program - Instytut Filozofii UW

JĘZYK I GRA - Bracia Paul i Ludwig Wittgenstein
Kolokwium w 50-tą i 60-tą rocznicę śmierci
23.11.2011, środa
Austriackie Forum Kultury w Warszawie, ul. Próżna 8
PROGRAM
16.00 – 16.15 - Rozpoczęcie kolokwium
16.15 – 16.45 – „Zmagania z metafizyką. Ludwig Wittgenstein o granicach języka." –
Dr Bogdan Dziobkowski
16.45 – 17.00 – „Dlaczego Wittgenstein?“ – studentki i studenci o filozofie –
Dr Jakub Kloc-Konkołowicz
17.00 – 18.00 – „Na co komu Wittgenstein?" - dyskusja panelowa z udziałem gości:
Prof. Bohdan Chwedeńczuk
Prof. dr hab. Andrzej Leder
Dr Jakub Momro
Dr Arkadiusz Żychliński
Moderator: Dr Adam Lipszyc
18.00 – 18.45 – Dyskusja z publicznością
Przerwa kawowa
19.00 – 19.20 „Paul Wittgenstein – talent tragiczny” – Dr hab. Anna Brożek
19.20 – 20.30 Koncert utworów na jedną rękę - Antoni Gryzik
Przerwa kawowa
20.45 – Film „Wittgenstein” (Reż. Derek Jarman, Wlk. Bryt., 1993, 75 min.) – po angielsku
1
Szczegóły programu:
16.15 – 16.45 – "Zmagania z metafizyką. Ludwig Wittgenstein o granicach języka" - Dr
Bogdan Dziobkowski
Dr Bogdan Dziobkowski – adiunkt w Zakładzie Filozofii Analitycznej Instytutu Filozofii Uniwersytetu
Warszawskiego. Wykłada historię filozofii analitycznej. Od pięciu lat prowadzi seminarium „Współczesna
filozofia języka”. Jest zastępcą redaktora naczelnego „Przeglądu Filozoficznego”.
16.45 – 17.00 – „Dlaczego Wittgenstein?“ – studentki i studenci o filozofie –
Dr Jakub Kloc-Konkołowicz
W ramach przygotowań do spotkania dotyczącego Ludwika i Paula Wittgensteinów studenci Instytutu Filozofii
Uniwersytetu Warszawskiego poproszeni zostali o przeprowadzenie sondy, która ma udzielić odpowiedzi na
pytanie „Dlaczego Wittgenstein?“. To ogólne pytanie rozpisane zostało na szereg pytań bardziej
szczegółowych, z którymi zmagać się będą nasze najmłodsze Koleżanki i Koledzy. Na pierwszy rzut oka
Wittgenstein nie należy przecież do filozofów współczesnych, w pewnym sensie stał się on już „klasykiem“.
Mimo to jego postać i poglądy wywierają – także na współczesnych studentów filozofii – niemal magnetyczny
wpływ. Dlaczego to właśnie wizerunek Wittgensteina trafił na dumnie noszone przez naszych studentów Tshirty? Albo, formułując pytanie nieco poważniej, dlaczego to właśnie w jego pismach, w jego często
enigmatycznych, czasem ocierających się wręcz o swoistą mistykę, uwagach, obrazach czy metaforach
mielibyśmy odnaleźć odpowiedzi na nurtujące nas dziś pytania o naturę języka, umysłu i świata? Wyniki
przeprowadzonej przez samych studentów sondy na ten temat stać się mają punktem wyjścia do panelu
dyskusyjnego, w którym wezmą udział znawcy filozofii Wittgensteina – reprezentanci Uniwersytetu
Warszawskiego, Polskiej Akademii Nauk i innych ośrodków.
Dr Jakub Kloc-Konkołowicz, ur. 1975, od 2004 adiunkt w Instytucie Filozofii UW; 2005 Nagroda Prezesa
Rady Ministrów RP za rozprawę doktorską; 2006-2008 stypendium Fundacji Aleksandra von Humboldta we
Frankfurcie nad Menem. Publikacje na temat filozofii społecznej i klasycznej filozofii niemieckiej w polskich i
niemieckich czasopismach filozoficznych; wykłady na uczelniach polskich, niemieckich i austriackich; udział w
międzynarodowych konferencjach naukowych. Od 2008 zastępca Dyrektora Instytutu Filozofii UW ds. Badań
Naukowych i Współpracy z Zagranicą. Od 2009 kierownik Pracowni Filozofii Niemieckiej w Instytucie
Filozofii UW, organizator wykładów gościnnych niemieckich filozofów, a także polsko-niemieckich i polskoaustriackich przedsięwzięć naukowych.
