić na
stronie internetowej szkoły/placówki.
W przypadku zespołu szkół proszę przesłać raport dla każdego typu szkoły oddzielnie.