17.00 – 18.00 – "Na co komu Wittgenstein?" - dyskusja panelowa
Moderator:
Adam Lipszyc – dr filozofii, eseista i tłumacz, pracuje w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, uczy w
Collegium Civitas i na Uniwersytecie Muri im. Franza Kafki. Autor książek Międzyludzie. Koncepcja
podmiotowości w pismach Harolda Blooma (2005), Ślad judaizmu w filozofii XX wieku (2009) i Rewizja
procesu Józefiny K. i inne lektury od zera (2011). Na rok 2012 planuje publikację książki Sprawiedliwość na
końcu języka. Czytanie Waltera Benjamina.
2
Goście:
Bohdan Chwedeńczuk – emerytowany nauczyciel filozofii w Uniwersytecie Warszawskim. Zwolennik
empiryzmu i naturalizmu. Miłośnik muzyki Franza Schuberta, poezji Georga Trakla, prozy Josepha Conrada.
Lubi przebywać w odludnych okolicach.
Andrzej Leder - doktor habilitowany. Profesor w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN. Wydał rozprawy
filozoficzne: Nieświadomość jako pustka. Wokół myśli Freuda i Husserla, oraz Nauka Freuda w epoce „Sein
und Zeit‟. a także dwa zbiory esejów dotyczących filozofii kultury: Przemiana mitów, czyli życie w epoce
schyłku oraz Przemiana mitów druga, czyli wojna o obrazy, ten ostatni wyróżniony w 2004 roku przez
Fundację Kultury. Jest też praktykującym psychoterapeutą. Mieszka w Warszawie.
Jakub Momro – literaturoznawca, filozof, eseista, tłumacz tekstów teoretycznych. Pracuje na Wydziale
Polonistyki UJ. Opublikował m.in.: Literatura świadomości. Samuel Beckett-podmiot-negatywność (Kraków
2010). Obecnie pracuje nad książką poświęconą kategorii widma
w nowoczesności.
Arkadiusz Żychliński – filolog, tłumacz, eseista. Adiunkt w Instytucie Filologii Germańskiej UAM oraz
członek zespołu Pracowni Pytań Granicznych. Autor monografii na temat poetyki przekładu filozoficznego,
współredaktor zbioru studiów o myśli Giorgia Agambena oraz antologii zbierającej wpływowe filozoficzne
odczytania pisarstwa Franza Kafki. Obecnie zajmuje się antropologią filologiczną, literaturoznawstwem
kognitywnym & projektem hermeneutyki faktyczności Martina Heideggera.
19.00 – 19.20 - „Paul Wittgenstein – talent tragiczny” – Dr hab. Anna Brożek
Nazwisko „Wittgenstein” kojarzone jest dziś, nie tylko przez filozofów, z osobą Ludwika Wittgensteina, autora
Traktatu logiczno-filozoficznego, jednego z najbardziej wpływowych filozofów XX wieku. Jednakże
kilkadziesiąt lat temu, to brat Ludwika, Paul, cieszył się większą sławą.
W 1913 roku, 26-letni wówczas Paul Wittgenstein, uczeń Teodora Leszetyckiego, zadebiutował jako
pianista. Niecały rok później, jako żołnierz armii austriackiej, stracił prawą rękę. Jeszcze jako więzień
rosyjskiego obozu jenieckiego postanowił jednak kontynuować karierę pianistyczną. Doprowadził stopniowo
do perfekcji umiejętność gry lewą ręką, ucząc się grać jedną ręką to, co inni pianiści grają dwiema. Wielu
największych kompozytorów tamtych czasów skomponowało dla niego utwory na lewą rękę: byli wśród nich
Benjamin Britten, Paul Hindemith, Sergiusz Prokofiew, ale prawdziwy rozgłos Wittgensteinowi przyniósł
dedykowany mu Koncert fortepianowy na lewą rękę Maurice‟a Ravela.
W swoim odczycie przedstawię Paula Wittgensteina jako człowieka o wielkim talencie i niezwykłej sile woli –
na tle dramatycznych wydarzeń historycznych i tragicznych losów jego rodziny.
Anna Brożek (ur. 1980) – pianistka i filozof. Absolwentka Akademii Muzycznej w klasie fortepianu prof.
Andrzeja Pikula i filozofii na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Ukończyła także studia doktoranckie Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie i na
Wydziale Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie uzyskała doktorat (2006), a następnie
habilitację (2008) z filozofii. Autorka książek: Symetria w muzyce (2004), Principia musica (2006),
Wprowadzenie do metodologii (2006), Pytania i odpowiedzi (2007), Kazimierz Twardowski w Wiedniu (2010),
Fryderyk Chopin: środowisko społeczne, osobowość, światopogląd, założenia twórcze (z Jackiem Jadackim,
2010), W poszukiwaniu najwyższych wartości (z Jackiem Jadackim i Marianem Przełęckim, 2011), Kazimierz
Twardowski: die Wiener Jahre (2011), oraz kilkudziesięciu artykułów z dziedziny semiotyki logicznej,
metodologii, ontologii, historii filozofii polskiej, a także muzykologii.
3
Jako pianistka jest laureatką wyróżnienia w Konkursie Nuta na Gruszce Krakowskiej Fundacji Dziennikarzy
„Merkuryusz” (1999), II nagrody w VII Konkursie Pianistycznym
o stypendium Tadeusza Żmudzińskiego (2000) oraz I nagrody w Konkursie im. Arnolda Schönberga (Baden
2001). Koncertowała w wielu miastach Polski, m.in. w Augustowie, Białymstoku, Katowicach, Krakowie,
Lesznie, Warszawie i Zakopanem – a także za granicą:
w Paryżu i Wiedniu. Uczestniczyła w nagraniu płyty „Muzyka i Tatry” (Zakopane 2003) oraz płyty z pieśniami
Kazimierza Twardowskiego (Warszawa 2005). Ostatnio ukazał się album z jej nagraniem wszystkich mazurków
fortepianowych Romana Maciejewskiego (Warszawa 2011, Sarton – Pro-Art). Jej zainteresowania muzyczne
skupiają się głównie na muzyce fortepianowej XX wieku – zwłaszcza kompozytorów polskich.
19.20 – 20.30 - Koncert utworów na jedną rękę - Antoni Gryzik
Antoni Gryzik - absolwent Wydziału Reżyserii Dźwięku AM w W-wie w 1970 a potem doktorat w dziedzinie
filmologii na Uniwersytecie Panthéon-Sorbonne w Paryżu, w 1981. Pracuje zawodowo jako profesor analizy
literackiej i kultury muzycznej w Ecole Supérieure de la Réalisation Audiovisuelle w Paryżu (Wyższa Szkoła
Realizacji Audiowizualnej) i jednocześnie w charakterze eksperta w Redakcji Centralnej Stacji Telewizyjnej
France 3.
Na początku lat 2000, powraca do aktywnej praktyki fortepianu i kompozycji, zarówno jako solista, jak i
kameralista. Uczestniczył w ostatnich latach w wielu festiwalach we Francji i w USA, towarzysząc m.in słynnej
wiolonczelistce Cecylii Barczyk, dla której stworzył wiele cenionych transkrypcji repertuaru koncertowego.
Obecnie kontynuuje karierę kameralisty towarzysząc innej wiolonczelistce o międzynarodowej sławie, InaEsther Joost-Ben-Sasson, koncertmistrzowi Filharmonii Jerozolimskiej. Laureat Konkursu Międzynarodowego
Académie Aix en Provence, zwycięzca Konkursu Międzynarodowego Opus Yvelines w Maisons Laffitte. To w
finale tego ostatniego wykonał był poraz pierwszy swoją transkrypcję na lewą rękę finału sonaty na skrzypce
solo J.S.Bacha BWV 1003 (w programie koncertu) wzbudzając entuzjazm publiczności i jury.
Nota do recitalu muzyki fortepianowej na lewą rękę
1.
J.S. Bach - J. Brahms - Chaconne BWV 1004
Transkrypcja legendarnej Chaconny Bacha na lewa rękę należy do serii tak zwanych „etiud bez opusu”
Brahmsa. Chodzi tu o opracowania różnych utworów, przeważnie z epoki Baroku pod kątem uwypuklenia
najrozmaitszych problemów technicznych. Z historycznego punktu widzenia transkrypcja Brahmsa jest
pierwszym utworem fortepianowym na lewą rękę, który zdobył sobie natychmiast trwałe miejsce w repertuarze
koncertowym. Więcej – ta transkrypcja służyła jako wzór Busoniemu i Silotiemu w momencie opracowywania
ich słynnych transkrypcji „oburęcznych”. W swej korespondencji z Josephem Joachimem Brahms użył
żartobliwego skrótu myślowego pisząc, ze „grając tę moją transkrypcję pianista dopiero teraz może zdać sobie
sprawę ile wysiłku kosztuje skrzypka zagranie tego tak skomplikowanego utworu”. Ale ta myśl Brahmsa jest
tylko częściowo odpowiada rzeczywistości. Bowiem... skrzypek przecież kształtuje swój dźwięk nie tylko
dotykając strun palcami lewej reki, ale również za pomocą smyczka! Tak więc, można śmiało powiedzieć, ze
zadanie jakie stoi przed pianistą jest w rzeczywistości o wiele trudniejsze niż to, które stoi przed skrzypkiem.
2.
Leopold Godowsky - Etiuda Parafraza n° 3 wg Etiudy op. 10 n° 2 F. Chopina.
Jednym z przydomków Leopolda Godowskiego (1870 - 1938), poza najsłynniejszym: „Książę Pianistów”, był
„Apostoł lewej reki”. Problematyką muzyki fortepianowej na lewą rękę zainteresował Godowskiego jego
mentor i przyjaciel, kompozytor francuski Camille Saint-Saëns, który sam był autorem kilku zręcznie
napisanych utworów w tym gatunku. To właśnie Saint-Saëns zachęcił Godowskiego do skomponowania jego
najsłynniejszego dzieła – cyklu 53 parafraz (niesłusznie nazywanych transkrypcjami) na temat etiud F.
Chopina. Regułą przyjętą przez Godowskiego było aby każda Etiuda Chopina posiadała swoją parafrazę na
lewą rękę. W wypadku Etiudy op. 10. n° 2, jak łatwo można jest się zorientować, charakter utworu uległ
4
radykalnej zmianie w wyniku odwrócenia struktury narracyjnej. Tekst grany w oryginale przez prawą rękę ma w
parafrazie funkcję „podkładu” podczas gdy partia górnego kontrapunktu (wystukiwana kciukiem) nadaje
utworowi charakter wyraźnie nostalgiczny.
3.
Leopold Godowsky - Etiuda Parafraza n° 13 wg Etiudy op. 10 n° 6 F. Chopina
Etiuda-parafraza n°13 jest jedna z najbardziej popularnych z całego cyklu. Została ona nagrana przez słynnych
pianistów w tym ostatnio przez B. Berezowskiego. Charakteryzuje się ona wielką potęgą iluzji. W żargonie
pianistów rosyjskich ubiegłego wieku nosiła ona przydomek „blumenfeldskaja” od nazwiska inspiratora
Godowskiego, słynnego pianisty, dyrygenta, kompozytora i pedagoga (nauczyciela Horowitza m.in.) Feliksa
Blumenfelda, który zadedykował Godowskiegu swoja legendarna Etiudę na lewą rękę o tak wielkim stopniu
trudności, ze dziś żaden z żyjących pianistów nie ośmiela się wykonywać publicznie. Nawet Leon Fleischer,
który nagrał ją kiedyś w warunkach studyjnych. Etiuda Godowskiego n°13 imituje w swej strukturze narracyjnej
schemat etiudy Blumenfelda, co pozwala wykreować silną iluzję dźwięku „oburęcznego”. Pośród moich
najpiękniejszych wspomnień pianistycznych zachowam na zawsze uśmiech niedowierzania Pani Profesor
Reginy Smendzianki, gdy kilka lat temu zaskoczyłem Ją podczas lekcji, jakiej łaskawie zechciała mi udzielić.
Powiedziała wprost: „jaka szkoda, ze nigdy wcześniej tej muzyki nie słyszałam. I sama bym się jej nauczyła, i
studentom bym dawała...”
4.
A. Skriabin - Nokturn na lewą rękę op. 9 n°2
Skriabin zainteresował się problematyką muzyki na lewą rękę w jednym z najtragiczniejszych momentów swego
życia. U progu kariery pianistycznej pragnął on mianowicie poszerzyć zasięg palców prawej ręki za pomocą
ryzykownych ćwiczeń. Skutkiem był paraliż prawej ręki z którego udało mu się odzyskać tylko część dawnej,
wspanialej techniki. Opus 9 (preludium i nokturn) są świadectwem tego smutnego zakrętu życiowego. Nokturn
op. 9 n°2 był w ub. wieku, aż do polowy lat pięćdziesiątych jednym z najpopularniejszych bisów
najwybitniejszych pianistów tamtej epoki, w tym Horowitza, Rubinsteina i wielu innych. Ostatnim z wielkich
mistrzów grających ten otwór z upodobaniem aż do śmierci, w 1992 roku, był Nikita Magaloff.
5.
J.S. Bach - A. Gryzik - Finale (Allegro) z sonaty na skrzypce solo BWV 1003.
Skomponowałem ten otwór na pamiątkę mego pierwszego mistrza, pedagoga Państwowej Szkoły Muzycznej
II-go stopnia w Kielcach, profesora Włodzimierza Trockiego, który był (w latach 1912-1914) uczniem
Leopolda Godowskiego. Posłużyłem się w mojej pracy nie tylko oryginałem tekstu skrzypcowego, ale również
(dla porównania) transkrypcją na klawesyn (oburęczną) przypisywana samemu Bachowi.
Antoni Gryzik
20.45 – Film „Wittgenstein” (Reż. Derek Jarman, Wlk. Bryt., 1993, 75 min.) – po angielsku
5